TVP Historia Piątek, 31.01.2025 06:45 BYŁ TAKI DZIEŃ - 31 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1901 - odbyła się premiera "Trzech sióstr" Antoniego Czechowa; 1968 - ukazał się list otwarty grupy warszawskich studentów przeciwko zakazowi wystawiania "Dziadów"; 1976 - "Memoriał 101" wpłynął do sejmu; 1977 - zostało otwarte Centrum Pompidou w Paryżu; 06:50 FLESZ HISTORII - ODC. 697 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2025 Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 07:05 RZECZ POLSKA S.I - SKUTER OSA Cykl dokumentalny, 12 min, Polska, 2018 Reżyseria: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Scenariusz: Tomasz Filiks, Anna Zakrzewska Muzyka: Bartosz Kruczyński Wykonawcy: Marek Sosenko, Stanisław Lenartowicz 100 najlepszych polskich projektów na 100 - lecie Niepodległości. W tym odcinku skuter osa. Pierwszy model powstał w 1959 roku w "odwilżowej" Polsce i był częścią rodzącej się kultury młodzieżowej. Był też odpowiedzią na dostępne na zachodzie jednoślady (włoskie słowo vespa znaczy osa). Choć w Polsce był towarem ekskluzywnym i deficytowym, jego produkcja na wielką skalę odbywała się w Indiach, gdzie sprzedano na niego licencję. 07:25 SPÓR O HISTORIĘ - POLITYKA POLSKA W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ Debata, 30 min, Polska, 2020 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller We wrześniu 1939 roku były premier rządu Wielkiej Brytanii, David Lloyd George, państwa z którym związani byliśmy traktatem sojuszniczym, skonstatował: "Polska zasłużyła sobie na swój los". Czym zasłużyła Polska na tak okrutną ocenę? 31 marca 1939 roku brytyjski rząd premiera Neville'a Chamblerlaina udzielił Polsce jednostronnych gwarancji, które zostały przez nią przyjęte. 6 kwietnia minister Beck i lord Halifax podpisali w Londynie polsko - brytyjski protokół o gwarancjach dwustronnych. W odpowiedzi na to, 11 kwietnia Hitler wydał rozkaz przygotowania strategicznego planu wojny z Polską o kryptonimie Fall Weiss. Niemcy zdecydowały, że wojna rozpocznie się nie na Zachodzie, lecz od ataku na Polskę. Miesiąc później Francja i Wielka Brytania zdecydowały, że wojna rozstrzygnie się jednak na Zachodzie, a nie nad Wisłą, więc Polska nie dostanie zasadniczego wsparcia. O tej decyzji rząd polski nie został poinformowany. 23 sierpnia Niemcy i Związek Sowiecki zawarły pakt przewidujący współdziałanie przy agresji na Polskę i jej podział między agresorów. Rząd brytyjski poznał treść tajnego protokołu do układu, ale nie poinformował o nim Warszawy. 25 sierpnia zawarty został formalny układ sojuszniczy polsko - brytyjski. Przewidywał on pomoc wojskową na wypadek agresji Niemiec. Nie mówił jednak o gwarancjach w wypadku agresji ze Wschodu. 1 września Niemcy zaatakowały Polskę. 17 września do ataku przystąpił Związek Sowiecki. 12 września w Abbeville przywódcy Wielkiej Brytanii i Francji podjęli decyzję, że nie zaatakują Niemiec, do czego byli zobowiązani na mocy układów sojuszniczych. 30 lipca 1941 roku Polska pod naciskiem brytyjskim zawarła układ ze Związkiem Sowieckim. Nie dawał on nam żadnych gwarancji przed dominacją sowiecką. W październiku 1943 roku w Moskwie, w listopadzie tego samego roku w Teheranie i w lutym 1945 roku w Jałcie, zachodni sojusznicy Polski zgodzili się na wszystkie żądania Stalina i oddali Polskę w sowiecką strefę wpływów. Nigdy nie konsultowali swoich decyzji z rządem polskim, ani nawet o nich nie poinformowali. Tymczasem polscy żołnierze od pierwszego do ostatniego dnia wojny walczyli z Niemcami - tak na Zachodzie, jak i na Wschodzie. Mimo to z wojny wychodziliśmy jako przegrani. Czy tak być musiało? Czy nasza klęska nie wynikała też z błędnej polityki polskiego rządu? Co było przyczyną lekceważenia nas przez sojuszników? Goście: prof. Marek Kornat, Instytut Historii PAN, prof. Grzegorz Łukomski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, prof. Romuald Szeremietiew. 