TVP Historia Wtorek, 01.04.2025 07:00 BYŁ TAKI DZIEŃ - 1KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1656 - śluby lwowskie Jana Kazimierza; 1938 - pierwsza kawa rozpuszczalna; 1952 - kartki żywnościowe w PRL; 1976 - zmarł malarz Max Ernst; 07:05 SPÓR O HISTORIĘ - SOBÓR WATYKAŃSKI I Debata, 30 min, Polska, 2022 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Tomasz Muller W grudniu 1869 roku w Watykanie rozpoczął obrady sobór ekumeniczny - pierwszy sobór zwołany bez udziału władz świeckich. Miał być odpowiedzią na wyzwania, które niósł antykościelny liberalizm, marksizm i ateizm. Obrady zostały przerwane po zajęciu Rzymu przez rewolucyjne wojska włoskie. Mimo to Sobór Watykański I przyjął dwie ważne konstytucje dogmatyczne: "Pastor aeternus" o nieomylności papieża i "De fide catholica" o relacji między wiarą i nauką. O soborze rozmawiają prof. Marek Kornat i dr Stanisław Królak. 07:35 FLESZ HISTORII - ODC. 705 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2025 Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 08:00 CZAS HONORU - ODC. 76 "WOLNY WYBÓR" Serial TVP, 46 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Władek wraz z oddziałem szykują się do ataku na tajny ośrodek rządowy. Michał stara się przekonać Janisza do wzięcia udziału w akcji. Janisz jako jedyny może dokładnie opisać budynek, ponieważ sam był w nim więziony. Obawia się jednak reakcji Sowietów na informację, że Władek i jego oddział współpracują z Amerykanami. Emilia informuje Karkowskiego, że Woźniak zdobył pieniądze. Karkowski nie zamierza próżnować. Przypadek sprawia, że Woźniak zaczyna podejrzewać Emilię o bliskie kontakty z Karkowskim. W barze mlecznym Heleny pojawia się mężczyzna, który twierdzi, że znał Tolę za okupacji. Otto dostaje kolejne zadania od Lebiediewa. Dręczy go poczucie winy, że okłamuje Marię. Lewińska ląduje na dywaniku u Lebiediewa. Generał kategorycznie żąda wyników prowadzonych przez nią operacji. UB uważnie przygląda się konspiratorom z Biura Odbudowy Stolicy, gdzie pracują profesor Majerski i Lena. Następuje spektakularny atak na tajny ośrodek rządowy, gdzie przetrzymywany jest Blachnitzky i Hans, syn Otta (o czym konspiratorzy nie wiedzą). Rezultaty akcji są zaskakujące. Max postanawia dogadać się z Rainerem za plecami polskich partyzantów. 08:50 EPITAFIA KATYŃSKIE - EPITAFIA KATYŃSKIE. JANINA LEWANDOWSKA Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska Cykl poruszających miniatur filmowych poświęconych zamordowanym przez NKWD w 1940 roku polskim oficerom oraz ich rodzinom. Janina Lewandowska urodziła się w Charkowie, w rodzinie o wielkich tradycjach patriotycznych. Była jedyną kobietą zamordowaną w Katyniu. 08:55 HISTORIA POLSKI - O ZWIERZĘTACH I LUDZIACH Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2019 Reżyseria: Łukasz Czajka, Łukasz Czajka Scenariusz: Łukasz Czajka Zdjęcia: Kacper Czubak Muzyka: Marcin Masecki Aktorzy: Adam Banaszek, Maciej Hubert, Damian Chojecki, Krzysztof Chrzanowski, Krzysztof Garbarski, Marcin Kożuchowski, Oliwier Krajewski, Kamila Kuboth - Schuchardt, Magdalena Kwapis, Damian Parzeski Film dokumentalny o tym, co zdarzyło się w czasie II wojny światowej na terenie warszawskiego zoo. Głównymi bohaterami są zwierzęta, poprzez które opowiemy historie ludzi, którzy w zoo szukali schronienia. Biorąc pod uwagę dzisiejszą wiedzę, naukowcy zajmujący się emocjami zwierząt zgadzają się co do tego, że zwierzęta je odczuwają. Najczęściej mówi się o strachu, gniewie, wstręcie, zdziwieniu, smutku i radości. Co oczywiste odczuwają też ból i cierpienie. Ten zestaw emocji i odczuć jest wystarczający, by opowiedzieć w sposób zupełnie niespotykany o dramatycznych