TVP Historia Wtorek, 09.07.2024 05:45 BYŁ TAKI DZIEŃ - 9 LIPCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1762 - Katarzyna II imperatorową Rosji; 1945 - zmarła Maria Pawlikowska - Jasnorzewska; 1947 - Polska pod naciskiem ZSRS odrzuciła Plan Marshalla; 1950 - zakaz kolportażu "Kultury" w Polsce; 05:50 JA CIĘ UCZYĆ KAŻĘ - ODC. 7 MÓWCA, GENTELMAN CZY OBYWATEL? Program dokumentalny, 25 min, Polska, 2023 Scenariusz: Wiktor Szymborski, Paweł F. Nowakowski Zdjęcia: Wojciech Kursa Prowadzący: Wiktor Szymborski, Paweł F. Nowakowski Połączenie niestandardowego podejścia do historii nauczania i historii edukacji z ujęciami znanymi z opracowań, dotyczących historii wychowania. Idea przyświecająca poszczególnym odcinkom programu polega na przełamaniu pewnych stereotypów, dotyczących dziejów wychowania i nauczania w poszczególnych wiekach. 06:10 SPÓR O HISTORIĘ - DLACZEGO UPADŁA I RZECZPOSPOLITA? Debata, 30 min, Polska, 2021 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller "Jeden Polak to istny czar, dwóch Polaków to awantura, trzech Polaków och, to już jest polski problem" - mówił francuski filozof epoki oświecenia, ulubieniec carycy Katarzyny II i schlebiający pruskiemu królowi Fryderykowi II, Wolter. A skoro pojawił się problem, to ówczesna "oświecona Europa", tak bardzo wierząca w potęgę ludzkiego rozumu, postanowiła uporać się z kłopotliwym sąsiadem. Co ważne, sąsiadem, który podjął się próby uzdrowienia stosunków wewnętrznych i zabiegał o wzmocnienie pozycji międzynarodowej. Dlaczego I Rzeczpospolita upadła? Jaki wpływ miała na to polityka wewnętrzna, a jaki sytuacja międzynarodowa? Kiedy i gdzie można upatrywać początku osłabienia I Rzeczypospolitej, który prowadził do jej upadku? Jaką rolę w upadku Rzeczypospolitej odegrał potop szwedzki? Jaką rolę w upadku Rzeczypospolitej miał jurgielt? Czy przyczyną upadku był brak monarchii dziedzicznej? Dlaczego rządzący nie zgadzali się na powiększenie armii i jej unowocześnienie? Czy istnienie Rzeczypospolitej było istotne dla interesów magnaterii? Czy istnienie Rzeczypospolitej nie było w interesie mocarstw zachodnich? Od kiedy datuje się to przekonanie? Jakie znaczenie dla dalszych losów Rzeczypospolitej miała konfederacja barska? Pytanie kluczowe: na ile głupota polskich i litewskich elit doprowadziła do upadku Rzeczypospolitej, a na ile czynnik zewnętrzny? Na jakiej podstawie europejskie "oświecone" dwory przyznawały sobie prawo do ingerencji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej? Już August Mocny przekonywał europejskie dwory, że Polaków można zeuropeizować tylko poprzez rozbiór kraju. Dość prosty plan Katarzyny II - skłócić i skorumpować Polaków. Słaby król w Rzeczypospolitej był gwarancją silnej pozycji Rosji w Europie. Propaganda III rozbioru - Polacy są sami sobie winni. Goście: dr hab. Dariusz Kupisz, Uniwersytet Marii Curie - Skłodowskiej, dr Adam Danilczyk, Instytut Historii PAN, dr Zbigniew Hundert, Uniwersytet Warszawski. 06:50 Z BIEGIEM LAT, Z BIEGIEM DNI - KRAKÓW 1905 Serial TVP, 64 min, Polska, 1980 Reżyseria: Andrzej Wajda, Edward Kłosiński, Anna Polony, Krystyna Grochowicz Scenariusz: Joanna Ronikier Zdjęcia: Edward Kłosiński, Witold Adamek Aktorzy: Mieczysław Grąbka, Ewa Kolasińska, Monika Niemczyk, Jerzy Trela, Jan Krzyżanowski, Izabella Olszewska, Jan Kochanowski, Elżbieta Karkoszka, Marek Litewka, Zofia Więcławówna, Leszek Piskorz, Bolesław Nowak, Wiesław Wójcik, Andrzej Hudziak, Stanisław Gronkowski Minęło 31 lat od czasu, kiedy poznaliśmy dwie siostry: panią Chomińską i pannę Anielę, przyszłą panią Dulską. Obie siostry nienawidzą tych wszystkich wdzierających się w ich życie nowych prądów: jakichś secesji, dekadencji, emancypacji czy rewolucji. Coraz też trudniej zrozumieć im własne dzieci. Zbyszek Dulski włóczy się po nocach z artystami, chodzi do jakiegoś nowego kabaretu "Zielony balonik", Józio Chomiński zaś zadaje się z socjalistami, pomaga rewolucjonistom przemycać broń z Galicji do Rosji. Rewolucja 1905 roku odbiła się potężnym echem także w konserwatywnym Krakowie. Misia Chomińska przeniosła swe uczucia z osoby podłego nauczyciela Relskiego na wspaniałego rewolucjonistę, któremu na każdym kroku zagraża śmierć. Relski tymczasem ożenił się w końcu ze swoją kochanką - prostą dziewczyną z ludu - i teraz zadręcza ją dalej, że złamała mu życie i zmarnowała talent. 