TVP Historia Sobota, 01.03.2025 07:20 BYŁ TAKI DZIEŃ - 1 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1933 - otwarcie magistrali kolejowej łączącej Górny Śląsk z Gdynią; 1936 - pierwsza audycja dla zagranicy Polskiego Radia; 1945 - MBP przeniesiono z Lublina do Warszawy, a Aleje Ujazdowskie przemianowano na al. Stalina; 1963 - pierwszy przeszczep wątroby; 07:30 KORONA KRÓLÓW. JAGIELLONOWIE - ODC. 233 (SEZON 2 ODC. 108) Serial historyczny TVP, 24 min, Polska, 2024 Reżyseria: Krzysztof Łukaszewicz, Piotr Fiedziukiewicz, Tomasz Matuszczak Scenariusz: Katarzyna Terechowicz-Cesarz, Anna Krasuska, Beata Deskur Aktorzy: Maksymilian Zieliński, Paweł Hrab, Witold Wieliński, Michał Chruściel, Mikołaj Chrostowski, Klara Williams, Kamil Szklany, Weronika Jaskółka, Renia Gosławska, Jakub Zdrójkowski, Grzegorz Szypka, Wojciech Michalak, Pola Grabowska, Maria Pawłowska, Wiktor Korzeniewski Utopiec. Wrzesień 1435 r. Wojska Świdrygiełły (Michał Chruściel) ponoszą klęskę pod Wiłkomierzem. Ranny w bitwie Zygmunt Korybutowicz (Mikołaj Chrostowski) umiera. Na Wawelu chaos, bo kucharz jest chory, a kuchcik zaginął. Tymczasem z Wisły wyłowiono topielca. Gromek (Adam Zdrójkowski) mdleje, gdy widzi wyłowione zwłoki. Na szczęście to nie Hynek (Jakub Zdrójkowski). Karska (Aleksandra Justa) ma tajemniczego adoratora. Tym razem dostała bukiet czerwonych róż. Malski (Wiktor Korzeniewski) dziwnie się zachowuje. Dorota (Monika Cieciora) wzdycha do Mszczuja (Dawid Czupryński), ale udaje niedostępną. Zofia (Maria Pawłowska) i Hincza (Kamil Szklany) coraz bardziej się do siebie zbliżają. 08:00 FLESZ HISTORII - ODC. 701 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2025 Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 08:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODZYSKANY POMNIK ODC. 259 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2021 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Kiedy we wrześniu 1939 roku Niemcy wkroczyli do wsi Wola Wiązowa w powiecie Bełchatów, rozpoczęli swoje rządy od zniszczenia pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego, odsłoniętego rok wcześniej. Popiersie z brązu i krzyż Virtuti Militari zabrali na złom, a sam monument obalili. Zapobiegliwi mieszkańcy granitową bryłę przysypali piaskiem i tak przetrwała wojnę i czasy komuny. Ostatnio grupa miłośników historii postanowiła pomnik odszukać. Po wielu próbnych wykopach udało się go odnaleźć. Dziś sprawą otwartą jest przywrócenie go na dawne miejsce i do dawnej świetności. 09:00 DOM - ODC. 14/25 - TA MAŁA WIOLONCZELISTKA Serial TVP, 86 min, Polska, 1996 Reżyseria: Jan Łomnicki Scenariusz: Jerzy Janicki, Andrzej Mularczyk Zdjęcia: Bogusław Lambach, Jerzy Gościk Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Halina Rowicka, Tomasz Borkowy, Tomasz Mędrzak, Anna Romantowska, Ewa Serwa, Joanna Szczepkowska, Jolanta Żółkowska, Jan Englert, Zygmunt Malanowicz, Gustaw Lutkiewicz, Jerzy Michotek Wiosna 1969 roku. Na poligonie wojskowym odbywają się ćwiczenia dla żołnierzy - studentów. Jest wśród nich Mietek, który z trudem znosi chamstwo i szykany przełożonych. Niebawem do jednostki przyjeżdża Gosia i załatwia mu przepustkę. Młodzi mają dla siebie tylko parę godzin. Spędzają