TVP Historia Wtorek, 21.01.2025 06:45 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1793 - zgilotynowano Ludwika XVI; 1950 - śmierć Orwella; 1970 - kuriozalny wyrok w sprawie księdza z Grójca pragnącego wybudować kościół w Zbroszy Dużej; 1980 - Wielki Mur Chiński objęty ochroną UNESCO; 06:50 SPÓR O HISTORIĘ - ZRYW 1863 ROKU Debata, 30 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller 22 stycznia 1863 roku wybuchło w Królestwie Polskim powstanie. Bezpośrednią przyczyną wybuchu była branka, czyli pobór do wojska rosyjskiego wśród młodzieży miejskiej w Królestwie Polskim. W tym czasie w Królestwie Polskim przebywało ponad sto tysięcy żołnierzy rosyjskich. Przeciwko nim stanęło zaledwie sześć tysięcy powstańców. Uzbrojeni często tylko w broń myśliwską i osadzone na sztorc kosy podjęli walkę partyzancką. Powstanie rozszerzyło się na cały kraj, a następnie na Litwę, Białoruś i Ukrainę. Dyktatorem powstania mianowano Ludwika Mierosławskiego. Wkrótce zastąpił go Marian Langiewicz. W październiku 1863 roku dyktatorem powstania został Romuald Traugutt. Powstanie styczniowe było największym i najdłużej trwającym polskim zrywem narodowym. Podczas jego trwania stoczono ponad tysiąc dwieście rozproszonych potyczek i mniejszych bitew. Mimo ogromnej przewagi wroga, powstanie zakończyło się wiosną 1864 roku. Izolowane oddziały powstańcze na Podlasiu walczyły do wiosny 1865 roku. W jakich okolicznościach dochodzi do wybuchu powstania w 1863 roku? Czy powstanie styczniowe było nieuniknione? Czy zryw z 1863 roku miał szanse na powodzenie? Jakie ziemie objął? Kto obejmuje dowództwo? Struktury Państwa Podziemnego. Najważniejszą cechą odróżniającą powstanie styczniowe od innych polskich powstań, był brak stałej regularnej armii. Dlaczego jednak powstańcy tak długo byli w stanie stawić opór znacznie silniejszej armii rosyjskiej? Sposób prowadzenia wojny [brak dużej bitwy; wojna partyzancka]. Czy słuszna jest teza, że dla realizacji w przyszłości polskich aspiracji niepodległościowych większe znaczenie miała wojna krymska, która skonfliktowała Rosję z Austrią i otworzyła drogę powstaniu w przyszłości dwóch przeciwstawnych bloków polityczno - wojskowych, niż kolejne polskie przegrane powstanie? Car Aleksander uważany jest za reformatora. Czy w przypadku Polski taki wizerunek daje się utrzymać? Jak powstanie zostało przyjęte w Europie? Czy powstańcy mogli liczyć na pomoc? Bilans powstania styczniowego: postępująca rusyfikacja, zesłanie tysięcy ludzi na Sybir. Ubocznym skutkiem klęski powstania była depolonizacja ziem zabranych. Ale i jego wpływ na kolejne pokolenia Polaków walczących o odzyskanie niepodległości. 07:20 FLESZ HISTORII - ODC. 695 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2025 Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 07:40 RZECZ POLSKA S.I - MEBLE DLA IGNACEGO MOŚCICKIEGO Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2018 Reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Scenariusz: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Muzyka: Bartosz Kruczyński Wykonawcy: Marek Sosenko, Stanisław Lenartowicz 100 najlepszych polskich projektów na 100 - lecie Niepodległości! W trzecim odcinku zespół mebli z Zameczku Prezydenta RP w Wiśle. Zarówno pałac, jak i meble powstały jako dar Województwa Śląskiego dla prezydenta Ignacego Mościckiego. Meble były pierwszym w Polsce przykładem funkcjonalizmu w projektowaniu. W kraju, gdzie wciąż modny był styl dworkowy, połączenie metalowych rur ze skórami egzotycznych zwierząt, musiało wręcz szokować nowoczesnością. 