08:00 CZAS HONORU - ODC. 34 "ZAMACH" Serial TVP, 43 min, Polska, 2010 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka, Waldemar Krzystek Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Piotr Adamczyk Doktor, Bronek, Janek, Michał, Władek i Tadeusz ukrywają radiostację w magazynie. Staszek widzi szansę odzyskania radiostacji. Nawiązuje kontakt z Jankiem. Janek jest wściekły na brata, że współpracuje z Sowietami. Na spotkaniu zjawia się Sorokin, który proponuje wymianę broń za radiostację. Janek przekazuje propozycję Dowódcy. Lena mówi Romkowi o szansie wyjazdu do Rosji i że to Niemcy przyznali im nowe mieszkanie. Romek przychodzi na umówione spotkanie z Morycem i przystępuje do Żydowskiego Związku Wojskowego. Tadeusz znajduje ukryty w radiostacji mikrofilm z nazwiskami sowieckich agentów. Przekazuje go Halbemu. Prosi, by wstrzymał się z aresztowaniami. Wanda chce opuścić klasztor. Prosi Bronka, by znalazł dla niej mieszkanie. Maria pracuje jako lekarka na Pawiaku. Opatruje przesłuchiwanych więźniów. Władek przekazuje gryps od matki Michałowi. Wiedzą, że ona żyje. Michał chce, żeby Celina dokonała wyboru. Inga i Rainer przychodzą do restauracji, w której zjawia się Halbe. Rainer nie przyznaje się, że zna Ingę. Tadeusz aranżuje walkę z Krzysztofem o mistrzostwo Warszawy. Sajkowscy znajdują ukryte w mieszkaniu pieniądze. Janek dowiaduje się, że mieszkanie dla rodziny Leny przydzielono na podstawie niemieckiego rozkazu. Prosi Dowódcę, by sprawdził Tadeusza, który to załatwił. Tadeusz zostaje rozpoznany przez innego, podstawionego skoczka z Anglii, co rozwiewa wątpliwości. Tadeusz dołącza do grupy na akcję likwidacji Rainera. Doktor zezwala Władkowi na akcję. 08:50 PICASSO W WARSZAWIE, CZYLI JAK SIĘ ZACZĘŁO SZALEŃSTWO SOCREALIZMU Film dokumentalny, 27 min, Polska, 1992 Scenariusz: Józef Gębski Zdjęcia: Waldemar Grodzki Muzyka: Janusz Bogucki Wykonawcy: Józef Gębski W sierpniu 1948 roku przybył do Polski, odbywając pierwszy w życiu lot samolotem, Pablo Picasso. Przyjechał na Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju, zorganizowany we Wrocławiu. Dla organizatorów był nie tylko ważnym, ale i cennym gościem: światowej sławy artysta od dwóch lat należał do partii francuskich komunistów. Po kongresie, na początku września, Picasso odwiedził zrujnowaną Warszawę. Był zachwycony tym, że murarze z resztek miasta wznoszą nowe miasto. Na Kole, gdzie powstawał galeriowiec przypominający mu architekturę jednego z madryckich placów, w niewykończonym jeszcze mieszkaniu przy ul. Deotymy, na białej ścianie czarną kredką namalował warszawską syrenkę z młotkiem w dłoni zamiast miecza. Dla przodownicy pracy, która wkrótce stała się właścicielką tego mieszkania, zaczął się koszmar. Przez niewielki pokój nieustannie przewijały się tłumy ludzi, pragnących obejrzeć arcydzieło. Józef Gębski opowiada o tym wydarzeniu w dowcipny i dość oryginalny sposób. Pretekstem do przypomnienia pobytu Picassa w Polsce jest w jego filmie nigdy niezrealizowana idea budowy w Warszawie pomnika Józefa Stalina i początek socrealizmu w sztuce. Autor wykorzystuje fragmenty archiwalnych kronik i dopisuje do nich dialogi - prawdopodobne lub nie, lecz chwilami zabawne i dające zaskakujący efekt. Wizytę Picassa i wydarzenia, które potem nastąpiły wspomina także ówczesny minister kultury, Włodzimierz Sokorski, mówią o tym mieszkańcy ulicy Deotymy. 