wydarzeniach wojennych. Będziemy obserwować zwierzęta podczas nieobojętnych emocjonalnie sytuacji, np. w trakcie porodu, podczas zabawy rodzeństwa, w czasie ucieczki przed zagrożeniem, etc. Te sceny są np. łączone z ujęciami archiwalnymi z okresu przedwojnnego lub z czasów wojny. W filmie poza nowymi ujęciami stylizowanymi na archiwalne, zarejestrowanymi w ogrodzie zoologicznym oraz w naturalnym środowisku zwierząt wykorzystano również prawdziwe filmy archiwalne.ze zwierzętami. Są też archiwalne fotografie i filmy poświęcone bohaterskiej rodzinie Żabińskich, oraz tym, których uratowali. Ponadto archiwalne materiały poświęcone Warszawie między 1928 a 1950 rokiem. Narratorem filmu będzie Antonina Żabińska, która głosem słynnej aktorki wspomina lata 1928 - 44, poczynając od momentu, w którym zoo powstało, aż do zakończenia wojny. Ważną rolę w filmie odegrają ostatni żyjący świadkowie tamtych wydarzeń, jak Teresa Zawadzki, córka Antoniny i Jana. W filmie występuje również żyjący dziś w Izraelu Moshe Tirosh (dawniej Moshe Kenigswein), który w 1942 roku przez wiele miesięcy wraz z siostrą Stefcią (ona też wystąpi w filmie), która do dziś mieszka w Kanadzie, ukrywali się w piwnicy willi. W tym czasie ich rodzice byli ukrywani w opustoszałej bażanciarni w pobliżu domu. Moshe wraca do willi, do miejsca, w którym - jak mówi - uwierzył, że przeżyje wojnę. Fragmenty wybrane ze spisanych wspomnień Antoniny, uzupełnione inscenizowanymi scenami ze zwierzętami, scenami stylizowanymi na archiwalne oraz filmami archiwalnymi dadzą odbiorcy możliwość doświadczenia zupełnie surrealistycznego klimatu, który panował na terenie zoo w czasie wojny. Willa była nazywana przez tych, którzy się w niej ukrywali Domem pod zwariowaną gwiazdą i Arką Noego, co tylko podkreśla niezwykłość i niepowtarzalność atmosfery, która emanowała z tego cudownego miejsca w tamtym okrutnych czasach. 10:00 EPITAFIA KATYŃSKIE - EPITAFIA KATYŃSKIE. RYSZARD PASZKO Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska Ryszard Paszko urodził się 1 czerwca 1878 r. w Stokach, należących do parafii Bełchatów. Ukończone studia teologiczne na Uniwersytecie Dorpackim. W Wigilię 1939 r. został wywieziony z Kozielska do Moskwy, a później zamordowany w Twerze. 10:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - BUNKRY DOVER Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego fortyfikacjom w Dover. 10:30 PRASA DONOSI - PIŁKA NOŻNA W II RP Felieton, 6 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska Reprezentacja Polski w piłce nożnej debiutowała dopiero po zakończeniu wojny polsko - bolszewickiej. Każde miasto miało swoje drużyny ligowe. Piłka nożna szybko podbiła serca Polaków. W kolejnym odcinku cyklu "Prasa donosi" przypomnimy pierwsze mecze polskiej reprezentacji oraz ich głównych bohaterów. 10:40 TAJEMNICE POCZĄTKÓW POLSKI - WYSPA WŁADCÓW Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2012 Reżyseria: Zdzisław Cozac Scenariusz: Zdzisław Cozac, Janusz Górecki Zdjęcia: Stanisław Plewa, Zdzisław Cozac Lektor: Maciej Gudowski Tytułowa wyspa władców to Ostrów Lednicki, leżący między Gnieznem a Poznaniem, na którym znajdowała się jedna z siedzib Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Film przedstawia jego dzieje od czasów rozpoczęcia budowy rezydencji książęcej na wyspie (druga połowa X wieku) do najazdu na Wielkopolskę i zniszczenia grodu przez czeskiego księcia Brzetysława (ok. 1038 r.). Sceny z prologu filmu symbolizują historyczny przełom w państwie Mieszka I; dotychczasowe wierzenia pogańskie ma zastąpić wiara chrześcijańska, wprowadzana z woli księcia Polan. Jednym z najważniejszych zadań w tym planie była budowa nowych grodów, a w nich murowanych obiektów sakralnych, kościołów i kaplic oraz rezydencji pałacowych władcy. 