TVP Historia Poniedziałek, 14.04.2025 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 14 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 966 - Mieszko I przyjął chrzest; 1966 - inauguracja w Gnieźnie obchodów Millenium; 1722 - odkryto Wyspę Wielkanocną; 1912 - zatonięcie Titanica; 1930 - śmierć (podobno samobójcza...) Włodzimierza Majakowskiego; 07:00 FAKE CZY HISTORIA? - ODC. 28 Program historyczny, 35 min, Polska, 2025 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska Reżyseria: Marzena Strąg Prowadzący: Wojciech Szeląg "Fake czy historia?" to program, który zgłębi kontrowersyjne tematy XX wieku, poddając je dyskusji z udziałem dwóch ekspertów o odmiennych poglądach. Program cechuje dynamiczne tempo i intensywne, 20 - minutowe debaty, które budują dramaturgię i wzbudzają emocje. Korzystamy z autentycznych przestrzeni Muzeum Historii Polski i Muzeum II Wojny Światowej jako historycznego tła dla debat, co nadaje głębi omawianym tematom. Interaktywny element polegający na głosowaniu widzów na eksperta, który przekonał ich do swojego stanowiska, angażuje publiczność, umożliwiając jej bezpośredni udział. Krótkie felietony pełnią funkcję narzędzia do pogłębiania omawianych tematów, zapewniając wszechstronne podejście. Narracja zachęci do krytycznego myślenia oraz do pogłębienia wiedzy widzów na temat spornych wydarzeń z przeszłości, ukazując różnorodne perspektywy i opinie. 07:40 EX LIBRIS - ODC. 568 Magazyn, 20 min, Polska, 2025 Prowadzący: Krzysztof Grzybowski W nowej odsłonie programu "Ex Libris" autorzy prezentują najciekawsze książki historyczne, intrygujących autorów, wciągające tytuły oraz fascynującą historię i jej bohaterów. Powracający na antenę TVP Historia magazyn zyskał nowoczesną formułę: staranną warstwę filmową, atrakcyjną grafikę oraz dynamiczny montaż. Prowadzący program, Krzysztof Grzybowski, z niezwykłą lekkością rozmawia z autorami najciekawszych nowości wydawniczych. Poza tym w magazynie widzowie mogą znaleźć subiektywne rankingi szeroko pojętych książek historycznych, kwestionariusze popularnych autorów, omówienia najnowszych trendów czy prezentacje książkowych premier. 08:05 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 7/13 Serial sensacyjny, wojenny, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Jesień 1939 r. Aresztowany przez Harry'ego Sauera Herbert Russ, mąż Joanny, zostaje zakatowany przez niego podczas przesłuchania. W sali teatru w Szczawnie (Bad Salzbrunn), gdzie Joanna i Natalia słuchają koncertu, nasłany przez Sauera snajper ma zlikwidować Joannę. Zamach nie udaje się, gdyż do teatru przybywa admirał Canaris, aby poinformować Joannę o śmierci jej męża. Ostrzega, że musi ona natychmiast wyjechać do Szwajcarii. Szef RSHA, Heydrich, jest wściekły, że Sauer zamordował cennego świadka. Za karę odsyła go do służby w dalekim Berlinie. Marzec 1945 r. Natalia torturowana przez Beera decyduje się podjąć współpracę i wysyłać spreparowane depesze. Globcke sprawdza, czy nie ukrywa w tekście sygnału alarmowego. Nie odnajduje żadnego, ale jego ocena jest myląca. W Paryżu, gdzie odbierane są depesze od Natalii, Joanna niepokoi się brakiem łączności. Szef łączności uspokaja ją, że nie oznacza to, iż stało się coś strasznego. Compaigne i Czerny docierają do Remagen, gdzie wojska amerykańskie przechwyciły most na Renie i tamtędy wjeżdżają do Niemiec. Szef kryptologów, prof. Kunze, uzyskuje zgodę na dotarcie do archiwów w podziemiach zamku Książ, gdzie może być depesza poszukiwana przez Jorga, której szyfr ma umożliwić uruchomienie "Aparatu". Jorg wybiera się w podróż do Książa, lecz przy wyjściu z zamku zatrzymuje go Globcke i zaprasza na obiad. Oświadcza, że zdobył dowody na to, że jest szpiegiem. Jorg nie znajduje jednak odpowiedzi na pytanie, dlaczego Globcke go nie aresztuje. Zdaje sobie sprawę, że został włączony do gry, którą prowadzi esesman. Tylko o co w tej grze chodzi? Jorg jedzie do Książa, wiedząc, że rządzi tam Sauer, który nie zapomniał, że w 1939 r. Jorg odebrał mu więźnia, co doprowadziło do załamania jego kariery. Sauer odbiera jednak telefon od Globckego, który ostrzega, że nie wolno mu tknąć Jorga. Sauer, morfinista, nie ma zamiaru stosować się do tej rady. W narkotycznym transie szykuje się do dokonania zemsty. 