TVP Historia Środa, 05.03.2025 06:45 BYŁ TAKI DZIEŃ - 5 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1558 - Francisco Fernandez ofiarował królowi Hiszpanii tytoń; 1953 - pilot z bazy pod Słupskiem uciekł na Bornholm MiG - iem 15bis; 1953 - śmierć Stalina; 06:50 TAJEMNICE, ZAMKI I PODZIEMIA - ZAGADKA PLEBANII ŚW. MACIEJA Program historyczny, 20 min, Polska, 2005 Tym razem autorzy starają się rozwiązać zagadkę znalezionych pod plebanią św. Macieja we Wrocławiu dwóch szkieletów. Narrator stara się znaleźć odpowiedź na pytanie: dlaczego, kiedy, kto? 07:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 348 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2025 Autor: Bartek Wieczorek Scenariusz: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. Było nie minęło"to program realizowany techniką reporterską, pozwalający widzom wspólnie z realizatorami zmagać się z tajemnicą historyczną. Każdy z odcinków, poza nielicznymi wyjątkami, stanowi odrębną całość i ma charakter ponadczasowy. 07:45 PRASA DONOSI - RZĄD 1918 Felieton, 6 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska Rząd 1918. W kolejnym odcinku cyklu "Prasa donosi" opowiemy o pierwszych dniach odrodzonego Państwa Polskiego i o powołaniu pierwszego rządu RP. 08:00 CZAS HONORU - ODC. 57 "BOCIAN" Serial TVP, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Janek zostaje aresztowany przez UB. Karol Ryszkowski natychmiast informuje Wasilewskiego o pierwszym sukcesie. Wasilewski osobiście przesłuchuje Janka i zwalnia go z aresztu, wcześniej pokazując zdjęcie, na którym jest Lena. Do obozowiska uchodźców trafia Bronek. Bronek i Ruda zaniepokojeni długą nieobecnością Michała i Władka ruszają ich śladem do chaty Jezierskiego. Na miejscu zastają jednak tylko trupy komendanta i Stanisława. Na Wandę czyha Karol. Oferuje przerażonej kobiecie swoją pomoc, Wanda jednak nie chce mieć z nim nic wspólnego. Maria i Otto docierają do Wrocławia, gdzie wita ich gościnnie żona Otta Berta. Celina dostaje od Buttermanta zadanie ma pokazać powojenną Warszawę dwóm początkującym, dobrze zapowiadającym się pisarzom. 08:50 HISTORIA POLSKI - KAZIMIERZ PUŁASKI - BOHATER DWÓCH NARODÓW Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2007 Reżyseria: Jolanta Kessler - Chojecka Scenariusz: Jolanta Kessler - Chojecka Zdjęcia: Jacek Knopp, Łukasz Starek, Marko Stojanovic, Richard Adams Muzyka: Christoph Voise Kazimierz Pułaski lepiej jest znany w Stanach Zjednoczonych aniżeli w Polsce. W dziesiątkach amerykańskich miast są ulice imienia Pułaskiego, ma on w Stanach kilkadziesiąt pomników, z których najważniejszy stoi w centrum Waszyngtonu. Nasz rodak znany jest Amerykanom jako twórca kawalerii. Kazimierz Pułaski jest także polskim bohaterem, jednym z najważniejszych dowódców konfederacji barskiej. 09:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - TRAGICZNE MIASTO Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony oblężeniu Leningradu. 10:20 Z MATKĄ W SERCU Film dokumentalny, 50 min, Polska, 1999 Scenariusz: Alina Czerniakowska, Zbigniew Napiórkowski Wykonawcy: Aleksandra Wysocka, Krzysztof Wysocki Polskie losy pokolenia ludzi urodzonych przed wojną, którzy przeszli przez trudne lata wojny i powojenne. Opowieść o roli matek i znaczeniu wychowania w domu rodzinnym. 