TVP Historia Środa, 16.04.2025 06:35 BYŁ TAKI DZIEŃ - 16 KWIETNIA ODC. 534 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1828 - zmarł Francisco Goya; 1913 - Albert Schweitzer założył szpital dla mieszkańców dżungli w Lambarene; 1922 - układ w Rapallo zawarty między Rzeszą Niemiecką a Rosją Sowiecką; 1991 - zmarł David Lean, brytyjski reżyser filmowy; 06:40 EX LIBRIS - ODC. 569 Magazyn, 20 min, Polska, 2025 Prowadzący: Krzysztof Grzybowski W nowej odsłonie programu "Ex Libris" autorzy prezentują najciekawsze książki historyczne, intrygujących autorów, wciągające tytuły oraz fascynującą historię i jej bohaterów. Powracający na antenę TVP Historia magazyn zyskał nowoczesną formułę: staranną warstwę filmową, atrakcyjną grafikę oraz dynamiczny montaż. Prowadzący program, Krzysztof Grzybowski, z niezwykłą lekkością rozmawia z autorami najciekawszych nowości wydawniczych. Poza tym w magazynie widzowie mogą znaleźć subiektywne rankingi szeroko pojętych książek historycznych, kwestionariusze popularnych autorów, omówienia najnowszych trendów czy prezentacje książkowych premier. 07:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 354 DODANE DO MAPY TAJEMNIC Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2025 Autor: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. "Było, nie minęło" to program realizowany techniką reporterską, pozwalający widzom wspólnie z realizatorami zmagać się z tajemnicą historyczną. Każdy z odcinków, poza nielicznymi wyjątkami, stanowi odrębną całość i ma charakter ponadczasowy. Tym razem ekipa filmowa "przenosi się" się do epoki napoleońskiej, w okolice Kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Łopiennie, gmina Mieleszyn, pow. gnieźnieński. Jej celem będzie zlokalizowanie grobu zmarłego 30 marca 1807 roku - na skutek ran odniesionych w bitwie - żołnierza francuskiego o nazwisku Mikołaj Blesinger, syna Szymona i Rozalii Blesingerów, z 3. batalionu, 27. regimentu i 3. korpusu. Został on ranny w bitwie, którą 7 i 8 lutego 1807 roku, armia generała Luisa Nicolasa Davouste stoczyła z Prusakami i Rosjanami pod Pruską Iławą, niedaleko ówczesnego Królewca. Grób ten został prawdopodobnie zniwelowany przez Prusaków przed I wojną światową. O śmierci tego żołnierza wspomina w wydanej w 1887 roku książce "Wiadomości o Łopiennie i jego kościele" ówczesny proboszcz, ks. Władysław Stryjakowski. Potwierdza ją również francuskie Stowarzyszenie Konserwacji Zabytków Napoleońskich. 07:40 EPITAFIA KATYŃSKIE - ALEKSANDER ŚLĄCZKA Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Marek Drążewski, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Piotr Weychert, Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska W 1914 roku student medycyny Aleksander Ślączka został powołany do armii austro - węgierskiej. Podczas działań wojennych w Alpach w 1917 roku przeszedł na stronę włoską. Trafił do obozu jenieckiego Santa Maria Capua Vetere, gdzie nawiązał kontakt z polskim komitetem narodowym w Paryżu. W ten sposób dostał się do tworzonej przez gen. Hallera błękitnej armii. Jako oficera znającego biegle język włoski łącznie z lokalnymi dialektami, skierowano go do polsko - francuskiej misji w Rzymie. Był uczestnikiem wojny polsko - bolszewickiej w baonie sanitarnym, a potem lekarzem w Piątym Okręgowym Szpitalu Wojskowym w Krakowie. Do rezerwy przeszedł w stopniu kapitana. Podjął przerwane studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. W wieku 30 lat uzyskał stopień doktora wszech nauk lekarskich. Pracował w uniwersyteckiej klinice neurologiczno - psychiatrycznej, a następnie na oddziale psychiatrycznym szpitala świętego Łazarza w Krakowie gdzie był ordynatorem. W 1930 roku