09:00 HISTORIA POLSKI - ARAM Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2014 Reżyseria: Krzysztof Talczewski Scenariusz: Krzysztof Talczewski, Krzysztof Talczewski Muzyka: Andzrej Milanowski Lektor: Andrzej Chyra Aram to pseudonim Arkadiusza Rybickiego, polityka, działacza społecznego, posła. 10 kwietnia 2010 roku zginął w Smoleńsku, w drodze na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Miał wówczas 57 lat. 40 lat wcześniej w Stoczni Gdańskiej wykonał napis "Nie zapomnimy Katynia". Już jako siedemnastolatek rozpoczął działalność opozycyjną. Od 1979 roku był związany z Ruchem Młodej Polski, redagował czasopismo "Bratniak". W sierpniu 1980 roku współpracował ze strajkującymi robotnikami Wybrzeża, spisał 21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Po pamiętnym sierpniu zaangażował się w działalność NSZZ "Solidarność". Był internowany w stanie wojennym. W drugiej połowie lat 80. podjął pracę w sekretariacie Lecha Wałęsy, w końcu lat 90. został wiceministrem kultury, a potem posłem do Sejmu z ramienia PO. Razem z żoną kierował fundacją opiekującą się dziećmi autystycznymi. Mimo swoich często konserwatywnych poglądów był niezmiernie otwarty na otaczający go świat. Maniery dżentelmena potrafił łączyć z poczuciem abstrakcyjnego humoru i dystansu do pełnionych przez siebie funkcji. Zawsze kierował się zasadami, w które szczerze wierzył i wzbudzał szacunek także u osób, które niekoniecznie podzielały jego poglądy. Historia życia Arama została opowiedziana w pierwszej osobie. Wpisuje się w wydarzenia polityczne, społeczne i kulturowe, które z całą pewnością nie były mu obojętne i zostawiły ślad w jego percepcji świata. Film jest barwny i różnorodny, bo życie Arama było barwne i różnorodne. Licealista wzywający w grudniu 1980 robotników do walki o niepodległość, hipis sprzyjający obecności amerykańskiej w Wietnamie, konserwatysta uwielbiający Doorsów i Jimiego Hendrixa, prawicowiec szyjący dżinsy i chodzący w lenonówkach, opozycjonista mający tysiące pomysłów i niezmiernie aktywny w ich realizacji, delikatny i wrażliwy w relacjach międzyludzkich, twardy i bezkompromisowy w stosunku do władzy komunistycznej. Wysoki urzędnik państwowy w niepodległej Polsce, zaangażowany w powstanie ważnych projektów społeczno - politycznych potrafi stać się producentem anarchizującej emisji telewizyjnej. Aram uwielbiał opowiadać anegdoty i vice versa, jego bliscy chętnie żartowali o nim samym. Film jest rodzajem kolażu ułożonego przez rodzinę i przyjaciół. 10:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NAJDŁUŻSZA BITWA Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony najdłuższej bitwie wojny - bitwie o Atlantyk. 10:30 ŻYCIODAJNE RZEKI PÓŁWYSPU IBERYJSKIEGO - ODC. 2 GWADIANA (IBERIA'S RIVERS OF LIFE / FLÜSSE DES LICHTS EP. 2 GUADIANA) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Michael Gregor Seria dokumentalna opowiadająca o największych rzekach Hiszpanii i Portugalii. Wielkie rzeki z dala od destynacji turystycznych ukazują nieznany i mistyczny Półwysep Iberyjski. Podobnie jak ludzkie naczynia krwionośne, rzeki są ścieżkami życia. Niemal każda zaawansowana cywilizacja zawdzięcza swój rozwój istnieniu tych pulsujących strumieni życia. Rzeki były pierwszymi autostradami; transportowały wiedzę, dobra, odkrywców i