TVP Historia Czwartek, 10.04.2025 06:40 BYŁ TAKI DZIEŃ - 10 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1896 - Spiros Luis wygrał pierwszy bieg maratoński na pierwszej nowożytnej olimpiadzie; 1940 - druga fala deportacji z ziem polskich zagrabionych w 1939 r. przez ZSRS; 1968 - w Sejmie dyskutowano interpelację "Znaku" wzywającą do zmiany kłamliwej interpretacji wydarzeń marca; 1988 - zmarł Włodzimierz Boruński - aktor, poeta, satyryk; 06:49 WOJOWNICY CZASU - BURZA NAD BUGIEM, CZYLI LUBELSZCZYZNA 1944 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2024 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Grzegorz Gajewski, Krzysztof Krzyżanowski Muzyka: Krzysztof Ridan Latem 1944 roku wynik II wojny światowej wydawał się przesądzony. Siły niemieckiego Wehrmachtu cofały się na zachód przed Rosjanami, którzy wkroczyli na ziemie polskie. Rozpoczęta w czerwcu operacja "Bagration" Niemcom miała przynieść sromotną klęskę. Częścią tej ofensywy była operacja brzesko - lubelska, w której niepoślednią, choć tragiczną rolę odegrali Polacy... 07:20 FAKE CZY HISTORIA? - ODC. 28 Program historyczny, 35 min, Polska, 2025 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska Reżyseria: Marzena Strąg Prowadzący: Wojciech Szeląg "Fake czy historia?" to program, który zgłębi kontrowersyjne tematy XX wieku, poddając je dyskusji z udziałem dwóch ekspertów o odmiennych poglądach. Program cechuje dynamiczne tempo i intensywne, 20 - minutowe debaty, które budują dramaturgię i wzbudzają emocje. Korzystamy z autentycznych przestrzeni Muzeum Historii Polski i Muzeum II Wojny Światowej jako historycznego tła dla debat, co nadaje głębi omawianym tematom. Interaktywny element polegający na głosowaniu widzów na eksperta, który przekonał ich do swojego stanowiska, angażuje publiczność, umożliwiając jej bezpośredni udział. Krótkie felietony pełnią funkcję narzędzia do pogłębiania omawianych tematów, zapewniając wszechstronne podejście. Narracja zachęci do krytycznego myślenia oraz do pogłębienia wiedzy widzów na temat spornych wydarzeń z przeszłości, ukazując różnorodne perspektywy i opinie. 07:55 EPITAFIA KATYŃSKIE - EPITAFIA KATYŃSKIE. KAZIMIERZ SOLSKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska Kazimierz Solski należał do Polskiej Organizacji Wojskowej, uczestnik wojny polsko - bolszewickiej 1920. Absolwent Szkoły Podchorążych Artylerii w Poznaniu. Podczas swojej służby był m.in. adiutantem gen. Władysława Andersa. Po wybuchu II wojny światowej, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę, został wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną i trafił do obozu jenieckiego w Kozielsku. Na wiosnę 1940 został zabrany do Katynia i zamordowany. Pochowany na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu. 08:05 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 5/13 Serial sensacyjny, wojenny TVP, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Na leśnej drodze przed Czochą Anna Maria staje w obronie więźnia katowanego przez esesmana. Dowódca konwoju każe ją za to powiesić. Ujmuje się za nią Jorg. Obydwojgu grozi śmierć, ale esesmanów przepędza oddział Wehrmachtu. Globcke, który dowiaduje się o tym zajściu od Beera, nie zgadza się na ukaranie Jorga, co wydaje się dziwne, ponieważ dotychczas usiłował go osaczyć. Tymczasem Rosjanie są już coraz bliżej. Z zamku widać łuny nad pobliskim Lubaniem. Generał Zawieniagin przyjeżdża do oddziału spadochroniarzy, którzy mają dokonać desantu na zamek. Są gotowi zniszczyć maszynę deszyfrującą. W kościele w Leśnej Jorg przekazuje Natalii materiały szpiegowskie. Widzi ich właścicielka mieszkania, folksdojczka Ewelina Robak. Będzie