pracował w warszawskiej klinice neurologicznej pod kierunkiem światowej sławy neurologa, profesora Kazimierza Orzechowskiego. Przez wiele lat był biegłym sądowym w zakresie neurologii i psychiatrii. Opublikował wiele prac naukowych w językach niemieckim, francuskim i polskim. We wrześniu 1939 roku kapitan lekarz Aleksander Ślączka otrzymał przydział do szpitala wojskowego w Krakowie. Wraz z transportem rannych ewakuowany w okolice Lwowa, dostał się do niewoli sowieckiej. Uwięziony w Starobielsku, wiosną 1940 roku został wywieziony do Charkowa i zamordowany wraz z innymi polskimi oficerami. 07:50 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 9/13 Serial sensacyjny, wojenny, 44 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Do polskiego ośrodka cichociemnych w Szkocji, gdzie zajęcia prowadzi doświadczony oficer Afgan, przyjeżdża Anglik kpt. Wood. Poszukuje najlepszych komandosów do udziału w misji dotarcia do Czochy. W zamku Jorg widzi przez okno, jak Globcke przywozi Natalię. Dochodzi do starcia, ale Jorg, pamiętając o swojej misji, powstrzymuje się od ataku. Globcke zapewnia, że Natalii nic się złego nie stanie, bo dziewczyna jest jego zakładniczką. Wkrótce Jorgowi udaje się uruchomić "Aparat", lecz zataja ten fakt. Jedynie profesor Kunze orientuje się, że Jorg odnalazł depeszę w archiwum, ale wie, że wojna się kończy i wszelkie działania kryptologów nie mają już większego sensu. W Czechach kmdr. Compaigne skłania dowódcę korpusu gen. Huebnera, by oddał się do dyspozycji oddziału pancernego, który będzie eskortował grupę komandosów w okolice zamku Czocha. W ten sposób komandosi mogą uniknąć niepotrzebnego starcia z przypadkowo napotkanym oddziałem niemieckim, który na pewno nie odważy się zaatakować dużego oddziału US Army. W hoteliku w miejscowości Nejdek spotykają się komandosi. Okazuje się, że Afgan i Czerny walczyli razem zrzucani na spadochronach w różnych krajach okupowanej Europy. Compaigne przedstawia plan akcji: mają przez jezioro dostać się do tajnego wejścia do zamku, o którym powiadomił Jorg. W zamku rozpoczynają się przygotowania do ewakuacji. Również Anna Maria musi wyjechać. Żegna się z Jorgiem, licząc, że spotkają się wkrótce po zakończeniu wojny. Jorg nie ma odwagi powiedzieć jej, że kocha Natalię. Globcke przedstawia Jorgowi swój plan: Natalia i Anna Marią są zakładniczkami, które zostaną zwolnione, gdy Jorg wypełni to, czego oczekuje od niego Globcke. Plan Globckego wciąż jednak pozostaje tajemnicą. 08:40 HISTORIA POLSKI - GDZIE ROSNĄ POZIOMKI? Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2006 Reżyseria: Anna Ferens Scenariusz: Anna Ferens Zdjęcia: Józef Szymura Las w Bykowni pod Kijowem kryje szczątki ponad 30 tysięcy ofiar NKWD, w tym kilku tysięcy Polaków. W 2006 roku ekipa polskich archeologów przy współpracy strony ukraińskiej prowadziła tam prace ekshumacyjne, które potwierdziły, że na cmentarzysku spoczywają Polacy. W tym czasie do bykowieńskiego lasu przyjechały również dwie osoby, których ojcowie są prawdopodobnie właśnie tam pogrzebani. Film opowiada o historii tego miejsca, o postrzeganiu go przez okolicznych mieszkańców i o poszukiwaniu grobów ojców. 09:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ŚMIERTELNY UŚCISK Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony współpracy militarnej ZSRR z Niemcami. Wykorzystano czarno - białe archiwalne materiały filmowe. 