TVP Historia Wtorek, 25.03.2025 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 25 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1908 - urodził się David Lean; 1960 - premiera "Kartoteki" Różewicza w Warszawie; 1968 - początek zwolnień naukowców, którzy poparli bunt studentów; 1977 - założono Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO); 07:00 SPÓR O HISTORIĘ - FRANCUSKA KOLABORACJA Debata, 31 min, Polska, 2014 Scenariusz: Elżbieta Szumiec Prowadzący: Marek Zając Wykonawcy: Jerzy Eisler, Tadeusz Panecki, Janusz Zuziak Po klęsce w 1940 roku w Paryżu i północnej Francji panowali Niemcy, na południu zaś w niezależnym od Niemiec państwie francuskim, które ogłosiło neutralność, ze stolicą w Vichy rządzili Francuzi. Przebywający w Londynie generał Charles de Gaulle, który wzywał do kontynuowania walki z Niemcami, zaocznie został skazany na karę śmierci za zdradę stanu. Z okupantem współpracowała prawica jak i lewica. Francuski ruch oporu niemal nie istniał. Co zyskała, a co straciła pokonana Francja, podejmując kolaborację z III Rzeszą? 07:35 FLESZ HISTORII - ODC. 704 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2025 Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 08:00 CZAS HONORU - ODC. 71 "DZIECI WOJNY" Serial TVP, 47 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Woźniak dowiaduje się o pieniądzach przywiezionych w plecaku Michała. Otwiera się przed nim szansa na spłacenie Rainera. Dochodzi do sporu między Michałem i Władkiem. Michał nie chce zostawić bratu pieniędzy, które miały zostać rozdzielone między całe podziemie. Władek jest wściekły. Michał jedzie do Warszawy, gdzie spotyka się z Leną. W Hotelu Royal UB przesłuchuje gości w sprawie niedawnej strzelaniny. Przerażony Rainer zaraz po przesłuchaniu idzie spotkać się z Woźniakiem i Emilią. Daje im nowe ultimatum. Emilia spotyka się ze swoim dawnym, wojennym ukochanym. Kobieta jest początkowo wściekła, oskarżając byłego narzeczonego, że ją bezwzględnie porzucił. Bronek spotyka się z Celiną. Wypytując ją o Karkowskiego orientuje się, że dziewczyna ma w Warszawie tajnego współpracownika. Przypadkiem, po roku rozłąki, Wanda spotyka się z Heleną. Podczas emocjonalnej rozmowy Wanda zwierza się matce z dręczących ją problemów. Porwany na ulicy dr Otto, zostaje zawieziony do tajnego ośrodka rządowego, gdzie czeka na niego pułkownik Lebiediew. Starając się namówić doktora do współpracy, wyciąga asa z rękawa. W tym samym tajnym ośrodku rządowym dochodzi do siebie prezes Janisz. Trwają przesłuchania Rudej. Dziewczyna jest nakłaniana, by przyznała się do stawianych jej zarzutów. Wtedy ma szanse na proces, wkrótce potem amnestię. Podczas napadu partyzantów na wojskową ciężarówkę konspiratorzy biorą w niewolę niezwykle cenną zakładniczkę... 08:50 HISTORIA W OŻYWIONYCH OBRAZACH - WOJCIECH KOSSAK. OLSZYNKA GROCHOWSKA Cykl dokumentalny, 14 min, Polska, 2017 Reżyseria: Marek Brodzki Scenariusz: Marek Brodzki Zdjęcia: Arkadiusz Tomiak Widzowie mają niepowtarzalną okazję, aby niejako wejść do wnętrza obrazu, przyjrzeć się jego bohaterom, usłyszeć ich rozmowy, a także poznać kontekst historyczny, w jakim znajdowała się Polska tuż przed momentem, kiedy wszyscy bohaterowie zastygli zamknięci w klatce czasu i ramie malarskiego dzieła. Warstwie fabularnej towarzyszy komentarz wybitnych historyków, znawców historii Polski. Taka forma edukacji może być przyczynkiem do lepszego zrozumienia zagadnień historycznych, pretekstem do dyskusji, a także znakomitym uatrakcyjnieniem zajęć szkolnych. 