TVP Historia Piątek, 28.02.2025 06:25 BYŁ TAKI DZIEŃ - 28 LUTEGO Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1943 - powstał tzw. Związek Patriotów Polskich; 1953 - odkrycie DNA; 1976 - zmarła Zofia Stryjeńska; 1976 - prof. Janusz Groszkowski złożył mandat poselski w proteście przeciw zmianom w konstytucji PRL. 06:30 FLESZ HISTORII - ODC. 701 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2025 Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 06:45 LUDZIE I MASZYNY - ODC. 4 HUTNICTWO Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2024 Reżyseria: Aleksandra Fudala Barańska Scenariusz: Aleksandra Fudala Barańska Wyjątkowe miejsca, wyjątkowe historie, mnóstwo dowodów na to, jak rozwijały się przemysł i nauka i jak przemysłowe dziedzictwo z powodzeniem można wykorzystać współcześnie. Cykl "Ludzie i Maszyny" zaprasza na spotkanie z historią obiektów poprzemysłowych z uwzględnieniem ich roli w rozwoju regionów, przemian, jakie wywołały oraz ich roli i wykorzystaniu 100 lat później. Hutnictwo. W czym Huta Kościuszko przypominała Dolinę Krzemową? Dlaczego o hutnikach mówiło się "kamikadze"? Jak huty budowały miasta? Do czego wykorzystywana jest stal? W programie "Ludzie i maszyny" odwiedzimy jedyne w Polsce Muzeum Hutnictwa. Opowiemy o wielkich piecach i rodzinach, które w hutach przepracowały całe życie. 07:20 SPÓR O HISTORIĘ - KTO FINANSOWAŁ BOLSZEWIKÓW? Debata, 31 min, Polska, 2014 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Maciej Zakrocki Wykonawcy: Grzegorz Łukomski, Marek Kornat Atak bolszewików na Pałac Zimowy 25 października 1917 roku położył kres istnieniu powołanego w wyniku rewolucji lutowej Rządu Tymczasowego. Rewolucja bolszewicka stawała się faktem. Potrzebowała broni, butów, chleba i wsparcia dyplomatycznego. Z pomocą pospieszyła Europa i Stany Zjednoczone. Czy za rewolucją październikową rzeczywiście stał uciskany lud miast i wsi carskiej Rosji? Komu w istocie należy zawdzięczać jej wybuch? Leninowi, Trockiemu, a może komuś zupełnie innemu? Kto najwięcej zyskał, wspierając bolszewików? Ile była warta rewolucja bolszewicka w Rosji, kto za nią zapłacił i kto na niej zarobił? 08:00 CZAS HONORU - ODC. 54 "ZAWISZA" Serial TVP, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Zgodnie z planem Władka, Michał dyskretnie obserwuje posterunek milicji w Żarnowcu. Okazuje się, że prowokacja zadziałała posterunek został wzmocniony siłami KBW, co oznacza, że zdrajca z oddziału partyzantów przekazał informację o planowanym napadzie na posterunek. W momencie przekazywania Bronkowi rozkazu Delegata Sił Zbrojnych na Kraj o złożeniu broni do lokalu wpadają funkcjonariusze UB, aresztują Bronka oraz Łącznika. Przed lokalem na więźniów czeka kapitan Ryszkowski. Na widok Bronka zaskoczony nie wie, jak się zachować. Zeznania Bronka mogą okazać się dla niego śmiertelnie niebezpieczne 08:50 KAZIMIERZ GÓRSKI. PODRÓŻ SENTYMENTALNA Reportaż, 23 min, Polska, 2021 Reżyseria: Alicja Chmielewska Scenariusz: Anna Popek Prowadzący: ANNA POPEK Legendarny trener, który przyczynił się do sukcesów polskiej reprezentacji w piłce nożnej w latach 70. Prywatnie był skromnym i pogodnym człowiekiem. Z okazji setnej rocznicy urodzin legendy polskiej piłki, Telewizja Polska wraz z przedstawicielami trzech pokoleń rodziny Górskich, wybrała się w podróż pociągiem. Kazimierz Górski relacji Rzeszów - Szczecin, przebywając drogę, którą nasz mistrz pokonał z rodziną zaraz po wojnie. Odwiedziliśmy również warszawskie mieszkanie, w którym mieszkał z żoną i dziećmi. Syn oraz wnuczka przy herbacie opowiedzą nam o tym, jak żyło się z ojcem i dziadkiem. A opowieści przysłuchiwać się będzie najmłodszy z członków rodziny, czyli Kazimierz Górski, imiennik "pana Kazia". Reportaż o Kazimierzu Górskim - trenerze wszech czasów - przygotowany w 15. rocznicę jego śmierci. 