10:10 POLSKIE SERCE JEROZOLIMY Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2023 Reżyseria: Andrzej Machnowski Scenariusz: Andrzej Machnowski Są takie miejsca na świecie, w których serca Polaków biją mocniej i radośniej. Do takich miejsc należy w Jerozolimie Stary Dom Polski, usytuowany w Starym Mieście, w pobliżu Via Dolorosa, Golgoty i Bożego Grobu - jest to materialne i duchowe dzieło ks. Marcina Pinciurka. Uwagę przechodzących uliczkami Starego Miasta żydów, chrześcijan i muzułmanów przyciąga duży napis: Dom Polski. W ten sposób spełniło się marzenie ks. Marcina Pinciurka, kapłana pochodzącego z Ziemi Lubelskiej, który bardzo pragnął, by w sercu Jerozolimy biło serce Polski. Film opowiada o ks. Marcinie Pinciurku i zakupie tysiącletniej nieruchomości w 1908 roku (w tym czasie Polska była pod zaborami), do której zaczęli przyjeżdżać Polacy z całego świata. Dom gościł min. Hankę Ordonównę, Zofię Kossak Szczucką, biskupa Gawlinę, literatów: Herlinga Grudzińskiego, Jerzego Giedrojcia. Dom stał się kolebką spotkań i rozmów patriotycznych. Ksiądz Pinciurek zmarł 6 lipca 1930 roku. Został pochowany w Jerozolimie, na cmentarzu katolickim na Górze Synaj. W swoim testamencie przekazał Stary Dom Polski na ręce ks. prymasa Polski, aby ten dom służył dla ludu polskiego. Kardynał Hlond sprowadził siostry elżbietanki do opieki nad domem. W efekcie ciężkiej pracy sióstr elżbietanek oraz przy aktywnej pomocy żołnierzy polskich, pod dowództwem gen. Andersa, w latach 40. ubiegłego wieku powstał Nowy Dom Polski. W filmie występują: ks. prof. Wróbel (KUL), siostra Róża - elżbietanka, Norman Davies, abp Henryk Muszyński - senior (były prymas), prymas abp. Wojciech Polak, patriarcha Jerozolimy kard. Pierbatista Pizzbella, ks. prof. Mirosław Jasiński. Na zakończenie filmu, w dowód hołdu i podziękowań za działalność wystąpi Rafał Blechacz - wybitny artysta, laureat XV Międzynarodowego Festiwalu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina. Domy Polskie (Stary i Nowy) funkcjonują do dzisiaj i przyjmują liczne grupy pielgrzymów nie tylko z Polski ale i z całego świata. 11:05 HISTORIA KUCHNI POLSKIEJ - KRÓLESTWO KONGRESOWE. KUCHNIA GENERAŁA WINCENTEGO KRASIŃSKIEGO Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2024 Reżyseria: Tomasz Rostworowski, Mirosław Bork Scenariusz: Jarosław Dumanowski, Mirosław Bork Trudno uwierzyć, że do tej pory nie powstał serial na temat polskiej kuchni pokazujący, w sposób systematyczny i zgodny z najnowszymi badaniami, dziedzictwo kulinarne otrzymane od naszych przodków. "Historia kuchni polskiej" w 26 czterdziestominutowych odcinkach wypełnia tę lukę zabierając widzów w podróż przez niezwykłe smaki, tradycje i obyczaje. Scenariusz serialu powstał w oparciu o prace naukowe prof. Jarosława Dumanowskiego - głównego eksperta i prowadzącego narrację. Odtworzenia potraw obecnych na polskich stołach od czasów Chrztu Polski do współczesności, dokonał Maciej Nowicki, twórca nowego trendu w polskiej kuchni - historycznej rekonstrukcji kulinarnej. Wnikliwe przedstawienie tła historycznego pozwala na zrozumienie okoliczności, w których kształtowała się polska kuchnia. Rozmowy ze specjalistami z Polski i ze świata uzupełniają narrację ukazując przenikanie idei i potraw ponad europejskimi granicami. Przywołanie konkretnych przepisów i ich odtworzenie w profesjonalnym studiu kulinarnym, ułatwia widzom zrozumienie smaków i technik przygotowywania potraw z przeszłości, a chronologia odcinków odpowiada najważniejszym zmianom zachodzącym w polskiej kuchni w kolejnych okresach historycznych. "Historia kuchni polskiej" to historia polskiej kultury materialnej w wersji dla każdego. Pod koniec XVIII wieku Paul Tremo, kucharz Stanisława Augusta, dokonał pierwszej syntezy kuchni francuskiej i polskiej. W czasach zaborów sytuacja się zmienia - to do Polski przyjeżdżają francuscy kucharze i uczą się polskiej kuchni, by następnie popularyzować ją w całej Europie. Do Warszawy przyjeżdżają