11:15 HISTORIA KUCHNI POLSKIEJ - W CZASACH KRÓLA JANA Cykl dokumentalny, 40 min, Polska, 2024 Reżyseria: Tomasz Rostworowski, Mirosław Bork Scenariusz: Jarosław Dumanowski, Mirosław Bork Trudno uwierzyć, że do tej pory nie powstał cykl na temat polskiej kuchni pokazujący, w sposób systematyczny i zgodny z najnowszymi badaniami, dziedzictwo kulinarne otrzymane od naszych przodków. Seria dokumentalna pt.: "Historia kuchni polskiej" wypełnia tę lukę, zabierając widzów w podróż przez niezwykłe smaki, tradycje i obyczaje. Scenariusz opiera się na pracach naukowych prof. Jarosława Dumanowskiego, głównego eksperta i prowadzącego narrację. Odtworzenia potraw obecnych na polskich stołach od czasów Chrztu Polski do współczesności dokonuje Maciej Nowicki, twórca nowego trendu w polskiej kuchni - historycznej rekonstrukcji kulinarnej. Wnikliwe przedstawienie tła historycznego pozwala na zrozumienie okoliczności, w których kształtowała się polska kuchnia. Rozmowy ze specjalistami z Polski i ze świata uzupełniają narrację ukazując przenikanie idei i potraw ponad europejskimi granicami. Przywołanie konkretnych przepisów i ich odtworzenie w studiu kulinarnym, ułatwia widzom zrozumienie smaków i technik przygotowywania potraw z przeszłości, a chronologia odcinków odpowiada najważniejszym zmianom zachodzącym w polskiej kuchni w kolejnych okresach historycznych. Historia kuchni polskiej to historia polskiej kultury materialnej w wersji dla każdego. Odc. 9. Jan III Sobieski zasłynął jako zwycięzca spod Wiednia, opiekun uczonych i mecenas artystów, a okres jego panowania nazywa się często "oświeconym sarmatyzmem". Okazuje się jednak, że król przeszedł do historii również jako wielki smakosz. Przeżył wręcz załamanie nerwowe, gdy jego pasztetnik postanowił zerwać z dotychczasowym zawodem. "Boć to nasze tylko na tym świecie, co zjemy dobrze i smaczno" - czytamy w jego zapiskach. Uwielbiał kawę i czekoladę (napój), interesował się sadownictwem i ogrodnictwem, nadzorował smażenie konfitur i przygotowywanie zapasów na zimę. Z czasów Sobieskiego zachowały się nie tylko receptury opisujące wyrafinowaną kuchnię elit, ale także potrawy poddanych króla oraz praktyczne porady dotyczące przetwórstwa żywności adresowane do szerszej grupy czytelników. Co lubił jeść sam król Jan III Sobieski, a co jego poddani? Na te i inne pytania odpowie Jarosław Dumanowski oraz zaproszeni do programu eksperci. Dawne potrawy odtworzy Maciej Nowicki. 12:05 DOKTOR EWA - ODC. 3/9 - PRAWO DO ŻYCIA Serial TVP, 41 min, Polska, 1970 Reżyseria: Henryk Kluba Scenariusz: Wilhelmina Skulska, Jan Laskowski Zdjęcia: Wiesław Zdort, Tadeusz Wieżan Aktorzy: Ewa Wiśniewska, Ryszard Pietruski, Jolanta Lothe, Natalia Szymańska, Edmund Fetting, Janusz Kłosiński, Celina Szymczak, Bogusław Sochnacki, Franciszek Pieczka, Celina Klimczak, Michał Szewczyk, Jan Żardecki, Maciej Grzybowski, Włodzimierz Kwaskowski, Marek Dudek Mieszkanka wsi, znana artystka ludowa, nie może wykonywać swej pracy w związku z zaawansowaną chorobą gośćcową. Doktor Ewa długo namawia ją, by zdecydowała się na operację, która przywróci jej pełną władzę w rękach. 12:50 PORWANI ZA MŁODU Film dokumentalny, 32 min, Polska, 2023 Reżyseria: Dagmara Spolniak Scenariusz: Dagmara Spolniak Zdjęcia: Dariusz Kuczera Napoleon, mimo dwustu lat od śmierci, nie przestaje budzić skrajnych emocji. Albo się go wielbi, albo wręcz przeciwnie, darzy wrogością. W filmie "Napoleon. Porwani za młodu" opowiemy o pasjonatach epoki w Polsce, którzy odkryli Napoleona w dzieciństwie i swoją pasję kultywują do dziś. Na przekór dyktatom naszych czasów zdominowanych przez nomofobię. 