08:00 SŁUŻYĆ POLSCE Film dokumentalny, 31 min, Polska, 2022 Reżyseria: Michał Baczuń Scenariusz: Michał Baczuń Życie jednostek, ich rodzin składają się na dzieje narodu. Dlatego tak ważne jest, aby słuchać świadków historii, których jest coraz mniej, szybko odchodzą, a przecież to oni są najbardziej wiarygodnym zapisem narodowych dziejów. Bohaterem film "Służyć Polsce" jest Zbigniew Zieliński, żołnierz Armii Krajowej, pułkownik Wojska Polskiego, sekretarz stanu w rządach po 1989 roku, prezes honorowy leśników kombatantów, inicjator i realizator kilkudziesięciu pomników i tablic upamiętniających zapomnianych bohaterów dwóch okupacji, niemieckiej i sowieckiej, żołnierz konspiracji zbrojnej leśników, świadek zdobycia części rakiety V - 2 w leśniczówce Brzozówki i Brytyjskiej Misji Wojskowej "Soe Freston" w lasach częstochowskich, po wojnie żołnierz Konspiracyjnego Wojska Polskiego, bardzo dzielnego ugrupowania pod dowództwem Stanisława Sojczyńskiego Warszyca. Autor 36 książek i wielu opracowań z dziedziny wojskowości, inżynierii, ochrony środowiska, urbanistyki, architektury i historii I i II wojny światowej. Uhonorowany wieloma odznaczeniami w kraju i za granicą, posiadający pamiątki, dowody uznania z całego świata. Sam mówi zawsze, że najważniejsza dla niego jest służba Polsce. Historia Zbigniewa Zielińskiego i jego rodziny jest niejako obrazem dziejów Polski. 08:35 KUCHNIA JAGIELLONÓW - ODC. 22 BOŻE NARODZENIE CZYLI BOGACTWO KUCHNI KUCHNIA BOGACTWA Magazyn, 26 min, Polska, 2020 Reżyseria: Jerzy Grabowski Scenariusz: Łukasz Modelski Prowadzący: Łukasz Modelski W kolejnym odcinku zatytułowanym "Boże Narodzenie" poznamy przepis na pieczonego indyka, który pojawiał się często na stole Zygmunta III. Dowiemy się również jak przyrządzić hipokras, czyli grzane wino z przyprawami. 09:15 HISTORIA POLSKI - BOCZNICA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2009 Reżyseria: Anna Kazejak - Dawid Scenariusz: Anna Kazejak - Dawid Wykonawcy: Andrzej Sońta, Janina Skrzypek, Władysław Szeląg, Henryk Skiekiewicz, Jarosław Kiwior, Patrycja Lubczyńska Sabadasz, Krzysztof Tabaszewski, Oliwia Kupka, Rafał Adamek, Jacek Tkaczyk, Beata Tkaczyk Zdjęcia: Jakub Giza Na bocznicy kolejowej na Półwyspie Helskim stoi rząd wagonów mocno już nadgryzionych zębem czasu, ale wciąż nadających się do użytku. I to użytku bardzo specyficznego: w wagonach od wielu lat organizowane są bowiem wczasy wagonowe. Tę formę wypoczynku wybiera niemałe grono ludzi: decydują się na nią, ze względu na niewysoki koszt takiego urlopu, przeważnie osoby niezbyt zamożne, ale także pasjonaci kolejnictwa i pracownicy kolei z rodzinami. Dla nich turkot przejeżdżających niedaleko pociągów i widok trakcji kolejowej jest codziennością, bez której - jak się wydaje - nie potrafią się obyć nawet na urlopie. Takie wczasy mają też swój specyficzny klimat: troszkę nostalgiczny, staromodny, ale też dający poczucie pełnej swobody, naturalności, wakacyjnego luzu. Tu, w przeciwieństwie do gwarnych kurortów, nikt nie popisuje się eleganckimi strojami, drogimi samochodami czy modnymi gadżetami. Wagony stoją właściwie już w lesie, z którego co i raz wyłaniają się dziki, dookoła pachnie sosnową żywicą, a żółty, nadmorski piasek tuż przy torach przypomina o bliskim sąsiedztwie morza, do którego mali i duzi chodzą się kąpać, nie bacząc na zimną wodę. Jeśli tylko jest pogoda, przed wagonami wyrastają leżaki i turystyczne stoliki. Jedni się opalają, inni grillują, jeszcze inni grają w siatkówkę albo w badmintona. Ktoś słucha radia, ktoś inny ogląda telewizję, bo nad dachami wagonów obowiązkowo górują anteny. Dzieci grzebią się w piasku, huśtają na skrzypiących