to miało konsekwencje w niedalekiej przyszłości. W strefie X Jorg odkrywa, co blokuje "Aparat". Można go uruchomić, ale potrzebne są do tego radzieckie depesze, zdobyte przez wojska niemieckie w 1941 r. w Charkowie. Wydaje się to nieprawdopodobne, ale Jorg dowiaduje się, że zdobyte depesze przechowywane są w archiwum Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy w podziemiach Książa. Jorg musi się tam dostać. Jego szef, profesor Kunze, obiecuje pomoc. Wóz pelengacyjny namierza Natalię nadającą depeszę. W panice dziewczyna pozostawia antenę od radiostacji, którą znajduje Beer. Psy doprowadzają go do ulicy, przy której mieszka Natalia, tam gubią trop. W pokoju Jorga niespodziewanie pojawia się Anna Maria. Pokazuje mu sekretne przejście i prowadzi do lochów, o których wie tylko ona i jej wuj. Nabrała zaufania do Jorga, gdy stanął w jej obronie przed esesmanami. Dziewczyna wyjawia mu, że jest córką Hanny Solof, aresztowanej za działalność przeciwko Hitlerowi i oczekującej na proces w więzieniu w Berlinie. W pobliżu zamku lądują radzieccy spadochroniarze, którzy mają wedrzeć się do wnętrza i zniszczyć "Aparat". Ta samobójcza misja ma jednak szanse powodzenia. W zamku musi być ktoś, kto otworzy im sekretne przejście i doprowadzi do "Aparatu". 09:00 HISTORIA POLSKI - MOJA POLSKA - RZECZ O PREZYDENCIE RYSZARDZIE KACZOROWSKIM Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2012 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Ryszard Kaczorowski był ostatnim Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie. Urodził się w Białymstoku 26 listopada 1919 roku, gdy odrodzona II Rzeczpospolita Polska obchodziła pierwszą rocznicę powstania. Losy Ryszarda Kaczorowskiego i kształtującej swoje oblicze - po 123 latach niewoli - niepodległej Polski w sposób niezwykły są ze sobą powiązane. Główną ideą filmu jest refleksja prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego o Polsce, Polakach i polskości z perspektywy ponad 90 lat obfitującej w wiele niezwykłych wydarzeń najnowszej historii naszej Ojczyzny. 10:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - JEŃCY CZ 2 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego jeńcom. 10:30 TAJEMNICE POCZĄTKÓW POLSKI - MIASTO ZATOPIONYCH BOGÓW Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2013 Reżyseria: Zdzisław Cozac Scenariusz: Zdzisław Cozac Zdjęcia: Andrzej Janowski, Mariusz Gala, Marek Skrzecz, Grzegorz Jóźwiak Lektor: Maciej Gudowski Dzieje wczesnośredniowiecznego Wolina - mające swoje odzwierciedlenie w zapisach kronikarzy, w staroskandynawskich sagach, a także w legendach - są niezwykle barwne. Obraz miasta, jaki wyłania się z tej filmowej opowieści, powstał na podstawie wyników wieloletnich badań prowadzonych przez naukowców. Przy dzisiejszym stanie wiedzy wydaje się jedną z najbardziej prawdopodobnych wizji grodu. Czy naukowcy są zgodni w swoich hipotezach? Widzowie poznają różne stanowiska, a które z nich są trafne, pokażą w przyszłości towarzyszące archeologii coraz to nowe metody badawcze. Wolin cieszy się wyjątkowym zainteresowaniem w świecie odtwórców historycznych dzięki corocznemu Festiwalowi Słowian i Wikingów. W filmie występuje ich kilkuset, w tym wielu obcokrajowców, w rolach dawnych rzemieślników, kupców i wojowników. Scenografią do większości scen był unikalny woliński skansen archeologiczny. Dopełnieniem są wirtualne rekonstrukcje całego kompleksu osadniczego nad Dziwną. Film "Miasto zatopionych bogów" jest efektem współpracy filmowców, naukowców, odtwórców historycznych i wielu ludzi dobrej woli, których połączyła pasja poznawania tajemnic początków Polski. Z nadzieją, że pasja ta będzie się udzielać także widzom. 