09:25 HISTORIA POLSKI - BENEDYKT DYBOWSKI. TAJEMNICE ŚWIĘTEGO MORZA (BENEDYKT DYBOWSKI. TAJEMNICE ŚWIĘTEGO MORZA) Film dokumentalny, 39 min, Białoruś, 2020 Reżyseria: Taras Waszczenko Scenariusz: Borys Gersten Po powstaniu 1863 roku młody, odnoszący sukcesy profesor zoologii Uniwersytetu Warszawskiego trafił do celi śmierci, a następnie, z łaski carskiej, na zesłanie na Syberię. Ale jego kariera naukowa nie skończyła się! Nawet na katordze kontynuował swoje badania. Jezioro Bajkał było uważane za pozbawione życia. Dybowski odkrył tam tak różnorodną faunę, jaką można spotkać tylko na południowych szerokościach geograficznych. Dybowski z kolegami zmienili całkowicie spojrzenie światowej nauki na procesy życiowe w syberyjskim Świętym Morzu. 10:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NARODZINY WOJNY - ROK 1939 CZ. 4 Cykl dokumentalny, 20 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Czwarta część odcinka poświęconego genezie wojny. 10:40 W IMIENIU POLSKI Reportaż, 55 min, Polska, 1998 Reżyseria: Alina Czerniakowska Stefan Korboński - działacz Polskiego Państwa Podziemnego, kierownik walki cywilnej, prawnik i publicysta. Od 1925 r. związany z ruchem ludowym. Brał udział w kampanii wrześniowej, prowadził działalność konspiracyjną w ramach ZWZ i AK. Po wybuchu powstania warszawskiego objął stanowisko dyrektora Departamentu Spraw Wewnętrznych w Delegaturze Rządu RP na Kraj. Po wojnie znalazł się w ścisłym kierownictwie PSL - u, wówczas największego ugrupowania opozycyjnego. Razem ze Stanisławem Mikołajczykiem, który powrócił z zagranicy i został wicepremierem i ministrem rolnictwa w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej, próbował walczyć z sowiecką okupacją. Reportaż opowiada o tamtych burzliwych latach, o narastającym zagrożeniu ze strony komunistycznych władz i organów bezpieczeństwa, o ucieczce Stanisława Mikołajczyka do USA po porażce w sfałszowanych wyborach parlamentarnych w 1947 r. i o emigracyjnej działalności Stefana Korbońskiego, również zmuszonego do pospiesznego wyjazdu za granicę, najpierw do Szwecji, a następnie do USA. Zawsze współpracowała z nim żona, Zofia Korbońska. Przez lata w Polsce nazwisko Korbońskich było na indeksie i dlatego tak niewiele do dziś wiadomo o ludziach, którzy tak dużo poświęcili Polsce. 11:40 TACY BYLIŚMY - /10/ NA OPOLSKIEJ SCENIE Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2022 Reżyseria: Michał Bandurski Scenariusz: Michał Bandurski Sentymentalny cykl dokumentalno - rozrywkowy, który stanowi niezwykłą i barwną podróż w czasie do lat 70. i 80. minionego stulecia. Przypominamy, jak wyglądało wówczas życie i... jacy byliśmy. W tym odcinku przypomnimy opolskie festiwale sprzed lat. Zaczniemy od początku, czyli powspominamy pierwszy festiwal, który odbył się w 1963 roku. Jego odkryciem była Ewa Demarczyk, studentka i artystka Piwnicy pod Baranami. W kolejnych latach w Opolu zaśpiewały największe gwiazdy polskiej piosenki, niektórzy występują tu co rok. Pokażemy unikatowe zdjęcia sprzed lat - nie tylko fragmenty festiwalowych występów, ale również to, co działo się za kulisami i podczas prób. W odcinku znajdą się m.in. fragmenty kultowych koncertów: "Nastroje, nas troje" z 1977 roku, z udziałem Agnieszki Osieckiej, Wojciecha Młynarskiego i Jonasza Kofty oraz "Zielono mi" z 1997 roku, upamiętniający zmarłą 3 miesiące wcześniej Agnieszkę Osiecką. 