je, oddając się miłości w starej opuszczonej dzwonnicy. Tymczasem Basia prosi Andrzeja, by wykorzystał dawną znajomość z pułkownikiem Poznańskim i wstawił się za wyrzuconym z pracy Łukaszem Zbrożnym. Niestety, Poznański jako Żyd z pochodzenia utracił wpływy i musi uciekać z Polski. Na Dworcu Gdańskim Andrzej, Ewa i Leszek żegnają odjeżdżających Poznańskich. Gdy pociąg już rusza, na peron wbiega zdyszana Basia. Jest w zaawansowanej ciąży. Bliska omdlenia osuwa się na ławkę. Zatroskany Andrzej odwozi ją do domu, co wywołuje wybuch zazdrości Ewy. Po powrocie do mieszkania zaczyna pakować walizki. Widząc to, Leszek grozi, że jeśli Ewa wyjedzie, jej mąż dowie się o ich spędzonej razem nocy. 10:35 PODZIEMNE WŁOCHY - DOLINA FUCINO. ODC. 8/8 (UNDER ITALY) Serial dokumentalny, 60 min, Włochy, 2016 Reżyseria: Dario Marani Pełna przygód podróż po podziemnym, nieznanym i tajemniczym świecie kryjącym się zarówno pod największymi miastami, ale i wioskami Włoch. Miały one często ogromne znaczenie historyczne, dlatego ich eksploracja pozwala poznać od podszewki dawne i współczesne dzieje tego kraju. W każdym odcinku gospodarz serii, amerykański archeolog Darius Arya, osobiście odkrywa włoskie podziemia: od Rzymu do Neapolu, od Narni do Gran Sasso, przez miejsca o ogromnym znaczeniu historycznym i archeologicznym, po współczesne miejskie kanały, a to pozwala prześledzić historię Italii od prehistorii, przez epokę grecko - rzymską, wczesnego chrześcijaństwa i średniowiecze do dziś. 11:45 CZTERY STRONY ŚWIATA - SYRENY JANGCY. ODC. 12 (LANDS OF THE EARTH) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2022 Lektor: Maciej Guzowski Dziś zwiedzanie świata nie jest już tak odkrywcze jak dawniej. Niewiele jest bowiem zakątków naszej planety, które pozostają nieznane. Autorzy serii z wielką pasją i ciekawością eksplorują miejsca spoza utartych szlaków, małe wioski, których piękno do tej pory nie zostało odkryte. Docierają do nich pieszo, pociągiem lub łodzią i niezwykle uważnie przyglądają się temu, co napotkali. 12:55 KULTOWE ZABYTKI - ODC. 4 TAJEMNICE PAŁACU ELIZEJSKIEGO (THE ELYSE PALACE, ARCHITECTURE OF POWER / L’ELYSE - LES SECRETS D’UN PALAIS) Cykl dokumentalny, 53 min, Francja, 2019 Reżyseria: Guenaelle Troly Seria dokumentalna (8 odcinków) opowiada o słynących ze swojego stylu architektonicznego, wartości historycznej i politycznej, najwspanialszych budynkach, siedzibach, pałacach i katedrach. Wypowiedzi najlepszych ekspertów, archiwalia i zdjęcia zabiorą nas w podróż po najbardziej kultowych zabytkach Francji. Odcinek 4 - "Tajemnice Pałacu Elizejskiego". To najważniejszy budynek Republiki Francuskiej. Siedziba szefa państwa, która od wieków gości - i olśniewa - największe międzynarodowe postaci. Ten klasycystyczny pałac w niczym nie przypomina fortecy zaawansowanej technologii. Od kadencji Valery’ego Giscarda d’Estaing pod wschodnim dziedzińcem znajduje się bunkier prezydenta i sztab dowodzenia Jupiter z systemem odstraszania nuklearnego. Jest wiele rzeczy objętych tajemnicą. W jaki sposób osiemnastowieczny pałac stał się nowoczesnym kompleksem dwudziestego pierwszego wieku? Jak został zmodernizowany i przystosowany do wymagań władzy i bezpieczeństwa szefa państwa? Oto historia najważniejszego pałacu Francji. 