11:15 POLACY W KOSMOSIE - MAŁY KROK DLA CZŁOWIEKA Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2023 Reżyseria: Bogumił Radajewski, Bogumił Radajewski Scenariusz: Bogumił Radajewski, Robert Szaj, Bogumił Radajewski, Robert Szaj Zdjęcia: Tomasz Stelmach, Adam Rubaszewski "To mały krok dla człowieka, ale wielki skok dla ludzkości" - te słowa stały się symbolem jednego z największych osiągnięć naszej cywilizacji. Neil Armstrong nie mógłby ich jednak wygłosić, gdyby nie wysiłek całej rzeszy ludzi w programie Apollo. Wśród nich byli także Polacy. Werner Ryszard Kirchner opracował specjalne paliwo dla lądownika Eagle. Zaprzyjaźnił się z Neilem Armstrongiem oraz Buzzem Aldrinem. Podczas spotkania z prezydentem Nixonem, już po udanym lądowaniu na Księżycu, podkreślali oni rolę Polaka w powodzeniu misji Apollo 11. Stanisław Rogalski był inżynierem firmy Grumman Aerospace, która zbudowała lądownik księżycowy. Kazimierz Piwoński zaprojektował Randezvous Radar do komunikacji między lądownikiem księżycowym a modułem serwisowym, który umożliwiał namierzenie się pojazdów na orbicie i bezpieczne dokowanie podczas powrotu z powierzchni. 11:45 EX LIBRIS - ODC. 568 Magazyn, 20 min, Polska, 2025 Magazyn poświęconym książkom o tematyce historycznej. Co tydzień prezentowane będą nowe pozycje warte uwagi. 12:15 CZTERDZIESTOLATEK - ODC. 14/21 - SPRAWA MAŁKIEWICZA, CZYLI KAMIKADZE Serial TVP, 46 min, Polska, 1976 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Aktorzy: Anna Seniuk, Irena Kwiatkowska, Andrzej Kopiczyński, Roman Kłosowski, Leonard Pietraszak, Zofia Czerwińska, Walentyna Jendrych, Józef Kalita, Piotr Kąkolewski, Janusz Kłosiński, Józef Korzeniowski, Wacław Kowalski, Joachim Lamża, Leon Niemczyk, Ryszard Pietruski Inżynier Stefan Karwowski, który został właśnie dyrektorem Przedsiębiorstwa Robót Drogowych, zamierza powołać na stanowisko kierownika odcinka jednego z pracowników. Jego zdaniem, kandydat w pełni odpowiada stawianym wymaganiom. Jest jednak pewien szkopuł - wybrany inżynier był swego czasu zamieszany w "sprawę Małkiewicza". Nikt jednak nie pamięta już, o co chodziło. W domu pan Stefan też styka się z tajemniczą "sprawą" - jego syn Marek zostaje usunięty ze szkoły w związku ze sprawą syna Małkiewicza. Kompletnie zdezorientowany dyrektor Karwowski postanawia osobiście skontaktować się z inżynierem Małkiewiczem i wyjaśnić tę dziwną historię. 13:15 TAJEMNICE POCZĄTKÓW POLSKI - MIASTO ZATOPIONYCH BOGÓW Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2013 Reżyseria: Zdzisław Cozac Scenariusz: Zdzisław Cozac Zdjęcia: Andrzej Janowski, Mariusz Gala, Marek Skrzecz, Grzegorz Jóźwiak Lektor: Maciej Gudowski Dzieje wczesnośredniowiecznego Wolina - mające swoje odzwierciedlenie w zapisach kronikarzy, w staroskandynawskich sagach, a także w legendach - są niezwykle barwne. Obraz miasta, jaki wyłania się z tej filmowej opowieści, powstał na podstawie wyników wieloletnich badań prowadzonych przez naukowców. Przy dzisiejszym stanie wiedzy wydaje się jedną z najbardziej prawdopodobnych wizji grodu. Czy naukowcy są zgodni w swoich hipotezach? Widzowie poznają różne stanowiska, a które z nich są trafne, pokażą w przyszłości towarzyszące archeologii coraz to nowe metody badawcze. Wolin cieszy się wyjątkowym zainteresowaniem w świecie odtwórców historycznych dzięki corocznemu Festiwalowi Słowian i Wikingów. W filmie występuje ich kilkuset, w tym wielu obcokrajowców, w rolach dawnych rzemieślników, kupców i wojowników. Scenografią do większości scen był unikalny woliński skansen archeologiczny. Dopełnieniem są wirtualne rekonstrukcje całego kompleksu osadniczego nad Dziwną. Film "Miasto zatopionych bogów" jest efektem współpracy filmowców, naukowców, odtwórców historycznych i wielu ludzi dobrej woli, których połączyła pasja poznawania tajemnic początków Polski. Z nadzieją, że pasja ta będzie się udzielać także widzom. 