09:10 HISTORIA POLSKI - SIOSTRY. DZIESIĘĆ PANIEN MĄDRYCH Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2022 Reżyseria: Bartosz Kowalski Scenariusz: Piotr Górski Zdjęcia: Siarhei Marchyk, Yahor Yafimau Siostra Maria Paschalis Jahn i jej dziewięć towarzyszek ze Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety zginęły w różnych miejscowościach na Śląsku w 1945 roku z rąk żołnierzy Armii Czerwonej, broniąc swojej czystości i życia powierzonych ich opiece osób. Papież Franciszek uznał ich męczeństwo, zgadzając się tym samym na ich beatyfikację, która odbędzie się we Wrocławiu 11 czerwca 2022 roku. 10:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - DECYDUJĄCA BITWA Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony największej bitwie pancernej w dziejach świata, bitwie na Łuku Kurskim w 1943 roku. 10:40 PLANETA SKARBÓW - ODC. 5 EUROPA (PLANET OF TREASURES EP. 5 EUROPE) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy, 2020 Reżyseria: Gero Von Boehm Serial dokumentalny (6 odcinków). Ludzie od dawna tworzyli listy niezwykłych wyczynów twórczych, od starożytnych siedmiu cudów świata po listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, która obecnie liczy 1121 skarbów. Prawie połowa z tych miejsc jest zagrożona przez klęski żywiołowe, wojny, urbanizację lub rozpad. W serii "Planeta skarbów" historyk sir Christopher Clark zabiera widzów w podróż dookoła świata, aby przybliżyć najbardziej niesamowite pomniki przyrody i przykłady kulturowego dziedzictwa ludzkości. Jego droga prowadzi od Wielkiej Piramidy w Gizie w Egipcie do Parku Narodowego Serengeti w Tanzanii, od Pałacu Wiatrów w Indiach do jordańskiej pustyni, od laguny w Wenecji do meksykańskiego miasta Teotihuacan i miasta Hue w Wietnamie, wraz z wieloma innymi imponującymi miejscami dziedzictwa kultury i pomnikami przyrody. Odc. 5 - "Europa". W Hiszpanii przejdziemy szlakiem świętego Jakuba do Santiago di Compostela, we Francji odwiedzimy Paryż, w Niemczech zajrzymy w dolinę Renu do twórców organów i zwiedzimy zabytki z okresu rewolucji przemysłowej w Volklingen. Jednak podróż zacznie się od Wenecji. Otrzymaliśmy specjalną zgodę na przelot. Oglądając to miasto z lotu ptaka, zaczynamy rozumieć, czemu stanowi ono symbol naszego dziedzictwa. Wielkie place, pałace i kościoły na brzegach kanałów. Piękna architektura i sztuka. Lecz bez morza nic by z tego nie było. Europa to kontynent w ciągłym ruchu. Otaczające go wody zawsze grały tu ważną rolę. Europejczycy ciągle podróżowali. Europejska różnorodność nie ma sobie równych. Jej bogata kultura zrodzona w toku burzliwej historii wpływa na rozwój całego świata. Dlatego Europejczycy powinni o nią zadbać. Jednak skarby Europy to nie tylko przeszłość. Zjednoczona Europa tworzy nową historię, a jej dziedzictwo należy utrwalać dla przyszłych pokoleń. 