zdobywców. Podążając za tymi wielkimi strumieniami, znajdujemy zapomniane niegdyś krajobrazy, zamieszkane przez niezwykłych ludzi z często wyjątkowymi biografiami. Odcinek drugi poświęcony jest rzece Gwadiana - w Hiszpanii i Portugalii, jest to główna rzeka południowej Estremadury. Za czasów rzymskich stanowiła oś prowincji Hispania Baetica, której główne miasto Mrida, leżące nad rzeką, było jednym z ważniejszych miast ówczesnej Hiszpanii. Rzekę wymienia Pliniusz w swoim dziele. Źródła rzeki znajdują się w prowincji La Mancha. Wody rzeki stanowią główne bogactwo rolnictwa Estremadury. Na rzece znajduje się około 1830 tam służących nawadnianiu oraz kilka elektrowni wodnych. Uchodzi do Zatoki Kadyksu. 11:25 GIGANCI NAUKI - JAN CZOCHRALSKI Cykl dokumentalny, 11 min, Polska, 2021 Reżyseria: Alina Czerniakowska Scenariusz: Alina Czerniakowska Kto jest twórcą terminu witamina? Dlaczego każdy ma przy sobie monokryształ stworzony metodą Czochralskiego? Kto był nazywany Edisonem metalurgii? Wynalazek, którego z gigantów nauki był umieszczony na wieży Eiffla? Do czego wykorzystywany był polon? Kto opracował oznaczenia grup krwi? Jak nazywał się twórca pierwszej skutecznej szczepionki na tyfus? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziemy w mini - cyklu "Giganci nauki". Są wśród nich polscy odkrywcy, wynalazcy, konstruktorzy i projektanci. Przedstawione zostaną ich największe osiągnięcia, wyjaśniona waga poszczególnych innowacji oraz ich wykorzystanie. Zaproponowane postacie to przedstawiciele nauk medycznych, fizyki, chemii oraz matematyki. 11:35 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY KAZIMIERZ III WIELKI Debata, 30 min, Polska, 2015 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Prowadzący: Marek Zakrocki, Marek Zakrocki Wykonawcy: Henryk Samsonowicz, Tomasz Panfil, Marek Kazimierz Barański Imię Kazimierz otrzymał najmłodszy syn Władysława Łokietka po swoim dziadzie po mieczu, Kazimierzu - księciu kujawskim. Historia dała mu przydomek "Wielki". Czym ostatni panujący z dynastii Piastów zasłużył sobie na takie miano? Jakim był gospodarzem kraju? Zaczynał skromnie, by po blisko czterdziestu latach panowania kończyć je jako władca liczącego się już państwa w Europie. Niemal trzykrotnie powiększył jego terytorium. Zadbał o uporządkowanie prawa. Chcąc podnieść obronność państwa, nakazał wzniesienie zamków i umocnienie już istniejących. Powstawały nowe miasta i wsie. W 1364 roku Kazimierz Wielki założył w Krakowie Studium Generalne. Za jego panowania nastąpił rozwój gospodarczy. Król rozpoczął też bicie własnej monety srebrnej - grosza. Zadbał o poprawę stosunków z Zakonem Krzyżackim i Czechami. Zawarł sojusz z Węgrami. Król, o którym Jan Długosz mówił "Zastawszy Polskę glinianą, drewnianą i nieschludną, pozostawił ją Kazimierz Wielki murowaną, ozdobną i wspaniałą". Czy dlatego jako jedyny polski władca otrzymał przydomek Wielki? A może zapomnieliśmy o jego błędach i słabościach? 12:10 CZTERDZIESTOLATEK - ODC. 16/21 - GDZIE BYŁAŚ, CZYLI SZEKSPIR Serial TVP, 49 min, Polska, 1976 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Jacek Stachlewski Aktorzy: Anna Seniuk, Irena Kwiatkowska, Andrzej Kopiczyński, Roman Kłosowski, Leonard Pietraszak, Włodzimierz Boruński, Krystyna Feldman, Piotr Kąkolewski, Maria Klejdysz, Leon Niemczyk, Mirella Olczyk, Jan Pietrzak, Andrzej Stockinger, Kazimiera Utrata Lusztig Wykonawcy: Andrzej Rosiewicz Dyrektora Stefana Karwowskiego bez reszty pochłaniają sprawy zawodowe. Niewiele czasu poświęca swoim dzieciom, interweniuje jedynie w sytuacjach krytycznych. Jagoda dostaje od ojca ostrą reprymendę w związku z kolejną dwóją z geografii. Następnego dnia nie wraca po lekcjach do domu. Rodzice wpadają w panikę. Ojciec szuka córki wszędzie, u jej koleżanek i znajomych, w pogotowiu i w szpitalach. Bezskutecznie. Gdy państwo Karwowscy już tracą nadzieję na odnalezienie dziecka, Jagoda zjawia się w domu. Nie chce jednak rozmawiać z rodzicami na temat swojej eskapady. 