12:20 SPRAWIEDLIWI. KTO RATUJE JEDNO ŻYCIE... - ODC. 5/7 - MURY Serial wojenny, 44 min, Polska, 2010 Reżyseria: Waldemar Krzystek Scenariusz: Wojciech Tomczyk Zdjęcia: Piotr Wojtowicz Muzyka: Zbigniew Karnecki Aktorzy: Zofia Tomaszewska - Charewicz, Wojciech Solarz, Krzysztof Stroiński, Anna Dereszowska, Borys Szyc, Jakub Mazurek, Marta Chodorowska Jesień 1942. Basia i Stefan jadą na wieś, na imieniny profesora Kaniewskiego. Przy stole siedzi także rodzina Kohnów. Pani Kohnowa jest już bardzo ciężko chora. Matka Zygmunta wyrzuca Inę z domu i okłamuje Zygmunta, że kobieta wróciła do męża. Henryk Letajner, który wraz z żoną ukrywa się w próbnym szybie metra, ostrzega Stefana, że ich wspólny znajomy Pilnik to zajadły gestapowiec i tropiciel Żydów po aryjskiej stronie. Stefan uświadamia sobie, że Pilnik obserwował klasztor. Postanawia ostrzec siostry. Jan, przełożony Basi z Żegoty, postanawia natychmiast wyprowadzić żydowskie dzieci z klasztoru. Przebrani w mundury policjantów Stefan i Jan odprowadzają dzieci w bezpieczne miejsce. Przechodząc przez miasto, zostają zatrzymani przez niemiecki patrol. Z opresji ratuje ich nieoczekiwane spotkanie z Hermanem, dawnym znajomym Stefana. Niemcy, ktorzy wpadają do klasztoru w poszukiwaniu żydowskich dzieci, muszą odejść z pustymi rękami. W zrujnowanym getcie Zygmunt odnajduje Inę. Kobieta nie chce z nim iść. W czasie współczesnym, na lotnisku Basia pyta Jacka o pochodzenie. Mówi mu, że ma zły wygląd i w czasie okupacji nie mógłby swobodnie chodzić po ulicy. 13:10 SZLAKIEM MIEJSC NIEZWYKŁYCH - POMNIKI HISTORII S.I - STARGARD I KAMIEŃ Reportaż, 15 min, Polska, 2016 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Scenariusz: Tomasz Drozdowicz Zdjęcia: Andrzej Wojciechowski Prowadzący: Katarzyna Sanocka Program prezentuje najciekawsze pomniki i zabytki polskiej kultury. W odc.: Stargard i Kamień Pomorski. Położone w malowniczym regionie naszego kraju, były wyrazem potęgi i zamożności dwóch miast, które okres największej świetności przeżywały w średniowieczu. Osiedle Katedralne w Kamieniu Pomorskim i Stargardzki zespół kościoła NMP Królowej Świata wraz ze średniowiecznymi fortyfikacjami należą do najcenniejszych zabytków regionu nadbałtyckiego. Obydwie ceglane świątynie wyróżnia kunsztowny detal architektoniczny i glazurowane elementy. Charakterystycznym motywem dekoracji świątyni w Stargardzie jest tak zwana blenda stargardzka. To płytka wnęka o wykroju arkady, która znalazła naśladowców nie tylko na terenie Polski. Świadczy to o sile oddziaływania tego ośrodka w średniowieczu. Kamieńska katedra przyciąga nie tylko miłośników średniowiecznych budowli. Melomani z całego świata przybywają tu, by podziwiać niezwykle piękne pod względem formy i wspaniale brzmiące organy barokowe. Rozsławiony przez wirtuozów muzyki klasycznej instrument ma 47 głosów i 3300 piszczałek. Bogato zdobią go rzeźby, polichromie i złocenia. Potęgę Pomorza zbudowała tak naprawdę jedna dynastia - ród Gryfitów, który ochrzcił te ziemie i rządził nimi nieprzerwanie przez ponad 500 lat. Po wygaśnięciu dynastii Pomorze nie wróciło już nigdy do dawnej świetności. Na szczęście przypominają o niej wspaniałe gotyckie budowle, obecne tu na każdym kroku. 13:30 NAJMNIEJSZE KRAJE EUROPY - ODC. 5 LUXEMBURG - MAŁY WIELKI KRAJ (MICROSTAATEN EP. 5 LUXEMBURG - KLEINES LAND GANZ GROSS / EUROPE'S MICROSTATES) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2021 Reżyseria: Michael Gregor Seria dokumentalna opowiadająca o najmniejszych państwach Europy. Mikropaństwa Andory, Liechtensteinu, Luksemburga, Malty, Monako i San Marino są bardzo łatwe do przeoczenia. Są wciśnięte między największe kraje. Niemniej jednak mikropaństwom udało się zachować własne tradycje oraz florę i faunę, które obecnie są rzadkością dla reszty świata. Niezwykłe lokalizacje mikropaństw często znajdują się w ekstremalnych regionach górskich lub przybrzeżnych, co czyni je rajem dla zagrożonych gatunków. Jednak stabilność ich środowiska naturalnego jest zagrożona przez problemy środowiskowe, które należy rozwiązać. Podróżujemy do każdego z tych mikropaństw i opowiadamy historie ich odważnych wysiłków na rzecz zachowania ich naturalnych cech i kulturowej autonomii. Odcinek piąty zabierze nas do Luksemburga, państwa