11:30 WOJOWNICY CZASU - ATAK "CZARNYCH DIABŁÓW", CZYLI BREDA 1944 ODC. 94 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2024 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Grzegorz Gajewski, Krzysztof Krzyżanowski Muzyka: Krzysztof Ridan Krajobraz Holandii, jaki ujrzeli polscy żołnierze 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka jesienią 1944 roku to bagniste niziny, przez które można przejechać nielicznymi utwardzonymi drogami. Wystarczy kilka dni deszczu, by i one zniknęły pod wodą. Dla pancerniaków to prawdziwy koszmar. W takich warunkach jednak przyszło im walczyć o wyzwolenie kraju wiatraków i tulipanów... 12:10 CZTERDZIESTOLATEK - ODC. 7/21 - JUDYM, CZYLI CZYN SPOŁECZNY Serial TVP, 50 min, Polska, 1974 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Krzysztof Teodor Toeplitz, Jerzy Gruza Aktorzy: Andrzej Kopiczyński, Anna Seniuk, Irena Kwiatkowska, Roman Kłosowski, Leonard Pietraszak, Piotrek Kąkolewski, Grażyna Woźniak, Janusz Kłosiński, Jan Gałązka, Jan Tadeusz Stanisławski, Zofia Czerwińska, Wojciech Pokora Inżynier Stefan Karwowski podejmuje działalność społeczną w tzw. komitecie blokowym. Rola współczesnego Judyma nie jest jednak łatwa, a próby zintegrowania lokalnej społeczności nie zawsze przynoszą spodziewane efekty. Którejś nocy Karwowskich budzi płacz na klatce schodowej. Stefan zastaje tam naukowców badających reakcje społeczne na wołanie o pomoc. Zainspirowany rozmową z nimi o rozpadzie więzi sąsiedzkich we współczesnym społeczeństwie wielkomiejskim zmusza dozorcę Walendziaka do założenia w piwnicy klubu lokatorskiego. Karwowski rozwiesza plakaty, zawiadamia sąsiadów. Inaugurację "uświetnia" odczyt dyr. Wardowskiego o znaczeniu Trasy Łazienkowskiej dla Warszawy. Poza rodziną Karwowskich i Walendziakiem nie przychodzi nikt. Inicjatywa upada. 13:05 HISTORIA W OŻYWIONYCH OBRAZACH - HORACE VERNET. BITWA POD SAMOSIERRĄ Cykl dokumentalny, 17 min, Polska, 2017 Reżyseria: Marek Brodzki Scenariusz: Marek Brodzki Zdjęcia: Arkadiusz Tomiak Widzowie mają niepowtarzalną okazję, aby niejako wejść do wnętrza obrazu, przyjrzeć się jego bohaterom, usłyszeć ich rozmowy, a także poznać kontekst historyczny, w jakim znajdowała się Polska tuż przed momentem, kiedy wszyscy bohaterowie zastygli zamknięci w klatce czasu i ramie malarskiego dzieła. Warstwie fabularnej towarzyszy komentarz wybitnych historyków, znawców historii Polski. Taka forma edukacji może być przyczynkiem do lepszego zrozumienia zagadnień historycznych, pretekstem do dyskusji, a także znakomitym uatrakcyjnieniem zajęć szkolnych. 13:30 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - KRÓL ARTUR I RYCERZE OKRĄGŁEGO STOŁU (KING'S ARTHUR AND THE KNOGHTS OF THE ROUND TABLE 11/68) Cykl dokumentalny, 112 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Lektor: Marek Ciunel "Historia w postaciach zapisana" to seria programów historycznych, realizowanych i emitowanych przez francuską telewizję publiczną. Prezenterem programu jest znany dziennikarz telewizyjny Stephan Bern. Każdy z odcinków przedstawia losy wielkiej postaci historycznej. Z kamerą udajemy się do miejsc stanowiących prawdzie skarby światowego dziedzictwa kultury: zamków i pałaców, galerii sztuki oraz parków i ogrodów. 