13:15 NIEPOSKROMIONE WIELKIE JEZIORA - ODC. 2 WIELKI CHŁÓD (GREAT LAKES UNTAMED / DIE GROEN SEEN EP. 2 THE BIG FREEZE) Cykl dokumentalny, 50 min, Kanada/Austria, 2022 Reżyseria: Ted Oakes, Jeff Morales, Nicholas De Pencier Wielki chłód. Na wstrzymanym oddechu pod półmetrową warstwą lodu nurkowie poznają największy słodkowodny zbiornik wodny świata. Tu, gdzie pływają, znajdował się niegdyś ogromny lądolód, wdzierający się w podłoże skalne dzisiejszej Ameryki Północnej. Po jego stopnieniu powstało pięć olbrzymich jezior. Lód powraca tu co roku. Wówczas zwierzęta muszą podjąć wyzwanie, by przetrwać w obliczu potężnych żywiołów zimy w krainie Wielkich Jezior Ameryki Północnej. Mroźne powietrze gwałtownie uderza o powierzchnię Wielkich Jezior. Sroga zima nadchodzi szybko i nieubłaganie. Miejscowe zwierzęta muszą poradzić sobie z najbardziej ekstremalnymi i nieprzewidywalnymi zmianami temperatury na ziemi. 14:20 LAS KATYŃSKI Film dokumentalny, 53 min, Polska/Francja 1990 Scenariusz i reżyseria: Marcel Łoziński Zdjęcia: Jacek Petrycki, Andrzej Adamczak, Witold Stok Opracowanie muzyczne: Danuta Zankowska Ten dokument powstał z inspiracji Andrzeja Wajdy. Marcel Łoziński przypomina w nim o zbrodni dokonanej przez NKWD w Katyniu w 1940 roku. Opowiada o zamordowaniu kilku tysięcy polskich oficerów i policjantów internowanych w ZSRR we wrześniu 1939 roku. Odsłania próby ukrycia prawdy o tym zbrodniczym czynie, przypisywanym przez Rosjan Niemcom. Swoją opowieść buduje Łoziński z relacji ludzi, którzy przebywali w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie, skąd Polaków wywieziono do lasów katyńskich na śmierć, oraz tych, którzy z tragedią zetknęli się bezpośrednio. Ich wypowiedzi wplata w obrazy podróży, a właściwie pielgrzymki grupy członków Rodziny Katyńskiej jadących wreszcie oddać swym bliskim - po półwieczu - ostatnią posługę. 15:15 PRASA DONOSI - BUDOWNICTWO W II RP Felieton, 6 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska W okresie międzywojennym brak mieszkań najbardziej odczuwany był w dynamicznie rozwijających się miastach. W kolejnym odcinku serii "Prasa donosi" opowiemy, jak rząd i samorządy starały się rozwiązać ten problem. 15:25 KORONA KRÓLÓW - ODC 212 Telenowela historyczna TVP, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Wojciech Pacyna, Wojciech Pacyna, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Jan Piotr Szafraniec, Anna Krasuska, Dominik Rettinger Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Marcin Rogacewicz, Piotr Nowak, Wenanty Nosul, Hanna Wojak, Karolina Kominek, Agata Bykowska, Dagmara Brodziak, Zbigniew Waleryś, Filip Milczarski, Daniel Mosior, Daniel Guzdek, Mateusz Mosiewicz, Dorota Chotecka Adelajda ociera się o szaleństwo. Po dwóch latach Kazimierz chce powiedzieć jej o rozwodzie. Królowa jest oburzona. Kazimierz nakazuje jej wyjazd do Żarnowca. Załamana kobieta chce popełnić samobójstwo. W ostatniej chwili ratuje ją dwórka. Benesz, czeski szpieg, zaprasza Kazimierza na rozmowy w Pradze. Intuicja podpowiada Guncelowi, że Helena jednak żyje. 15:50 EPITAFIA KATYŃSKIE - XAWERY CZERNICKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz, Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Paweł Pawlicki Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Xawery Czernicki urodził się na Wileńszczyźnie w rodzinie ziemiańskiej. Od dzieciństwa marzył o budowaniu okrętów. Jako mały chłopiec strugał łódki i puszczał je na rzece Mereczance, dopływie Niemna. Studiował w Morskiej Szkole Inżynieryjnej w Kronsztadzie. Był głównym inżynierem budowanych