położonego w Europie Zachodniej. Graniczy ono z Francją od południa, Niemcami od wschodu i z Belgią od zachodu i północy. Jest państwem członkowskim Unii Europejskiej oraz NATO. Główne ośrodki turystyczne: miasto Luksemburg, Vianden oraz dolina rzeki Mozeli i Ardeny. Serce Europy. Centrum polityczne. Władza i pieniądze. Tak znamy Luksemburg. Jednak ta minimonarchia to również różnorodne krajobrazy. Bajkowe lasy na północy i urokliwa dolina Mozeli na południowym wschodzie. Skalne olbrzymy w Małej Szwajcarii i jezioro zaporowe na rzece Sure na zachodzie. A przede wszystkim ludzie, którzy ten kraj kształtują i żyją w harmonii z otoczeniem. Którzy chronią to, co im drogie. Naturę. 14:30 POCIĄGI, KTÓRE ZMIENIŁY ŚWIAT - ODC. 2/4. MIASTA (TRAINS THA CHANGED THE WORLD) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2022 Seria opowiada o tym, jak cztery kultowe pociągi zrewolucjonizowały podróże koleją i zainspirowały niesamowite projekty kolejowe na całym świecie. Bez wątpienia od ponad 200 lat pociągi zmieniają życie ludzi. Zrewolucjonizowały sposób podróżowania, sposób pracy, a nawet sposób spędzania wakacji. Autorzy podróżują na pokładzie legendarnych lokomotyw kolejowych, takich jak Flying Scotsman i Stephenson's Rocket i w każdym odcinku przybliżają dziedzinę życia, która uległa przemianie dzięki pociągowi. 15:15 GALERIA WIDMO - PIĘKNA MADONNA Z TORUNIA Serial dokumentalny, 7 min, Polska, 2021 Reżyseria: Beata Szuszwedyk - Sadurska Scenariusz: Beata Szuszwedyk - Sadurska "Galeria Widmo" prezentuje animowaną historię zaginionego w czasach II wojny światowej mistrzowskiego dzieła przełomu XIX i XV wieku, gotyckiej rzeźby "Piękna Madonna z Torunia", przedstawiającej Marię i dzieciątko Jezus. 15:30 KORONA KRÓLÓW - ODC 161 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak, Wojciech Pacyna Scenariusz: Jan Piotr Szafraniec, Marcin Marciniak, Joanna Ślesicka Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Martyna Dudek, Tomasz Sapryk, Sławomir Orzechowski, Marcin Rogacewicz, Krzysztof Wrona, Karol Biskup, Mateusz Kmiecik, Tadeusz Chudecki, Agnieszka Mandat, Marianna Zydek, Hanna Wojak, Karolina Kominek, Lech Mackiewicz Mijają kolejne miesiące, kiedy Ludwik książę bawarski porzucił Kunegundę tuż po zaślubinach i wyjechał. Królewska córka nadal bardzo to przeżywa. Katarzyna ukrywa przed Adelajdą romans króla z Małgorzatą. Ostrzega jednak młodą kobietę przed konsekwencjami. Pełka dostrzega oschłe zachowanie swojej żony. Papież Klemens nakazuje przedłużenie rozejmu zawartego z Luksemburgami, co jest dla Kazimierza sporym zaskoczeniem. Na Wawel dociera tragiczna wiadomość. 16:00 SZLAKIEM MIEJSC NIEZWYKŁYCH - POMNIKI HISTORII S.I - ŻYRARDÓW Reportaż, 6 min, Polska, 2016 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Scenariusz: Tomasz Drozdowicz Prowadzący: Katarzyna Sanocka Żyrardów wymyślono w 1829 roku. Najpierw stanęła tu lniarska fabryka, zaraz potem trzeba było zbudować osadę - miejsce do życia dla robotników. Stworzyli ją Niemcy z Moraw: Karol August Dittrich i Karol Hille. Miasto - ogród w 1900 roku wyróżniono złotym medalem na Światowej Wystawie w Paryżu. W tym samym czasie nagrodzono silnik Rudolfa Diesla i zupy w puszkach firmy Campbell. Dziś Żyrardów możemy oglądać właściwie niezmieniony. I to robi ogromne wrażenie. 