09:20 HISTORIA POLSKI - CHŁOPSKI BUNT"81 Dokument fabularyzowany, 60 min, Polska, 2021 Reżyseria: Grzegorz Boratyn, Beata Pardel, Przemysław Tejkowski Scenariusz: Grzegorz Robatyn, Beata Pardel, Przemysław Tejkowski Zdjęcia: Arkadiusz Gruszka, Damian Słowik, Paweł Teichman, Adam Baldis Aktorzy: Cezary Morawski, Waldemar Czyszak, Robert Chodur, Robert Żurek, Beata Wisz, Jan Niemaszek Wykonawcy: Grupa Rekonstrukcji Historycznej San, Teatr Sioło Z Rakszawy, Teatr Przedmieście Z Rzeszowa W Wikipedii nie ma specjalnego hasła poświęconego wspólnemu strajkowi chłopów i robotników w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie na przełomie 1980/1981 roku. Jest hasło Porozumienia, ale przecież porozumienia rzeszowsko - ustrzyckie nie wzięły się z powietrza. Poprzedził je wielotygodniowy protest, który nie miał precedensu w historii Polski. Był wspólnym przedsięwzięciem Polaków, którzy wbrew postawie władz komunistycznych żądali wolności i sprawiedliwości. W filmie "Chłopski Bunt `81" chcemy przedstawić ich historię. Film jest opowieścią o wydarzeniach, które rozegrały się w dwóch miejscach: Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych. Narratorem, który przeprowadza widza od 29 grudnia 1980 do 20 stycznia 1981 roku jest historyk z rzeszowskiego oddziału IPN dr Marcin Bukała. Jego wypowiedzi zostały nagrane z wykorzystaniem członków historycznych grup rekonstrukcyjnych, które odtworzą elementy scenerii sprzed 40 lat. Film wzbogacony jest o inscenizacje z udziałem aktorów oraz o rekonstrukcje wydarzeń z 1981 roku. 10:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - MONTGOMERY Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony Bernardowi Law Montgomery' emu - kontrowersyjnemu dowódcy brytyjskiemu. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe. 10:45 ANNA OD...PAMIĘCI Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2024 Reżyseria: Beata Rzemieniuk, Magdalena Curzydło Scenariusz: Beata Rzemieniuk, Magdalena Curzydło Od trzeciego dnia życia mieszka na terenie byłego obozu Auschwitz - Birkenau. Od kilkudziesięciu lat pracuje w Miejscu Pamięci i Muzeum Auschwitz - Birkenau. Na 80. rocznicę wyzwolenia obozu KL Auschwitz powstał film dokumentalny o życiu i pracy Anny Odi. Córka więźnia KL Auschwitz Józefa Odiego (nr obozowy 61 615) oraz jego żony Miry (przeszła Pawiak, Majdanek, Ravensbrück i Buchenwald), którzy tuż po wojnie współtworzyli muzeum. Tu urodziły się ich dzieci. Anna mieszka tu do dziś. Jej pierwszym kluczowym wspomnieniem jest to, gdy na szkolne zadanie miała narysować widok ze swojego okna - narysowała druty i szubienicę, na której wcześniej zawisł pierwszy komendant KL Auschwitz - Birkenau Rudolf Hoess. Dziś, mimo osiągnięcia wieku emerytalnego wciąż pracuje w Dziale Zbiorów Muzeum, co oznacza, że wciąż ma kontakt z więźniami, ich rodzinami oraz pamiątkami po nich, którym daje nowe życie, życie pamięci. Z wieloma osobami cały czas utrzymuje kontakt, niemalże prywatny. Bo też obóz i muzeum to całe jej życie, można zaryzykować stwierdzenie, że poświęcone. Film opiera się na opowieści, jaką Anna Odi snuje sama i w dyskretnie sfilmowanych rozmowach np. z rodziną byłych więźniów. Będziemy ją oglądać w życiu codziennym, w pracy, w ogrodzie, w mieście na zakupach, przede wszystkim w muzeum, gdzie od urodzenia żyje, mieszka i pracuje dla pamięci. 