15:30 KORONA KRÓLÓW - ODC 203 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Jacek Sołtysiak, Jerzy Krysiak, Wojciech Pacyna Scenariusz: Jan Piotr Szafraniec, Anna Krasuska, Dominik Rettinger, Anna Bohdziewicz Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Sławomir Orzechowski, Piotr Ligienza, Marcin Rogacewicz, Piotr Nowak, Karol Biskup, Hubert Wróblewski, Agnieszka Mandat, Karina Seweryn, Paulina Lasota, Hanna Wojak, Agata Bykowska, Agata Bykowska, Grzegorz Woś Kazimierz w rozmowie z Ligęzą zdradza, że Egle jest w niebezpieczeństwie. Na Wawel dociera Jasiek z wyczerpanym Spytkiem. Jasiek wyjawia szczegóły ich misji i ostrzega przed szaleństwem Tatara. Cudka zaczyna rodzić. Na świat przychodzi dwóch chłopców. Cudka zdradza Egle, że ojciem jej dzieci jest Kazimierz. Dobiesław informuje Bodzętę, że Spytek na swojego następcę mianuje Jaśka. 16:00 SENSACJE XX WIEKU - NAJWAŻNIEJSZA BITWA CHURCHILLA Cykl dokumentalny, 45 min, Polska, 2001 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Prowadzący: Bogusław Wołoszański W czerwcu 1941 roku premier Churchill po raz pierwszy zwołał posiedzenie rządu. Sytuacja była ogólnie trudna. Pod Dunkierką nieprzyjaciel okrążył 200 tysięcy żołnierzy brytyjskich. Jaki będzie ich los? Na posiedzeniu rządu minister spraw zagranicznych lord Halifax zaczął zastanawiać się jak powinien postąpić rząd, gdyby Hitler przedstawił rozsądne warunki zawarcia pokoju? 16:55 EPITAFIA KATYŃSKIE - EPITAFIA KATYŃSKIE. MIECZYSŁAW SMORAWIŃSKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska Urodzony w 1893 r. Mieczysław Makary Smorawiński, generał brygady Wojska Polskiego. Był jedną z wielu ofiar zbrodni katyńskiej. 17:00 HISTORIA POLSKI - WSZYSTKIE ROLE STANISŁAWA BAREI Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2021 Reżyseria: Mariusz Cieślik Stanisław Bareja. Jego nazwisko stało się marką. Jak u Barei, zupełny Bareja, Bareja wiecznie żywy - w ten sposób miliony Polaków opisują absurdalne historie. Nikt nie pokazał PRL - u lepiej niż ten właśnie reżyser. Bareja to mistrz groteski i najwybitniejszy polski twórca komedii, ale także bardzo bystry obserwator rzeczywistości. O jego filmach wiemy prawie wszystko, ale ich twórca wciąż pozostaje postacią słabo znaną. Tymczasem był Bareja człowiekiem niebanalnym. Przez lata czynnie wspierał pozycję demokratyczną. W piwnicy segmentu na ulicy Fitelberga, na prawie dekadę, udzielił gościny drukarzom z podziemia. Przemycił też, z Wiednia, przez dwie granice, (i to w sierpniu 1980 roku) powielacz, który służył później nielegalnej Solidarności. Nie bał się wcale, choć groziła za to kara długoletniego więzienia. Te fakty są opinie publicznej znane słabo albo wręcz wcale, warto więc je przypomnieć. 18:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 352 Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2025 Autor: Bartek Wieczorek Scenariusz: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. "Było, nie minęło" to program realizowany techniką reporterską, pozwalający widzom wspólnie z realizatorami zmagać się z tajemnicą historyczną. Każdy z odcinków, poza nielicznymi wyjątkami, stanowi odrębną całość i ma charakter ponadczasowy. 18:35 EPITAFIA KATYŃSKIE - EPITAFIA KATYŃSKIE. KS. JAN LEON ZIÓŁKOWSKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska Jan Leon Ziółkowski urodził się w 1889 r. Kolejna ofiara zbrodni katyńskiej. Został pochowany na terenie obecnego Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu. 18:40 EX LIBRIS - ODC. 567 Magazyn, 15 min, Polska, 2025 Magazyn poświęcony książkom o tematyce historycznej. Co tydzień są prezentowane nowe pozycje warte uwagi. 