11:35 WOJOWNICY CZASU - HAJDA NA CZAMBUŁY, CZYLI NAROL 1672 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2023 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Grzegorz Gajewski, Krzysztof Krzyżanowski Muzyka: Krzysztof Ridan Nawet ci najmniej zainteresowani historią rodacy musieli słyszeć o polskich wojnach toczonych z Turkami i Tatarami. Zadbał przecież o to Henryk Sienkiewicz i Jerzy Hoffman. Zaś nazwiska Wołodyjowskiego, Ketlinga czy Zagłoby budzą jednoznaczne skojarzenia z rycerzami broniącymi naszych kresów przed najeźdźcami spod znaku półksiężyca, którzy w 1672 roku zapędzili się aż tutaj - pod Narol! 12:15 CZTERDZIESTOLATEK - ODC. 2/21 - WALKA Z NAŁOGIEM, CZYLI LABIRYNT Serial TVP, 40 min, Polska, 1974 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Aktorzy: Andrzej Kopiczyński, Anna Seniuk, Irena Kwiatkowska, Roman Kłosowski, Leonard Pietraszak, Piotr Kąkolewski, Grażyna Woźniak, Zofia Czerwińska, Wojciech Pokora, Janusz Kłosiński, Wacław Kowalski Inżynier Stefan Karwowski postanawia zerwać z nałogiem palenia. Jednak życie budowniczego Trasy Łazienkowskiej, męża i ojca dość niesfornych latorośli, toczy się w tak nerwowym tempie, że trudno mu wytrwać w tym postanowieniu. Pracująca w wodociągach Madzia Karwowska zwierza się koleżankom z pracy i szefowi Gajnemu, że mąż rzuca palenie - i wysłuchuje wielu porad na ten temat. Próbuje stosować w domu zalecenia koleżanek, ale to ostatecznie wytrąca Karwowskiego z równowagi. Udaje mu się wytrzymać bez papierosa tylko jeden dzień. 13:00 DZIEJE CZŁOWIEKA UBRANEGO - BIELIZNA Magazyn, 30 min, Polska, 2022 Autor: Dagmara Spolniak Kolejny już odcinek z serii "Dzieje człowieka ubranego" tym razem sięgnie w zakątki ubrań, które nasi przodkowie określali terminem "niewymowne". Chodzi oczywiście o bieliznę. Rekonstrukcja ewolucji bielizny nie jest zadaniem łatwym, może dlatego, że intymne części garderoby były zbyt oczywiste, by je opiewać w źródłach pisanych, a rozmowy o nich uznawano za niestosowne. W tym filmie bez onieśmielenia opowiemy o historii bielizny, od biustonoszy, polepszaczy biustów, przez przez pantalony, po sznurowane gorsety naturalnie kojarzone ze sferą erotyki, choć mające na sumieniu wiele zdeformowanych żeber noszących je elegantek. 13:35 ZIEMIA WIDZIANA Z KOSMOSU - ODC. 1 (EARTH FROM SPACE. 1. A NEW PERSPECTIVE) Serial dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Barny Revill, Chloe Sarosh Lektor: Janusz Szydłowski Dokument, w którym w czterech częściach widzowie mają okazję obserwować naszą planetę i życie na niej z lotu satelity. To przełomowa technika filmowania, która przyniosła niesamowite rezultaty. Stada słoni wędrujące w poszukiwaniu wody, wirujące błękity kwitnącego planktonu, kolonie pingwinów, zorza polarna czy światła miast widziane z kosmosu. Czegoś takiego jeszcze nie można było oglądać. Czy takie widoki z kosmosu mogą nas zmobilizować do dbania o naszą planetę? To był również powód zrealizowania tej serii. Odcinek. 1. New Perspective. Satelity odkrywają nieznane wcześniej kolonie pingwinów oraz tajemnicze lodowe kręgi, które mogą zagrażać młodym fokom. Dokonują też zaskakujących odkryć w najodleglejszych zakątkach Ziemi. Za każdym obrazem kryje się jakaś historia. Oto nasz dom; nigdy wcześniej go w ten sposób nie oglądaliśmy. Ziemię okrąża ponad tysiąc satelitów. Niektóre z nich przesyłają nam obrazy tak szczegółowe, że widzimy na nich poszczególne zwierzęta. Możemy też jednocześnie śledzić je na ziemi. Kenia, Afryka Wschodnia. Zielone brzegi rzeki. Przy uważnym spojrzeniu widać szare cielska. To rodzina słoni. Wyruszyliśmy w kosmos w poszukiwaniu innych światów. Ale gdy tylko spojrzymy wstecz, widzimy, jak wyjątkowy jest nasz dom. 14:30 ZIEMIA WIDZIANA Z KOSMOSU - ODC. 2 (EARTH FROM SPACE. 