08:00 CZAS HONORU - ODC. 26 "REICHSBANK" S. II Serial TVP, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Wanda i Bronek po długiej rozłące znowu są razem. Margaret rozszyfrowuje prowokację z wykorzystaniem grupy szpicli, o swoich podejrzeniach informuje Michała. Janek już wie od Michała, że Górka jest agentem gestapo. Helena zauważa u swojej sąsiadki, Jelonkowej, niemiecką bieliznę ze znakiem firmy odzieżowej GMBH Kleinert. Zaczyna łączyć fakty. Michał składa wizytę Rainerowi. Po wyjściu zauważa, że jest śledzony. Janek przekazuje Moslerowi paszport, przepustkę do wolności. Dochodzi do ostatniego spotkania Moslera z Sajkowskim. Danka i Helena odkrywają podsłuch w restauracji Woźniaka. Margaret i Michał muszą uciekać ze swojej komórki. Otto żegna się z Marią, wyjeżdża na front. Michał, Włodek, Antek i Bronek, pod dowództwem Doktora, rozpoczynają akcję napadu na Reischbank. 08:50 POWSTALI 1863 - 64 - KONSTANTY KALINOWSKI Felieton, 3 min, Polska, 2023 Reżyseria: Przemysław Bednarczyk Scenariusz: Przemysław Bednarczyk Filmowe sylwetki osób, związanych z powstaniem styczniowym 1863 roku. Odc. 6 - Konstanty Kalinowski. 08:55 WALECZNE Z GÓR - ANTONINA TATAR 1899 - 1959 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2023 Reżyseria: Agata Puścikowska, Wojciech Kursa Scenariusz: Agata Puścikowska Zdjęcia: Wojciech Kursa Antonina Tatar - aktywistka i społecznica przedwojenna. Bogata panna poświęciła swoje życie służbie ludziom i Panu Bogu. Jeszcze przed wojną aktywnie walczyła o biednych mieszkańców Podhala, w czasie wojny była w ruchu oporu. Po wojnie założyła sierociniec i walczyła o godne życie sierot. Umarła w cierpieniu, na raka. Piękna, niezłomna, dumna góralka. Obecnie zainteresowanie jej postacią jest coraz większe, jakby się odradzało. Film jest próbą uchwycenia fenomenu dzielnej kobiety, jej psychiki, motywacji w życiu. Czy może być autorytetem i inspiracją dla współczesnych? 09:25 HISTORIA POLSKI - AKOWCY Film dokumentalny, 49 min, Polska, 1999 Reżyseria: Krzysztof Nowak Tyszowiecki Scenariusz: Krzysztof Nowak Tyszowiecki Zdjęcia: Tomasz Madejski Film o dramacie Akowców - przegranych zwycięzców, zdziesiątkowanych w czasie wojny, a potem systematycznie niszczonych przez lata PRL. Mówi o wpływie przedwojennego wychowania na charakter i poziom etyczny Akowskiej młodzieży. Próbuje zarazem przybliżyć współczesnemu widzowi bohaterską i tragiczną atmosferę tamtych czasów. 10:25 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - DROGA PRZEZ PIEKŁO CZ. 2 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program cykliczny popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Wykorzystano w niej materiały archiwalne. Odcinek poświęcony alianckim konwojom morskim dostarczającym zaopatrzenie w sprzęt wojskowy dla ZSRR do portów w Murmańsku i Archangielsku. 11:00 NIEZNANE TWARZE HISTORII - ŚWIĘTY MIKOŁAJ. ODC. 2/6 (THE FACES OF HISTORY) Serial dokumentalny, 36 min, Wielka Brytania, 2022 Pamięć o niektórych osobowościach przetrwała próbę czasu. Wielu ludzi kojarzy Kleopatrę, Joannę d'Arc, Marco Polo, Szekspira czy św. Mikołaja, ale czy na pewno ich znają i czy wiedzą jak wyglądali. Seria zagłębia się w osobiste historie tych niezwykłych postaci. Aktor Derek de Lint podróżuje po całym świecie, aby odkryć nowe dowody, które przybliżą widzów do nich jak nigdy wcześniej i ujawnią psychologiczne, fizyczne i społeczne profile każdej z tych osób. W trakcie podróży zespołu badawczego każdy nowy dowód jest przekazywany uznanemu grafikowi 3D Mao Lin Liao, który wykorzystuje wyniki badań do stworzenia zdumiewającej, przypominającej wyglądem postać historyczną, rekonstrukcji. W końcu jesteśmy w