14:00 WOJOWNICY CZASU - PIERWSZA POLSKA BITWA CZYLI TCZEW 1807 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Grzegorz Gajewski, Krzysztof Krzyżanowski Muzyka: Krzysztof Ridan Jesienią 1806 roku wojna zagościła w dawnych, przedrozbiorowych granicach Rzeczypospolitej. Armie Napoleona Bonapartego w kampanii prowadzonej przeciwko pruskiemu królowi Fryderykowi Wilhelmowi zapędziły się na Prusy, aby zająć Gdańsk. Po drodze był jednak jeszcze Tczew, którego zdobycie przypadło najwierniejszym aliantom Cesarza Francuzów - Polakom. 14:45 07 ZGŁOŚ SIĘ - ODC. 17/21 - MORDERCA DZIAŁA NOCĄ Serial TVP, 73 min, Polska, 1984 Reżyseria: Krzysztof Szmagier Scenariusz: Krzysztof Szmagier Zdjęcia: Wiesław Rutowicz Muzyka: Włodzimierz Korcz Aktorzy: Bronisław Cieślak, Ewa Florczak, Jerzy Rogalski, Zdzisław Tobiasz, Leon Niemczyk, Elżbieta Kijowska, Eleonora Wallner, Wiesław Drzewicz, Zdzisław Szymański, Izabella Olejnik, Józef Pieracki, Jolanta Wołłejko, Maria Probosz Kultowy polski serial kryminalny, którego głównym bohaterem jest oficer dochodzeniowy MO, porucznik Borewicz, grany przez Bronisława Cieślaka. Na jednym z warszawskich osiedli giną młode kobiety, wracające późnym wieczorem do domu. Borewicz, Olszańska i Jaszczuk w poszukiwaniu mordercy trafiają do zakładu odzieżowego. Podejrzewają o te zabójstwa jego dyrektora, Skotnickiego. Sierżant Ewa Olszańska na polecenie przełożonych nawiązuje z nim bliższy kontakt, chce go sprowokować do kolejnego zamachu. Tymczasem milicjantka zakochuje się w Skotnickim... 16:05 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - VAUBAN KRÓL FORTEC (VAUBAN, LE ROI ET LES FORTERESSES) Cykl dokumentalny, 102 min, Francja, 2020 Reżyseria: Laure Delalex Lektor: Marek Ciunel "Historia w postaciach zapisana" (tytuł francuski "Secrets d'Histoire") to seria programów historycznych, realizowanych i emitowanych przez francuską telewizję publiczną. Prezenterem programu jest znany dziennikarz telewizyjny Stephan Bern. Każdy z odcinków przedstawia losy wielkiej postaci historycznej. Z kamerą udajemy się do miejsc stanowiących prawdzie skarby światowego dziedzictwa kultury: zamków i pałaców, galerii sztuki oraz parków i ogrodów. 18:00 CZTEREJ PANCERNI I PIES - ODC. 18/21 - PIERŚCIENIE Serial TVP, 60 min, Polska, 1970 Reżyseria: Konrad Nałęcki Scenariusz: Stanisław Wohl, Janusz Przymanowski, Maria Przymanowska Zdjęcia: Mikołaj Sprudin Aktorzy: Janusz Gajos, Franciszek Pieczka, Wiesław Gołas, Pola Raksa, Włodzimierz Press, Barbara Krafftówna Załoga "Rudego" zmierza w kierunku Berlina. Gustlik zaręcza się z Honoratą. Narzeczeni chcą być blisko siebie i razem ruszyć do boju. Janek nie zgadza się jednak, by Honorata walczyła z nimi pod Berlinem. Radziecki oddział zabiera świeżo upieczoną narzeczoną do polskiego dowództwa. Józek i Konstanty Szawełłowie planują ucieczkę z wojskowego szpitala. Chcą wziąć udział w bitwie pod Berlinem wraz z załogą "Rudego". W zorganizowaniu ucieczki pomaga im Marusia. Razem z Józkiem i Konstantym uciekają Lidka, młody Łażewski oraz felczer - chorąży Zubryk. Tymczasem załoga czołgu 102 dociera do przedmieść Berlina. Bierze udział w walkach ulicznych wraz z przypadkowo napotkanym oddziałem podchorążego Staśko. Ginie Magneto. Dowództwo przejmuje jego młodszy brat. Polacy docierają do dowódcy i przekazują rozkazy. Niestety, Niemcy skutecznie powstrzymują kolejne ataki Polaków i Rosjan. 