14:10 SEKRETY STAROŻYTNYCH INŻYNIERÓW. S. 2 - JAK ZŁOTO ZMIENIŁO ŚWIAT. ODC. 2 (ANCIENT ENGINEERING S. 2) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy/Niderlandy (Holandia), 2022 Serial dokumentalny (10 odcinków), prezentujący najciekawsze i najbardziej intrygujące osiągnięcia inżynierii świata starożytnego, które zainspirowały i wpłynęły na współczesną inżynierię. Każdy odcinek pokazuje jedno przełomowe osiągnięcie, takie jak np. piramidy, Wielki Mur Chiński, rzymskie drogi czy Tadż Mahal. Filmy łączą materiały archiwalne, wywiady z ekspertami, rekonstrukcje, zapierające dech w piersiach zdjęcia lotnicze oraz czerpią z najnowszych osiągnięć technologii, dzięki czemu odkrywają tajemnice starożytnego świata. Autorzy rzucają nowe światło na technikę, materiały konstrukcyjne i myśl innowacyjną stojące za każdym starożytnym osiągnięciem inżynieryjnym i oferują nowe spojrzenie na ich intrygującą i ważną historię. 15:05 GIGANCI NAUKI - RUDOLF WEIGL Cykl dokumentalny, 20 min, Polska, 2021 Reżyseria: Alina Czerniakowska Scenariusz: Alina Czerniakowska Kto jest twórcą terminu witamina? Dlaczego każdy ma przy sobie monokryształ stworzony metodą Czochralskiego? Kto był nazywany Edisonem metalurgii? Wynalazek którego z gigantów nauki był umieszczony na wieży Eiffla? Do czego wykorzystywany był polon? Kto opracował oznaczenia grup krwi? Jak nazywał się twórca pierwszej skutecznej szczepionki na tyfus? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziemy w minicyklu "Giganci nauki". Są wśród nich polscy odkrywcy, wynalazcy, konstruktorzy i projektanci. Przedstawimy ich największe osiągnięcia, wyjaśniając równocześnie wagę poszczególnych innowacji oraz ich wykorzystanie. Zaproponowane postacie to przedstawiciele nauk medycznych, fizyki, chemii oraz matematyki. 15:30 KORONA KRÓLÓW - ODC 210 Telenowela historyczna TVP, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Jacek Sołtysiak, Jerzy Krysiak, Wojciech Pacyna Scenariusz: Marcin Marciniak, Marta Hryniak, Jan Piotr Szafraniec Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Piotr Nowak, Hanna Wojak, Karolina Kominek, Agata Bykowska, Gabriela Chojecka, Maksymilian Michasiów, Zbigniew Waleryś, Grzegorz Wons, Andrzej Popiel, Ewelina Pankowska, Mateusz Mosior, Katarzyna Czapla, Kamil Siegmund Audre widzi, że Bogdan jest zdenerwowany. Ten kłamie, że to z powodu ich wspólnego wyjazdu. Ucieka jednak, ścigany przez Maćka. Adelajda jest wściekła i załamana po tym, co powiedział jej Kazimierz. Chce wynieść się z Wawelu. Królowi wpada w oko Krystyna. Elżbieta jest poruszona na wieść o zamachu na Kazimierza. Podejrzewa Ludwika. 16:05 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 2 (ENIGMA CZ. 2) Widowisko, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesław Żurek, Maciej Mikołajczyk, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Tomasz Borkowski, Piotr Kaźmierczak, Mariusz Zaniewski, Krzysztof Warunek, Waldemar Obłoza, Wojciech Błach, Mirosław Zbrojewicz, Arkadiusz Janiczek Zdjęcia: Waldemar Szmidt Druga część czteroodcinkowego widowiska, przedstawiającego okoliczności złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy. Wszyscy uznali bowiem, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 16:55 EPITAFIA KATYŃSKIE - ADAM SOLSKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Piotr Weychert, Paulina Brzezińska Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Cykl miniatur filmowych