stanie spojrzeć im w oczy! 11:40 SŁOWNIK POLSKO@POLSKI - TALK - SHOW PROF. JANA MIODKA (620) 25 min, Polska, 2024 Reżyseria: Beata Świętnicka, Witold Świętnicki Scenariusz: Dariusz Dyner, Witold Świętnicki Muzyka: Tymon Ratajczyk Prowadzący: prof. Jan Miodek, Justyna Janus - Konarska Słownik polsko@polski to program edukacyjny o języku polskim z udziałem wybitnego i lubianego językoznawcy prof. Jana Miodka. W rozmowach z widzami profesorowi asystuje dr Justyna Konarska - Janus, językoznawczyni. Uczestnicy programu, za pośrednictwem komunikatorów internetowych, mogą zadawać pytania dotyczące gramatyki, ortografii czy słowotwórstwa języka polskiego. Prof. Miodek w lekki i przystępny sposób opowiada o najczęstszych błędach językowych. Odwołuje się przy tym do żywego języka, głównie mówionego, który można usłyszeć na polskiej ulicy i którym posługuje się współczesna polska emigracja. Program nagrywany jest w historycznej bibliotece Uniwersytetu Wrocławskiego. W tym odcinku: Jakie są zasady pisania dużą literą? Co to znaczy, że chcemy coś "zachachmęcić"? Czy słowo "coś" ma liczbę mnogą? Czy "bauda" to to samo, co "schronisko"? O kim mówimy, że to "simp"? Co mają wspólnego ze sobą słowa "habilitacja" i "rehabilitacja"? Jakie znaczenie ma słowo "skoro"? Co to znaczy "siema"? Etymologia nazwiska Chrobak. 12:15 KAPITAN SOWA NA TROPIE - ODC. 1/8 - GIPSOWA FIGURKA Serial TVP, 25 min, Polska, 1965 Reżyseria: Stanisław Bareja Scenariusz: Alojzy Kaczanowski Zdjęcia: Franciszek Kądziolka Aktorzy: Wiesław Gołas, Michał Szewczyk, Bogusław Sochnacki, Stanisław Wyszyński, Iwona Słoczyńska Funkcjonariusz w czarnej, skórzanej marynarce i sweterku polo, łamiący wszelkie opory moralne 500-złotowy banknot z "górnikiem", szczyt dobrego smaku - papierosy "Silesia", radiowóz marki Warszawa i mrożący krew w żyłach pościg po brukowanych kostką ulicach Warszawy - syrenką za starym wartburgiem. To klimat, który - wyprany dziś z politycznych i propagandowych kontekstów - budzi w widzach odruch sympatycznej nostalgii za "starymi, dobrymi czasami". Z łagodnie krytyczną życzliwością przyjęli recenzenci powtórkę po latach pierwszego serialu kryminalnego Telewizji Polskiej. Teraz widzowie mają okazję przypomnieć sobie sympatycznego kapitana Sowę, czyli Wiesława Gołasa w tej roli. W pierwszym odcinku główny bohater przypadkowo styka się ze sprawą morderstwa. Literat Nawrocki i reżyser Gajda proszą napotkanego mężczyznę o przeniesienie za drobną opłatą gipsowej figurki z mieszkania Nawrockiego. Oczywiście, nie wiedzą, że ich przygodny znajomy jest oficerem milicji. W mieszkaniu literata kapitan Sowa znajduje zwłoki kobiety. 12:45 KAPITAN SOWA NA TROPIE - ODC. 2/8 - UPRZEJMY MORDERCA Serial TVP, 27 min, Polska, 1965 Reżyseria: Stanisław Bareja Scenariusz: Alojzy Kaczanowski Zdjęcia: Franciszek Kądziolka Aktorzy: Wiesław Gołas, Kalina Jędrusik, Bohdana Majda, Barbara Połomska, Krzysztof Chamiec, Bohdan Łazuka Akcja tego odcinka rozgrywa się na terenie cyrku. Komik Bongo zabija swego rywala. Podczas dramatycznej ucieczki przed milicją wpada do klatki lwów, co kończy się dla niego tragicznie. 13:15 POWSTALI 1863 - 64 - STANISŁAW BRZÓZKA Felieton, 3 min, Polska, 2023 Reżyseria: Przemysław Bednarczyk Scenariusz: Przemysław Bednarczyk Filmowe sylwetki osób, związanych z powstaniem styczniowym 1863 roku. Odc. 9 - Stanisław Brzózka. 13:20 ZIEMIA WIDZIANA Z KOSMOSU - ODC. 1 (EARTH FROM SPACE. 