19:00 CZAS HONORU - ODC. 77 "WUJEK Z LASU" Serial TVP, 45 min, Polska, 2013 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Lebiediew jest wściekły na Lewińską, wini ją za stratę Blachnitzky’ego. Żąda, by natychmiast złapała ludzi, którzy napadli na tajny ośrodek rządowy. Lewińska stawia na nogi cały resort. Sama próbuje odzyskać kontakt z Janiszem, ale bezskutecznie. Ranny Janisz jest ukryty przez konspiratorów. Lena aresztowana przez UB nie poddaje się. To, co wie o prześladowcy, może być jej chwilową polisą na trudne czasy. Władek decyduje się pozostać w Warszawie do końca procesu Rudej. Wymyśla rozpaczliwy plan jej uratowania. Postanawia skontaktować się z Lewińską. Tymczasem do mieszkania Emilii przychodzi Karkowski. Rozmawiają o pieniądzach ukrytych przez Woźniaka. Dopiero po chwili Karkowski orientuje się, że nie jest w mieszkaniu sam. Przez podwarszawski las przedziera się wycieńczony i bosy Hans. Gdy zbliża się do wsi, przy jednej z chat zauważa oficerki... Maria z Ottem muszą przeprowadzić nagłą, bardzo ważną operację. Zośka przyprowadza do baru Heleny człowieka, który siedział w Oświęcimiu. Konfrontuje go z Tolą. Celina, Władek, Michał i Bronek oczekują w kawiarni nieopodal sądu na zakończenie rozprawy Rudej. Oczekiwanie wydłuża się. Władek jest przekonany, że to dzięki jego zeznaniom przekazanym sądowi przez Lewińską Karkowski śledzi Wandę. Chce dzięki niej trafić do Bronka. 20:00 USS INDIANAPOLIS - OSTATNI ROZDZIAŁ (USS INDIANAPOLIS: THE FINAL CHAPTER) Film dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Kirk Wolfinger Ten naukowy kryminał opisuje odkrycie wraku USS Indianapolis w Morzu Filipińskim. W lipcu 1945 roku amerykański krążownik, wracając z tajnej misji dostarczenia do amerykańskiej bazy lotniczej na wyspie Tinian rozmontowanej bomby, która potem zniszczyła Hiroszimę w środku nocy, został zaatakowany przez japoński okręt podwodny. Dwie celne torpedy wystarczyły, by duma marynarki USA poszła na dno. Od momentu trafienia do zatonięcia minęło tylko 12 minut. Uratowało się zaledwie 316 marynarzy (z załogi, liczącej 1200 ludzi) Wcześniej przeszli przez piekło, cztery i pół dnia dryfując w oceanie w palącym słońcu, bez wody pitnej, nagabywani przez rekiny. Utrata tak wielkiej jednostki i tylu ludzi była szokiem dla amerykańskiej opinii publicznej, ujawniono ją zresztą dopiero w dniu, w którym Japonia skapitulowała. Film prezentuje nigdy wcześniej niewidziane materiały archiwalne, animacje oraz poruszające relacje nielicznych ocalałych oraz zeznania historyków i spektakularne zdjęcia dobrze zachowanego wraku. 21:10 RIO GRANDE Western, 105 min, USA, 1950 Reżyseria: John Ford Aktorzy: John Wayne, Maureen O'Hara, Ben Johnson, Harry Carrey Jr O twórczości Johna Forda napisał kiedyś jeden z historyków kina jako o "kinie marzeń i wspomnień, kinie świetlistych obrazów zabarwionych elegijną melancholią, tęsknotą do utraconej niewinności już nie do odzyskania, niewinności człowieka i społeczeństwa, jego nadziei i wizji, które bieg historii, postęp i polityka uczyniły niespełnionymi". Tę postawę reżysera najpełniej chyba odzwierciedla kawaleryjska trylogia oparta na literackich oryginałach Jamesa Warnera Bellaha: "Fort Apache" (1948), "Nosiła żółtą wstążkę" (1949) i właśnie "Rio Grande" z 1950 r. Odbierać ją trzeba na dwóch poziomach: bezpośrednio - jako opowieść o bohaterstwie żołnierzy z wysuniętych daleko placówek, pośrednio - jako refleksję na temat początków narodu, w którym kawalerzyści reprezentują "lepszą", białą kulturę, a Indianie są skłóconymi z nimi, wyobcowanymi intruzami. Kawalerzyści, którzy w istocie bardziej przypominali składem Legię Cudzoziemską, nie grzesząc nadmiarem cnót i mając niejedno na sumieniu, w filmach Forda nabierają cech szlachetnych rycerzy, gotowych oddać życie dla dobra sprawy. Ale gdzieś zza kulis akcji wyłania się w konkluzji dręczące pytanie, czy ostatecznie Ameryka wybrała słuszną drogę, czy stawiając na urbanizację i rozwój przemysłowy, nie utraciła swego właściwego, całkowicie odmiennego przeznaczenia, okupując taki wybór m. in. ofiarą z Indian. Kilka