huśtawkach. W pobliżu nie ma barów i dyskotek, więc można do woli napawać się ciszą, naprawdę odpocząć. Niektórzy tak polubili tzw. turystykę trakcyjną, że przyjeżdżają tu regularnie od 20 lat. Cenią sobie też szczególne więzi, jakie zawiązują się między uczestnikami wczasów wagonowych. Na bocznicy ludzie przyjeżdżający z całego kraju mają więcej czasu, by porozmawiać ze sobą, poznać się, opowiedzieć o sobie, swojej rodzinie, pracy, ale też razem pożartować czy ponarzekać. Czasami rozmawia się i o rzeczach całkiem poważnych: o sensie życia, Bogu, śmierci, umiejętności dostrzegania szczęścia. Podczas takich wczasów rodzą się przyjaźnie i pierwsze miłości. Jednak świat wagonowych wczasów odchodzi w przeszłość. Pewnego dnia na bocznicy pojawia się ekipa, która demontuje stare wagony. Drewniane ściany zostają spalone, metalowe konstrukcje pocięte na kawałki. Po wagonach pozostaną tylko wspomnienia - wciąż żywe w pamięci tych, którzy spędzili tu niejedno lato. "Bocznica" była jednym z triumfatorów 49. Krakowskiego Festiwalu Filmowego. Nagrody Prezesa TVP S. A. otrzymali reżyserka Anna Kazejak oraz Jakub Giza za najlepsze zdjęcia. 10:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SKAZANI CZ. 2 Cykl dokumentalny, 22 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego obronie Leningradu. 10:35 KULTOWE ZABYTKI - ODC. 6 WIELKIE PRZEMIANY MUZEUM ORSAY (THE MUSE D'ORSAY: A GREAT METAMORPHOSIS) Cykl dokumentalny, 52 min, Francja, 2019 Reżyseria: Guenaelle Troly Seria dokumentalna (8 odcinków) opowiada o słynących ze swojego stylu architektonicznego, wartości historycznej i politycznej, najwspanialszych siedzibach, pałacach i katedrach Francji. Wypowiedzi najlepszych ekspertów, archiwalia i zdjęcia zabiorą nas w podróż po najsławniejszych zabytkach tego kraju. Odcinek 6 - "Wielkie przemiany Muzeum Orsay". To wyjątkowy budynek o kamiennej fasadzie i metalowym sercu. Muzeum Orsay jest jednym z symboli stolicy Francji. Na wprost wznoszą się dawne rezydencje królów - Luwr i Tuileries. To ogromna metalowa konstrukcja o masie 12000 ton. Półtora raza więcej niż Wieża Eiffela. Nawę pokrywa szklany dach o powierzchni 35 tysięcy metrów kwadratowych. Orsay jest obecnie jednym z najbardziej znanych muzeów na świecie. Na początku XX w. była to stacja kolejowa wybudowana na Wystawę Światową z 1900 r. Stworzenie muzeum na stacji kolejowej było bardzo śmiałym przedsięwzięciem. W chwili otwarcia było cudem technologii. Jak w ciągu stu dwudziestu lat stacja kolejowa przeistoczyła się w muzeum? Oto historia metamorfoz jedynego takiego budynku na świecie. 11:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - WSZYSTKO ZACZYNA SIĘ OD MARZEŃ Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2017 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki O różnych rzeczach ludzie potrafią marzyć, ale to chyba jedyny taki przypadek, kiedy obiektem wymarzonym jest najcięższy karabin maszynowy kalibru 20 milimetrów - duma przedwojennej polskiej zbrojeniówki. Znaliśmy go dotąd tylko z kilkunastu fotografii i wrześniowych bitewnych relacji, wedle których na polu bitwy sprawdził się nad podziw dobrze, by nie powiedzieć fantastycznie. Uzbrojono w owe NKM - y przede wszystkim tankietki TKS, które wtedy stawały się śmiertelnie groźne dla wszystkich niemieckich pojazdów pancernych. Broń wroga o identycznym kalibrze miała znacznie mniejszą przebijalność i zasięg skuteczny. Jako się rzekło, duma była, ale przedmiotu tej dumy nie. Pan Romanek, przysięgły humanista, doktor historii, przez lata gromadził dokumentację, potem sam stanął do maszyn i idealnie tożsamy z dokumentacją NKM jest. 12:05 ALTERNATYWY 4 - ODC. 2/9 - PRZEPROWADZKA Serial komediowy TVP, 52 min, Polska, 1983 Reżyseria: Stanisław Bareja Scenariusz: Stanisław Bareja, Janusz Płoński, Maciej Rybiński Zdjęcia: Wojciech Jastrzębowski Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Roman Wilhelmi, Gustaw Lutkiewicz, Wojciech Pokora, Bronisław Pawlik, Kazimierz Kaczor, Bożena Dykiel, Bolesław