13:30 KRONIKI MIASTA - ROCHEFORT (CHRONICLES OF A CITY) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2022 Dzięki tej serii widzowie mogą odkryć pięć miast o bardzo bogatej i nierzadko dramatycznej historii. Poznają ich losy od założenia do współczesności, w czasie najbardziej przełomowych wydarzeń w ich dziejach, a także ludzi, bez których nie byłyby tym, czym są obecnie. 14:30 UPADEK. JAK UKRAIŃCY ZNISZCZYLI IMPERIUM ZŁA - ODCINEK 7 (THE СOLLAPSE: HOW UKRAINIANS DESTROYED THE EVIL EMPIRE / KOLAPS. JAK UKRAJINCI ZRUJNUWAŁY IMPERIJU ZŁA) Film dokumentalny, 50 min, Ukraina, 2020 Reżyseria: Sergij Łysenko Dokładna i jak dotąd najpełniejsza opowieść o tym, jak deklaracja niepodległości Ukrainy umożliwiła ostateczny upadek ZSRR. W cyklu dokumentalnym widzowie zobaczą nigdy wcześniej nieprezentowane tajne dokumenty CIA i KGB; zeznania uczestników i świadków wydarzeń czy wypowiedzi amerykańskich, ukraińskich, rosyjskich oraz polskich polityków i historyków, po raz pierwszy omawiających tak szczegółowo wydarzenia z 1991 roku. 30 lat po upadku imperium zła mamy dostęp do tajnych niegdyś dokumentów CIA i KGB, wspomnień ludzi, którzy podejmowali decyzje oraz bezpośrednich świadków i uczestników masowych procesów w całym ZSRR. Obecnie nie ma ani jednej książki czy filmu, które w sposób całościowy i pełny przedstawiałyby upadek ZSRR. Opisy ówczesnych wydarzeń koncentrują się wokół Moskwy, pozostawiając w cieniu kluczowe procesy, które rozgrywały się poza nią i które faktycznie doprowadziły do upadku imperium zła. 15:30 KORONA KRÓLÓW - ODC 184 Telenowela historyczna TVP, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak, Wojciech Pacyna Scenariusz: Jan Piotr Szafraniec, Anna Wakulik, Monika Zięba Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Martyna Dudek, Marcin Rogacewicz, Piotr Nowak, Marianna Zydek, Paulina Lasota, Hanna Wojak, Karolina Kominek, Adam Bobik, Krzysztof Grabowski, Zbigniew Waleryś, Filip Milczarski, Daniel Mosior, Daniel Guzdek Kazimierz szaleje z wściekłości. Chce natychmiast pomścić swoich druhów. Niestety, dopada go poważna choroba, która odbiera mu wszystkie siły. Brat Wojciech wyrusza z ciałami Niemierzy i Pełki do Krakowa. Kiedy Olgierd dowiaduje się prawdy, bez wahania wysyła list do Elżbiety, tłumacząc w nim, że nie miał nic wspólnego z tą straszliwą zbrodnią. Uważa, że morderstwo, którego dopuścił się Kiejstut było głupotą. Kunegunda obawia się konfliktu ojca z ukochanym litewskim wujem. 16:05 SENSACJE XX WIEKU - BITWA POD MOKRĄ - SIŁA KAWALERII Widowisko historyczne, 46 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Aktorzy: K. Dracz, R. Mohr, R. Pazura, A. Szopa, J. Schejbal, D. Deląg, E. Lubos, A. Szczytko, A. Ilczuk, W. Zakrzewski Zdjęcia: Waldemar Szmidt Widowisko z cyklu "Sensacje XX wieku" przypomina mało znaną historię z września 1939 roku. Atak Niemiec na Polskę pamiętamy zwykle jako pasmo klęsk i porażek naszej armii. Błędy taktyczne dowództwa, spowodowane ślepą wiarą w naszych sojuszników oraz oczywista przewaga wojsk niemieckich doprowadziły do ostatecznej przegranej. Ale w tej historii są epizody, w których niewielkie polskie oddziały zadawały jednostkom Wermachtu poważne straty. Jednym z nich jest bitwa pod miejscowością Mokra. Dowódca Armii Poznań, generał Tadeusz Kutrzeba, przewidział rozwój sytuacji na froncie i doprowadził do starcia, w którym znakomicie współpracowały ze sobą różne formacje wojskowe. Trzon polskiego natarcia stanowiła Wołyńska Brygada Kawalerii wspierana przez pociąg pancerny Śmiały oraz lotnictwo. Niemcy doznali ogromnych strat, ale bitwa pod Mokrą nie mogła zmienić biegu wydarzeń. 