lat po zakończeniu wojny secesyjnej, na terenach graniczących z Meksykiem pułkownik Kirby Yorke dowodzi kawaleryjskim fortem nad rzeką Rio Grande. Jego żołnierze staczają regularne potyczki z Apaczami, ścigając ich do granicznej rzeki, której amerykańskim żołnierzom nie wolno przekraczać. Po powrocie z kolejnego wypadu pułkownik dowiaduje się, że do fortu przybył nowy rekrut - jego syn Jefferson, który nie zdawszy egzaminów w akademii wojskowej w West Point, musiał opuścić mury uczelni. Ojciec nie widział go od 15 lat, od czasu, gdy opuściła go żona. Pochodząca z Południa Kathleen nie mogła wybaczyć mężowi, że podczas wojny secesyjnej, walcząc po stronie Unionistów z Północy, spalił plantację jej rodziców. Rozstając się z mężem, zabroniła mu także kontaktów z synem. Kirby zapowiada Jeffowi, aby nie liczył na żadne ulgi ze względu na łączące ich więzy krwi. Uważa, że matka wychowywała go zbyt pobłażliwie i dlatego nie podołał wymaganiom uczelni. Teraz nadszedł czas, aby uczynić z niego prawdziwego mężczyznę. Niebawem w forcie zjawia się również Kathleen, która - w obawie o życie Jeffa - żąda od Kirby'ego, aby zwolnił syna ze służby. Pułkownik nie chce jednak ingerować w decyzje syna, który odmawia opuszczenia fortu. Mimo długiego niewidzenia i odmienności zdań, Kirby i Kathleen uświadamiają sobie, że dawne uczucie nie do końca w nich wygasło, choć początkowo nie mają odwagi tego wyznać. Nocą grupa Apaczy zakrada się do fortu i odbija swych pojmanych współtowarzyszy. Kawalerzyści ruszają za nimi w pościg, ale Indianie znikają po drugiej stronie rzeki. W obawie przed ich następnymi atakami pułkownik nakazuje ewakuować kobiety i dzieci do położonego dalej od granicy fortu Bliss. Do ich eskortowania wyznacza m. in. Jeffa. Ale gdy ewakuowani ruszają w drogę, Indianie przypuszczają atak. Jeff Zawraca do fortu, aby wezwać posiłki. Zanim zdąży wrócić, Apacze porywają wszystkie dzieci. 22:55 YODOK STORIES Film dokumentalny, 82 min, Polska, 2005 Reżyseria: Andrzej Fidyk Scenariusz: Andrzej Fidyk Muzyka: Bartłomiej Woźniak Yodok - to nazwa jednego z północnokoreańskich obozów koncentracyjnych. Okoliczności powstania tego filmu były równie niezwykłe jak sam film. Norweska organizacja praw człowieka RAFTO Foundation poddała Andrzejowi Fidykowi pomysł zrobienia dokumentu o braku praw człowieka w Korei Północnej. Fidyk wymyślił, że wśród północnokoreańskich uciekinierów w Seulu odnajdzie reżysera teatralnego, którego namówi do realizacji spektaklu o życiu w północnokoreańskim obozie koncentracyjnym i do realizacji tego spektaklu zaangażowani zostaną byli więźniowie obozów koncentracyjnych, którym udało się opuścić obozy i następnie uciec do Korei Południowej. Tak więc już na starcie projektu były same niewiadome. A jednak ta wymyślona historia, potem naprawdę się wydarzyła. Po trzech tygodniach namawiania postanowił podjąć się realizacji spektaklu. W tym czasie idea kameralnego spektaklu ewoluowała w stronę wielkiego musicalu. Cały proces przygotowań i produkcji musicalu trwał dwa lata. Główna Nagroda na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Jerozolimie w 2009 r. 00:25 SENSACJE XX WIEKU - SYNDYKAT ZABÓJCÓW Widowisko, 45 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Andrzej Zieliński, Sławomir Orzechowski, Andrzej Szopa, Magdalena Wójcik Ręce dyktatora sięgały daleko. Nawet na drugą półkulę. W 1940 roku z rozkazu Kremla zginął przebywający na emigracji w Meksyku Lew Trocki, człowiek numer dwa - tuż po Leninie w hierarchii władzy wczesnych lat bolszewickiej Rosji. Zabójca zatłukł skłóconego ze Stalinem bohatera rewolucji toporkiem do kruszenia lodu. Stalin zmarł w roku 1953, nie bez dyskretnej pomocy