Płotnicki, Jerzy Kryszak, Zdzisław Rychter, Ryszard Pietruski, Krystyna Tkacz Stanisław Anioł zostaje gospodarzem bloku i kieruje ruchem podczas przeprowadzki. Zamieszanie jest spore. Przydział na to samo mieszkanie otrzymuje Zygmunt Kotek i Zdzisław Kołek - ostatecznie wprowadzają się obaj z rodzinami i prowizorycznie dzielą lokal na pół. Tragarze zamieniają lokatorom meble, ubecy mają założyć podsłuch u opozycjonisty prof. Dąb - Rozwadowskiego. Na skutek pomyłki zakładają "pluskwę" u kogoś innego. Wdowa przywozi trumnę ze zwłokami męża, by choć przez chwilę pobył w nowym mieszkaniu, a po całym bloku grasują oszuści i kombinatorzy. 13:05 DZIKI BAŁTYK - MIĘDZY ESTONIĄ A FINLANDIĄ ODC. 2 (WILD BALTIC SEA / WILDE OSTSEE / 2. BETWEEN ESTONIA AND FINNLAND) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2017 Reżyseria: Christoph Houschild Serial dokumentalny o dzikiej przyrodzie Bałtyku. Natura tego najbliższego nam morza oferuje wiele niespodzianek. Drugi odcinek przedstawia wyspy między Estonią, Szwecją i Finlandią. Zagłębimy się w świat dziesiątków tysięcy wysp między Estonią, szwedzką Gotlandią i fińskim Morzem Archipelagowym. Jesienią wszędzie słychać dziwne odgłosy godowe łosia. Na Gotlandii orły przednie rozmnażają się na drzewach. 300 kilometrów dalej na północ znajduje się archipelag Finlandii, zamieszkały przez niedźwiedzie brunatne. Wyspa Saaremaa jest czwartą co do wielkości na Bałtyku. Kiedyś było to bogate centrum kupieckie. Wiele małych wysepek leżących dalej o 200 km na zachód to pozostałości pradawnej rafy koralowej wystającej z morza. Szwedzka Gotlandia jest drugą największą wyspą na Bałtyku. Jak estońska Saaremaa - głównie tworzą ją płaskowyże kredowe, mające ponad 400 milionów lat. Powstały z koralowca, który wtedy rósł w ciepłych morzach, bo Gotlandia i Saaremaa leżały wówczas na równiku. 14:05 TAJEMNICE WYSP BRYTYJSKICH - ODC. 1/4 (BRITAIN'S SECRET ISLANDS) Serial dokumentalny, 60 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Stewart Mcpherson Podróż dookoła Wielkiej Brytanii, połączona ze zwiedzaniem mniejszych wysp, uznających Elżbietę II za swą królową. Jest ich ponad 6 tysięcy, niektóre wielkości boiska piłkarskiego. Rejs zaczyna się w Greenwich, pierwszy przystanek to archipelag Farne, a ostatni - opancerzone wieże Maunsella u ujścia Tamizy. Brytyjczycy ostrzeliwali z nich niemieckie samoloty, sposobiące się do bombardowania Londynu. Widzowie będą mieli okazję zobaczyć: latarnie morskie, megality, ruiny opactw i średniowiecznych zamków, pamiątki po wikingach i epoce rewolucji przemysłowej, florę i faunę oraz osobliwości geologiczne i krajobrazowe. Przed kamerę zapraszani są lokalni patrioci i historycy. Realizatorzy odwiedzą między innymi: Bass Rock - dawniej wyspa twierdza, potem więzienie, a obecnie raj dla tysięcy głuptaków. Szetlandy: mieszkańcy przebierają się za wikingów, których zresztą są często potomkami i maszerują z pochodniami. Tubylcy z Fair, najbardziej odosobnionej z zamieszkałych wysp brytyjskich, nie poddają się rozpaczy: hodują owce i z ich runa produkują słynne swetry. Z takich miejsc dobrze widać zorzę polarną, zaś mieszkańcom kulturowo i mentalnie blisko jest do Norwegów czy Islandczyków. Związki z Londynem poświadcza czerwona budka telefoniczna. Północne wody są niebezpieczne, wybrzeża skaliste i zdradliwe, na dnie morza zalega mnóstwo wraków. Koło Hebrydów pod wodą rdzewieją pozostałości niemieckiej floty, zatopionej po przegranej pierwszej wojnie światowej. Wybrzeża są usiane fortami i bunkrami, budowanymi w obawie przed inwazją Hitlera. Na wyspie Man kultywuje się celtyckie, pogańskie święta. Połączona mostem z Kornwalią arturiańska wyspa Tintagel wabi jaskinią, w której ponoć zamieszkiwał Merlin. Na wysepce Brownsea na kanale La Manche narodził się ruch skautowski: lord Baden - Powell w 1907 roku zorganizował tam obóz dla 20 młodzieńców. Narratorem i dowódcą ekspedycji jest 38 - letni Stewart McPherson, który zasłynął z serii książek o dzikiej przyrodzie, zrealizował też dla BBC i SkyVision wiele serii dokumentalnych. 