2. PATTERNED PLANET) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Barny Revill, Chloe Sarosh Wykonawcy: Janusz Szydłowski Odcinek 2 - "Patterned Planet". U wybrzeży lądów w strefach tropikalnych często występują rafy koralowe. Na pierwszy rzut oka ich kształty wydają się zupełnie przypadkowe. Istnieją w nich jednak pewne stałe elementy - jasne kręgi otaczające ciemną plamę koralowców. Dzięki zdjęciom satelitarnym naukowcy znaleźli ten charakterystyczny kształt w rafach koralowych na całym świecie. Zrozumienie mechanizmu ich powstawania pozwala lepiej ocenić stan oceanów i stan zdrowia zwierząt zamieszkujących rafy koralowe. Ryby, których życie jest związane z rafą, w różny sposób znajdują pożywienie. Niektóre żerują bezpośrednio na koralowcach. Inne przeszukują dno morskie wokół rafy. Ale żerowanie w otwartej przestrzeni bywa niebezpieczne. Drapieżniki takie jak grańce koralowe czy rekiny patrolują okolice rafy. Dlatego małe ryby tylko wyjątkowo się od niej oddalają. Pilnują, żeby bezpieczne schronienie zawsze było w pobliżu. Z czasem dno wokół każdego fragmentu rafy zostaje ogołocone z pożywienia. Powstają w ten sposób jasne kręgi gołego piasku. Przez miliony lat siły przyrody kształtowały ziemski krajobraz. Ale teraz to my decydujemy o tym, jak w przyszłości będzie wyglądała nasza planeta. 15:25 KORONA KRÓLÓW - ODC 198 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak, Wojciech Pacyna Scenariusz: Jan Piotr Szafraniec, Marcin Marciniak, Małgorzata Jurczak Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Martyna Dudek, Sławomir Orzechowski, Marcin Rogacewicz, Piotr Nowak, Hubert Wróblewski, Wenanty Nosul, Jacek Ryś, Mirosław Jękot, Agnieszka Mandat, Paulina Lasota, Hanna Wojak, Karolina Kominek, Agata Bykowska Zrozpaczony Guncel jeździ po lesie w poszukiwaniu Heleny. Znajduje medalion i zakrwawioną odzież. O śmierć żony obwinia Macieja Borkowica. Wspólnie decydują się ruszyć do Przybysława przekazać mu tragiczne wieści. Spytek szykuje się do wyjazdu do Tatarów. Prosi Jana Jurę, by ten w razie potrzeby zatrzymał Jaśka, który pewnie będzie chciał za nim jechać. 15:55 TAJEMNICE, ZAMKI I PODZIEMIA - WOJNA O ŚLĄSK - NIEZNANA HISTORIA 11 min, Polska, 2006 Program historyczny, którego tematem są wojny śląskie. Jedną z ważniejszych bitew była bitwa pod Lutynią, która otworzyła Fryderykowi drogę do Wrocławia. 16:10 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 17:10 HISTORIA POLSKI - ZAGRABIONY, ODNALEZIONY, ODZYSKANY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2021 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Michał Bożek, Aleksander Trafas Losy ołtarza głównego w Bazylice Mariackiej w Krakowie, zwanego potocznie Ołtarzem Mariackim, już od momentu podjęcia decyzji o jego wykonaniu przez norymberskiego rzeźbiarza Wita Stwosza (Veit Stossa) były nierozerwalnie związane z polityką. Po wybuchu II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku Polska jako pierwsza doświadczyła na sobie grabieży przez Niemców dzieł sztuki na niespotykaną dotychczas skalę, której w Polsce przyświecał cel usankcjonowania prawnego zdobytych ziem jako należących do dziedzictwa kulturowego Niemiec. Takim