TVP Historia Niedziela, 13.04.2025 07:25 BYŁ TAKI DZIEŃ - 13 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1943 - Niemcy ujawnili swoją wcześniejszą wiedzę na temat Katynia; 1957 - powrót ołtarza Wita Stwosza do kościoła Mariackiego; 1986 - Jan Paweł II w synagodze; 07:35 KORONA KRÓLÓW. JAGIELLONOWIE - ODC. 246 (SEZON 2 ODC. 121) Serial historyczny TVP, Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2024 Reżyseria: Tomasz Matuszczak, Krzysztof Łukaszewicz, Piotr Fiedziukiewicz Scenariusz: Ewa Ratusińska, Anna Krasuska, Małgorzata Jurczak Aktorzy: Remigiusz Jankowski, Weronika Jaskółka, Iwona Katarzyna Pawlak, Mariusz Jakus, Grzegorz Szypka, Robert Czebotar, Maciej Kukiałka, Mateusz Weber, Łukasz Zubrzycki, Kinga Dąbrowska, Dawid Czupryński, Adam Rosa, Michał Juraszek, Michał Kłodnicki, Malwina Dubowska Konfederaci. Maj 1439. W Nowym Mieście Korczynie zbiera się szlachta. Naprzeciwko siebie dwa wrogie obozy: Juniores i obóz Oleśnickiego (Przemysław Stippa). Juniores oskarżają, że przeciwnicy zgarniają urzędy i że przez nich stracono czeską koronę. "Upominamy się o swoje, bo walczymy o sprawiedliwość" - krzyczy Spytek (Adam Rosa). Król Władysław (Wiktor Bałtaki) próbuje pogodzić strony. Niestety, bez powodzenia. W końcu opuszcza zgromadzenie. Ale każe Hinczy (Kamil Szklany) spróbować powstrzymać zapędy Spytka. Ale ogłoszenie konfederacji tylko podgrzewa atmosferę i sprawy wymykają się spod kontroli. Konfederaci ruszają pod Grotniki. Tymczasem w Krakowie toczy się śledztwo w sprawie fałszywych monet. Rzeźnik (Grzegorz Szypka) zaczyna wspominać, co kiedyś zrobiono z fałszerzem, a Lech (Mariusz Jakus) blednie z przerażenia. Sławoj (Arkadiusz Smoleński) wcale się nie boi i kupuje sobie nowe ubranie. Nową dwórką królowej zostaje bratanica Spytka - Jadwiga Melsztyńska (Kinga Dąbrowska). 08:05 WSPÓLNY DOM Magazyn, 25 min, Polska, 2025 Autor: Katarzyna Sitnik "Wspólny dom" to magazyn ekumeniczny, który prezentuje wpływ Kościołów mniejszościowych na polską kulturę i codzienność. To wyjątkowa okazja, aby zobaczyć, jak różne tradycje chrześcijańskie współtworzą tożsamość narodową, rozwijają sztukę i zmieniają społeczeństwo. W każdym odcinku widzowie mają okazję zapoznać się z wielokulturowością Polski przez pryzmat teologów, artystów oraz myślicieli i działaczy społecznych zakorzenionych w różnych tradycjach chrześcijańskich. Program przybliża różne poglądy i nurty działania, które mają wpływ na rozwój polskiej kultury, sztuki i duchowości. Cykl, poprzez przekrojowe podejście do ważnych i bieżących tematów, prezentuje także sposoby integracji i budowania jedności w społeczeństwie. Widzowie poznają również historie lokalnych społeczności, które kultywują swoje tradycje oraz ciekawych bohaterów "małych ojczyzn". Do kogo adresowany jest ten cykl? Zarówno do widzów, którzy interesują się szeroko rozumianym ekumenizmem, duchowością, kulturą i tradycjami, a także do tych, którzy poszukują uniwersalnych wartości i inspirujących treści. 