1. A NEW PERSPECTIVE) Serial dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Barny Revill, Chloe Sarosh Lektor: Janusz Szydłowski Dokument, w którym w czterech częściach widzowie mają okazję obserwować naszą planetę i życie na niej z lotu satelity. To przełomowa technika filmowania, która przyniosła niesamowite rezultaty. Stada słoni wędrujące w poszukiwaniu wody, wirujące błękity kwitnącego planktonu, kolonie pingwinów, zorza polarna czy światła miast widziane z kosmosu. Czegoś takiego jeszcze nie można było oglądać. Czy takie widoki z kosmosu mogą nas zmobilizować do dbania o naszą planetę? To był również powód zrealizowania tej serii. Odcinek. 1. New Perspective. Satelity odkrywają nieznane wcześniej kolonie pingwinów oraz tajemnicze lodowe kręgi, które mogą zagrażać młodym fokom. Dokonują też zaskakujących odkryć w najodleglejszych zakątkach Ziemi. Za każdym obrazem kryje się jakaś historia. Oto nasz dom; nigdy wcześniej go w ten sposób nie oglądaliśmy. Ziemię okrąża ponad tysiąc satelitów. Niektóre z nich przesyłają nam obrazy tak szczegółowe, że widzimy na nich poszczególne zwierzęta. Możemy też jednocześnie śledzić je na ziemi. Kenia, Afryka Wschodnia. Zielone brzegi rzeki. Przy uważnym spojrzeniu widać szare cielska. To rodzina słoni. Wyruszyliśmy w kosmos w poszukiwaniu innych światów. Ale gdy tylko spojrzymy wstecz, widzimy, jak wyjątkowy jest nasz dom. 14:25 PANNA OPĘTANA Film biograficzny, 55 min, Polska, 2023 Reżyseria: Maciej Pawlicki Scenariusz: Maciej Pawlicki Zdjęcia: Jacek Januszyk Muzyka: Kamil Pawlicki Aktorzy: Piotr Cyrwus, Przemysław Kowalski, Monika Pawlicka, Halina Łabonarska, Kamil Przystał, Małgorzata Maślanka Biograficzna historia młodości Anny Henryki Pustowójtówny, bohaterki powstania styczniowego, adiutantki dyktatora Mariana Langiewicza, legendarnej w ówczesnej Europie bojowniczki o wolność. 15:30 KORONA KRÓLÓW - ODC 154 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak, Jerzy Krysiak Scenariusz: Jan Piotr Szafraniec, Teresa Czepiec, Monika Zięba, Andrzej Haliński Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Piotr Gawron - Jedlikowski, Marcin Rogacewicz, Krzysztof Wrona, Karol Biskup, Piotr Nowak, Mirosław Jękot, Agnieszka Mandat, Marianna Zydek, Paulina Lasota, Hanna Wojak, Agata Bykowska, Kacper Lech, Monika Radziwon, Dominik Łoś, Maksymilian Michasiów Odc. 154 Rok 1345. Czesi przesuwają swoją armię w stronę Krakowa. Adelajda żarliwie modli się o powodzenie walk i bezpieczeństwo Kazimierza. Na zamku niespodziewanie pojawia się Ludwik, syn cesarza wraz ze swoim orszakiem, co wywołuje ogromne poruszenie. W końcu dochodzi do spotkania młodzieńca z jego przyszłą żoną Kunegundą. Jednocześnie na Wawelu pojawia się Warcisław, książę pomorski, który wyraźnie się wywyższa i jest opryskliwy. Na szczęście przywozi ze sobą dobre wieści. 16:00 SENSACJE XX WIEKU - BERIA - HISTORIA BEZPRAWIA CZ. 1 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 2000 Scenariusz: Wojciech Pacyna, Bogusław Wołoszański, Barbara Kedzierska Prowadzący: Bogusław Wołoszański Ławrentij Beria, szef tajnej policji politycznej, przez 15 lat był jednym z najpotężniejszych ludzi w Związku Radzieckim. Jednak w lipcu 1953 roku trafił do więzienia, by zginąć kilka miesięcy później. Jak zaczęła się kariera tego człowieka? Kim był Nikołaj Jeżow i dlaczego tak nagle zniknął? Dlaczego Stalin, przy pomocy takich ludzi jak Jagoda, Jeżow czy Beria, tak okrutnie obchodził się ze swymi najbliższymi współpracownikami? 16:35 SENSACJE XX WIEKU - BERIA - HISTORIA BEZPRAWIA CZ. 2 Cykl dokumentalny, 23 min, Polska, 2000 Scenariusz: Wojciech Pacyna, Bogusław Wołoszański, Barbara Kedzierska Prowadzący: Bogusław Wołoszański Układ z 23 sierpnia 1939 roku zadecydował o rozbiorze ziem polskich. Około 200 tysięcy polskich żołnierzy trafiło do radzieckiej niewoli. 