koronnym dowodem miał być Ołtarz Mariacki, który po zagrabieniu został przewieziony i ukryty w Norymberdze. Po jego odnalezieniu przez amerykańskie specjalne oddziały poszukujące i identyfikujące zagrabione dzieła sztuki, a powstałe z polskiej inicjatywy, ołtarz w ramach token restitution został w 1946 roku zwrócony Polsce, ale nie oznaczało to jego powrotu do Bazyliki Mariackiej. Walka z komunistyczną władzą trwała do października 1956 roku i dopiero w 1957 roku stało się możliwe ponowne umieszczenie Ołtarza w kościele. 18:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 351 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2025 Autor: Bartek Wieczorek Scenariusz: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. "Było nie minęło" to program realizowany techniką reporterską, pozwalający widzom wspólnie z realizatorami zmagać się z tajemnicą historyczną. Każdy z odcinków, poza nielicznymi wyjątkami, stanowi odrębną całość i ma charakter ponadczasowy. 18:40 GIGANCI NAUKI - STANISŁAW ULAM Cykl dokumentalny, 13 min, Polska, 2021 Reżyseria: Alina Czerniakowska Scenariusz: Alina Czerniakowska Kto jest twórcą terminu witamina? Dlaczego każdy ma przy sobie monokryształ stworzony metodą Czochralskiego? Kto był nazywany Edisonem metalurgii? Wynalazek, którego z gigantów nauki był umieszczony na wieży Eiffla? Do czego wykorzystywany był polon? Kto opracował oznaczenia grup krwi? Jak nazywał się twórca pierwszej skutecznej szczepionki na tyfus? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdą się w mini - cyklu "Giganci nauki". Są wśród nich polscy odkrywcy, wynalazcy, konstruktorzy i projektanci. W kolejnych odcinkach zostaną przedstawione ich największe osiągnięcia wraz z wyjaśnieniem ich wagi i sposobów wykorzystania. Zaproponowane postacie to przedstawiciele nauk medycznych, fizyki, chemii oraz matematyki. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 72 "ZAKŁADNICZKA" Serial TVP, 46 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki W obozie partyzantów Władka trwa spór, co zrobić z zakładniczką. Część żołnierzy uważa, że należy ją wykorzystać do walki z komunistami, inni radykalnie sprzeciwiają się tego typu metodom. Woźniak usiłuje dowiedzieć się od pojmanego partyzanta Okonia, co stało się z plecakiem pełnym dolarów. Brutalne metody Woźniaka nie są skuteczne. Celina chce pomóc Bronkowi w ujęciu Karkowskiego. Wypytuje o niego Rainera. Ważnym tropem może być bliska kiedyś Karkowskiemu kobieta. Michał postanawia podjąć samotną próbę odbicia Janisza. Tymczasem Celina z agentem amerykańskiego wywiadu, Maxem, trafiają na ślad Blachnitzky’ego. Są coraz bliżej. Michał, pomimo ostrzeżeń ze strony Celiny, czuje, że Lena staje mu się coraz droższa. Helena chce umożliwić Wandzie ujawnienie się i rozpoczęcie normalnego życia, po pomoc zgłasza się do Woźniaka... Wanda postanawia wystartować w konkursie na spikerów radiowych. W więzieniu Ruda oczekuje na rozprawę. W celach obok trwają rozstrzeliwania. 20:00 OKRĘTY PODWODNE - CZ. 1. PŁYWAJĄCE LEGENDY (SUBMARINES) Film dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2020 Lektor: Marek Ciuniel Dwuczęściowy film dokumentalny. Dzisiejsze okręty podwodne to skomplikowane maszyny naszpikowane technologią i bronią. Ich konstrukcja jest równie imponująca, co ich niszczycielska siła. Mało która broń wywołuje tyle emocji co okręt podwodny. Uderza z zaskoczenia i może wystrzelić pociski nuklearne, wciągając cały świat w dramatyczny konflikt. Okręty podwodne powstały z zupełnie innego powodu - z chęci ludzi do oglądania świata pod wodą. Jednak zainteresowanie wojskowym wykorzystaniem łodzi podwodnych wkrótce przeważyło. 