08:35 MOZAIKA ŻYDOWSKA. MAGAZYN KULTURALNO - RELIGIJNO - SPOŁECZNY Magazyn, 20 min, Polska, 2025 "Mozaika żydowska" to magazyn kulturalno - religijno - społeczny, który przybliża najważniejsze wydarzenia związane ze środowiskami żydowskimi w Polsce. Program koncentruje się na przedstawieniu życia współczesnej społeczności żydowskiej, pokazując, jak tradycja i nowoczesność współistnieją w jej codziennym funkcjonowaniu. Prezentowane jest bogate i wielowątkowe żydowskie dziedzictwo w kontekście zmieniających się trendów i realiów życia. W każdym odcinku widzowie poznają inspirujące osoby, które angażują się w różne projekty i inicjatywy, propagujące polską kulturę żydowską. Program relacjonuje zarówno wydarzenia kulturalne, jak i religijne, wskazując na te przestrzenie, które są specyficzne, poszerzające wiedzę i inspirujące. "Mozaika żydowska" to połączenie pielęgnowanych tradycji i nowoczesnych form wyrazu. Każdy odcinek przedstawia inne aspekty żydowskiego dziedzictwa poprzez muzykę, sztukę, film, literaturę oraz inne formy działalności artystycznej i społecznej. Cykl jest adresowany do osób zainteresowanych kulturą i historią środowisk żydowskich w Polsce oraz poszukujących inspiracji w tej bogatej tradycji i współczesnej działalności. W tym wydaniu magazynu m.in. o: wystawach z okazji jubileuszu 20 - lecia ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz "1945. Nie koniec, nie początek", wydarzeniach z marca '68, a także historyku i dziennikarzu Marianie Turskim oraz genezie święta Purim. 09:00 DALEKO OD SZOSY - ODC. 2/7 - PRAWO JAZDY Serial TVP, 74 min, Polska, 1976 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Henryk Czarnecki, Zbigniew Chmielewski Zdjęcia: Mikołaj Sprudin Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Krzysztof Stroiński, Sławomira Łozińska, Antoni Jurasz, Gustaw Lutkiewicz, Irena Kownas, Jan Himilsbach, Janusz Paluszkiewicz, Andrzej Wichrowski, Bogusław Semotiuk, Tomek Wilczyński, Ferdynand Matysik Leszek rozpoczyna pracę jako niewykwalifikowany robotnik. Uparcie dąży do celu, jaki sobie wyznaczył. Oszczędza każdy grosz, aby uzbierać pieniądze na wymarzony kurs prawa jazdy. Pracowity i ambitny chłopak kończy kurs samochodowy i zostaje kierowcą wywrotki. Od czasu do czasu przyjeżdża na wieś. Spotyka się z Bronką, która widzi w nim idealnego kandydata na męża. Wspólnie snują plany na przyszłość. Są ze sobą bardzo szczęśliwi, ale dziewczyna nie chce rozpocząć współżycia przed ślubem. Po powrocie do miasta Leszek spędza noc z przygodnie poznaną prostytutką. Wkrótce przekonuje się, że jest zarażony chorobą weneryczną. Tymczasem skruszona Bronka przyjeżdża do niego z wizytą. Chłopak robi wszystko, żeby ani przez chwilę nie zostać z nią sam na sam. Prosi o pomoc zdumionego kolegę z pokoju, by nie odstępował ich na krok. Narzeczona zaczyna coś podejrzewać... 10:25 KANAŁ AUGUSTOWSKI. DZIEŁO ŻYCIA IGNACEGO PRĄDZYŃSKIEGO Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2020 Reżyseria: Leszek Wiśniewski Scenariusz: Leszek Wiśniewski Osią scenariuszową tego filmu jest dychotomia: człowiek i jego dzieło. Człowiek to Ignacy Prądzyński generał, inżynier, fortyfikator, genialny strateg i budowniczy. Dzieło to Kanał Augustowski, jeden z polskich cudów techniki, działający od blisko dwustu lat zabytek, od lat przygotowywany do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. I człowiek, i jego dzieło są wprawdzie obecne w świadomości historycznej Polaków, nawet rozpoznawalne, ale Ignacy Prądzyński kojarzony jest głównie z powstaniem listopadowym, sytuowany gdzieś pomiędzy Chłopickim, Skrzyneckim i Bemem, zaś Kanał Augustowski znany głównie jako wakacyjna atrakcja turystyczna, często lokowany bywa gdzieś na Mazurach. Jak zwykle więc wiedza o rzeczach ważnych jest powierzchowna i stereotypowa. 