19:05 ZMIERZCH IMPERIUM - ODC. 1. TIMUR, MIECZ ISLAMU (END OF EMPIRE) Serial dokumentalny, 60 min, Australia, 2018 Australijski fotoreporter David Adams przemierza Wielką Brytanię, Gruzję, Uzbekistan, Chiny i Indie, przybliżając historie czterech charyzmatycznych przywódców: Karola Wielkiego, Attyli, Tamerlana i Edgara Spokojnego oraz ich rodów, które straciły w spektakularny sposób wpływy po śmierci tych władców. Seria jest niezwykle atrakcyjna wizualnie: wykorzystano w niej najnowsze techniki graficzne i filmowe, między innym prezentując widzom eksponaty w wirtualnym muzeum. 19:55 SZLAKIEM MIEJSC NIEZWYKŁYCH - POMNIKI HISTORII S.I - OSTRÓW LEDNICKI Reportaż, 8 min, Polska, 2017 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Scenariusz: Tomasz Drozdowicz Prowadzący: Krzysztof Grzybowski W kolejnym odcinku odwiedzimy Ostrów Lednicki, nazywany też wyspą władców. To na tej wyspie bowiem rodziła się polska państwowość, najprawdopodobniej tu książę Mieszko przyjmował chrzest, tu też narodził się pierwszy król Polski. W czasach Mieszka I i Bolesława Chrobrego pełnił rolę centrum wczesnopiastowskiej Polski. Do dziś zachowały się tam pozostałości najstarszego w Polsce zespołu preromańskiej architektury pałacowo - sakralnej z X wieku, relikty drewniano - ziemnych wałów obronnych czy umocnień brzegowych. O roli tego miejsca opowie Andrzej Wyrwa, dyrektor Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Niedaleko ruin palatium, kaplicy baptysterium i krzyża ufundowanego z okazji 1000 - lecia śmierci Mieszka I, archeolodzy odsłonili pozostałości niewielkiej kamiennej świątyni. W jej wnętrzu znaleziono ślady pochówków uważane za miejsce wiecznego spoczynku synów Bolesława Chrobrego. Zwiedzając wyspę, można spacerować drogą, która prowadziła wokół grodu, obejrzeć jego makietę oraz odwiedzić zrekonstruowane domy w osadzie rzemieślniczej. O tym, czym zajmowali się ludzie żyjący tutaj przed wiekami oraz jakie skarby na Ostrowie odkryto, opowie archeolog i kustosz Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy Arkadiusz Tabaka. 20:10 ZAPIS ZBRODNI W POWOJENNYCH NIEMCZECH - WSCHÓD (CRIME IN POST - WAR GERMANY) Film dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2021 Dwuczęściowy film dokumentalny. Niemcy w 1945 roku. Głód i przeciwności losu kształtują codzienne życie ludzi w całym kraju. Jaki wpływ miały okrucieństwa II wojny światowej na stosunek mieszkańców do prawa i moralności? Ten dwuczęściowy film dokumentalny pokazuje, jak trudne było życie w latach 1945 - 1949 w czterech strefach okupacyjnych Niemiec. Na przykładzie pojedynczych, najcięższych spraw kryminalnych, np. w Dreźnie zbieracz drewna odnajduje odcięte nogi człowieka czy w Hamburgu, gdzie tzw. morderstwa w gruzach wywołują przerażenie mieszkańców. Psychologowie kryminalni i eksperci medycyny sądowej wyruszają na poszukiwanie tropów i analizują te brutalne zbrodnie. Historycy i świadkowie opisują stan wyjątkowy z końca lat czterdziestych, który zakończył się powstaniem dwóch państw niemieckich. 