15:00 KORONA KRÓLÓW - ODC 22 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Ariadna Lewańska, Monika Zięba Zdjęcia: Krzysztof Pakulski, Jacek Fabrowicz Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Halina Łabonarska, Mateusz Król, Marta Bryła, Paulina Lasota, Piotr Gawron - Jedlikowski, Agnieszka Mandat, Robert Gonera, Sławomir Orzechowski, Wenanty Nosul, Marcin Rogacewicz, Bohdan Graczyk, Tadeusz Kwinta, Jacek Milczarski, Daniel Mosior, Daniel Guzdek Odc 22. Kazimierz pragnie wzmocnić swoje państwo, dlatego myśli o budowie nowych zamków. Egle ostrzega królową przed zdradą kogoś z jej bliskich, czym niepokoi Annę. Jadwiga z przyjaciółką planują odnaleźć Arunasa i w ten sposób pogrążyć Annę. Po powrocie na zamek, Katarzyna wypytuje kucharką litewską o rycerza z Litwy. Królowa pod wpływem przeczuć Egle oraz manipulacji Katarzyny wyrzuca Gabiję z dworu za plotkowanie na jej temat. 15:30 SENSACJE XX WIEKU - ZEMSTA Cykl dokumentalny, 30 min, Polska, 1984 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Tematem odcinka jest Organizacja Tajnej Armii, w skrócie OAS. Założona w 1961 roku OAS była zaliczana do skrajnie prawicowych grup terrorystycznych, zwalczających ideę przyznania niepodległości Algierii, będącej w tamtym okresie częścią Republiki Francuskiej, zamieszkiwaną przez liczną mniejszość francuską. 16:10 SENSACJE XX WIEKU - BITWA O ANGLIĘ Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1989 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Wojciech Nalazek Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program cykliczny o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. W tym wydaniu historia bitwy o Anglię. Wykorzystano archiwalne nagrania z II wojny światowej. Program zaczyna się od informacji o ucieczce angielskich żołnierzy z Dunkierki przed Niemcami. Następnie oglądamy archiwalny film propagandowy nawołujący Anglików do wstąpienia do oddziałów obrony lokalnej, tzw. "homeguard". Dowiadujemy się, jak wyglądało standardowe uzbrojenie oddziałów "homeguard", dlaczego Hitler podjął decyzję o zaangażowaniu Luftwaffe do oczyszczenia drogi do Anglii dla piechoty, jaka była różnica w zasobach lotnictwa niemieckiego i angielskiego, jakie było uzbrojenie samolotów niemieckich, jakie czynniki świadczyły na niekorzyść Niemców. Omawiane są zalety i wady niemieckiego Junkersa, oglądamy fragmenty archiwalnego filmu o tych samolotach, Poznajemy zalety Messerschmitta. Dowiadujemy się również, jak ogromną przewagę uzyskali Anglicy, odkrywając radar. Poznajemy ówczesną koncepcję obrony Wielkiej Brytanii. Mamy okazję zobaczyć pierwsze stanowiska obserwacyjne wraz z ich przyrządami mierniczymi. Omawiane są rewolucyjne zmiany, jakie nastąpiły w 1940 roku w angielskim lotnictwie, zwłaszcza system prowadzenia wojny powietrznej przez Brytyjczyków. Mowa jest także o roli Polaków w bitwie o Anglię. Prezentowany jest jeden z typów samolotów, na jakich latali Polacy. Omawiana jest pierwsza faza bitwy, która okazała się destrukcyjna dla niemieckiego lotnictwa. Dowiadujemy się, jaki był stosunek Niemców do angielskich radarów. Na tle archiwalnych filmów bitwy autor opowiada o jej drugiej fazie. Po ataku na jedno z miast angielskich Churchill zdecydował się na rozpoczęcie nalotów na Niemcy. Szczegółowo objaśniane są niemieckie plany inwazji na Anglię, które powstały już w 1938 roku. 16:45 HISTORIA POLSKI - OPOWIEŚĆ O ALEKSANDRZE KAMIŃSKIM Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2004 Reżyseria: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Scenariusz: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Zdjęcia: Adam Fręśko Lektor: Tomasz Marzecki Film prezentuje sylwetkę profesora Aleksandra Kamińskiego - harcmistrza, wychowawcę, historyka i pisarza. Jego niezwykłe życie stanowić może wzór osobowy dla młodego pokolenia. Kochał Polskę, młodzież i dzieci, którymi zajmował się do końca życia. Stworzył ruch zuchowy. Szczególne zasługi położył w czasie