11:40 TACY BYLIŚMY - ANNA JANTAR Cykl reportaży, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Michał Bandurski Scenariusz: Michał Bandurski Sentymentalny cykl dokumentalno - rozrywkowy, który stanowi niezwykłą i barwną podróż w czasie do lat 70 - tych i 80 - tych minionego stulecia. Przypominamy, jak wyglądało wówczas życie i... jacy byliśmy. Piękna, wrażliwa i pełna wdzięku - taka była Anna Jantar i taka była jej muzyka. Tylko wsłuchując się w jej największe przeboje, możemy po raz kolejny przeżywać tę piękną i niestety bardzo krótką karierę. Tacy Byliśmy na Estradzie to serial dokumentalny, którego twórcy śledzą losy największych gwiazd polskiej piosenki. W każdym odcinku w nostalgiczny sposób wyjaśniają, jak twórczość muzycznych idoli miała wpływ na nasze życie oraz na nas samych. 12:15 DORASTANIE - ODC. 7/7 - 1979 - 1980 Serial społeczno - obyczajowy, 67 min, Polska, 1987 Reżyseria: Mirosław Gronowski Scenariusz: Tadeusz Zając Zdjęcia: Ryszard Janowski Muzyka: Przemysław Gintrowski Aktorzy: Cezary Morawski, Tomasz Dedek, Marcin Sosnowski, Dorota Pomykała, Marek Kondrat, Wojciech Pokora, Andrzej Zieliński Tadeusz Leszkiewicz zdobywa upragniony doktorat. Cena jest jednak wysoka: liczne ustępstwa na rzecz profesora Kolińskiego. Radość sukcesu mąci też coś innego - Leszkiewicz zaczyna mieć kłopoty ze względu na swą działalność pozazawodową. Wiedząc o tym, prof. Koliński dopuszcza się szantażu, by skłonić Tadeusza do pozytywnej oceny pracy magisterskiej Kozłowskiej. Leszkiewicz ustępuje. Przeciwstawia się dawnemu promotorowi dopiero wtedy, gdy ten chce przepchnąć brata Kozłowskiej na egzaminach wstępnych. Mimo, że Kozłowska nic nie wie o intrygach Kolińskiego, Leszkiewicz pozostaje wobec niej mocno sceptyczny. Ma już dosyć zakulisowych przepychanek na macierzystym uniwersytecie. Postanawia przenieść się na Śląsk. Kłopoty ma również Braniak. Mimo wykonywania na budowie pracy społecznej ani on, ani jego koledzy nie otrzymują obiecanych mieszkań. Interwencja u dyrektora pozostaje bez echa. W zakładzie atmosfera robi się coraz gorętsza. Tymczasem Leszkiewicz wreszcie zmienia nastawienie do Kozłowskiej. Po znalezieniu pracy na uniwersytecie w Katowicach bierze z nią ślub. W 1980 roku, w drodze na Wybrzeże spotyka Braniaka i Kulę. Razem słuchają informacji o rozpoczęciu strajku w Stoczni Gdańskiej. 13:35 SEKRETY STAROŻYTNYCH INŻYNIERÓW - /3/ (ANCIENT ENGINEERING) Serial dokumentalny, 49 min, Niderlandy (Holandia), 2021 Licząca ponad 4600 lat Wielka Piramida w Gizie jest jednym spośród siedmiu cudów świata - najstarszym z nich i zachowanym w stanie niemal nienaruszonym. Przez ponad 3000 lat była najwyższą konstrukcją na Ziemi stworzoną przez człowieka. Ale Wielka Piramida to nie tylko monumentalna wielkość tej budowli świadcząca o geniuszu starożytnych inżynierów. To również arcydzieło matematyki i inżynierii precyzyjnej, których zasady obowiązują do dziś. Trzeci odcinek 10 - odcinkowej serii dokumentalnej ukazującej najbardziej niezwykłe i intrygujące osiągnięcia inżynierii z czasów starożytnych, które inspirują także inżynierów współczesnych. 