21:20 UŁASKAWIENIE Dramat, 96 min, Polska/Czechy/Słowacja, 2018 Reżyseria: Jan Jakub Kolski Scenariusz: Jan Jakub Kolski Muzyka: Dariusz Górniok Aktorzy: Michał Kaleta Osadzona w realiach powojennej Polski historia zmagających się z żałobą rodziców, wyruszających ze swoim synem w ostatnią podróż, opowiedziana z perspektywy ich wnuka Jana. Syn Hanny i Jakuba, żołnierz AK Wacław Odrowąż Szewczyk, zostaje jesienią 1946 roku zastrzelony przez UB. Po serii upokorzeń doznanych ze strony nowej władzy, bezczeszczącej zwłoki ich dziecka, Hanna i Jakub postanawiają zapewnić synowi godny pochówek w oddalonej o 500 km Kalwarii Pacławskiej. Podróż rodziców przez wciąż pogrążoną w powojennym koszmarze Polskę staje się metaforyczną wyprawą w głąb ludzkiej duszy i próbą stworzenia na nowo definicji człowieczeństwa w świecie, w którym sąsiedzi zwracają się przeciwko sobie, a nieoczekiwanym sojusznikiem może stać się dotychczasowy wróg. Złote Lwy na festiwalu w Gdyni w 2018 r. za najlepszy scenariusz, najlepszą rolę żeńską (Grażyna Błęcka-Kolska) i najlepsze kostiumy. 23:10 POPIÓŁ I DIAMENT Dramat, 98 min, Polska, 1958 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Andrzej Wajda, Jerzy Andrzejewski Zdjęcia: Jerzy Wójcik Muzyka: Jan Krenz Aktorzy: Zbigniew Cybulski, Ewa Krzyżewska, Wacław Zastrzeński, Adam Pawlikowski, Bogumił Kobiela, Jan Ciecierski, Stanisław Milski, Artur Młodnicki, Halina Kwiatkowska, Ignacy Machowski, Zbigniew Skowroński, Barbara Krafftówna, Irena Orzecka, Aleksander Sewruk Powieść Jerzego Andrzejewskiego "Popiół i diament" była jednym z najbardziej przez komunistyczne władze popieranym polskim utworem literackim. Obowiązkowa lektura szkolna, ponad 20 wydań w czasach PRL - u - te fakty mówią same za siebie. Uznawano ją wówczas w Polsce (choć nie wszyscy) niemal za arcydzieło, za jedną z najważniejszych rodzimych powieści XX wieku. Nieco skromniej, lecz również z należytym pietyzmem, traktowano ekranizację Wajdy. Jedynie w drugim obiegu można było publikować opinie, odbiegające od urzędowego stereotypu. Andrzej Werner pisał: "W powieści, ale zwłaszcza w filmie (dzięki kondensacji niezwykle ekspresywnej formy), dokonano zabiegu, który można by nazwać stworzeniem fałszywego klimatu tragicznego. Dzieje się tak przez sugestię świadomości bohaterów, którym kazano działać w społecznej i moralnej próżni". Po przełomie politycznym w 1989 roku pojawiły się głosy oficjalnie krytykujące powieść Andrzejewskiego, a pośrednio również jej ekranową wersję. Nagle "jedna z najważniejszych polskich książek ostatniego półwiecza" okazała się "tendencyjna" (choć niepozbawiona walorów literackich), "zapowiadająca socrealizm", "pełna fałszywych tonów", pochwalna wobec "nowego porządku przyniesionego na sowieckich bagnetach". O ekranizacji "Popiołu i diamentu" (1958) pisano łaskawiej, ale i tu głosy były podzielone. Zarzucano Wajdzie, że pokazał nieprawdziwy obraz Polski tuż po wojnie, z drugiej jednak strony podkreślano, że to młody akowiec Maciek Chełmicki, a nie pepeerowiec Szczuka, stał się prawdziwym bohaterem filmu i reprezentantem prawdziwych wartości. Owo subtelne przesunięcie akcentów dostrzeżono zresztą również pod koniec lat 50. , ale wówczas uchodziło ono raczej za niemiły zgrzyt, a nawet przekłamanie, kładące się cieniem na "słusznej" wymowie filmu. Większość zarzutów pod adresem kinowej wersji "Popiołu i diamentu" dotyczyła jednak głównie interpretacji wydarzeń historycznych i sytuacji politycznej "zaraz po wojnie" (taki tytuł miała pierwotnie nosić powieść Andrzejewskiego). Nawet najsurowsi krytycy (tak "z lewa", jak i "z prawa") nie odważyli się podważać artystycznych walorów dzieła Wajdy. Zgodnie wskazywali na mistrzowskie operowanie zwięzłą metaforą (zamiast epickiej rozwlekłości) i ostrymi kontrastami oraz znakomite aktorstwo, zwłaszcza Zbigniewa Cybulskiego i Bogumiła Kobieli, których wielka kariera zaczęła się właśnie od tego filmu. Szczególnie kreacja Cybulskiego zwróciła uwagę krytyki i na długo zapadła w pamięć widzom. Jego Maciek Chełmicki zachowaniem bardziej przypominał bohaterów Jamesa Deana niż akowskiego konspiratora. Mentalność, którą reprezentował, bliższa była młodym ludziom anno 1958 niż ich rówieśnikom z połowy lat 40. Może właśnie dlatego tak zafascynowała współczesnych widzów. Może właśnie także dlatego legenda Cybulskiego jest żywa do dziś. 8 maja 1945 roku. Młody akowiec Maciek Chełmicki otrzymuje rozkaz zastrzelenia sekretarza KW PPR - Szczuki. Nieszczęśliwy zbieg okoliczności powoduje, że ginie ktoś inny. Maciek musi powtórzyć zamach. Miłość do przypadkowo poznanej barmanki Krystyny uświadamia mu bezsens zabijania na chwilę przed końcem wojny. Kolejny zbieg okoliczności każe Chełmickiemu zamieszkać w hotelu przez ścianę ze Szczuką. Mijają się na korytarzu, pozdrawiają, Maciek przypala Szczuce papierosa... "Prawie jak ojciec i syn" - mógłby powiedzieć ktoś, kto ich nie zna. Jednak rozkaz jest rozkazem, a wierność złożonej niegdyś przysiędze zobowiązuje. 01:05 OSTATNI PARTYZANT RZECZYPOSPOLITEJ Film dokumentalny, 55 min, Polska, 1996 Reżyseria: Tadeusz Arciuch Scenariusz: Tadeusz Arciuch Józef Franczak, pseudonim "Lalek" od 1939 roku przez 18 lat pozostawał w ciągłej konspiracji. Zginął 21 października 1963 roku w czasie obławy zorganizowanej przez UB. Był zawodowym oficerem Wojska Polskiego, po klęsce wrześniowej udało mu się uciec z radzieckiej niewoli i przejść do AK. W roku 1944 wstąpił w szeregi formowanej na terytorium ZSRR Armii Polskiej. Jesienią tego roku jego oddział został skierowany do Kąkolewnicy koło Radzymina. Tam zobaczył masowe rozstrzeliwania członków AK przez NKWD. Zdezerterował z armii i od tej pory się ukrywał. Film Tadeusza Arciucha przypomina historię tego ostatniego partyzanta Rzeczypospolitej. 02:15 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA FOTOGRAFA W EREWANIU Cykl reportaży, 23 min, Polska, 2003 Autor: Barbara Włodarczyk Tym razem reportaż z Armenii o właścicielu jednego z najbardziej znanych zakładów fotograficznych w Erewaniu. Kamera towarzyszy fotografowi od rana do wieczora, dzięki czemu poznamy jego klientów i miasto. Salon odwiedza w tym dniu między innymi rodzina, która robi zdjęcia przed emigracją do USA, adwokat i nauczycielka, którzy dostają nową pracę, para młoda. Bohater robi też zdjęcia na mieście, a wieczorem zaprasza do domu. Reportaż pokazuje codzienne życie mieszkańców ormiańskiej stolicy i kulisy pracy fotografa, który styka się zarówno z najbardziej znanymi mieszkańcami Erewania, jak i zwykłymi, prostymi ludźmi.