21:05 OSTATNIA WALKA APACZA (APACHE) (APACHE) Western, 83 min, USA, 1954 Reżyseria: Robert Aldrich Scenariusz: James R. Webb Aktorzy: Burt Lancaster, Jean Peters, John McIntrie, Charles Bronson, John Dehner Klasyczny western, luźna adaptacja powieści Paula Wellmana dokonana przez Roberta Aldricha. Był to początek wielkiej kariery weterana Hollywoodu, przyszłego twórcy znanych filmów, jak "Vera Cruz", "Co się zdarzyło Baby Jane?", "Ostatni zachód słońca", "Parszywa dwunastka". Poza kilkoma ujęciami nakręconymi w studiu, większość zdjęć realizowano w plenerach: w malowniczym kanionie rzeki Solemint, na skalistych równinach w Kalifornii i Nevadzie. W czołówce filmu pojawia się nazwisko Charlesa Buchinsky'ego, syna polskich emigrantów, znanego w filmowym świecie jako Charles Bronson. Jest to historia Massai, ostatniego wojownika z plemienia Apaczów. Przekazywana z pokolenia na pokolenie stała się jedną z największych legend. Opowieść o Massai rozpoczyna się w 1886 r. , gdy Geronimo złożył broń. Legendarny wódz Apaczów uznał, że walka z białymi nie ma już sensu. Ale w Massai nie zginął duch walecznych przodków. W czasie transportu pociągiem wraz z Geronimo i innymi wojownikami do fortu na Florydzie, Massai ucieka, korzystając z chwilowej nieuwagi eskortujących żołnierzy. W deszczu i błocie, przez wielkie śniegi przemierza całe Stany, by powrócić do swoich, do ukochanej Nalinle, która zawsze była mu oddana. Kiedy dociera do Oklahomy na ziemie Czirokezów, ukrywa się na niewielkim rancho, które należy do Indianina. Dowiaduje się, że Czirokezi nie wkraczają więcej na wojenną ścieżkę. Uprawiają kukurydzę, żyją na swoim i nie muszą pracować dla białego człowieka. Ale Massai nie rozumie jego słów, uważa że Indianie są wojownikami i powinni walczyć. Gdy wreszcie Massai dociera do swoich, zwraca się o pomoc do Santosa, ojca Nalinle, ale ten zamroczony "ognistą wodą" wydaje go w ręce białych. Skuty kajdanami Massai, a wraz z nim dwaj mordercy i złodziej, ma być ponownie odtransportowany do fortu. Dumny i niepokonany wojownik ponownie podejmuje udaną próbę ucieczki. Tym razem wraca na tereny Apaczów z sercem przepełnionym nienawiścią i pragnieniem zemsty na Santosie i Nalinle, którą podejrzewa o współudział w zdradzieckim postępku ojca. Wydaje też samotną wojnę białym, od których doznał tyle zła. Podpala magazyny, dewastuje obóz wojskowy. Następnie uprowadza Nalinle i zabiera ją ze sobą w góry, gotów ją zabić. Bezgraniczne oddanie i szczerość dziewczyny przekonują go jednak w końcu, że niesłusznie podejrzewał ukochaną. Niebawem okazuje się, że Nalinle jest w ciąży. Biorą ślub według indiańskiego obrządku. Nie mogą jednak spocząć w jednym miejscu, muszą uciekać dalej, ścigani przez żołnierzy i żądnego zemsty Al Siebera, któremu Massai wymknął się już dwukrotnie, narażając go na drwiny. Aby przetrwać ciężką zimę, uciekinierzy skrywają się w górach. Nalinle pragnie zostać tu na zawsze, chce wychowywać dziecko, wieść spokojny żywot u boku ukochanego. Udaje się jej nakłonić go do zasiania pola kukurydzy. Czekają na swoje pierwsze zbiory. Ale biali nie zaprzestali polowania na Massai, wraz z nadejściem wiosny w góry rusza kolejna ekspedycja, która trafia na trop ukrywającego się Indianina. Chata Massai i ciężarnej Nalinle zostaje otoczona przez gotowych na wszystko żołnierzy. Na czele jest pałający nienawiścią Sieber, największy wróg Indianina. Rozpoczyna się nierówna walka samotnego Apacza z przeważającymi siłami wroga. 