w Petersburgu okrętów "Sewastopol" i "Pietropawłowsk". Mocno wspierał działania Polonii estońskiej, był prezesem Komitetu Polskiego. W stopniu podpułkownika cesarskiej marynarki, mając 35 lat, został dyrektorem Rosyjsko - Bałtyckich Zakładów Budowy Okrętów w Tallinie. Nie było mu łatwo rezygnować z osiągnięć zawodowych, ale wobec agresji bolszewickiej na Polskę zdecydował się w czerwcu 1920 roku na przyjazd do ojczyzny. Natychmiast został komendantem Portu Wojennego w Modlinie i szefem technicznym Flotylli Wiślanej. Brał udział w działaniach frontowych. W uzasadnieniu odznaczenia komandora Xawerego Czernickiego Krzyżem Walecznych stwierdzono: W czasie walk z nieprzyjacielem na rzece Wiśle pod Płockiem i Włocławkiem pod jego kierownictwem statki Flotylli Wiślanej walczyły z nawałą bolszewickich wojsk, uniemożliwiając im przeprawę na lewy brzeg Wisły. W okresie dwudziestolecia międzywojennego nadzorował we Francji budowę okrętów dla polskiej marynarki wojennej, powstały wtedy sławne niszczyciele: "Wicher" i "Grom", kontrtorpedowiec "Burza" oraz okręty podwodne: "Wilk", "Ryś", "Żbik". Doprowadził do powstania stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni. We wrześniu 1939 roku Kierownictwu Marynarki Wojennej nakazano ewakuację do Pińska. Wobec wkroczenia Armii Czerwonej 17 września komandor Czernicki próbował negocjować z sowietami, jednak wraz z innymi oficerami został aresztowany i osadzony w obozie w Kozielsku. Został zamordowany przez NKWD w maju 1940 roku w Katyniu. 16:00 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 4 (ENIGMA CZ. 4) Widowisko, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesław Żurek, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Mariusz Bonaszewski, Andrzej Precigs, Arkadiusz Janiczek, Zbigniew Suszyński, Jerzy Schejbal, Adam Cywka Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję wśród klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny - skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny - ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich; naukowy - tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu. Jednakże ten sukces został nam ukradziony; tylko historycy wiedzą, że Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechny odbiór tej przygody nie jest kształtowany przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany, by nie rzec przewrotny. Można próbować to zmienić, jedynie oddziałując innymi produktami kultury masowej. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 16:50 EPITAFIA KATYŃSKIE - STEFAN PIEŃKOWSKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Paulina Brzezińska, Marek Drążewski, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Stefan Kazimierz Pieńkowski (ur. 27 sierpnia 1885 w Warszawie, zm. 1940 w Katyniu) polski lekarz neurolog i psychiatra, profesor neurologii i psychiatrii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Major rezerwy Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej. Wiosną 1943 roku, w zbiorowych mogiłach w lesie katyńskim znaleziono przy zwłokach oficera: dowód osobisty, kartę wędkarską, trzy karty pocztowe i pamiętnik, spisywany w kalendarzu terminowym "Vademecum". Pod datą 17 września 1939 roku autor napisał: "Założyliśmy szpital polowy w gmachu szkoły. Oficerów około trzydziestu. O dwunastej wiadomości o wojennym wystąpieniu Rosji. O czternastej wzięcie do niewoli. Piechotą razem z rzeczami dziesięć kilometrów. Rzeczy w walizie rzuciłem. Nocleg na stacji. Kierunek pochodu na Husiatyn". Dziennik ten prowadził Stefan Pieńkowski, major rezerwy, doktor medycyny. Wybitny neurolog i psychiatra. W latach 20. kierował szpitalem szkoły podchorążych sanitarnych w Warszawie. W 1932 roku po otrzymaniu nominacji na profesora nadzwyczajnego, został dyrektorem