4 grudnia rząd radziecki podjął uchwałę o deportowaniu Polaków z ziem Ukrainy i Białorusi. To oni stali się przedmiotem szczególnego zainteresowania NKWD. Trafili w ręce Berii. 17:10 HISTORIA POLSKI - WITOS Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2023 Reżyseria: Rafał Geremek Zamiarem twórców projektu jest między innymi pokazanie Witosa jako człowieka, który świadomie wymyślił siebie, jako ikonę chłopstwa. Nawet pełniąc funkcję premiera doglądał swojego gospodarstwa i lubił robić sobie zdjęcia w polu, podczas pracy. Na salonach bywał ubrany w surdut bez krawata, chodził w wysokich butach, jakby z bankietu miał jechać prosto do pracy w gospodarstwie. Miał talent oratorski - na wiece i spotkania z jego udziałem przychodziły tłumy. Potrafił zjednywać sobie ludzi i zarażał ciepłem i pogodą ducha. 18:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 334 FERNANDO - EPITAFIUM SPÓŹNIONE Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2024 Autor: Bartek Wieczorek Scenariusz: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. Było nie minęło"to program realizowany techniką reporterską, pozwalający widzom wspólnie z realizatorami zmagać się z tajemnicą historyczną. Każdy z odcinków, poza nielicznymi wyjątkami, stanowi odrębną całość i ma charakter ponadczasowy. Podporucznik Zbigniew Rżewski, pseudonim "Fernando" był synem pierwszego po uzyskaniu przez Polskę niepodległości prezydenta Łodzi Aleksego Rżewskiego. Zagrożony aresztowaniem Zbigniew schronił się na Zamojszczyźnie i pod pseudonimem "Fernando" walczył w rejonie Józefowa w oddziale porucznika Edwarda Błaszczaka ps. "Grom". Wsławił się między innymi podczas ataku połączonych oddziałów Armii Krajowej w dniu 20 października 1943 r. , na silnie ufortyfikowany posterunek ukraińskiej policji i żandarmerii w Łukowej. Dziś przypomnimy jego sylwetkę i wydarzenia tamtego dnia. 18:45 SZLAKIEM MIEJSC NIEZWYKŁYCH - POMNIKI HISTORII S.I - WARSZAWSKIE FILTRY Reportaż, 6 min, Polska, 2016 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Scenariusz: Tomasz Drozdowicz Lektor: Katarzyna Sanocka W drugiej połowie XIX wieku stan sanitarny Warszawy był alarmujący. Na ratunek upadającemu miastu przybył świeżo mianowany prezydent, carski generał Sokrates Starynkiewicz. Za priorytet postawił sobie wyposażenie stolicy w system kanalizacji oraz dostarczenie wody wszystkim mieszkańcom. Projekt powierzono światowej sławy inżynierowi i wizjonerowi Wiliamowi Lindleyowi. W tym odcinku wizyta w Zespole Stacji Filtrów w Warszawie. Dowiemy się, jak wyglądało życie Warszawy przed realizacją projektu Lindleya oraz jak to się stało, że słynny inżynier zrealizował sieć wodociągów właśnie tutaj. Przekonamy się, jak wielkim wyzwaniem dla ówczesnej Warszawy była budowa sieci filtrów oraz jak bardzo miasto zmieniło się po realizacji filtrów. Przewodnikami po tym niezwykłym miejscu będą Roman Bugaj, rzecznik Zespołu Stacji Filtrów oraz Marzena Wojewódzka z Centrum Prasowego Zespołu Stacji Filtrów. Po samych filtrach oprowadzi widzów Katarzyna Sanocka. Dzięki takiej wycieczce z pewnością o wiele bardziej docenimy czystą wodę, która płynie w kranie. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 27 SERIA III "KOLEGA Z ROCHESTER" Serial TVP, 46 min, Polska, 2010 Reżyseria: Michał Rogalski, Michał Rosa, Waldemar Krzystek Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Paweł Małaszyński, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Napad na Reichsbank zakończył się sukcesem. Bronek, Janek, Michał i Władek otrzymują gratulacje od dowództwa. Władek ma wyrzuty po śmierci Kostka. Rainer otrzymuje reprymendę od gubernatora Warszawy, Ludwiga Fischera. Do oddziału dywersantów dołącza Tadeusz, także skoczek z Anglii. Ma pomóc w wywozie pieniędzy. Wynoszenie ukrytych w grobowcu cmentarnym worków z pieniędzmi obserwuje grabarz Pociech. Wiedziony chęcią otrzymania nagrody, donosi Rappkemu. Rainer zarządza blokady dróg. W czasie wywozu pieniędzy poza Warszawę, ciężarówka z dywersantami natrafia na jedną z blokad. Dochodzi do strzelaniny. Chłopakom i Doktorowi daje się uciec, nie widząc możliwości dalszej jazdy z pieniędzmi, ukrywają je w opuszczonym gospodarstwie. Janek zostaje ranny. Maria opatruje rannego Janka w szpitalu. Ordynator Baranowski, przeciwny ukrywaniu działaczy podziemia, zwalnia Marię ze szpitala. Wanda zostaje ukryta w klasztorze. Źle się czuje, wymiotuje. Halbe otrzymuje nowe zadanie od pułkownika Frankego - ma zostać łącznikiem agenta, oficera Abwehry, zakonspirowanego w polskim podziemiu. Rainer, po nieudanej akcji blokowania dróg, szykuje nową zasadzkę. 20:00 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 1 DZIEŃ STRACHU (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 46 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nieprezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. 20:55 RIO GRANDE Western, 105 min, USA, 1950 Reżyseria: John Ford Aktorzy: John Wayne, Maureen O'Hara, Ben Johnson, Harry Carrey Jr O twórczości Johna Forda napisał kiedyś jeden z historyków kina jako o "kinie marzeń i wspomnień, kinie świetlistych obrazów zabarwionych elegijną melancholią, tęsknotą do utraconej niewinności już nie do odzyskania, niewinności człowieka i społeczeństwa, jego nadziei i wizji, które bieg historii, postęp i polityka uczyniły niespełnionymi". Tę postawę reżysera najpełniej chyba odzwierciedla kawaleryjska trylogia oparta na literackich oryginałach Jamesa Warnera Bellaha: "Fort Apache" (1948), "Nosiła żółtą wstążkę" (1949) i właśnie "Rio Grande" z 1950 r. Odbierać ją trzeba na dwóch poziomach: bezpośrednio - jako opowieść o bohaterstwie żołnierzy z wysuniętych daleko placówek, pośrednio - jako refleksję na temat początków narodu, w którym kawalerzyści reprezentują "lepszą", białą kulturę, a Indianie są skłóconymi z nimi, wyobcowanymi intruzami. Kawalerzyści, którzy w istocie bardziej przypominali składem Legię Cudzoziemską, nie grzesząc nadmiarem cnót i mając niejedno na sumieniu, w filmach Forda nabierają cech szlachetnych rycerzy, gotowych oddać życie dla dobra sprawy. Ale gdzieś zza kulis akcji wyłania się w konkluzji dręczące pytanie, czy ostatecznie Ameryka wybrała słuszną drogę, czy stawiając na urbanizację i rozwój przemysłowy, nie utraciła swego właściwego, całkowicie odmiennego przeznaczenia, okupując taki wybór m. in. ofiarą z Indian. Kilka lat po zakończeniu wojny secesyjnej, na terenach graniczących z Meksykiem pułkownik Kirby Yorke dowodzi kawaleryjskim fortem nad rzeką Rio Grande. Jego żołnierze staczają regularne potyczki z Apaczami, ścigając ich do granicznej rzeki, której amerykańskim żołnierzom nie wolno przekraczać. Po powrocie z kolejnego wypadu pułkownik dowiaduje się, że do fortu przybył nowy rekrut - jego syn Jefferson, który nie zdawszy egzaminów w akademii wojskowej w West Point, musiał opuścić mury uczelni. Ojciec nie widział go od 15 lat, od czasu, gdy opuściła go żona. Pochodząca z Południa Kathleen nie mogła wybaczyć mężowi, że podczas wojny secesyjnej, walcząc po stronie Unionistów z Północy, spalił plantację jej rodziców. Rozstając się z mężem, zabroniła mu także kontaktów z synem. Kirby zapowiada Jeffowi, aby nie liczył na żadne ulgi ze względu na łączące