17:05 HISTORIA POLSKI - KOŁO HISTORII - WOJENNE PRZYPADKI PUŁKOWNIKA MENTLA Cykl reportaży, 29 min, Polska, 2014 Scenariusz: Grzegorz Gajewski Film opowiada o losach prawie dziś stuletniego Emila Mentla, podchorążego Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu, oficera 8. Pułku Ułanów i 1. Pułku Szwoleżerów. Porucznik Mentel po klęsce wrześniowej wyruszył na następną wojnę, pokonując samotnie góry na nartach, zbiegł w 1940 roku na Węgry, a stamtąd powędrował do Syrii, gdzie odtwarzały się polskie oddziały. Jako jeden z pierwszych kawalerzystów tworzonego Pułku Ułanów Karpackich trafia następnie ze swą jednostką do Afryki, gdzie walczy w obronie Tobruku. Kolejna jego wojenna podróż wiedzie na front włoski. Za walki pod Monte Cassino Mentel otrzymuje krzyż Virtuti Militari. Walczy pod Anconą, Pesaro i Bolonią. Powojenne losy mjr. Mentla komplikują się, kiedy decyduje o pozostaniu w Anglii, by następnie wyjechać do Rodezji jako farmer. W ogarniętym wojną kraju walczy i on, uzbrajając pracujących na jego farmie Murzynów. Po klęsce osiada w Sacramento w Kalifornii i podejmuje starania o powrót do kraju, kiedy demokratyczne przemiany w Polsce stają się faktem. Film w finale opowiada o ostatniej walce Emila Mentla o zwrot własności i możliwość uzyskania spokojnego kąta w ojczyźnie. 17:40 16 MM HISTORII - MACHINA ŚMIERCI Magazyn, 24 min, Polska, 2021 Scenariusz: Jacek Tokarczyk Prowadzący: Jacek Tokarczyk Pierwszy odcinek cyklu "16 mm historii" opiera się na 14 - minutowym dokumencie z 1967 r. w reżyserii Andrzeja Brzozowskiego pt. "Archeologia". Ten film o współczesnej archeologii jest prostą i surową relacją z prac wykopaliskowych ekipy archeologicznej Instytutu Kultury Materialnej PAN na terenie krematorium III w obozie koncentracyjnym Auschwitz - Birkenau. Dokument nabiera wstrząsającej wymowy w miarę odkrywania przedmiotu poszukiwań, pozostałości po bestialsko zamordowanych tu przez niemieckich oprawców ludziach rożnych narodowości, świadectwa bezprecedensowego aktu ludobójstwa. Goście: dr Adam Sitarek, Centrum Badan Żydowskich UŁ, Justyna Tomaszewska - Centrum dialogu im. Marka Edelmana. Archiwum Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi posiada w swoich zbiorach filmy, które dokumentując wydarzenia budujące naszą tożsamość, stały się wraz z upływem lat świadectwem historycznym. Na 16 - milimetrowych celuloidach utrwalono najważniejsze momenty z współczesnej historii Polski, takie jak zakończenie II wojny światowej, wyswobodzenie niemieckiego obozu Auschwitz - Birkenau, powstanie Solidarności czy wybór Karola Wojtyły na papieża. 