22:35 ŻYĆ NIE UMIERAĆ. DŁUGOWIECZNI NA KAUKAZIE Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2019 Reżyseria: Barbara Włodarczyk Celem filmu jest nie tylko odpowiedź na pytania, dlaczego akurat na Kaukazie jest tak dużo stulatków (wbrew ciężkim warunkom życia i trudnej historii), co decyduje o długim życiu, jaki jest jego sens i czy kaukaski eliksir długowieczności można przenieść do Europy. Film przedstawia też refleksje świadków historycznych wydarzeń, ich spojrzenie na teraźniejszość i współczesne problemy rosyjskich republik kaukaskich. O sile dokumentu zadecyduje również dotarcie do rzadko pokazywanych miejsc i ludzi oraz atrakcyjna forma. 23:30 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA ODESSA CZ. I Cykl dokumentalny, 46 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Piotr Grabowski, Marek Barbasiewicz, Z Pędziwiatr, A Wesołowska, P Warszawski, Z Paterak Wykonawcy: Bogusław Wołoszański W końcu 1944 roku wojna miała się ku końcowi, Hitler liczył na ostatnie uderzenie swoich wojsk. Ofensywa w Ardenach miała rozdzielić wojska amerykańskie od brytyjskich i doprowadzić do zajęcia przez Niemcy portu w Antwerpii. Istotnym elementem operacji była akcja Otto Skorzennego, którego żołnierze przebrani w amerykańskie mundury siali zamęt wśród aliantów. Ofensywa niemiecka załamała się, co wzmorzyło bombardowanie niemieckich miast. Żołnierze SS rozpoczęli masową grabież bogactw zgromadzonych przez Rzeszę. Bogactwa te miały być kluczem w ucieczce. 00:30 O POLSKĘ TRZEBA WALCZYĆ Film dokumentalny, 49 min, Polska, 1994 Scenariusz: Alina Czeniakowska Zdjęcia: Zbigniew Napiórkowski Film przedstawia martylologię mieszkańców Zamojszczyzny w czasie II wojny światowej oraz prowadzoną przez żołnierzy Armii Krajowej walkę z okupantem niemieckim i sowieckim. W filmie wstępują żołnierze Inspektoratu Zamojskiego AK oraz mieszkańcy Zamojszczyzny. 01:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - "RWD - 6 - PIERWSZY KROK W CHMURY" ODC. 301 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2023 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - EBEN EMAEL CZ 3 Cykl dokumentalny, 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Bogusław Wołoszański przedstawia historię zdobycia przez niemieckich spadochroniarzy fortu Eben Emael, pełniącego kluczową rolę w belgijskim systemie obronnym. Fort ten, zbudowany w newralgicznym miejscu połączenia Mozy z Kanałem Alberta, miał w maju 1940 roku zagrodzić drogę wojskom niemieckim w ich pochodzie w głąb Belgii i Francji. Opanowanie fortu przez niemieckich spadochroniarzy pozwoliło na sforsowanie Kanału Alberta przez główne siły niemieckie i w konsekwencji szybkie opanowanie Belgii. W trzeciej części Bogusław Wołoszański opowiada o desancie niemieckich spadochroniarzy na fort. Jeden z belgijskich weteranów walk relacjonuje, co przeżywali obrońcy Eben Emael.