najbliższych współpracowników. Wprawdzie żaden z akolitów nie ośmielił się podnieść świętokradczej ręki na generalissimusa, ale też nikt nie wyciągnął pomocnej dłoni, gdy pozbawiony opieki medyków wódz przez wiele godzin konał w swej podmoskiewskiej daczy. Walkę o schedę po Chorążym Pokoju wygrał Nikita Chruszczow. Wkrótce ujawnił wybranym i wypróbowanym towarzyszom zbrodnie byłego przywódcy, potępił też surowo metody stosowane przez siepaczy z NKWD. Nie bez racji; korzystanie ze sprzętu użytku domowego do wykonywania wyroków na przestępcach politycznych jest nienowoczesne, często nieskuteczne (Trocki nie zginął na miejscu) i zdecydowanie nieprofesjonalne. Wrogowie Kraju Rad mieli być odtąd likwidowani metodami naukowymi. Niestety, naukowo opracowany zamach na Gieorgija Okołowicza, przewodniczącego jednej z emigracyjnych organizacji rosyjskich w Niemczech, nie udał się, bowiem niedoszły zabójca "wybrał wolność", oraz pokazał dziennikarzom swą broń - ukryty w papierośnicy minipistolet strzelający zatrutymi pociskami. Mniej szczęścia od Okołowicza miał Lew Rebet, jeden z prominentnych działaczy ukraińskiej organizacji nacjonalistycznej rezydującej w Monachium. Morderca użył z powodzeniem nowego wynalazku specjalistów z KGB - niemal niewykrywalnego gazu trującego zatrzymującego akcję serca ofiary. Udoskonalony, dwustrzałowy model miotacza gazowego posłużył w październiku 1959 roku do zabójstwa Stepana Bandery, przywódcy OUN - Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Realizatorzy widowiska przedstawiają też inne akcje agentów Biura Zadań Specjalnych. Celem tej placówki, działającej w strukturze radzieckiej służby bezpieczeństwa, była fizyczna likwidacja niewygodnych dla Kremla liderów emigracyjnych ugrupowań antysowieckich, dysydentów, zbiegów i innych "zdrajców ojczyzny". 01:35 NASZ BRAT BELA VARGA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 1995 Scenariusz: Sylwester Kiełbiewski Zdjęcia: Grzegorz Borowski Film z 1995 roku, poświęcony jest węgierskiemu księdzu parafii w miejscowości Balatonboglar, posłowi do parlamentu i działaczowi Partii Drobnych Rolników, który podczas II wojny światowej był organizatorem opieki nad polskimi uchodźcami. Ksiądz Bla Varga patronował polskiemu szkolnictwu dla dzieci uciekinierów wojennych. Wspierał akcję przerzutu żołnierzy polskich oraz kurierów do państw zachodnich. Po wojnie aresztowany przez radzieckie służby specjalne podległe NKWD, najpierw skazany na karę śmierci, a następnie uwolniony. Wznowił działalność polityczną w Partii Drobnych Rolników, z ramienia której został przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego. W 1947 roku udał się na emigrację, gdzie stanął na czele Węgierskiego Komitetu Narodowego. Powrócił na Węgry w 1990 roku Zmarł 13 października 1995 roku. Jego prochy spoczęły w krypcie zbudowanego przezeń kościoła w Balatonboglar. 02:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - DOPISAĆ LOSY Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. W tym odcinku: Dopisać losy Dziś opowieść zaczynamy 3 września 1939 roku, kiedy to nad ranem 16 pułk ułanów wielkopolskich otrzymuje od generała Stanisława Grzmota - Skotnickiego, dowódcy Pomorskiej Brygady Kawalerii rozkaz osłaniania w miejscowości Bykowiec odwrotu polskich oddziałów w kierunku Bydgoszczy. Zgodnie z nasza filozofią nie zajmujemy się szerokimi bitewnymi panoramami, ale koncentrujemy na jednym szczególe. Pod Krojantami zajmiemy się poszukiwaniem miejsca zagłady jednej tankietki, osłaniającej szarżę polskiej kawalerii. 03:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - BUNKRY DOVER Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego fortyfikacjom w Dover.