kliniki Neurologiczno - Psychiatrycznej UJ. Był autorem ponad 30 prac naukowych z dziedziny neurologii oraz znakomitym pełnym polotu wykładowcą uniwersyteckim. "Trzeci listopada. Kozielsk miasteczko obwodu Smoleńskiego. O 12 w nocy przyjazd. Siedem kilometrów pieszo. Obóz duży". Ostatnie zapiski w pamiętniku profesora Pieńkowskiego: "Trzeciego kwietnia czterdziestego roku: Kąpiel. Nagle wysłano grupę siedemdziesięciu czterech z różnych baraków. Mówią o obozach rozdzielnych, wyjazdowych. Nowa partia wyruszyła, około czterystu. Podniecenie ogólne. Siódmego. Dalsza partia: poszło z pokoju dwóch generałów. Dziwnie samotnie. Ósmego. Wyjechała nowa grupa - trzynastu. Kiedyż i ja ruszę? Tłumaczenia wyjazdu najsprzeczniejsze. Dziewiątego kwietnia. Cisza. Norwegia wciągnięta w blokadę Niemiec przez Anglię. Z bloku odeszło - trzech". 17:00 HISTORIA POLSKI - POŚWIĘCAJĄC ŻYCIE PRAWDZIE Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2014 Reżyseria: Bogdan Czermiński Scenariusz: Grażyna Czermińska Zdjęcia: Bogdan Czermiński Wykonawcy: Józef Szopiński Film dokumentalny o tragicznej historii 12 lekarzy, specjalistów i ekspertów z dziedziny medycyny sądowej, którzy znaleźli się w składzie powołanej przez Niemców Międzynarodowej Komisji Lekarskiej do zbadania mordu w Katyniu. Członkowie komisji pochodzili z krajów zależnych od Rzeszy: Belgii, Bułgarii, Danii, Protektoratu Czech i Moraw, Rumunii, Słowacji, Węgier i Finlandii oraz z neutralnej Szwajcarii. W kwietniu 1943 roku mieli osobiście dokonać sekcji zwłok zamordowanych w Katyniu polskich oficerów i ustalić dokładny czas popełnienia zbrodni. Wszyscy złożyli podpisy pod dokumentem obwiniającym ZSRR o dokonanie tej zbrodni. Po wojnie, mimo gróźb, szykan i oskarżeń o kolaborację z nazistami, większość członków Komisji nie wyparła się swoich oświadczeń. Tylko dwóch, profesor Hajek z Czech i profesor Markow z Bułgarii pod groźbą kary śmierci zostało zmuszonych przez władze komunistyczne do odwołania swoich podpisów. Dla pozostałej dziesiątki ta decyzja miała dramatyczny wpływ na losy ich samych lub ich rodzin; tajemnicze zgony i morderstwa, więzienie, konieczność emigracji, naciski własnych rządów na nieujawnianie prawdy o zbrodni katyńskiej. Skąd wzięła się u nich tak silna determinacja i upór w dążeniu do ujawnienia prawdy o Katyniu, jakie były motywy, które kazały im narażać dla niej życie? Profesor Francois Neville na tak postawione pytanie odpowiedział "Vitam impendere Vero" - poświęcając swoje życie prawdzie. Autorom filmu udało się dotrzeć do rodzin kilku członków komisji. W filmie znajdą się wspomnienia Rodicy, córki dr Alexandru Birkle ' a nagrane w jej mieszkaniu w Bukareszcie. Na Słowacji o swoim wujku Frantiku Šubku opowie Margarita Kanikowa, a o Francois Naville ' u opowie jego siostrzeniec w Szwajcarii profesor Gabriel Aubert. Sylwetki pozostałych członków komisji zaprezentowane zostaną w formie krótkich biogramów. Tło historyczne tamtych czasów zaprezentują historycy. W filmie zostaną wykorzystane obszerne filmowe materiały archiwalne dotyczące zbrodni katyńskiej oraz doniesienia prasowe z tamtego okresu. Jednym z ważniejszych elementów ikonograficznych filmu będą materiały archiwalne będące w posiadaniu rodzin członków komisji. 17:45 HISTORIA W OŻYWIONYCH OBRAZACH - WOJCIECH KOSSAK. PRZYSIĘGA KOŚCIUSZKI NA RYNKU W KRAKOWIE 24 MARCA 1794 R. 15 min, Polska, 2017 Reżyseria: Marek Brodzki Scenariusz: Marek Brodzki Zdjęcia: Arkadiusz Tomiak Widzowie mają niepowtarzalną okazję, aby niejako wejść do wnętrza obrazu, przyjrzeć się jego bohaterom, usłyszeć ich rozmowy, a także poznać kontekst historyczny, w jakim znajdowała się Polska tuż przed momentem, kiedy wszyscy bohaterowie zastygli zamknięci w klatce czasu i ramie malarskiego dzieła. Warstwie fabularnej towarzyszy komentarz wybitnych historyków, znawców historii Polski. Taka forma edukacji może być przyczynkiem do lepszego zrozumienia zagadnień historycznych, pretekstem do dyskusji, a także znakomitym uatrakcyjnieniem zajęć szkolnych. 