18:10 FAKE CZY HISTORIA? - ODC. 23 Program historyczny, 35 min, Polska, 2025 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska Reżyseria: Marzena Strąg Prowadzący: Wojciech Szeląg "Fake czy historia?" to program, który zgłębi kontrowersyjne tematy XX wieku, poddając je dyskusji z udziałem dwóch ekspertów o odmiennych poglądach. Program cechuje dynamiczne tempo i intensywne, 20 - minutowe debaty, które budują dramaturgię i wzbudzają emocje. Korzystamy z autentycznych przestrzeni Muzeum Historii Polski i Muzeum II Wojny Światowej jako historycznego tła dla debat, co nadaje głębi omawianym tematom. Interaktywny element polegający na głosowaniu widzów na eksperta, który przekonał ich do swojego stanowiska, angażuje publiczność, umożliwiając jej bezpośredni udział. Krótkie felietony pełnią funkcję narzędzia do pogłębiania omawianych tematów, zapewniając wszechstronne podejście. Narracja zachęci do krytycznego myślenia oraz do pogłębienia wiedzy widzów na temat spornych wydarzeń z przeszłości, ukazując różnorodne perspektywy i opinie. 18:45 KOLEBKA SOLIDARNOŚCI 8 min, Polska, 2020 Reżyseria: Wojciech Roman Krasucki Scenariusz: Jarosław Żurawiński Stół prezydialny (narracja dotycząca uroczystości podpisania Porozumień Gdańskich w Sali BHP w dniu 31. VIII. 1980r.) 19:00 CZAS HONORU - ODC. 58 "PAMIĄTKA Z POWSTANIA" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Michał i Władek pomagają Bocianowi dotrzeć na spotkanie z Brodowiczem. Okazuje się, że Bocian jest w posiadaniu niezwykle ważnego dokumentu podpisanego przez samego generała Okulickiego. Ruda dostaje pilną depeszę od matki z prośbą o jak najszybszy powrót do domu. Do mieszkania Otta i Berty zostają dokwaterowani polscy lokatorzy. Niemcy nie potrafią przejść nad tym do porządku dziennego, są mimo przegranej wojny zszokowani nowym ładem. Kazimierz ponownie prosi Helenę o zorganizowanie spotkania, mimo że Wanda nie chce go znać. Janek wypuszczony przez UB wraca do Bolka i Jadzi, pokazuje im zdjęcie, które dostał od Wasilewskiego. Bolek z Jankiem rozpoczynają poszukiwania osób z fotografii. Dzięki plakatowi teatralnemu Wandę odnajduje Lena. Lena została uratowana przez żołnierza Armii Ludowej. Szuka Janka. Michał i Władek ewakuują się wraz z Bocianem ze zdekonspirowanego mieszkania, które obserwują ubecy. Lena wraca do domu. Krawiec przejmuje Bociana. Michał i Władek zostają chwilowo zawieszeni w swoich obowiązkach. 20:00 TAJEMNICE SZPIEGÓW WOJNY - ŻOŁNIERZ, KTÓREGO NIE BYŁO ODC. 2/4 (SPIES OF WAR - THE A - BOMB SPIES EP. 2 THE SOLDIER WHO NEVER WAS) Serial dokumentalny, 49 min, Czechy, 2019 Reżyseria: Jobst Knigge Serial dokumentalny z tajnymi agentami w roli głównej. Byli największymi szpiegami XX wieku. To opowieści o szpiegostwie związanym z największymi wydarzeniami historycznymi. Nie znacie ich nazwisk ani ich twarzy, ale to oni zmienili bieg historii. Garbo, Tricycle, Treasure, Brutus i Bronx - brytyjscy szpiedzy z czasów II wojny światowej. Ich misja - oszukać Adolfa Hitlera, by zabezpieczyć lądowanie w Normandii. Podwójni agenci, atrapy, fałszywe informacje przesyłane dyplomatom. To był doskonały plan. Życie w cieniu zmieniło tych pięcioro agentów w mistrzów podstępu. Oto utajniona historia trzech nieznanych mężczyzn i dwóch kobiet, którzy zmienili bieg historii. 