14:35 W CZELUŚCIACH GUSEN Film dokumentalny, 35 min, Polska, 2020 Reżyseria: Marek Zając, Mirosław Krzyszkowski Scenariusz: Marek Zając Filmy "W odmętach Ravensbruck" i "W czeluściach Gusen" filmy tworzą dyptyk dokumentalny. Tragizm rzeczywistości niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych został w nich pokazany z perspektywy kobiet i mężczyzn, którzy doznali cierpień, do dzisiaj przekraczających granice ludzkiej wyobraźni. KL Gusen, jak mówili więźniowie: najstraszniejsza mordownia świata. Obóz zagłady dla polskiej inteligencji, jak mówili esesmani. W filmie historię Gusen opowiadamy przez pryzmat obozowej doby od świtu do nocy. Mówimy głosem tych, którzy doświadczyli piekła. Po Gusen pozostały zaledwie resztki, które czas wciąż znosi z powierzchni ziemi. Za chwilę nikt nie uwierzy, że TO wydarzyło się naprawdę. Jak temu zapobiec? 15:10 KOŁO HISTORII - ZBYT DUMNI BY ŻYĆ W NIEWOLI Cykl reportaży, 22 min, Polska, 2015 Scenariusz: Adam Sikorski Zdjęcia: Tomasz Smyk Mapa bitew i potyczek powstania styczniowego to ponad 1300 krwawych punktów - płonących od Rusi, przez Królestwo Polskie, po Litwę i Żmudź. Mapa zdarzeń Powstania to ponad 1300 głębokich blizn w duszy narodu. To również tyle samo obywatelskich zobowiązań, byśmy pamiętali - taką syntetyczną myślą skwitować można treść reporterskiego zapisu z uroczystości, jakie odbyły się 21 czerwca 2015 roku we wsi Częstoborowice, miejscowości wielce ważnej w dziejach powstańczej legendy. Narracja opowieści postępować będzie dwoma ścieżkami. Pierwsza to dzisiejszy pomnik, jego inicjatorzy i twórcy w odświętnym zgromadzeniu, podpisanie aktu erekcyjnego i odsłonięcie monumentu, chwila wspólnej zadumy nad mogiłą 107 bohaterów. A w tle owo sławne "wczoraj" i śledztwo historyczne z bardzo mizernym zasobem źródeł. Przy ogromnej mnogości powstańczych zdarzeń historyk ma problemy ze wszystkim - z faktami, datami, topografią. I dokładnie tak jest w przypadku Częstoborowic. Funkcjonują zamiennie obok siebie pojęcia - bitwy i rzezi częstoborowickiej, literatura wymienia dwie daty, a topografia pola walki, to nierozwiązywalny na razie rebus. Streścimy - przy wsparciu eksperta, profesora Eugeniusza Niebelskiego - swego rodzaju stan badań i sformułujemy postulaty badawcze na przyszłość. Jesienią, po żniwach, zamierzamy pod Częstoborowice wrócić i przeprowadzić tutaj badania archeologiczne pola bitwy. Na razie zaś czujemy satysfakcję z mocnego powrotu zatartej nieco już lokalnej pamięci. 15:40 KORONA KRÓLÓW - ODC 181 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jerzy Krysiak, Piotr Fiedziukiewicz, Wojciech Pacyna, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Jan Piotr Szafraniec, Małgorzata Jurczak Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Marcin Rogacewicz, Piotr Nowak, Hanna Wojak, Karolina Kominek, Grzegorz Woś, Gabriela Chojecka, Monika Radziwon, Piotr Bała, Mateusz Trzmiel, Zbigniew Waleryś, Grzegorz Wons, Andrzej Popiel, Ewelina Pankowska Ludwik, zgodnie z obietnicą, zawitał do Krakowa. Chce zjednać sobie sojuszników na dworze Kazimierza. Polski król przypomina o obiecanej sukcesji swojego tronu. Jeśli urodzi mu się syn, będzie zobowiązany odsprzedać Ruś Węgrom. Jeśli nie, Ludwik wszystko odziedziczy. Ludwik początkowo niechętny wujowi zgadza się odnowić polsko - węgierski sojusz. Jan Jura, na polecenie Kazimierza, bacznie obserwuje, co bardziej podatnych na wpływy urzędników na Wawelu. Chce zapobiec buntowi. 