11:25 EPITAFIA KATYŃSKIE - JANINA LEWANDOWSKA Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski Muzyka: Monika Cybulska "Epitafia katyńskie" to cykl poruszających miniatur filmowych, poświęconych zamordowanym przez NKWD w 1940 roku polskim oficerom oraz ich rodzinom. Janina Lewandowska urodziła się 22 kwietnia 1908 roku w Charkowie w rodzinie o głębokich tradycjach patriotycznych. Jej ojciec, generał Józef Dowbor - Muśnicki, brał aktywny udział w powstaniu wielkopolskim w 1919 roku. Początkowo jednak nic nie wskazywało, że córka pójdzie w ślady ojca i pewnego dnia włoży żołnierski mundur, a także podzieli losy tysięcy polskich bohaterów, czyli poniesie śmierć z sowieckiej ręki. Młoda Janina bardziej niż musztrą interesował się bowiem śpiewem i raczej nie była to żołnierska piosenka. Uczyła się w poznańskim Państwowym Konserwatorium Muzycznym i planowała karierę śpiewaczki, co niezbyt podobało się jej ojcu. Prawdziwa pasja nie kazała jednak na siebie długo czekać - dzięki bratu, który był oficerem pułku lotniczego i zabrał ją na podpoznańskie lotnisko Ławica na pokazy lotnicze. Zakochała się w samolotach. I to było jej prawdziwe powołanie. Mimo że była kobietą, bez większych trudności udało jej się przebić w męskim gronie, jakim było w tamtych czasach środowisko pilotów. Wstąpiła do Aeroklubu Poznańskiego, ukończyła Wyższą Szkołę Pilotażu, a także przeszła specjalne przeszkolenie na aparatach drukujących powszechnie używanych w polskiej armii. Była jedyną kobietą zamordowaną w Katyniu. 11:30 SZLAKIEM MIEJSC NIEZWYKŁYCH - POMNIKI HISTORII S.I - KOTLINA JELENIOGÓRSKA Reportaż, 8 min, Polska, 2017 Reżyseria: Tomasz Drozdowicz Scenariusz: Tomasz Drozdowicz Prowadzący: Krzysztof Grzybowski Kotlina Jeleniogórska często nazywana jest śląskim Elizjum od mitologicznej krainy wiecznej szczęśliwości i wiecznej wiosny. To pamiątka po czasach, gdy na odpoczynek zjeżdżały tu najdostojniejsze pruskie rody. Pozostało po nich kilkadziesiąt niezwykłych kompleksów pałacowo-parkowych, które dziś są unikatem na skalę europejską. Na zaledwie 100 kilometrach kwadratowych podziwiać można aż 30 zabytkowych rezydencji. Jedenaście pałaców wpisano na prestiżową listę Pomników Historii. W Dolinie Pałaców i Ogrodów odnajdziemy praktycznie wszystkie style architektoniczne od gotyckich zamków z wieżami obronnymi, renesansowych dworów i klasycystycznych rezydencji, po barokowe pałace. To, co je łączy, to rozległe parki i widok na Śnieżkę - górę w tamtym czasie uznawaną za magiczną. Po latach zapomnienia i zaniedbań, dzięki pracom konserwatorskim, rezydencje w dużej mierze odnowiono i udostępniono turystom. Dziś mieszczą się w nich hotele, szkoły, siedziba fundacji, muzeum i galeria sztuki. 11:45 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - SUDAN. MIĘDZY NILEM A PUSTYNIĄ (SUDAN, THE OTHER NILE COUNTRY) Serial dokumentalny, 52 min, Francja, 2020 Ta niezwykła seria dokumentalna pomaga odkryć bogactwo, magię i piękno najciekawszych miejsc na świecie: ich naturalne cuda i sławne zabytki, wytwory lokalnych rzemieślników i zapierające dech w piersiach krajobrazy. W każdym odcinku na widzów czeka niezapomniana podróż przez tradycję i historię kolejnego kraju, który jest wymarzonym miejscem docelowym każdego podróżnika. 