20:55 NARODZINY NAZIZMU S.I - POLITYKA (RISE OF THE NAZIS) Serial dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Julian Jones Seria odpowiada na zasadnicze pytanie: jak doszło do tego, że rządy w Niemczech przejęli faszyści. To spojrzenie od wewnątrz na drogę Hitlera do władzy. Historia opowiedziana z punktu widzenia osób z jego najbliższego otoczenia, tych, którzy utorowali mu drogę do władzy, i tych, którzy próbowali go powstrzymać. Od politycznych intryg, które zamieniły niemiecki parlament w prawdziwy "House of Cards", po demontaż demokracji, który uczynił z Hitlera wszechmocnego Fuhrera. W cyklu dokonano analizy, czy taki rozwój zdarzeń był nieunikniony, jakie pojawiły się znaki ostrzegawcze, jakie podjęto decyzje, jakich szans nie wykorzystano i jakie błędne oceny sformułowano, które mogły powstrzymać Hitlera i zmienić bieg historii. 21:55 ...NIECH ŚWIAT PAMIĘTA O NAS... TRAGEDIA GÓRNOŚLĄZAKÓW 1945 Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2004 Autor: Jerzy Sobociński, Stefan Skrzypczak Reżyseria: Jerzy Sobociński, Stefan Skrzypczak Scenariusz: Jerzy Sobociński, Stefan Skrzypczak Zdjęcia: Jerzy Sobociński Film opowiada o tragicznych losach kilkudziesięciu tysięcy Górnoślązaków, którzy zostali w 1945 roku wywiezieni w głąb ZSRR. Internowani pod pozorem prac porządkowych, zostali zmuszeni przez NKWD do niewolniczej pracy w radzieckich kopalniach i hutach. Do Polski powrócił tylko co piąty z nich. Pozostali nie przeżyli uwięzienia z powodu głodu i morderczych warunków pracy. Tragediom deportowanych mężczyzn towarzyszył dramat opuszczonych przez nich rodzin. Ich żony i małoletnie dzieci zostały pozbawione środków do życia i często przez kilka lat nie miały żadnych informacji o losie internowanych mężów i ojców. Po latach o tamtych wydarzeniach opowiadają ich bezpośredni uczestnicy oraz ich dzieci i wnuki. 23:00 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA "FOXLEY" Widowisko historyczne, 49 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Piotr Grabowski - Thornley, Tomasz Sapryk - Jeleń, Dariusz Jakubowski - Hombro, Jan Wieczorkowski - Szalewski, Henryk Majcherek - Churhill Po torach toczy się drezyna Banschutzu. Żołnierze oświetlają latarkami tor i pobocze. Nic nie przykuwa ich uwagi ani nie wzbudza podejrzeń. Lecz gdy wehikuł odjeżdża w mrok, z zarośli wyłaniają się dwie postaci. Owi tajemniczy ludzie szybko podkładają pod szyny ładunki wybuchowe, łączą je przewodami z zapalarką, zacierają ślady i dołączają do ukrytych wśród drzew kolegów. W samą porę - pociąg już nadjeżdża. Ciemności rozświetla ostry błysk, w huku detonacji i łoskocie wywracających się wagonów ginie trzask serii partyzanckiej broni. Żołnierze polskiego podziemia uderzali tysiące razy na niemieckie transporty wojskowe, lecz akcja wykonana jesienią 1941roku między stacjami Freidorf i Schwarzwasser na Pomorzu zasługuje na szczególną uwagę. Nie tylko z powodu znacznych strat poniesionych przez wroga, ale przypuszczalnego celu ataku. Tamtej nocy, po tych samych torach, miał bowiem jechać nieporównanie ważniejszy skład "Amerika" - osobisty pociąg Adolfa Hitlera! Nim fuehrer na dobre zaszył się w skalistym Berchtengaden, w bunkrach Wilczego Szańca w Gierłoży i na koniec w schronach Kancelarii Rzeszy, często i chętnie podróżował. Najchętniej - koleją. Odwiedzał oddziały na froncie, pokrzepiał żołnierzy, odznaczał lub rugał generałów, zbierał hołdy, pomagał sztabowcom, ku ich utrapieniu, prowadzić operacje wojenne. W specjalnym pociągu "Amerika" przemianowanym w roku 1943 na "Brandenburg" i napędzanym przez dwie potężne lokomotywy spalinowe było kilka pancernych salonek dla Hitlera i jego świty, wagony restauracyjne, konferencyjne, łazienkowe, prasowe, ochrony