ich więzy krwi. Uważa, że matka wychowywała go zbyt pobłażliwie i dlatego nie podołał wymaganiom uczelni. Teraz nadszedł czas, aby uczynić z niego prawdziwego mężczyznę. Niebawem w forcie zjawia się również Kathleen, która - w obawie o życie Jeffa - żąda od Kirby'ego, aby zwolnił syna ze służby. Pułkownik nie chce jednak ingerować w decyzje syna, który odmawia opuszczenia fortu. Mimo długiego niewidzenia i odmienności zdań, Kirby i Kathleen uświadamiają sobie, że dawne uczucie nie do końca w nich wygasło, choć początkowo nie mają odwagi tego wyznać. Nocą grupa Apaczy zakrada się do fortu i odbija swych pojmanych współtowarzyszy. Kawalerzyści ruszają za nimi w pościg, ale Indianie znikają po drugiej stronie rzeki. W obawie przed ich następnymi atakami pułkownik nakazuje ewakuować kobiety i dzieci do położonego dalej od granicy fortu Bliss. Do ich eskortowania wyznacza m. in. Jeffa. Ale gdy ewakuowani ruszają w drogę, Indianie przypuszczają atak. Jeff Zawraca do fortu, aby wezwać posiłki. Zanim zdąży wrócić, Apacze porywają wszystkie dzieci. 22:45 ZWIĄZEK POLAKÓW W NIEMCZECH - POLSKA MATKĄ NASZĄ Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2022 Reżyseria: Stefan Skrzypczak Scenariusz: Stefan Skrzypczak Film opowiada historię Związku Polaków w Niemczech, od momentu jego powstania 27 sierpnia 1922 roku, poprzez zjazd w 1938, w Berlinie, gdzie uczestniczyło 5 tysięcy Polaków. Tam też ogłoszone zostały słynne tezy dotyczące zachowania Polaków za granicą. Mamy dostęp do pełnej wersji radiowej tego zjazdu. Opowiemy też o stratach moralnych i materialnych związanych z II Wojną Światową i szykanach Niemców w stosunku do działaczy tego związku od 1939 roku. 23:45 SENSACJE XX WIEKU - WOJNA POLSKO - BOLSZEWICKA 1920 ROK Widowisko kameralne, 49 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Aktorzy: Krzysztof Globisz, Tadeusz Malak Zdjęcia: Adam Sikora Odtworzenie biegu wydarzeń, które sprawiły, że armie bolszewickie doszły na odległość 20 kilometrów od Warszawy w 1920 roku. 00:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - KAPELAN POLSKI WALCZĄCEJ ODC. 263 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. Ten odcinek nosi tytuł: "Kapelan Polski Walczącej". Jest taki niezwykły sztych z roku 1863 przedstawiający kapłana w szatach liturgicznych, który z uniesionym w ręku krzyżem prowadzi oddział powstańczy przez ciasną zabudowę jakiegoś miasta. Obraz funkcjonuje bez podpisu, w różnych miejscach, jako ilustracja ogólna postawy wielu kapłanów w Powstaniu. Wiemy jednak, że w ilustracjach prasowych tamtego czasu zawsze zalążkiem pracy grafika było konkretne wydarzenie i konkretna postać - rozpoczęliśmy więc szczegółowe poszukiwania. I tak dotarliśmy do postaci niezwykłej acz zapomnianej - księdza Serafina Szulca kapelana oddziału Apolinarego Kurowskiego, później całego zgrupowania powstańczego Dionizego Czachowskiego. Ruszymy tym śladem poczynając od Sosnowca, a przy okazji opowiemy o gromadzie pasjonatów historii skupionych wokół Forum dla Zagłębia. Starają się w swoim środowisku popularyzować i historię Powstania i innych ważnych wydarzeń narodowych. Praca to trudna bo dla całych pokoleń Polaków dyspozycyjni historycy PRL malowali obrazy Zagłębia jako kolebki komunizmu. Prawda jest jednak zupełnie inna, z tym że trzeba o nią powalczyć. 01:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 2 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W drugiej części Bogusław Wołoszański kontynuuje oprowadzanie po zabudowaniach fortu Eben Emael. Na zakończenie audycji spotkanie z telewidzami w ramach Klubu Encyklopedii II Wojny Światowej.