12:45 EPITAFIA KATYŃSKIE - KAROL WALTER Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Paweł Pawlicki, Maciej Dancewicz, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska Por. Karol Walter, urodzony 27 stycznia 1891 roku w miejscowości Nedwórna. Sędzia sądu grodzkiego we Lwowie. Zamordowany w Katyniu w 1940 roku. 12:55 NIEPOSKROMIONE WIELKIE JEZIORA - ODC. 2 WIELKI CHŁÓD (GREAT LAKES UNTAMED / DIE GROEN SEEN EP. 2 THE BIG FREEZE) Cykl dokumentalny, 50 min, Kanada/Austria, 2022 Reżyseria: Ted Oakes, Jeff Morales, Nicholas De Pencier Wielki chłód. Na wstrzymanym oddechu pod półmetrową warstwą lodu nurkowie poznają największy słodkowodny zbiornik wodny świata. Tu, gdzie pływają, znajdował się niegdyś ogromny lądolód, wdzierający się w podłoże skalne dzisiejszej Ameryki Północnej. Po jego stopnieniu powstało pięć olbrzymich jezior. Lód powraca tu co roku. Wówczas zwierzęta muszą podjąć wyzwanie, by przetrwać w obliczu potężnych żywiołów zimy w krainie Wielkich Jezior Ameryki Północnej. Mroźne powietrze gwałtownie uderza o powierzchnię Wielkich Jezior. Sroga zima nadchodzi szybko i nieubłaganie. Miejscowe zwierzęta muszą poradzić sobie z najbardziej ekstremalnymi i nieprzewidywalnymi zmianami temperatury na ziemi. 14:00 THE JAYHAWKERS! Western, 100 min, USA, 1959 Reżyseria: Melvin Frank Scenariusz: A. I. Bezzerides Lektor: Janusz Szydłowski Aktorzy: Nicole Maurey Były uczestnik wojny secesyjnej próbuje ułożyć sobie życie w nowej rzeczywistości, ale przeszłość nie daje mu spokoju. 15:40 EPITAFIA KATYŃSKIE - EPITAFIA KATYŃSKIE. EMANUEL KOROMPAY Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki Muzyka: Monika Cybulska Emanuel Aladar Korompay, absolwent filologii węgierskiej na Uniwersytecie w Budapeszcie. Jako porucznik armii austrowęgierskiej w 1914 r. stacjonował w Przemyślu. Ożenił się z Polką i przyjął polskie obywatelstwo. Od 1930 r. mieszkał z żoną i córkami w Warszawie. Pracował jako lektor na Wydziale Hungarystyki UW. Zmobilizowany w sierpniu 1935 r. jako kapitan Wojska Polskiego dostał się do obozu w Starobielsku. Zginął w Charkowie. 15:50 FAKE CZY HISTORIA? - ODC. 28 Program historyczny, 35 min, Polska, 2025 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska Reżyseria: Marzena Strąg Prowadzący: Wojciech Szeląg "Fake czy historia?" to program, który zgłębi kontrowersyjne tematy XX wieku, poddając je dyskusji z udziałem dwóch ekspertów o odmiennych poglądach. Program cechuje dynamiczne tempo i intensywne, 20 - minutowe debaty, które budują dramaturgię i wzbudzają emocje. Korzystamy z autentycznych przestrzeni Muzeum Historii Polski i Muzeum II Wojny Światowej jako historycznego tła dla debat, co nadaje głębi omawianym tematom. Interaktywny element polegający na głosowaniu widzów na eksperta, który przekonał ich do swojego stanowiska, angażuje publiczność, umożliwiając jej bezpośredni udział. Krótkie felietony pełnią funkcję narzędzia do pogłębiania omawianych tematów, zapewniając wszechstronne podejście. Narracja zachęci do krytycznego myślenia oraz do pogłębienia wiedzy widzów na temat spornych wydarzeń z przeszłości, ukazując różnorodne perspektywy i opinie. 