18:00 EX LIBRIS - ODC. 569 Magazyn, 20 min, Polska, 2025 Prowadzący: Krzysztof Grzybowski W nowej odsłonie programu "Ex Libris" autorzy prezentują najciekawsze książki historyczne, intrygujących autorów, wciągające tytuły oraz fascynującą historię i jej bohaterów. Powracający na antenę TVP Historia magazyn zyskał nowoczesną formułę: staranną warstwę filmową, atrakcyjną grafikę oraz dynamiczny montaż. Prowadzący program, Krzysztof Grzybowski, z niezwykłą lekkością rozmawia z autorami najciekawszych nowości wydawniczych. Poza tym w magazynie widzowie mogą znaleźć subiektywne rankingi szeroko pojętych książek historycznych, kwestionariusze popularnych autorów, omówienia najnowszych trendów czy prezentacje książkowych premier. 18:25 FLESZ HISTORII - ODC. 707 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2025 Program którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 18:50 PRASA DONOSI - PROCES GORGONOWEJ Felieton, 6 min, Polska, 2021 Scenariusz: Magdalena Majewska W kolejnym odcinku serii "Prasa donosi" przypomnimy jeden z najgłośniejszych procesów dwudziestolecia międzywojennego - proces Gorgonowej. Do tej pory budzi on zainteresowanie historyków i dziennikarzy. 19:00 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 8/13 Serial sensacyjny, wojenny, 44 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński W Książu Jorga oczekuje Sauer, ale nie ma odwagi skrzywdzić człowieka, który przybywa tu za zgodą samego Goebbelsa. W podziemnym archiwum Jorg zaczyna poszukiwać depeszy, która umożliwi uruchomienie "Aparatu". Kiedy ją odnajduje, chowa do kieszeni. Nie może oddać jej Niemcom. Globcke każe Natalii wysłać do centrali depeszę, w której jest hasło "Orillo". Wyczerpana torturami Natalia posłusznie wykonuje jego polecenie. Joanna z ulgą przyjmuje wiadomość, że Natalia ponownie zaczęła nadawać. Jednak tknięta złym przeczuciem odkrywa, że w depeszy jest sygnał alarmowy. Domyśla się, że jej córka torturami została zmuszona do współpracy z gestapo. Zerwany został również kontakt z Jorgiem i to w chwilii, gdy do zamku Czocha zbliżają się wojska radzieckie. Brak łączności z Jorgiem może przesądzić o wyniku walki o "Aparat". W tej sytuacji maszynę mogą przechwycić Rosjanie. Groźba jest bardzo realna. Generał Zawieniagin urządza kwaterę w niemieckim zameczku blisko Czochy. Niezrażony klęską spadochroniarzy, zamierza ponowić atak. Czerny i Compaigne lecą na zwiad. Dochodzą do wniosku, że bardzo trudno będzie się dostać dodobrze strzeżonej twierdzy nad jeziorem. Muszą jednak wypełnić rozkaz. 20:00 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - SPARTAKUS. BUNT GLADIATORÓW (PORTRAIT DE SPARTACUS) Cykl dokumentalny, 100 min, Francja, 2024 Lektor: Marek Ciunel "Historia w postaciach zapisana" (tytuł francuski "Secrets d'Histoire") to seria programów historycznych, realizowanych i emitowanych przez francuską telewizję publiczną. Prezenterem programu jest znany dziennikarz telewizyjny - Stephan Bern. Każdy z odcinków przedstawia losy wielkiej postaci historycznej. Z kamerą udajemy się do miejsc stanowiących prawdzie skarby światowego dziedzictwa kultury: zamków i pałaców, galerii sztuki oraz parków i ogrodów. 22:00 POCIĄGI, KTÓRE ZMIENIŁY ŚWIAT - ODC. 2/4. MIASTA (TRAINS THA CHANGED THE WORLD) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2022 Seria opowiada o tym, jak cztery kultowe pociągi zrewolucjonizowały podróże koleją i zainspirowały niesamowite projekty kolejowe na całym świecie. Bez wątpienia od ponad 200 lat pociągi zmieniają życie ludzi. Zrewolucjonizowały sposób podróżowania, sposób pracy, a nawet sposób spędzania wakacji. Autorzy podróżują na pokładzie legendarnych lokomotyw kolejowych, takich jak Flying Scotsman i Stephenson's Rocket i w każdym odcinku przybliżają dziedzinę życia, która uległa przemianie dzięki pociągowi. 