hitlerowskiej okupacji: był współtwórcą Szarych Szeregów, Małego i Dużego Sabotażu. Stworzył także doskonałe pismo podziemne "Biuletyn Informacyjny", które odegrało wielką rolę w czasie okupacji i w powstaniu warszawskim, będąc nieocenionym źródłem historycznym tamtych dni. Jego książka "Kamienie na szaniec" opowiadająca o bohaterskiej grupie harcerzy warszawskich z Szarych Szeregów, stała się książką kultową. Szykanowany w czasach stalinowskich, nigdy się nie poddał, był zawsze wierny swoim ideałom, które głosił w harcerstwie: służba, dzielność i bezinteresowność. Film przedstawia też dorobek naukowy Aleksandra Kamińskiego, znajdują się w nim także unikatowe archiwalia, filmy z udziałem samego Kamińskiego oraz fotografie, dokumenty, rękopisy i inne pamiątki z rodzinnego archiwum córki (dotychczas niepublikowane). 17:50 SPÓR O HISTORIĘ - USTRÓJ NIEPODLEGŁEJ Debata, 30 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Maciej Zakrocki Dla odradzającej się w 1918 roku Rzeczpospolitej naczelnym problemem pozostawały kwestie ustrojowe. Państwo rodziło się do niepodległości, jako nominalnie monarchia, gdyż od Aktu 5 Listopada 1916 roku zasadnicza jego część, uwolniona w 1915 roku spod władzy rosyjskiej, była formalnie Królestwem Polskim, na czele z Radą Regencyjną i rządem. Na drugim biegunie życia politycznego ziem polskich silna była opcja republikańska, o obliczu lewicowym. Najpełniejszy wyraz przyjęła w powołaniu do życia w Lublinie 7 listopada Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej pod przewodnictwem premiera, PPS - owca, Ignacego Daszyńskiego. Rząd lubelski ogłosił manifest, przewidujący nadanie Polsce ustroju demokratycznej republiki parlamentarnej, zapewniającej wszystkim obywatelom równe prawa polityczne. Lewicowa orientacja rządu wyraziła się m.in. we wprowadzeniu 8 - godzinnego dnia pracy oraz zapowiedzi radykalnych reform społecznych. Powołanie rządu lubelskiego, a następnie, już po przyjeździe do Warszawy Józefa Piłsudskiego, nowego rządu z Jędrzejem Moraczewskim ustabilizowało ustrój odradzającego się państwa jako republiki. Ważnym etapem tego procesu było dobrowolne przekazanie prerogatyw Rady Regencyjnej na ręce Józefa Piłsudskiego. Walka o kształt ustrojowy Polski zakończyła się w styczniu i lutym 1919 roku, powołaniem prawicowego rządu Ignacego Jana Paderewskiego, wyborami, otwarciem Sejmu Konstytucyjnego i przyjęciem 20 lutego 1919 roku Małej Konstytucji. W 1919 roku, po sukcesach Rządu Ludowego, nastał czas rządów prawicy i centrum, usankcjonowany demokratycznie przeprowadzonymi wyborami. W 1921 roku uchwalona została tzw. Konstytucja marcowa. 18:30 Z BIEGIEM LAT, Z BIEGIEM DNI - KRAKÓW 1907 Serial TVP, 91 min, Polska, 1980 Reżyseria: Andrzej Wajda, Edward Kłosiński, Anna Polony, Krystyna Grochowicz Scenariusz: Joanna Ronikier Zdjęcia: Edward Kłosiński, Witold Adamek Aktorzy: Monika Niemczyk, Jerzy Trela, Anna Polony, Izabella Olszewska, Jerzy Bińczycki, Leszek Piskorz, Renata Kretówna, Ewa Ciepiela, Magdalena Jarosz, Grażyna Laszczyk, Halina Wojtacha, Elżbieta Karkoszka, Henryk Majcherek Wykonawcy: Józef Radwan, Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach Dulska odkupuje od swojej siostry drugą połowę domu. Wprowadza się wreszacie do salonów. Zbyszko romansuje ze służącą Hanką. Kiedy się okazuje, że Hanka jest w ciąży Dulska robi wszystko by zapobiec skandalowi. 20:20 PODZIEMNE WŁOCHY - RZYM. ODC. 1/8 (UNDER ITALY) Serial dokumentalny, 60 min, Włochy, 2016 Reżyseria: Dario Marani Pełna przygód podróż po podziemnym, nieznanym i tajemniczym świecie kryjącym się zarówno pod największymi miastami, ale i wioskami Włoch. Miały one często ogromne znaczenie historyczne, dlatego ich eksploracja pozwala poznać od podszewki dawne i współczesne dzieje tego kraju. W każdym odcinku gospodarz serii, amerykański archeolog Darius Arya, osobiście odkrywa włoskie podziemia: od Rzymu do Neapolu, od Narni do Gran Sasso, przez miejsca o ogromnym znaczeniu historycznym i archeologicznym, po współczesne