oraz z bronią przeciwlotniczą. Przed wodzowskim składem pędziła lokomotywa z wypełnionymi piaskiem platformami lub inny pociąg, by detonować ewentualne miny. Czy taki przypadek nastąpił na Pomorzu? Polski wywiad zawiadomił sojuszników, że była to zwykła operacja sabotażowa, niezwiązana z osobą Hitlera. Lecz udana akcja nasunęła brytyjskiemu SOE, czyli Zarządowi Operacji Specjalnych, pomysł zaatakowania fuehrera podczas podróży pociągiem, samolotem - wielkim Focke Wulfem FW 200 lub opancerzonym mercedesem. Z powodu doskonałej ochrony pojazdów, a zwłaszcza ich głównego pasażera, te plany spaliły na panewce. Specjaliści z SOE zaczęli wtedy rozważać szanse zlikwidowania przywódcy Trzeciej Rzeszy w pobliżu jego rezydencji "Berghof" w Alpach Bawarskich. Zamachu miał dokonać snajper przebrany w mundur niemieckiego strzelca górskiego, a pociski wypełnione rtęcią wykluczyć wszelkie szanse medyków na ocalenie postrzelonej ofiary... 00:10 CZŁOWIEK O CHMURNYCH OCZACH I UŚMIECHNIĘTEJ DUSZY. JERZY TRELA Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2014 Reżyseria: Marta Węgiel Scenariusz: Marta Węgiel Wykonawcy: Jerzy Trela Film dokumentalny o jednym z najwybitniejszych polskich aktorów teatralnych i filmowych. Sylwetka Jerzego Treli w wielu odsłonach - opowieść o dzieciństwie, pochodzeniu z rodziny o kolejarskich tradycjach, fascynacji sztuką i drodze od teatrów lalkowych na scenę narodową. Ilustracją są fragmenty materiałów archiwalnych dokumentujących jego artystyczną drogę. Jerzy Trela odbywa sentymentalną podróż do miejsca swego urodzenia - podkrakowskich Leńcz. W pociągu relacji Kraków - Zakopane opowiada o życiu, najważniejszych wydarzeniach, decyzjach, ludziach, pracy, odpoczywaniu, o rodzinie. Ta podróż po życiu biegnie jakby od tyłu. Od Krakowa do Leńcz. Jerzy Trela mówi o współczesności, decyzjach artystycznych, wyborach i ostatnich dokonaniach. W Leńczach wspomina dom rodzinny, matkę, psa i potrawy na stole. W pociągu powrotnym do Krakowa wraca do przeszłości, debiutu filmowego, spotkań ze Zbyszkiem Cybulskim, Teatru STU i Starego Teatru. Cała ta podróż w czasie i przestrzeni jest ilustrowana materiałami archiwalnymi, pojawiającymi się na szybie jadącego pociągu. 01:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODKRYWCY PORTRET Z ODDALI (ODC. 296) Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2023 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki "Odkrywcy portret z oddali" Ksiądz Antoni Chotyński to postać, która złotymi zgłoskami zapisała się w dziejach polskiej archeologii. Jeszcze przed I wojną światową odkrył na lubelskim Powiślu grody, w tym najsławniejszy w Chodliku, i wprowadził trwale do pojęć naukowych kategorię Kultury Trzcinieckiej. Dziś o wyjątkowym kapłanie - archeologu pamięć jest prawie żadna, ale my zamierzamy ją przywrócić. Zawsze czujemy satysfakcję, gdy wyraziste i zasłużone postaci z przeszłości powracają na należne im miejsce w pokoleniowej pamięci. 