poświęconych zamordowanym przez NKWD w 1940 roku polskim oficerom oraz ich rodzinom. Adam Teofil Solski, urodzony w Milatyczach, major piechoty Wojska Polskiego, uczestnik czterech wojen, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej 1940 r. 17:00 HISTORIA POLSKI - SMOLEŃSKI LOT Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2011 Reżyseria: Monika Sieradzka Scenariusz: Monika Sieradzka Zdjęcia: Adam Fręśko Film "Smoleński lot" to zapis osobistego dramatu osób, które straciły w katastrofie swoich bliskich. Relacjonując skutki, jakie wywołała ta tragedia, skupiamy się na historii jednej z rodzin, dotkniętej zarówno przez zbrodnię katyńską, jak i katastrofę smoleńską. Ekipa TVP podróżuje z bohaterami do miejsc, w których rozegrały się te tragiczne wydarzenia. Tym samym przypominamy coś, co często ginie w gorącej atmosferze debaty o smoleńskiej tragedii - główny cel podróży prezydenta RP wraz z delegacją, którym było upamiętnienie ofiar stalinowskiej zbrodni na cmentarzu wojskowym w katyńskim lesie. 17:55 EPITAFIA KATYŃSKIE - KAZIMIERZ DADEJ Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paweł Pawlicki, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Marek Drążewski, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert, Marek Drążewski Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Cykl miniatur filmowych poświęconych zamordowanym przez NKWD w 1940 roku polskim oficerom oraz ich rodzinom. Doktor Kazimierz Dadej był zapalonym taternikiem i narciarzem, postacią bardzo popularną w środowisku zakopiańskim, gdzie prowadził przez wiele lat na Bystrem pod opieką Uniwersytetu Jagiellońskiego wielki zakład dla najbiedniejszych dzieci gruźliczych. Parę lat przed wojną pewien sowiecki profesor przejeżdżając przez Zakopane odwiedził szpital i wpisując się do księgi dopisał zdanie: pragnąłbym cały szpital z całym personelem przewieźć do Rosji Sowieckiej. 30 sierpnia 1939 roku personel pożegnał na tarasie sanatorium swojego dyrektora. Ewakuowany wraz z innymi lekarzami krakowskiego szpitala polowego trafił do Tarnopola. Przez wiele tygodni urzędował jako lekarz wojskowy, już podczas okupacji miasta przez wojska sowieckie. Pewnego razu kazano jemu i jego kolegom zebrać się, wyjaśniając to koniecznością spisania ścisłych danych ewidencyjnych, i tak jak stali, zabrano ich wszystkich na stację i odesłano do Starobielska. Smutny, gorzki, o 10 lat postarzały, z workami pod oczami i nowymi zmarszczkami od oczu do skroni, siedział godzinami bezczynnie, ten polski burżuj, który w Polsce wymyślał sto powodów, żeby od pacjenta nie brać pieniędzy i godziny nie mógł spędzić bez wytężonej pracy. Teraz, karmiony morałami naiwnych politruków, badany przez głupich i chytrych sędziów śledczych, z trudem znosił sowiecki świat. Brud, bałagan, pogardę i wyższość, którą nam okazywał pierwszy lepszy bojec sowiecki. Doktor Kazimierz Dadej, twórca szpitala dla najbiedniejszych dzieci w Polsce, więzień starobielski. 18:00 PRASA DONOSI - BUDOWNICTWO W II RP Felieton, 6 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska W okresie międzywojennym brak mieszkań najbardziej odczuwany był w dynamicznie rozwijających się miastach. W kolejnym odcinku serii "Prasa donosi" opowiemy, jak rząd i samorządy starały się rozwiązać ten problem. 