16:15 SENSACJE XX WIEKU - OSTATNI DZIEŃ HITLERA CZ. 1 Cykl dokumentalny, 21 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Program poświęcony tajemniczej śmierci Adolfa Hitlera i Ewy Braun. Dlaczego Rosjanie tak starannie zatarli wszelkie ślady? W jakim celu to uczynili? Program próbuje odpowiedzieć na pytanie, co naprawdę wydarzyło się w bunkrze Kancelarii Rzeszy w ostatnich dniach kwietnia 1945 roku. Ujawnione ostatnio materiały i zeznania świadków wskazują, że dotychczasowe wersje samobójstwa wodza III Rzeszy były błędne. W programie przedstawiono kilka wersji wydarzeń. Wykorzystano bogatą ikonografię i zdjęcia archiwalne. 16:40 SENSACJE XX WIEKU - OSTATNI DZIEŃ HITLERA CZ. 2 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Program poświęcony tajemniczej śmierci Adolfa Hitlera i Ewy Braun. Dlaczego Rosjanie tak starannie zatarli wszelkie ślady? W jakim celu to uczynili? Program próbuje odpowiedzieć na pytanie, co naprawdę wydarzyło się w bunkrze Kancelarii Rzeszy w ostatnich dniach kwietnia 1945 roku. Ujawnione ostatnio materiały i zeznania świadków wskazują, że dotychczasowe wersje samobójstwa wodza III Rzeszy były błędne. W programie przedstawiono kilka wersji wydarzeń. Wykorzystano bogatą ikonografię i zdjęcia archiwalne. 17:15 HISTORIA POLSKI - ON WIERZYŁ W POLSKĘ Film dokumentalny, 45 min, Polska, 1992 Reżyseria: Alina Czerniakowska Scenariusz: Alina Czerniakowska Zdjęcia: Zbigniew Napiórkowski Wykonawcy: Tadeusz Bobrowski, Stefan Czarnecki, Anna Bobrowska, Włodzimierz Rzeczycki, Maria Fieldorf, Leszek Zachuta, Marek Raczyński, Adam Ferency Film opowiada o życiu i śmierci Emila Fieldorfa "Nila", jednego z najwybitniejszych dowódców Armii Krajowej i przywódców ruchu oporu. Człowieka, którego stalinowskie UB uznało za najgroźniejszego przeciwnika Polski Ludowej i Związku Radzieckiego. Autorka programu przypomina fakty, przytacza relacje świadków oraz rodziny i wykorzystuje unikatowe dokumenty dotyczące procesu "Nila". 18:10 KOCHANKOWIE Z LASU Film dokumentalny, 39 min, Polska, 2016 Reżyseria: Arkadiusz Gołębiewski Scenariusz: Arkadiusz Gołębiewski Dokument opowiada o trudnej miłości w czasie wojny i pierwszych latach powojennych. Mimo, że działania wojenne z niemieckim okupantem dawno ustały, to w kraju nie można było marzyć o wolności. Niemiecki nazizm został zastąpiony komunizmem, co bezpośrednio przyczyniło się do powstania kolejnej konspiracji, tym razem podziemia antykomunistycznego. Tysiące żołnierzy AK, NSZ oraz WiN ciągle ukrywało się w lasach. Nie inaczej było na północnym Mazowszu, gdzie zbrojny opór trwał aż do 1954 roku. Właśnie tam rozgrywa się główna akcja "Kochanków lasu". Osią filmu jest historia miłosna pary partyzanckiej z legendarnego oddziału z 11. Grupy operacyjnej NSZ na Mazowszu. Elżbieta Kozanecka ps. Basia, licealistka płockiej Jagiellonki, oraz jej ukochany Ludomir Peczyński ps. Władek, partyzant NSZ. Poznali się w czasie drugiej konspiracji. Po aresztowaniu rodziny, Basia musiała szukać schronienia w oddziale partyzanckim. Tam spotkała Władka. W oddziale spędzili razem prawie rok. W lutym 1949 roku we wsi Gałki k. Wyszogrodu UB oraz KBW zorganizowały potężną obławę. Basia i Władek oraz ich kolega Janek zginęli w walce. Reszta oddziału została schwytana i wywieziona do warszawskiego więzienia na Mokotowie. Dowódca oddziału Wiktor Stryjewski Cacko dostał karę śmierci i jak tysiące polskich bohaterów został zamordowany i