16:25 EPITAFIA KATYŃSKIE - ZYGMUNT ŁOTOCKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Marek Drążewski, Marek Drążewski, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Paulina Brzezińska, Paulina Brzezińska, Piotr Weychert, Paweł Pawlicki, Maciej Dancewicz, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Zygmunt Marian Łotocki (ur. 16 stycznia 1904 we Włodawie, zm. 1940 w Katyniu), polski łucznik, pisarz i publicysta, podporucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej. Poznał Rosję już w dzieciństwie. Jego ojciec inżynier budował na Syberii koleje. Do Polski rodzina wróciła w roku 1920. Ukończył polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Należał do pionierów sportu łuczniczego w Polsce. Był wielokrotnym rekordzistą kraju. W turnieju drużynowym mistrzostw świata zdobył złoty medal, a jako trener wychował grupę wybitnych łuczniczek, w tym sławną Jadwigę Kurkowską - Spychajłową, wielokrotną medalistkę mistrzostw świata, Annę Moczulską, Zofię Bunch oraz Marię Pańków - swoją późniejszą żonę. Opublikował podręczniki "Sport łuczniczy" i "Łucznictwo". Był również poetą, członkiem grupy Kwadryga. Publikował swoje wiersze o sporcie w czasopismach literackich. Pracował jako polonista w gimnazjum w Piotrkowie. We wrześniu 1939 roku jako podporucznik rezerwy nie otrzymał na czas karty mobilizacyjnej, więc postanowił na ochotnika zgłosić się do macierzystego 34. pułku piechoty z Białej Podlaskiej, dokąd na rowerze wyjechał z Piotrkowa. W listopadzie z obozu w Kozielsku, dotarł do rodziny tylko jeden list. W kwietniu 1943 roku podczas ekshumacji na terenie Katynia, zidentyfikowano zwłoki Zygmunta Łotockiego. 16:30 NIEZNANA WOJNA NA PÓŁNOCY S.I - ODC. 6/6 (UNTOLD ARCTIC WARS) Serial dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2021 Reżyseria: Teemu Hostikka, Anna - Reeta Eksyma Scenariusz: Teemu Hostikka, Anna - Reeta Eksyma To pierwsza w historii seria, która ujawnia rolę państw regionu arktycznego w II wojnie światowej i próbuje odtworzyć militarne zmagania w tym rejonie. Widzowie będą mogli obejrzeć w akcji nurków odnajdujących zatopione niemieckie wraki samolotów, archeologów badających ukryte masowe groby i historyków tropiących tajne nadmorskie fortece. W serii kolorowe materiały archiwalne oraz wysokiej jakości animacje komputerowe. 17:35 EPITAFIA KATYŃSKIE - STEFAN PIEŃKOWSKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Paulina Brzezińska, Marek Drążewski, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Stefan Kazimierz Pieńkowski (ur. 27 sierpnia 1885 w Warszawie, zm. 1940 w Katyniu) polski lekarz neurolog i psychiatra, profesor neurologii i psychiatrii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Major rezerwy Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej. Wiosną 1943 roku, w zbiorowych mogiłach w lesie katyńskim znaleziono przy zwłokach oficera: dowód osobisty, kartę wędkarską, trzy karty pocztowe i pamiętnik, spisywany w kalendarzu terminowym "Vademecum". Pod datą 17 września 1939 roku autor napisał: "Założyliśmy szpital polowy w gmachu szkoły. Oficerów około trzydziestu. O dwunastej wiadomości o wojennym wystąpieniu Rosji. O czternastej wzięcie do niewoli. Piechotą razem z rzeczami dziesięć kilometrów. Rzeczy w walizie rzuciłem. Nocleg na stacji. Kierunek pochodu na Husiatyn". Dziennik ten prowadził Stefan Pieńkowski, major rezerwy, doktor medycyny. Wybitny neurolog i psychiatra. W latach 20. kierował szpitalem szkoły podchorążych sanitarnych w Warszawie. W 1932 roku po otrzymaniu nominacji na profesora nadzwyczajnego, został dyrektorem kliniki Neurologiczno - Psychiatrycznej UJ. Był autorem ponad 30 prac naukowych z dziedziny neurologii oraz znakomitym pełnym polotu wykładowcą uniwersyteckim. "Trzeci listopada. Kozielsk miasteczko