miejskie kanały, a to pozwala prześledzić historię Italii od prehistorii, przez epokę grecko - rzymską, wczesnego chrześcijaństwa i średniowiecze do dziś. 21:35 ŁOWCA JELENI (DEER HUNTER) Dramat psychologiczny, 176 min, USA, 1978 Reżyseria: Michael Cimino Scenariusz: Deric Washburn Aktorzy: Robert De Niro, John Cazale, John Savage, Christopher Walken, Meryl Streep, George Dzundza, Chuck Aspegren, Shirley Stoler, Rutanya Alda, Pierre Segui, Mady Kaplan Obsypane prestiżowymi nagrodami dzieło Michaela Cimino, późniejszego twórcy m. in. "Wrót niebios", "Roku Smoka", "Sycylijczyka". Akademia Filmowa przyznała "Łowcy jeleni" 5 złotych statuetek, w tym za najlepszy film, najlepszą reżyserię oraz za najlepszą rolę drugoplanową dla Christophera Walkena. Debiutujący jako reżyser Michael Cimino został ponadto uhonorowany Złotym Globem. Nominacje do Oscarów otrzymali aktorzy Robert De Niro i Meryl Streep oraz autor scenariusza. "Łowca jeleni", którego Amerykanie zaprezentowali na festiwalu w Berlinie Zachodnim, wywołał protest delegacji radzieckiej zarzucającej reżyserowi przedstawienie w fałszywym świetle dzielnego narodu wietnamskiego. Zrealizowany w 1978 roku legendarny film Cimino był w krajach socjalistycznych ostro tępiony przez cenzurę, także w Polsce. Akcja "Łowcy jeleni" rozpoczyna się u schyłku lat 60. w niewielkim przemysłowym miasteczku Clairton w Pensylwanii, wśród społeczności wywodzącej się z Ukrainy. Bohaterami są trzej młodzi robotnicy Mike (Robert De Niro), Nick (Christopher Walken) i Steven (John Savage) pracujący w niebezpiecznych warunkach przy piecu hutniczym. Powołani do wojska przyjaciele jadą do Wietnamu. W przeddzień wyjazdu najmłodszy z nich, Steven, żeni się z Angelą, która jest w ciąży, chociaż nie jest pewien, czy to on jest ojcem dziecka. Ślub młodej pary odbywa się szczególnie uroczyście. Huczne wesele ma charakter publicznego święta ku czci bohaterów ruszających na wojnę. Niezwykle rozbudowana sekwencja zabawy ukazuje rosyjskie tańce, tłum weselnych gości, ich przywiązanie do tradycji przywiezionych ze "starego kraju". Uroczystości odbywają się według starego obrządku celebrowanego przez przodków. Po weselu Mike i Nick wraz z innym kolegami - Stanem, Johnem i Axelem, wybierają się na polowanie. W Wietnamie Nick, Mike i Steven przeżywają prawdziwe piekło. Amerykańscy jeńcy zmuszani są przez północnowietnamskich żołnierzy do gry w "rosyjską ruletkę". Po okrutnych przeżyciach dwaj przyjaciele wracają do kraju. Mike jest cały i zdrów, lecz Steven porusza się na wózku inwalidzkim. Trzeci z towarzyszy niedoli pozostaje w Wietnamie. W Sajgonie gra w "rosyjską ruletkę", tym razem z własnej woli, dla pieniędzy. Mike wkrótce przyjeżdża po niego, usiłuje nakłonić do powrotu do domu. Nick nie poznaje jednak przyjaciela. Szok, jakiego doznał podczas pierwszej gry o własne życie, pozostawił w nim trwały ślad. 00:50 SENSACJE XX WIEKU - GOERING Cykl dokumentalny, 46 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Bogdan Stachurski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Cezary Żak, Łukasz Nowicki, Marek Barbasiewicz, Karolina Gruszka, Zygmunt Józefczak, Zbigniew Ruciński, Andrzej Dopierała, Zbigniew Kosowski, Błażej Peszek, Grzegorz Przybył, Urszula Sadowińska Egzekucja skazanych na śmierć dwunastu niemieckich hitlerowskich dostojników miała rozpocząć się w sali gimnastycznej odległej o kilkadziesiąt metrów od więzienia w Norymberdze, o godzinie 1 w nocy 16 października. Pierwszy na szafot miał wejść Herman Goering, jednak umknął katu. Przez dziesiątki lat sposób, w jaki to zrobił, był tajemnicą. Dzisiaj spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie. Goering zapłacił za swoją śmierć, był niezmiernie bogaty. I w tym miejscu łączą się dwie tajemnice: sposób, w jaki zgromadził skarby i jak nimi zapłacił za swoją śmierć. 