pochowany w bezimiennym grobie. Do dnia dzisiejszego większość partyzantów z oddziału Słonego, Cacka, Łupaszki i innych nie ma swoich mogił. Film jest okazją do opowiedzenia losów pokolenia, któremu przyszło dojrzewać w okresie stalinowskim. Romantyczna historia Basi i Władka jest pretekstem do pokazania innych miłosnych historii z tamtego okresu. Poznamy m.in. legendarną łączniczkę z oddziału V Brygady wileńskiej AK Lidię Lwow - Eberle, kobietę życia mjr. Łupaszki czy też historię Romualdy Przybyszewskiej - obywatelki USA. W filmie znalazły się pasjonujące relacje uczestniczki obławy w Gałkach, Janiny Samoraj ps. Celinka oraz świadków. Wypowiada się również dr Jacek Pawłowicz z warszawskiego oddziału IPN, który zaprowadzi widzów na miejsce zbrodni i opowie, jak od lat stara się odkryć tajemnicę pochówku Basi i Władka. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 55 "KARTKA NA MURZE" Serial TVP, 45 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Janek i Bolek przekraczają polski punkt graniczny i szczęśliwie docierają do Radzymina - rodzinnego miasta Bolka, gdzie czeka na niego żona i dwuletni synek. Helena zgłasza się do Urzędu Miejskiego, w którym Kazimierz piastuje wysokie stanowisko. Ten wręcza jej nominację na urzędnika państwowego i ponawia prośbę o kontakt z Wandą. Michał odwiedza Celinę i robi jej wyrzuty za pracę w czerwonym wydawnictwie. Celina broni się, mówiąc, że służy przede wszystkim dobrej literaturze. Ruda planuje wyjechać z kraju wraz ze swoim współpracownikiem Ernestem. Straciła wiarę w sens dotychczasowej działalności. Karol zauważa na warszawskiej ulicy plakat Ślubów Panieńskich, a na nim nazwisko Wandy. Zaczyna śledzić byłą żonę. Janek dociera wreszcie do Warszawy. Na praskim murze szukając informacji o Lenie, znajduje kartkę od Romka. W tym czasie Rainer w obozie jenieckim zdradza informację o zakopanym archiwum w strefie kontrolowanej przez Amerykanów. Sowieci zabierają Rainera i wyruszają w stronę checkpointu. Janek odnajduje Romka, ten mówi, że zarówno dziecko jak i Lena nie żyją, oboje zginęli w czasie Powstania Warszawskiego. Na oczach Janka zrozpaczony Romek wyciąga pistolet i przykłada do piersi. 20:00 TAJEMNICA CELTYCKIEGO GROBOWCA (MYSTERY OF THE CELTIC TOMB) Film dokumentalny, 49 min, Austria, 2018 Reżyseria: Klaus T. Steindl Scenariusz: Klaus T. Steindl Zdjęcia: Hubert Doppler Lektor: Marek Ciunel Celtowie, kim byli? Skąd przyszli? Czy byli to mistyczni druidzi z Wysp Brytyjskich, czy może siejący postrach barbarzyńscy wojownicy, którzy zaszli Cezarowi za skórę? Odpowiedzi leżą głęboko w górach i w starożytnych grobowcach. W Europie w samym sercu Alp znaleziono niezwykłe dowody kultury, która kwitła 3000 lat temu, uwięzione i doskonale zachowane w zamkniętych kopalniach soli. To byli Celtowie i nie byli ani Brytyjczykami, ani barbarzyńcami. Byli zaawansowaną cywilizacją, która rządziła Królestwem Soli. Rzadka, drogocenna sól dawała im bogactwo i władzę. A teraz kolejna celtycka zagadka w liczącym 2400 lat grobowcu znaleziono szczątki kobiety i dwóch mężczyzn. Ona była arystokratką, oni - mężczyznami wielkiej postury. Szamanka i jej świta? Krewni czy ofiary? Interdyscyplinarny zespół naukowców pracuje nad odkryciem tajemnicy tego starożytnego "menage a trois", który może okazać się pierwszym prawdziwym dowodem mistycznych obrzędów od zarania Celtów. 