obwodu Smoleńskiego. O 12 w nocy przyjazd. Siedem kilometrów pieszo. Obóz duży". Ostatnie zapiski w pamiętniku profesora Pieńkowskiego: "Trzeciego kwietnia czterdziestego roku: Kąpiel. Nagle wysłano grupę siedemdziesięciu czterech z różnych baraków. Mówią o obozach rozdzielnych, wyjazdowych. Nowa partia wyruszyła, około czterystu. Podniecenie ogólne. Siódmego. Dalsza partia: poszło z pokoju dwóch generałów. Dziwnie samotnie. Ósmego. Wyjechała nowa grupa - trzynastu. Kiedyż i ja ruszę? Tłumaczenia wyjazdu najsprzeczniejsze. Dziewiątego kwietnia. Cisza. Norwegia wciągnięta w blokadę Niemiec przez Anglię. Z bloku odeszło - trzech". 17:40 POLSKA I ŚWIAT Z HISTORIĄ W TLE - KOTWICA PW - TYLKO TRZY MAŹNIĘCIA PĘDZLEM... Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2013 Scenariusz: Dominik Kaźmierski Film dokumentalny o historii i kulisach opracowania jednego z najbardziej znanych symboli polskiej konspiracji - kotwicy, będącej znakiem Polski Walczącej. 18:00 ZIEJA - ODC. 3 "PRAWDA PONAD WSZYSTKO" Serial, 43 min, Polska, 2022 Reżyseria: Robert Gliński Zdjęcia: Witold Płóciennik Aktorzy: Mateusz Więcławek, Kaja Walden, Katarzyna Trzcińska, Małgorzata Różniatowska, Małgorzata Maślanka, Katarzyna Romańczuk, Marianna Zydek, Piotr Machalica, Andrzej Seweryn, Zbigniew Zamachowski, Sławomir Orzechowski, Kamil Przystał, Anna Matecka, Alex Kozłowski, Rainer Egger Kolejne spotkanie z Zieją nie przynosi Grosickiemu spodziewanych rezultatów, oficer prosi swoich mocodawców, by aresztowali kilku działaczy opozycji. Pułapka zaczyna działać. Wzburzony Zieja przychodzi do Grosickiego. Chce widzenia ze swoimi przyjaciółmi. W kilka dni później zostaje zawieziony do więzienia. Tam spotyka się z aresztowanymi. Ich szczera rozmowa jest nagrywana. Grosicki uzyskuje wreszcie informację, której od dawna bezskutecznie poszukiwał. Informację, która odpowiednio spreparowana może zniszczyć cały ruch. Kiedy chce się podzielić odkryciem ze swoim przełożonym, okazuje się, że jego misja stała się nieaktualna. Aresztowani opozycjoniści zostają wypuszczeni na wolność. Jest amnestia. To propagandowe posunięcie władzy z okazji 33. rocznicy powstania PRL - u. Grosicki przegrywa. 18:55 LAS KATYŃSKI Film dokumentalny, 53 min, Polska/Francja 1990 Scenariusz i reżyseria: Marcel Łoziński Zdjęcia: Jacek Petrycki, Andrzej Adamczak, Witold Stok Opracowanie muzyczne: Danuta Zankowska Ten dokument powstał z inspiracji Andrzeja Wajdy. Marcel Łoziński przypomina w nim o zbrodni dokonanej przez NKWD w Katyniu w 1940 roku. Opowiada o zamordowaniu kilku tysięcy polskich oficerów i policjantów internowanych w ZSRR we wrześniu 1939 roku. Odsłania próby ukrycia prawdy o tym zbrodniczym czynie, przypisywanym przez Rosjan Niemcom. Swoją opowieść buduje Łoziński z relacji ludzi, którzy przebywali w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, skąd Polaków wywieziono do lasów katyńskich na śmierć, oraz tych, którzy z tragedią zetknęli się bezpośrednio. Ich wypowiedzi wplata w obrazy podróży, a właściwie pielgrzymki grupy członków Rodziny Katyńskiej jadących wreszcie oddać swym bliskim - po półwieczu - ostatnią posługę. 20:05 KRONIKI HITLERA - ODC. 13. SAMOBÓJSTWO. ROK 1945 (KRONIKI HITLERA) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Hermann Pölking Lektor: Paweł Straszewski Kroniki pokazują codzienność zwykłych ludzi w Europie w latach 1889 - 1945. Stanowi to tło dla szczegółowej relacji z życia Adolfa Hitlera od jego dojścia do władzy po samobójstwo w berlińskim bunkrze. To najobszerniejsza do tej pory kompilacja materiałów archiwalnych, z których prawie połowa nie była wcześniej publikowana. 