16:10 SENSACJE XX WIEKU - NAJWYŻSZA STAWKA Cykl dokumentalny, 47 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Widowisko historyczne przybliżające postać Otto Skorzenego, Austriaka, którego rodzina pochodziła spod Kwidzynia. Dlaczego to on stał się ulubionym oficerem Hitlera? W jaki sposób udało mu się dostąpić takiego zaszczytu? Był on założycielem i dowódcą pierwszej niemieckiej jednostki specjalnej SS. W 1943 roku wraz z oddziałem wziął udział w akcji uwolnienia Benito Mussoliniego, uwięzionego w hotelu Campo Imperatore. Skorzeny przypisał sobie zasługę powodzenia całej operacji i został awansowany do stopnia SS - Sturmbannfuhrera. Jego najważniejszym zadaniem było wylądowanie wraz z komandosami w górach pod Teheranem i zlikwidowanie Roosvelta - prezydenta Stanów Zjednoczonych, który przybył na koferencję do Teheranu. Kulisy spotkanie Stalina, Churchila i Roosevelta w Teheranie. 17:05 HISTORIA POLSKI - POWSTANIE ZAMOJSKIE 1944 Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2008 Reżyseria: Mirosław Gronowski Scenariusz: Adam Sikorski Zdjęcia: Jacek Grzelak, Mariusz Kaźmierski Wykonawcy: Izabela Gajewska, Mariusz Zajączkowski, Władysław Kwiatkowski, prof. Jerzy Markiewicz, prof. Janusz Wrona, Janina Bartoszewska, Jan Sitek, prof. Rafał Wnuk Tytuł to bardzo odległe odniesienie do mickiewiczowskiego "... a imię jego czterdzieści i cztery...". Do opisu historii najnowszej użył go już raz jeden z apologetów komuny, pułkownik Załuski, próbując udowodnić, że to, o czym myślał Mickiewicz, to lipiec 1944 i narodziny PRL. Kłamliwe na wskroś dziełko pozostało w świadomości wielu jako odważny, wręcz antysystemowy opis tego fragmentu naszej historii. Historiografia roku 44 jak dotąd albo się na lipcu kończyła, albo zaczynała. Na przykładzie losów Zamojszczyzny o tym roku opowiemy, dla odmiany zaczynając od 2 stycznia 1944 - daty przekroczenia przez sowietów granicy Rzeczpospolitej, a kończąc na styczniu 1945 rozwiązaniem Armii Krajowej i Testamentem Polski Walczącej. W rok ów Zamojszczyzna wkroczyła z następującym bilansem. Rozdarta na strzępy przez wysiedlenia tkanka społeczna, zniszczona struktura gospodarcza, najwyższy w kraju rozwój partyzantki i poziom zdesperowania. Na niemal cały rok tereny te stają się obszarem bezpośredniego zaplecza frontów, najpierw niemieckiego, później sowieckiego. W obydwu wariantach zaczynają działać skrajnie radykalne mechanizmy okupacji. Jakby tego było mało, wypchnięci z Wołynia nacjonaliści ukraińscy tu przenoszą swoje bazy. Rozpoczyna się mała wojna w obrębie wielkiej wojny, wojna z regularną linią frontu na rzece Huczwie. To zupełnie nieznany fragment historii tej ziemi; cenzura nie dopuszczała do publikacji na ten temat. W lutym Bug przekraczają sowieckie zgrupowania partyzanckie, w tym jedna trzypułkowa dywizja. Wszystkie podlegają NKWD, mają przygotować dane dla służb specjalnych. Przyjmują na razie maskę towarzyszy walki. Ich kłopot polega na tym, że na Zamojszczyźnie nie ma ani śladu komuny, ani PPR, ani AL. Muszą rozmawiać z przedstawicielami Polski Podziemnej. Cała wiosna przebiega pod znakiem walki z UPA, święta wielkanocne ociekają krwią. Całe powiaty przemieniają się w zgliszcza. Cały Inspektorat Zamojski AK walczy. Nad bilansem tych zdarzeń nie popracował jeszcze nikt. Uczestnicy na wszelki wypadek omijali je w życiorysach. Ofiary czekają ciągle na znaki pamięci. Równolegle trwają przygotowania do planu "Burza". Zamierzano, udzielając aliantom naszych aliantów - jak dowcipnie nazywano sowietów - pomocy wojskowej a równocześnie wystąpić wobec nich jako gospodarze tej ziemi. Ale w międzyczasie przychodzi czerwiec i największy zamojski dramat - Osuchy. Osaczone przez niemieckie dywizje, realizujące plan operacji Sturmwind, najlepsze oddziały Inspektoratu zostają zdziesiątkowane w bagnistej pułapce Puszczy Solskiej. Ostrożna rachuba wszystkich ofiar to tysiąc. Giną najlepsi dowódcy i szef Inspektoratu major "Kalina". Do momentu finalnej rozprawy z Niemcami i na moment wkroczenia sowietów, dawnej potencji wojskowej Polski Podziemnej na tych terenach nie uda się odbudować. 