21:00 POPIÓŁ I DIAMENT Dramat, 98 min, Polska, 1958 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Andrzej Wajda, Jerzy Andrzejewski Zdjęcia: Jerzy Wójcik Muzyka: Jan Krenz Aktorzy: Zbigniew Cybulski, Ewa Krzyżewska, Wacław Zastrzeński, Adam Pawlikowski, Bogumił Kobiela, Jan Ciecierski, Stanisław Milski, Artur Młodnicki, Halina Kwiatkowska, Ignacy Machowski, Zbigniew Skowroński, Barbara Krafftówna, Irena Orzecka, Aleksander Sewruk Powieść Jerzego Andrzejewskiego "Popiół i diament" była jednym z najbardziej przez komunistyczne władze popieranym polskim utworem literackim. Obowiązkowa lektura szkolna, ponad 20 wydań w czasach PRL - u - te fakty mówią same za siebie. Uznawano ją wówczas w Polsce (choć nie wszyscy) niemal za arcydzieło, za jedną z najważniejszych rodzimych powieści XX wieku. Nieco skromniej, lecz również z należytym pietyzmem, traktowano ekranizację Wajdy. Jedynie w drugim obiegu można było publikować opinie, odbiegające od urzędowego stereotypu. Andrzej Werner pisał: "W powieści, ale zwłaszcza w filmie (dzięki kondensacji niezwykle ekspresywnej formy), dokonano zabiegu, który można by nazwać stworzeniem fałszywego klimatu tragicznego. Dzieje się tak przez sugestię świadomości bohaterów, którym kazano działać w społecznej i moralnej próżni". Po przełomie politycznym w 1989 roku pojawiły się głosy oficjalnie krytykujące powieść Andrzejewskiego, a pośrednio również jej ekranową wersję. Nagle "jedna z najważniejszych polskich książek ostatniego półwiecza" okazała się "tendencyjna" (choć niepozbawiona walorów literackich), "zapowiadająca socrealizm", "pełna fałszywych tonów", pochwalna wobec "nowego porządku przyniesionego na sowieckich bagnetach". O ekranizacji "Popiołu i diamentu" (1958) pisano łaskawiej, ale i tu głosy były podzielone. Zarzucano Wajdzie, że pokazał nieprawdziwy obraz Polski tuż po wojnie, z drugiej jednak strony podkreślano, że to młody akowiec Maciek Chełmicki, a nie pepeerowiec Szczuka, stał się prawdziwym bohaterem filmu i reprezentantem prawdziwych wartości. Owo subtelne przesunięcie akcentów dostrzeżono zresztą również pod koniec lat 50. , ale wówczas uchodziło ono raczej za niemiły zgrzyt, a nawet przekłamanie, kładące się cieniem na "słusznej" wymowie filmu. Większość zarzutów pod adresem kinowej wersji "Popiołu i diamentu" dotyczyła jednak głównie interpretacji wydarzeń historycznych i sytuacji politycznej "zaraz po wojnie" (taki tytuł miała pierwotnie nosić powieść Andrzejewskiego). Nawet najsurowsi krytycy (tak "z lewa", jak i "z prawa") nie odważyli się podważać artystycznych walorów dzieła Wajdy. Zgodnie wskazywali na mistrzowskie operowanie zwięzłą metaforą (zamiast epickiej rozwlekłości) i ostrymi kontrastami oraz znakomite aktorstwo, zwłaszcza Zbigniewa Cybulskiego i Bogumiła Kobieli, których wielka kariera zaczęła się właśnie od tego filmu. Szczególnie kreacja Cybulskiego zwróciła uwagę krytyki i na długo zapadła w pamięć widzom. Jego Maciek Chełmicki zachowaniem bardziej przypominał bohaterów Jamesa Deana niż akowskiego konspiratora. Mentalność, którą reprezentował, bliższa była młodym ludziom anno 1958 niż ich rówieśnikom z połowy lat 40. Może właśnie dlatego tak zafascynowała współczesnych widzów. Może właśnie także dlatego legenda Cybulskiego jest żywa do dziś. 8 maja 1945 roku. Młody akowiec Maciek Chełmicki otrzymuje rozkaz zastrzelenia sekretarza KW PPR - Szczuki. Nieszczęśliwy zbieg okoliczności powoduje, że ginie ktoś inny. Maciek musi powtórzyć zamach. Miłość do przypadkowo poznanej barmanki Krystyny uświadamia mu bezsens zabijania na chwilę przed końcem wojny. Kolejny zbieg okoliczności każe Chełmickiemu zamieszkać w hotelu przez ścianę ze Szczuką. Mijają się na korytarzu, pozdrawiają, Maciek przypala Szczuce papierosa... "Prawie jak ojciec i syn" - mógłby powiedzieć ktoś, kto ich nie zna. Jednak rozkaz jest rozkazem, a wierność złożonej niegdyś przysiędze zobowiązuje. 