18:10 FLESZ HISTORII - ODC. 707 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2025 Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 18:25 ROPCIO Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2007 Reżyseria: Wiktor Skrzynecki W powojennych latach, w czasach stalinowskich i później za Gomułki i Gierka, niewielu ludzi miało nadzieję na zmianę ustroju i doczekanie się wolnej Polski. Byli jednak tacy, którzy nie zgadzając się na panujący reżim, usiłowali cos robić, czasem coś szaleńczego, manifestując w ten sposób niezgodę na rzeczywistość. Grupa ludzi nazywająca siebie "Ruchem" już w pod koniec lat 60. organizowała różne akcje, drukowała na kradzionym sprzęcie pisemka podziemne. W Helsinkach w 1975 r. został podpisany Akt Końcowy KBWE, który miał gwarantować przestrzeganie praw człowieka i podstawowe wolności obywatelskie. Władze PRL nie respektowały jednak postanowień Aktu. W drugiej połowie lat 70. kilka osób związanych z "Ruchem" oraz kilkanaście innych powołało Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Była to jedna z dwóch ważnych, otwarcie działających grup opozycyjnych. Film opowiada o zalążku opozycji (Ruch), o genezie powstania i roli ROPCiO i o podziałach, które w rezultacie doprowadziły do powstania z niego kilku partii politycznych i marginalizacji Ruchu. Narratorami tej opowieści są główni działacze ROPCiO: Andrzej Czuma, Leszek Moczulski, Jan Dworak, Maciej Grzywaczewski, Adam Wojciechowski, Kazimierz Świtoń, Bronisław Komorowski, Arkadiusz Rybicki, Bogdan Lis, Marek Jurek. 19:00 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 6/13 Serial sensacyjny, wojenny TVP, 44 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Radzieccy komandosi, którzy wylądowali w okolicy zamku Czocha, aby wedrzeć się tam i zniszczyć "Aparat", realizując źle przygotowaną misję, wchodzą na pole minowe. Kilku z nich ginie. Wybuchy alarmują niemiecki garnizon. W krótkiej potyczce wszyscy Rosjanie giną, gdyż pozbawieni broni przeciwpancernej nie są w stanie zwyciężyć w pojedynku z pojazdami pancernymi. Jeden z żołnierzy zostaje zastrzelony przez Beera, który twierdzi, że nie mógł wziąć go do niewoli, gdyż żołnierz sięgnął po granat. Nie było to jednak prawdą. W Leśnej na posterunek policji zgłasza się Ewelina Robak. Donosi, że jej lokatorka Natalia wychodziła w nocy. Beer i Globcke jadą do Leśnej. Zeznania kobiety nie pozostawiają wątpliwości: Natalia jest radiotelegrafistką, której szukali. Robakowa zeznaje również, że widziała Natalię z oficerem w kościele. Na zdjęciach wskazuje czterech oficerów, wśród nich jest Jorg. Globcke postanawia schwytać Natalię, nakazuje wysłać tam oddział. Jorg, widząc w zamku przygotowania esesmanów, chce ratować Natalię. Anna Maria zawozi go do Leśnej. Tam Jorg odnajduje Natalię na strychu, ale jest za późno, żeby ją ratować. Orientując się, że obojgu nie uda się uciec, oddaje się w ręce esesmanów, aby wstrzymać dalszą pogoń. W Paryżu Joanna ponownie spotyka się z Czernym i Compaigne'em, rozkazuje im wyjechać do Niemiec, gdzie wdzierają się już wojska alianckie. Mają być jak najbliżej Czochy. Jeszcze nie wie o losie Natalii, od której otrzymywała depesze i która jest jej córką. Natalia jest torturowana przez Beera w policyjnej celi w Leśniej. Dzielnie znosi ból i nie wydaje Jorga, ani nie zgadza się na współpracę. Jorg jest załamany losem Natalii. Ostatnie wydarzenia uświadomiły mu, jak bardzo ją kocha. 20:00 ZALANA DOLINA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2024 Reżyseria: Jerzy Oleszkowicz Scenariusz: Jerzy Oleszkowicz Filmowa historia niezwykłego przedsięwzięcia, ale i ludzkich dramatów - zapory w Solinie. By ją uruchomić musiano wysiedlić ponad 3 tysiące mieszkańców, budowa trwała 9 lat, a pracowało przy niej ponad 2 tysiące robotników. Pomysł budowy zapory w Solinie zrodził się jeszcze za czasów II RP. Wybuch II wojny światowej zablokował pracę nad nią. Powrócono do niej w latach 50. Natomiast 55 lat temu uroczyście otwarto zaporę w Solinie, największe sztuczne jezioro w Polsce. Budowla, która