21:05 SZCZĘŚCIE ŚWIATA Film obyczajowy, 98 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rosa Scenariusz: Michał Rosa Zdjęcia: Marcin Koszałka Aktorzy: Karolina Gruszka, Agata Kulesza, Tomasz Borkowski, Krzysztof Stroiński, Dorota Segda, Marcin Perchuć, Przemysław Bluszcz, Marek Kalita Akcja filmu dzieje się na Śląsku - latem 1939 i w czasach powojennych - w latach 50. Opowieść o niezwykłej kamienicy na Śląsku, tuż przy granicy polsko - niemieckiej, i jej mieszkańcach: pięknej Róży oraz zauroczonych nią trzech mężczyznach - Polaku, Ślązaku i młodym Niemcu. Róża jest niezależną kobietą, Żydówką. W trakcie jedynej w filmie wojennej sceny będącej wyraźną, nie tylko czasową cezurą znika z życia kamienicy. Pozostawia jednak ślad w sercach mieszkających za ścianą mężczyzn: puste miejsce, tęsknotę i poczucie winy, czyli uczucia, które w drugiej, powojennej części filmu odmienią losy bohaterów. 22:55 KATYŃ. OSTATNI ŚWIADEK (LAST WITNESS, THE) (THE LAST WITNESS) Dramat, 89 min, Wielka Brytania/Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Szkopiak Scenariusz: Paul Szambowski, Piotr Szkopiak Aktorzy: Alex Pettyfer, Robert Więckiewicz, Talulah Riley, Piotr Stramowski, Michael Gambon, Will Thorp Akcja filmu rozpoczyna się dwa lata po zakończeniu II wojny światowej. Młody, ambitny dziennikarz z Bristolu, Stephen Underwood, poszukuje tematu, który pomoże mu zdobyć rozgłos i zapewni szybki rozwój kariery zawodowej. Tymczasem jego uwagę zwracają dziwne wypadki w miejscowym obozie dla dipisów. Badając tę sprawę, dociera do informacji o jeńcach wojennych i mrocznej tajemnicy Katynia. Dzięki ostatniemu świadkowi katyńskiej masakry, odkrywa, co naprawdę się wydarzyło wiosną 1940 roku. Ofiarami zbrodni popełnionej przez NKWD było ponad 20 tysięcy polskich oficerów i cywili. Drążąc temat, Stephen Underwood ujawnia niechlubną rolę władz brytyjskich, ryzykując w ten sposób dalszą karierę, a nawet życie. 00:40 OSTATNI ŚWIADEK Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2005 Reżyseria: Paweł Woldan Scenariusz: Paweł Woldan Zdjęcia: Andrzej Adamczak Muzyka: Andrzej Krauze Filmowa opowieść o zmarłym w 1997 r. w wieku 98 lat Stanisławie Swianiewiczu, profesorze ekonomii Uniwersytetu Wileńskiego, gorącym patriocie i prawym, dzielnym człowieku. Urodzony w stolicy Inflant, Dźwińsku, syn budowniczego kolei i nauczycielki niemieckiego, młody Swianiewicz brał udział w wojnie polsko - bolszewickiej 1920 r. i został nawet odznaczony Krzyżem Walecznych. Studia rozpoczęte w Moskwie przed rewolucją październikową kontynuował po powrocie do cywila na otwartym po 87 latach przerwy Uniwersytecie Wileńskim. Tam poznał też swą przyszłą żonę, Olimpię. Ekonomista, ale także dziennikarz i publicysta polityczny, był Swianiewicz zwolennikiem federalistycznych idei Piłsudskiego, zdecydowanym przeciwnikiem przyłączenia Wilna do Polski. Uważał je bowiem za miasto bardzo litewskie. Przy jego współudziale powstał tam Instytut Naukowo - Badawczy Europy Środkowo - Wschodniej. Ale jego długie i bogate życie naznaczyło w największym stopniu jedno wojenne doświadczenie. Gdy wybuchła II wojna, powołany do wojska Swianiewicz wyruszył jako