01:50 SENSACJE XX WIEKU - KUTRZEBA CZ. 1 Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Czy Polska mogła odwrócić kataklizm, jaki spadł na nią 1 września 1939 roku, uniknąć zagłady 6 milionów obywateli, zniszczenia stolicy, wielu miast, miasteczek i wsi, ogromnych strat w gospodarce? Wydawałoby się, że wobec przygniatającej przewagi wroga - nie. Bogusław Wołoszański, analizując to, co działo się wówczas w naszym kraju - ruchy wojsk i działania dyplomatyczne - próbuje znaleźć odpowiedź na to pytanie. Szuka we wrześniu 1939 roku punktu zwrotnego, w którym był czas, by wydarzenia pobiegły innym torem, a bohaterem swojego kolejnego widowiska historycznego czyni generała Tadeusza Kutrzebę, dowódcę Armii "Poznań". Dla Tadeusza Kutrzeby była to trzecia wojna. W roku 1914 szedł do walki jako 28 - letni porucznik pełen przesadnego optymizmu, w roku 1920 - pełen wiary w jasną przyszłość Polski, w 1939 - z uczuciem przykrego niepokoju. Bardzo dobrze znał stan uzbrojenia i terenowego przygotowania polskiego wojska, zbyt dobrze znał jego braki, głównie w uzbrojeniu przeciwpancernym i przeciwlotniczym, aby sobie nie zdawać sprawy z trudnych warunków prowadzenia tej wojny. Broniąca Wielkopolski armia "Poznań" znalazła się pośrodku wielkich niemieckich kleszczy, które z północy i południa posuwały się w stronę Warszawy. Kutrzebę najbardziej interesował kierunek południowy, gdzie w stronę Łodzi posuwała się niemiecka 8. Armia. Była blisko obszaru jego oddziałów. Gdyby więc armia Kutrzeby, która stała bezczynnie, uderzyła z północy na 8. Armię, przyniosłoby to ogromną ulgę ponoszącej ciężkie straty Armii "Łódź". Polskie uderzenie byłoby tym potężniejsze, że Kutrzeba planował zespolenie sił swojej armii i armii "Pomorze" generała Bortnowskiego, razem 150 tysięcy żołnierzy. Ale na ten manewr Kutrzeba musiał uzyskać zgodę Naczelnego Dowództwa. Szef Sztabu Głównego, generał Stachiewicz, nie wyraził jednak zgody na realizację tego planu i w imieniu naczelnego wodza polecił Kutrzebie zarządzenie odejścia armii na ostateczną linię obrony Żnin - Gopło - Warta, przedmościa Koło - Konin. Sytuacja Armii "Łódź", której tak chciał pomóc generał Kutrzeba, stawała się coraz trudniejsza. Uderzenia niemieckich oddziałów pancernych zmusiły żołnierzy do odwrotu. Odchodzili w stronę Łodzi, ścigani przez oddziały niemieckiej 8. Armii, atakowani z powietrza, co uniemożliwiło sprawne przegrupowanie i obronę. Armia "Łódź" nie miała sił, aby zatrzymać wroga. Marszałek Rydz - Śmigły popełnił błąd. Nie pozwalając Kutrzebie na wsparcie Armii "Łódź", uniemożliwiał stworzenie silnego frontu i zatrzymanie wroga. Działał bardzo schematycznie. Ściągał armię na linię Wisły, gdzie miały okopać się i bronić, czekając na pomoc sojuszników. Co więcej, niemieckie oddziały odsłaniały swoje boki i niespodziewane uderzenie, które proponował Kutrzeba, mogło zdecydowanie zmienić sytuację. Mijał bezcenny czas, a marszałek nie dostrzegał, że brak zgody na propozycję Kutrzeby może mieć zgubny wpływ na przebieg kampanii wrześniowej. Zgodnie z rozkazem Rydza - Śmigłego Armia "Poznań" rozpoczęła odwrót z Wielkopolski w stronę Warszawy, choć generał Kutrzeba ani na chwilę nie porzucił planu uderzenia na niemieckie wojska toczące krwawe boje z Armią "Łódź". Musiał jednak wykonać rozkaz. Generał Kutrzeba zatrzymał się w dworze Mchówek koło Izbicy, gdzie miał przygotowaną bojową kwaterę. Wracał z Torunia, po rozmowie z dowódcą walczącej na północy Armii "Pomorze", generałem Władysławem Bortnowskim. Naczelne Dowództwo zmieniało decyzje. Marszałek Rydz - Śmigły zgodził się, aby armia Kutrzeby wspomogła Armię "Łódź", której sytuacja była już tragiczna. Szybko jednak ten rozkaz odwołał, nakazując odwrót Armii "Poznań" do linii Wisły.