22:50 ZAPIS ZBRODNI W POWOJENNYCH NIEMCZECH - WSCHÓD (CRIME IN POST - WAR GERMANY) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2021 Dwuczęściowy film dokumentalny. Niemcy w 1945 roku. Głód i przeciwności losu kształtują codzienne życie ludzi w całym kraju. Jaki wpływ miały okrucieństwa II wojny światowej na stosunek mieszkańców do prawa i moralności? Ten dwuczęściowy film dokumentalny pokazuje, jak trudne było życie w latach 1945 - 1949 w czterech strefach okupacyjnych Niemiec. Na przykładzie pojedynczych, najcięższych spraw kryminalnych, np. w Dreźnie zbieracz drewna odnajduje odcięte nogi człowieka czy w Hamburgu, gdzie tzw. morderstwa w gruzach wywołują przerażenie mieszkańców. Psychologowie kryminalni i eksperci medycyny sądowej wyruszają na poszukiwanie tropów i analizują te brutalne zbrodnie. Historycy i świadkowie opisują stan wyjątkowy z końca lat czterdziestych, który zakończył się powstaniem dwóch państw niemieckich. 23:45 "SENSACJE XX WIEKU" - WŁASOW (GEN. WŁASOW) Widowisko, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Aktorzy: Mirosław Baka, Adam Woronowicz, Bartosz Porczyk, Marek Kasprzyk, Anita Jańcia, Bartłomiej Krat Tego człowieka dwukrotnie skazano na śmierć: w 1946 roku, na mocy wyroku sowieckiego sądu, został powieszony na strunie fortepianowej, co miało przedłużyć jego mękę. Po raz drugi skazano go na śmierć cywilną, gdy propaganda rozpowszechniała fałszywe informacje o jego żołnierzach, którzy mieli mordować powstańców i ludność cywilną w Warszawie w 1944 roku. Było to oczywiste kłamstwo, gdyż w Warszawie nie było żołnierzy, a zbrodnie popełniali degeneraci Kamińskiego. Kim był generał Andrej Własow? Dlaczego ten bohater bitwy pod Moskwą w 1941 roku, decydującej dla dalszego biegu wojny, podjął kolaborację z Niemcami? Jak to się stało, że w 1945 roku, już po zakończonej wojnie, został schwytany przez NKWD? Dopiero teraz, na podstawie ujawnionych dokumentów, można odtworzyć dramatyczne wydarzenia. Jednakże wciąż nieznana pozostaje relacja Własowa i pułkownika (późniejszego generała) Reinharda Gehlena, szefa wywiadu wojskowego Fremde Heere Ost. Dlaczego ten oficer tak zabiegał o utworzenie armii Własowa, na co Hitler zgodził się dopiero w ostatnim okresie wojny? Jedyne źródło, w którym można szukać odpowiedzi na to pytanie - pamiętnik Gehlena - jest absolutnie niewiarygodne. A może przebiegłym szefem FHO nie kierowały pobudki patriotyczne, lecz chęć wykorzystania żołnierzy i zwolenników Własowa w siatce szpiegowskiej, którą budował na terenie ZSRR i którą bardzo sprawnie wykorzystał po wojnie. 00:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ŚMIERĆ PRZYSZŁA LETNIĄ NOCĄ... Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 01:25 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 2 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W drugiej części Bogusław Wołoszański kontynuuje oprowadzanie po zabudowaniach fortu Eben Emael. Na zakończenie audycji spotkanie z telewidzami w ramach Klubu Encyklopedii II Wojny Światowej.