01:55 WIEDEŃCZYK. HISTORIA PODNIEBNEJ UCIECZKI Film dokumentalny, 32 min, Polska, 2021 Reżyseria: Paweł Lisowski Scenariusz: Paweł Lisowski Samolot transportowo - desantowy AN - 2 nr 7447 został wyprodukowany 9 stycznia 1967 roku w ówczesnej Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego - PZL - Mielec. Nazwa "Wiedeńczyk" związana jest z dramatyczną historią tego samolotu z czasów stanu wojennego. W kwietniu 1982 roku jedna z załóg, wykonująca loty treningowo - operacyjne, podjęła decyzję o ucieczce nim za "żelazną kurtynę". Samolot wylądował jeszcze w okolicach podkrakowskiego Czernichowa, gdzie na pokład wsiadły rodziny lotników, a następnie odleciał w kierunku Wiednia; udało mu się tam dotrzeć. Spośród całej 9 - osobowej grupy w plany ucieczki nie był wtajemniczony tylko technik pokładowy. Jako jedyny wrócił on do kraju, pozostali otrzymali azyl polityczny i mieszkają dziś w Stanach. Po powrocie do Polski samolot nazwany wówczas "Wiedeńczykiem" nadal wykonywał misje na rzecz Wojska Polskiego. Wiosną 2013 roku został wycofany ze służby. Dzięki staraniom Fundacji Wiedeńczyk AN - 2 możemy podziwiać ten niezwykły samolot na licznych pokazach i piknikach lotniczych. 02:35 ZAMEK - 50 LAT ODBUDOWY Film dokumentalny, 22 min, Polska, 2021 Reżyseria: Marek Stremecki Scenariusz: Marek Stremecki, Lidia Chołody Zdjęcia: Sebastian Kniza Film, zrealizowany na zlecenie Muzeum Historii Polski, upamiętnia 50. rocznicę decyzji o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie, która zapadła w styczniu 1971 roku. W filmie sięgnięto do czasów, gdy budowla była siedzibą władz I Rzeczpospolitej (Króla i Sejmu), następnie gościła Naczelnika Państwa oraz stała się rezydencją Prezydenta RP. Pokazano wojenne losy budowli, kończące się wysadzeniem przez Niemców tego symbolu polskiej państwowości. Koncepcje odbudowy socrealistycznej z 1949 roku na szczęście nie zostały zrealizowane. Droga do rekonstrukcji była jeszcze daleka. Niektórzy zwierzchnicy władz nie chcieli widzieć tego symbolu burżuazyjnej zgnilizny. Dopiero odcinający się od gomułkowskich czasów Edward Gierek wykorzystał Zamek Królewski do celów propagandowych, chcąc pozyskać sympatię narodu i podjął decyzję o jego odbudowie. Za wzór posłużył obraz Canaletta Widok Warszawy od strony Pragi. W filmie pokazane są różne koncepcje i realizacja rekonstrukcji wnętrz. Przedstawione zostały osoby zasłużone dla dzieła odbudowy, jak prof. Stanisław Lorentz. Film zamyka współczesny obraz zamku, który pełni funkcje reprezentacyjne, muzealne oraz edukacyjne. Dokument zawiera m.in. wypowiedzi dyrektorów Zamku Królewskiego prof. dr. hab. Andrzeja Rottermunda i prof. dr. hab. Wojciecha Fałkowskiego, kustosza działu fotograficznego Bożeny Radzio oraz historyka dr. hab. Piotra Majewskiego. 03:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - WSZYSTKO ZACZYNA SIĘ OD MARZEŃ Magazyn historyczny, 22 min, Polska, 2017 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki O różnych rzeczach ludzie potrafią marzyć, ale to chyba jedyny taki przypadek, kiedy obiektem wymarzonym jest najcięższy karabin maszynowy kalibru 20 milimetrów - duma przedwojennej polskiej zbrojeniówki. Znaliśmy go dotąd tylko z kilkunastu fotografii i wrześniowych bitewnych relacji, wedle których na polu bitwy sprawdził się nad podziw dobrze, by nie powiedzieć fantastycznie. Uzbrojono w owe NKM - y przede wszystkim tankietki TKS, które wtedy stawały się śmiertelnie groźne dla wszystkich niemieckich pojazdów pancernych. Broń wroga o identycznym kalibrze miała znacznie mniejszą przebijalność i zasięg skuteczny. Jako się rzekło, duma była, ale przedmiotu tej dumy nie. Pan Romanek, przysięgły humanista, doktor historii, przez lata gromadził dokumentację, potem sam stanął do maszyn i idealnie tożsamy z dokumentacją NKM jest. 03:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - BERCHTESGADEN Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Odcinek poświęcony rezydencjom Adolfa Hitlera w Berchtesgaden koło Obersalzbergu, w których zapadały kluczowe dla XX wieku decyzje: Berghof (u stóp góry Kehlstein) i Adlerhorst (na szczycie góry). To właśnie w Berchtesgaden zapadła decyzja o ataku na Polskę.