dowódca kompanii gospodarczej na front. Niestety, pod koniec września on i tysiące jego towarzyszy znalazło się w sowieckiej niewoli. W pierwszych dniach listopada 1939 r. trafił do obozu w Kozielsku, skąd kilka miesięcy później wraz z innymi oficerami ruszył pociągiem w kierunku Smoleńska. Na stacji Gniazdowo nieoczekiwanie wywołano go, umieszczono w innym wagonie. Stamtąd obserwował, jak jego współtowarzyszy podróży ładowano do autobusu z zamalowanymi szybami i dokądś wywożono. Autobus kursował wiele razy, wożąc kolejne grupy. Nigdy więcej ich nie ujrzał. Sam trafił najpierw do więzienia w Smoleńsku, później do moskiewskiej Łubianki. Bezpodstawnie oskarżony o szpiegostwo, został skazany na 8 lat łagru i wywieziony na daleką północ, do okręgu Komi. Miesiącami cierpiał głód, harował ponad siły, o mało nie umarł z wycieńczenia. Udało mu się stamtąd wydostać dopiero w kwietniu 1942 r. na mocy porozumienia Sikorski - Majski, umożliwiającego Polakom wstępowanie do armii gen. Andersa. Na próżno usiłował się dowiedzieć, co się stało z tysiącami jego kolegów z Kozielska. Dopiero kiedy w kwietniu 1943 r. berlińskie radio podało wiadomość o wykryciu zbiorowych mogił polskich niedaleko Smoleńska, domyślił się prawdy. Pod wpływem tego doświadczenia przystąpił do spisywania swoich wspomnień - on, ostatni świadek wydarzeń poprzedzających katyńską masakrę, która zdaniem profesora była zemstą Rosjan za przegraną 1920 r. W końcu 1943 r. został doradcą rządu polskiego w Londynie. Po wojnie nie mógł już wrócić do kraju, a próba ściągnięcia do siebie rodziny skończyła się niepowodzeniem. Swianiewicz musiał więc sam rozpocząć nowe życie. Zaczął wykładać na angielskich uczelniach, przez parę lat przebywał na Dalekim Wschodzie jako rzeczoznawca UNESCO, a w 1958 r. został wykładowcą London School of Economics. Po 18 latach rozłąki spotkał się wreszcie z żoną i dziećmi. W Wielkiej Brytanii wydał m.in. książkę o działalności NKWD, ale dziełem jego życia pozostanie opublikowana w paryskiej "Kulturze" książka "W cieniu Katynia" - rzetelna, prawdziwa, obiektywna. Od 1963 r. aż do emerytury był związany z uniwersytetem St. Mary's w kanadyjskim Halifaxie. Do Polski przyjechał dopiero po zmianie ustroju, ale już nie zdecydował się na zamieszkanie tu na stałe. Pochowano go koło ukochanej żony w Halifaxie. W filmie o profesorze Swianiewiczu mówią m.in. Czesław Miłosz i prof. Stanisław Stomma, którzy znali go z czasów wileńskich, a wypowiedzi nagrali na krótko przed śmiercią, oraz dzieci profesora: Bernadetta, Maria i Witold. W filmie wykorzystano archiwum rodzinne Swianiewiczów, liczne materiały archiwalne oraz zdjęcia inscenizowane. 01:55 SZEROKIE TORY - SZEROKIE TORY. BUNKRY SEWASTOPOLA Reportaż, 23 min, Polska, 2010 Autor: Barbara Włodarczyk Pasjonująca podróż po podziemiach Sewastopola. To słynne miasto na Krymie będące bazą Floty Czarnomorskiej (rosyjskiej i ukraińskiej) przez całe dziesięciolecia stanowiło jeden z najbardziej tajnych obiektów wojskowych w ZSRR. W podziemnych bunkrach mieściły się m. in. arsenały broni jądrowej, fabryki, porty łodzi podwodnych. Na rozkaz Stalina zaczęto też budować pod ziemią tzw. miasto bliźniacze. Miały tam być punkty dowodzenia, szkoły, szpitale. Niektóre z budynków mają po kilka pięter. Bohaterem reportażu jest były oficer Eduard Rogowski, który penetruje podziemny Sewastopol będący zwierciadłem tego, co jest na górze.