18:05 CZARNA WOŁGA - DOLCE VITA Cykl dokumentalny, 40 min, Polska, 2023 Reżyseria: Piotr Litka Scenariusz: Piotr Litka, Przemysław Semczuk Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Michał Bożek Wykonawcy: Przemysław Semczuk Na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku doszło do dwóch głośnych zabójstw, których sprawcami byli bardzo młodzi ludzie. "Proces żyrardowski" doprowadził do zaostrzenia kodeksu karnego. Z kolei sprawa dwóch przestępców z Konstantynowa Łódzkiego okazała się największą akcją poszukiwawczą okresu PRL. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 35 "OPERACJA GENERAŁ" Serial TVP, 44 min, Polska, 2010 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka, Michał Rogalski Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maciej Zakościelny Ranny Rainer dochodzi do siebie w szpitalu. Odwiedza go Halbe - przynosi mu cygara, jak wcześniej Kellerowi. Tannenberg wykorzystuje sytuację i przejmuje obowiązki Rainera. Helena nawiązuje kontakt z chłopcem. Dowiaduje się, że ma na imię Adam. Zostają rozdzieleni w czasie ulicznej łapanki. Chłopiec nie wraca do mieszkania. Inżynier Garstecki znajduje w radiostacji mikrofilm. Dowódca za pośrednictwem Janka umawia się z Sowietami. Zgadza się wymienić radiostację, jednak nie na broń, ale na gen. Radziszewskiego, który jest w rękach NKWD. Celina mówi Krzysztofowi, że nie wyjdzie za niego. Wściekły Krzysztof napada na Michała. Zdesperowany, chce go zabić. Bronek dowiaduje się od Dowódcy, że jego ojciec wyszedł z Pawiaka dzięki łapówce. Za namową Dowódcy, odnawia z nim kontakt. Przekazuje mu list z propozycją spotkania. Woyciechowski obiecuje pomóc Bronkowi w znalezieniu mieszkania dla Wandy. Krzysztof mówi Tadeuszowi, że Komendant Główny ma być obecny na ich walce. Lena coraz bardziej boi się Mongoła. Widząc go na ulicy, mdleje ze strachu. Romek chce ratować siostrę. Daje jej fiolkę z zakażonymi tyfusem wszami. Lena wsuwa ją do kieszeni płaszcza Mongoła. Tadeusz pomaga Bronkowi w przeprowadzce Wandy i Niny. Nina robi im zdjęcia, które przekazuje Rainerowi. Inga widzi Halbego z Tadeuszem. Dochodzi do zrzutu spadochronowego z gen. Radziszewskim. Tadeusz zgłasza się, że po wymianie odwiezie go do lokalu. Janek jest przetrzymywany przez Sowietów. Pilnuje go Staszek. Do mieszkania wpadają Niemcy. Staszkowi i Jankowi udaje się uciec. 20:00 OPUSZCZONE MIEJSCA - ODC. 4 KONIEC BRATERSTWA (FORSAKEN PLACES) Serial dokumentalny, 52 min, Niemcy, 2020 W tej 4 - odcinkowej serii zbudowane ze stali, zalane betonem lub wydobyte spod ziemi pomniki przełomowych momentów historii ożywają na nowo. Swoje osobiste wspomnienia o tych zapomnianych, ale często niedostępnych i groźnych miejscach przywołują związani z nimi świadkowie. Opowiadają o klęskach żywiołowych, wojnach lub wielkich katastrofach, które odcisnęły piętno na tych zabytkach, a także na ludziach mieszkających czy pracujących w ich pobliżu. W czterech odcinkach widzowie poznają dwanaście takich "zaginionych miejsc" - to bazy wojskowe, pokazowe budynki epoki, turystyczne raje i szpitale. 21:00 OFICER I SZPIEG (J'ACCUSE) 126 min, Włochy/Francja, 2019 Reżyseria: Roman Polański Scenariusz: Robert Harris, Roman Polański Aktorzy: Jean Dujardin, Louis Garrel, Emmanuelle Seigner Oparta na faktach historia Alfreda Dreyfusa, francuskiego oficera żydowskiego pochodzenia, skazanego na dożywocie za zdradę swojej ojczyzny i zesłanego na wygnanie. Georges Picquart, nowy szef wywiadu, wkrótce po uwięzieniu Dreyfusa odkrywa, że dowody przeciwko skazanemu zostały spreparowane. Wbrew swoim przełożonym Picquart postanawia za wszelką cenę ujawnić prawdę. Film zrealizowany na podstawie bestsellerowej powieści Roberta Harrisa. 