22:50 KRONIKI HITLERA - ODC. 13. SAMOBÓJSTWO. ROK 1945 (KRONIKI HITLERA) Serial dokumentalny, 51 min, Niemcy, 2018 Reżyseria: Hermann Pölking Lektor: Paweł Straszewski Kroniki pokazują codzienność zwykłych ludzi w Europie w latach 1889 - 1945. Stanowi to tło dla szczegółowej relacji z życia Adolfa Hitlera od jego dojścia do władzy po samobójstwo w berlińskim bunkrze. To najobszerniejsza do tej pory kompilacja materiałów archiwalnych, z których prawie połowa nie była wcześniej publikowana. 23:50 "SENSACJE XX WIEKU" - STRAŻNICY SKARBÓW (STRAŻNICY SKARBÓW) Widowisko, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jerzy Bończak, Adam Woronowicz, Mateusz Jordan Młodzianowski, Mariusz Jakus, Kazimierz Mazur To niezwykła historia, która do dziś rozpala emocje wśród historyków, poszukiwaczy skarbów i mieszkańców Dolnego Śląska. Skrzynie pełne złota, które Niemcy planowali wywieźć z zagrożonego oblężeniem Armii Czerwonej Wrocławia, ostatecznie trafiły w nieznane dotąd miejsce. O tym gdzie złoto zostało ukryte, nie wie nikt, ale punktem wyjścia do rozwikłania tej tajemnicy są trzy postaci. Generał Reinhard Gehlen, który przez trzy lata kierował oddziałem niemieckiego wywiadu wojskowego na ZSRR, a po wojnie budował wywiad RFN. SS - Sturmbannführer Otto Skorzeny - dowódca specjalnego oddziału komandosów, nazywany najgroźniejszym człowiekiem w Europie. Uważa się, że po wojnie dowodził tajną organizacją byłych esesmanów. Herbert Klose, prawdopodobnie policjant z Prezydium Policji we Wrocławiu, człowiek, który mógł znać miejsce ukrycia największego skarbu XX wieku. Po wojnie pozostał w Polsce, ukrywając się pod fałszywymi dokumentami nieopodal Wrocławia. Na co dzień pracował jako weterynarz, ale jego głównym zadaniem miało być strzeżenie ukrytego skarbu. Na jego trop wpadł UB, ale podczas przesłuchania nie zdradził on tajemnicy. To, co łączyło wysokiej rangi oficerów SS oraz ich udział w rabunku i ukryciu złota jest jedną z niewyjaśnionych i najbardziej strzeżonych tajemnic XX wieku. W tym odcinku serii Sensacje XX wieku w główne role wcielą się m.in. Adam Woronowicz i Jerzy Bończak. 01:00 CZAS GDYNI Film dokumentalny, 55 min, Polska, 1986 Reżyseria: Wojciech Jankowski Scenariusz: Wojciech i Jankowsk Zdjęcia: Jerzy Oborski, Andrzej Poplawski Epopeja budowy, obrony, odbudowy i rozmachu Gdyni. Powstała z wioski rybackiej wkrótce stała się miejscem pracy 10 procent zatrudnionych na Pomorzu. I wyrokiem śmierci głodowej dla nieustępliwego Gdańska. Po wojnie port odbudowano, widzimy pełne rozmachu ujęcia wielkich transportowców podchodzących do nadbrzeża. Film nieomal w całości oparty na archiwaliach. Obok polskich zdjęć przedwojennych mamy rekreacyjne plażowe ujęcia. Wykorzystano nagrania sowieckich korespondentów wojennych, szereg marynistycznych zapisów Polskiej Kroniki Filmowej. Sięgnięto też po niemieckie kroniki: triumfalny wjazd Hitlera do Gdańska, ale i mniej znane ujęcia. Może ktoś dojrzy w gronie wstępujących na okręt ewakuacyjny maleńką Edytę Steinbach, było nie było również gdyniankę? Strajk w 1970 roku i narodziny Solidarności z zachowanego zapisu Andrzeja Popławskiego. Ich tragizm pogłębia gitarowa ballada "Piosenka dla córki". 02:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - KU FUNDAMENTOM LEGENDY ODC. 266 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 02:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NAJDŁUŻSZA BITWA Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony najdłuższej bitwie wojny - bitwie o Atlantyk.