miała uregulować San, sprawić, by nie zatapiane były okoliczne miejscowości, ale i dostarczyć energii o mocy 200 MW. Inwestycja ta pociągnęła za sobą jednak ludzkie dramaty, wysiedlenia, burzenie chałup, kościołów, cerkwi, zalanie cmentarzy. Pod wodą znalazła się nie tylko Solina z kilkoma przysiółkami. Również Teleśnica, Sanna, Łęg, Horodek, Chrewt, część Zawozu, Rajskiego, Wołkowyi i Sokolego. Musiano rozebrać lub wyburzyć setki domów, drugie tyle budynków gospodarczych, sklepy, gospody. "Do wyjazdu szykowało się prawie trzy tysiące ludzi - wspominał Zygmunt Podkalicki. - Po gospodarstwach chodziła kilkuosobowa komisja i szacowała majątek. Panowie w prochowcach zapewniali nas, że nie stracimy na przeprowadzce, ale do wielu takie informacje nie docierały." Zgodnie z poleceniem mieszkańcy przeznaczonych do zalania terenów mieli je opuścić najpóźniej do 1964 roku. Kazimierz Orłoś, pisarz zatrudniony jako radca prawny "Soliny", wspominał, że codziennie do jego biura przychodzili starsi gospodarze i dopytywali, w jaki sposób mogą uniknąć przesiedlenia. Dla nich budowa zapory była brutalną ingerencją w ich teraźniejszość i przeszłość, nie umieli pogodzić się z rzeczywistością. Wraz z inżynierami i robotnikami do wiosek zaplanowanych pod zalanie wkroczyły ekipy ekshumacyjne. Musiano przenieść cmentarze i tak też zrobiono, choć zaraz po zakończonych pracach pojawiły się wątpliwości, czy odkopano wszystkie groby. Mimo to dalszych ekshumacji nie przeprowadzono i dopiero lata później okazało się, że pracownicy i ich nadzorcy popełnili szereg błędów. Pozostawili na pastwę losu cmentarz w Sokolem, bo - jak sądzili i jak wynikało z obliczeń ekspertów - woda nigdy nie miała sięgnąć pagórka z nagrobkami. Sięgnęła, a piszczele i czaszki wypłukiwała z podmywanej skarpy jeszcze w kilkadziesiąt lat po otwarciu zapory. W filmie wykorzystano wspomnienia ówczesnych świadków wydarzeń: mieszkańców, wysiedlonych, jak i osób pracujących przy budowie zapory. Ważnym elementem są archiwalia filmowe przedstawiające miejscowości przewidziane do zalania (Solina, Teleśnica, Rajskie), Polskiej Kroniki Filmowej dokumentującej jej budowę oraz fragmenty filmu fabularnego "Chudy i inni" H. Kluby realizowanego podczas powstawania zapory. Wykorzystano animacje i ekspertów - inżynierów omawiających strukturę zapory, jej funkcje. Nie zabrakło anegdot, legend i historii związanych z tworzeniem tej imponującej budowli, ale i turystycznej funkcji. W filmie wystąpili m.in. Ewa Beynar - Czeczott - córka Pawła Jasienicy, Kazimierz Orłoś - pisarz, a wówczas radca prawny budowy, Artur Andrus - rodzice pracowali i poznali się podczas budowy zapory, a on sam dzieciństwo spędził w hotelu robotniczym w Solinie, legendarni osadnicy nad brzegami zalewu: Henryk Wiktorini, Krzysztof Bros czy Julek spod dębu, Wojciech Gąssowski - wykonawca przeboju "Zielone wzgórza nad Soliną". 21:00 ORLĘTA. GRODNO '39 Dramat historyczny, 100 min, Polska, 2022 Reżyseria: Krzysztof Łukaszewicz Scenariusz: Krzysztof Łukaszewicz Zdjęcia: Tomasz Wójcik Aktorzy: Feliks Matecki, Jowita Budnik, Filip Gurłacz, Bartłomiej Topa, Wit Czernecki, Almira Nawrot, Łukasz Lewandowski, Antoni Pawlicki, Leszek Lichota, Andrzej Mastalerz, Ireneusz Kozioł, Dariusz Toczek, Piotr Tołoczko, Olgierd Jaworski, Brian Ołdak Grodno, wschodnie pogranicze przedwojennej Polski. 1 września 1939 roku niemieckie samoloty bombardują miasto, jedna z bomb trafia w szkołę Leosia, Eweliny i Tadka. Dosłownie i symbolicznie kończy się świat beztroskiego dzieciństwa, zabawy, pierwszych zauroczeń. Leoś ma 12 lat, jest żydowskim chłopcem, zafascynowanym polską tradycją niepodległościową. 