23:20 LEGENDA ORIENT EXPRESSU (ORIENT EXPRESS - A TRAIN WRITES HISTORY) Film dokumentalny, 58 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Gerhard J. Rekel Scenariusz: Gerhard J. Rekel Lektor: Marek Ciunel Wprowadzenie Orient Expressu - zwanego również "pociągiem pociągów" - na tory wymagało nie lada wytrwałości. Kilkukrotnie ambitny projekt Georges' a Nagelmackersa był bliski porażki, ponieważ belgijski przedsiębiorca stanął w obliczu bankructwa swojej firmy produkującej wagony sypialne, Compagnie International des Wagons - Lits (CIWL). Mimo to nie ustawał w dążeniu do celu - połączenia stolic Europy siecią nocnych pociągów. 00:20 "SENSACJE XX WIEKU" - NAJWIĘKSZY WRÓG HITLERA (NAJWIĘKSZY WRÓG HITLERA) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Tomasz Lulek, Piotr Głowacki, Przemysław Stippa Czy to możliwe, że jeden z najbardziej zaufanych ludzi Hitlera, Heinrich Himmler, mógłby odważyć się zorganizować zamach na swojego wodza? Czy powszechnie znana historia pierwszego poważnego zamachu dokonanego przez stolarza Georga Elsera w listopadzie 1939 roku mogła wyglądać zupełnie inaczej niż wersja jaką znamy? Georg Elser, sympatyk Niemieckiej Partii Komunistycznej, miał w 1939 roku przeprowadzić zamach na Hitlera. Bomba podłożona przez niego w piwiarni Bürgerbräukeller w Monachium eksplodowała jednak już po wyjściu Hitlera, zabijając osiem osób. Co najdziwniejsze, Elser nie poniósł za to kary. W komfortowych warunkach doczekał końca wojny i został stracony dopiero w kwietniu 1945 roku. Przestaje to jednak dziwić, jeżeli przyjmiemy, że był narzędziem w rękach Heinricha Himmlera, szefa SS, policji i tajnych służb. Wiele na to wskazuje, choć Himmler był zbyt inteligentny, aby pozostawić jakiekolwiek dowody. Na tę wersję wydarzeń wskazują jednak wspomnienia Waltera Schellenberga, szefa hitlerowskich tajnych służb i Heinricha Müllera, szefa gestapo. Taki wniosek potwierdzają też zeznania Sigismunda Payne Besta, brytyjskiego agenta uprowadzonego przez SS w Venlo, osadzonego w obozie w Sachsenhausen, gdzie skontaktował się z Elserem. Tę tezę jeszcze mocniej uwiarygadniają wydarzenia z 1942 roku, gdy w rozmowie z Schellenbergiem Himmler zgodził się obalić Hitlera. W postać Georga Elsera wcieli się Piotr Głowacki. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PAMIĘĆ ROZPISANA NA POKOLENIA. ODC. 273 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 30 kwietnia 1940 roku pod Anielinem poległ mjr Henryk Dobrzański, pseudonim Hubal. Po klęsce wrześniowej został bohaterem narodowym, bo nie złożył broni. Sformował Oddział Wydzielony Wojska Polskiego i kontynuował walkę z Niemcami. Żołnierze Hubala stoczyli kilka zwycięskich bitew. Oddział rozwiązano dwa miesiące po śmierci majora. Po śmierci ciało majora Niemcy starannie ukryli, nie chcąc dopuścić do powstania kolejnego miejsca polskiej pamięci narodowej. Mniej więcej trzy lata temu rodzina państwa Kowalskich z Inowłodza przyznała się, iż pierwotnie ciało bohatera było ukryte w ich rodzinnym grobowcu, kiedy jednak zmarła seniorka rodu i okazało się że brakuje dla niej miejsca w rodzinnej katakumbie, majora przeniesiono w inne miejsce. Kolejno sprawdzaliśmy bez rezultatu różne miejsca na cmentarzu. Teraz pojawiła się nowa relacja, prowadząca do przycmentarnego kościółka św. Idziego. Ten ślad zechcemy rozpoznać. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 2 Cykl dokumentalny, 29 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Lektor: Bogusław Wołoszański Część druga programu, w którym Bogusław Wołoszański przedstawia przebieg działań wojennych prowadzonych przez niemieckie okręty podwodne u - booty. W programie wykorzystano archiwalne materiały filmowe. W tym odcinku autorzy skupiają się na początkowym okresie II wojny światowej, kiedy to obie strony konfliktu doskonaliły swój sprzęt i techniki działań.