17 września 1939 roku, na mocy porozumień sowiecko - niemieckich, Armia Czerwona wkracza do Polski, 20 września planuje zająć Grodno. Miasto rozpoczyna beznadziejną walkę. Nieliczne oddziały wojskowe są wspomagane przez ludność cywilną, a przede wszystkim młodzież szkolną. To właśnie dzieci i młodzież bohatersko bronią miasta, stając się ofiarami niezwykłego okrucieństwa okupantów. 22:50 TANIEC Z ROSYJSKIM NIEDŹWIEDZIEM CZ. 2 Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2024 Reżyseria: Krzysztof Dzięciołowski Scenariusz: Krzysztof Dzięciołowski, Katarzyna Pisarska Zdjęcia: Marcin Jurakowski Prowadzący: Katarzyna Pisarska W obliczu trwającej inwazji Rosji na Ukrainę lęk przed wojną powrócił do Europy. Katarzyna Pisarska, przewodnicząca Warsaw Security Forum, wyrusza w podróż, aby zrozumieć, dlaczego Zachód źle ocenił Władimira Putina. Przez lata przywódcy Zachodu wierzyli, że Rosja może być wiarygodnym partnerem handlowym. Głos Europy Środkowej i Wschodniej często pozostawał niesłyszany, ponieważ dostęp do taniej rosyjskiej ropy i gazu był ważniejszy niż obawy o bezpieczeństwo państw, które kiedyś były satelitami Związku Radzieckiego. Tymczasem wojna w Ukrainie radykalnie zachwiała poczuciem bezpieczeństwa w Europie Środkowej. Miliony ukraińskich uchodźców przybyły do Europy. Obrazy wojny dominują w wiadomościach. Gdy poparcie USA dla Ukrainy słabnie, jaka jest odpowiedź Europy w sprawie własnego bezpieczeństwa? Jakie lekcje może wyciągnąć Zachód z Europy Środkowej? Jak Polska i inne kraje postkomunistyczne mogą pomóc w przywróceniu pokoju i stabilności na kontynencie? Prof. Katarzyna Pisarska to polska przedsiębiorczyni społeczna, działaczka obywatelska i akademicka. Jest założycielką Europejskiej Akademii Dyplomacji, Szkoły Studiów Politycznych V4 i współzałożycielką Fundacji im. Kazimierza Pułaskiego, Warsaw Security Forum i Międzynarodowego Centrum Zwycięstwa Ukrainy. 24:00 SENSACJE XX WIEKU - DECYDUJĄCA BITWA CZ. 2 Cykl dokumentalny, 46 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldek Szmidt Prowadzący: Bogusław Wołoszański Poniedziałek 29 maja 1944 roku. Tego dnia niebo nad Anglią było czyste, wiał lekki wiatr, morze wokół wysp było spokojne. Amerykański dowódzca Dwight Eisenhower przejrzał prognozy pogody. Wskazywały, że dobre warunki utrzymają się przez najbliższy tydzień. Generał nakazał wysłać rozkaz "Ćwiczenia Hornpipe plus 6". Oznaczał on, że inwazja na Europę ma rozpocząć się 5 czerwca. Wielka machina inwazyjna, którą tworzyło 120 tysięcy żołnierzy, jacy mieli wylądować w pierwszym rzucie, 5 tysięcy okrętów i 10 tysięcy samolotów, zaczęła działać. Ta machina musiała rozpędzać się przez parę dni i zatrzymanie jej lub zawrócenie było praktycznie niemożliwe. 01:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 281 KAMIEŃ I PAMIĘĆ Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. "Kamień i pamięć" Zabieramy Państwa dziś na wyspę czasu przeszłego. Stąd chcemy ruszyć w przeszłość, w czas, kiedy tutaj tętniło życie. To miejscowość o nazwie Myców. Dziś pozostał tu zabytkowy cmentarzyk, pokryty niezwykłymi nagrobkami autorstwa artystów rzeźbiarzy. Jest tu także kaplica grobowa rodziny Hulimków, powstała w 1900 roku według projektu Władysława Sadłowskiego, z dekoracją rzeźbiarską Alojzego Bunscha. Przy okazji odwiedzimy miejscowość Stare Brusno, którego mieszkańcy zajmowali się w przeszłości właśnie kamieniarstwem. Był to jeden z największych ośrodków kamieniarskich w tym regionie Polski, a wywodził się stąd późniejszy znany rzeźbiarz Grzegorz Kuźniewicz. 01:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - JEŃCY CZ 2 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego jeńcom.