Émile Bernard i Urbain Dubois. Bernard gotuje dla generała Wincentego Krasińskiego, a Dubois dla hrabiego Seweryna Uruskiego. Praca w Polsce jest dla nich wstępem do wielkiej kariery na salonach europejskich władców i arystokratów. Po wyjeździe z Polski wydają dwie najważniejsze książki kulinarne XIX wieku: "Kuchnię klasyczną" i "Kuchnię wszystkich krajów". W obu książkach opisują wiele przepisów z polskiej kuchni promując ją w całej Europie. Co takiego było w polskiej kuchni, że w czasach, w których Polska zniknęła z map Europy, w najsłynniejszych książkach kucharskich było jej więcej, niż kiedykolwiek? Historyk Jarosław Dumanowski oraz zaproszeni do programu eksperci szukają odpowiedzi na to pytanie. Dawne potrawy rekonstruuje historyk i kucharz Maciej Nowicki. 11:55 CZTERDZIESTOLATEK - ODC. 18/21 - GRA WOJENNA, CZYLI NA KWATERZE Serial TVP, 60 min, Polska, 1977 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Jacek Stachlewski Aktorzy: Anna Seniuk, Irena Kwiatkowska, Andrzej Kopiczyński, Roman Kłosowski, Leonard Pietraszak, Zofia Czerwińska, Stefan Friedmann, Jan Gałązka, Antonina Girycz, Walentyna Jendrych, Irena Karel, Piotr Kąkolewski, Wacław Kowalski, Edward Lach, Grażyna Lisiewska Dyrektor Stefan Karwowski otrzymuje wezwanie na okresowe ćwiczenia wojskowe. Wraz z kompanią, którą dowodzi, trafia do Warszawy, na ten sam teren budowy Trasy Toruńskiej, którym na co dzień zarządza. Jego przełożonym zostaje technik Maliniak - w cywilu jego podwładny, który postanawia w pełni wykorzystać tak niebywałą okazję bycia kierownikiem własnego dyrektora. 13:05 PO ZŁOTO Film dokumentalny, 61 min, Polska, 2020 Reżyseria: Ksawery Szczepanik Scenariusz: Ksawery Szczepanik Pełen unikatowych materiałów archiwalnych film o losach Władysława Kozakiewicza - wybitnego, polskiego tyczkarza, wielokrotnego rekordzisty Polski, rekordzisty świata i złotego medalisty Igrzysk Olimpijskich w Moskwie w roku 1980; autora spontanicznego gestu, którym poczęstował stronniczą, sowiecką publiczność, przechodząc jednocześnie do historii. Wał Kozakiewicza stał się dla milionów Polaków symbolem sprzeciwu wobec komunistycznego reżimu i światełkiem nadziei na przyszłość; podobnym do tego, które rozpalił Jan Paweł II, i zwiastującym to, które za chwilę wznieci Lech Wałęsa. Jednak z upływem lat postać Władysława Kozakiewicza zatarła się w zbiorowej pamięci Polaków. Jedynym śladem jego osiągnięcia jest zakorzenione już w potocznej polszczyźnie powiedzenie gest Kozakiewicza. Film przypomina legendę wielkiego tyczkarza i powikłane koleje jego życia. Przed nami historia chłopaka z podwileńskiej wsi, który - pokonując wszelkie bariery - dociera na sportowy Olimp, po czym zostaje zeń zepchnięty i skazany na potępienie. Historia ta wyrasta poza sportowe ramy i zyskuje wymiar ponadczasowej przypowieści o cenie i naturze sukcesu. 14:15 TRUCIZNY PUTINA - ODC. 2 NOWA ZIMNA WOJNA (POISON (S) 2. LA NOUVELLE GUERRE FROIDE) Cykl dokumentalny, 55 min, Francja, 2023 Reżyseria: Jennifer Deschamps Odc. 2 - "Nowa zimna wojna". Każda afera związana z otruciem odkrywa kulisy rozgrywek, będących pokłosiem zimnej wojny, i objaśnia to, co dzieje się od chwili rozpoczęcia konfliktu Rosji z Ukrainą. Pod koniec pierwszej dekady XXI wieku agent Władimir Putin zdołał narzucić nowe zasady. Rozwiązuje problemy własnymi sposobami i nie znosi krytyki. Udaje zaangażowanie w walkę z terroryzmem. To działa. Zachód opuszcza gardę. Żaden przywódca nie przeczuwa powrotu zimnej wojny. Barack Obama też nie chce nowej "zimnej wojny". Uparcie trzyma się strategii "resetu". Skripal przekazuje Brytyjczykom informacje w trakcie całego pierwszego mandatu Putina. Rozsierdzony przywódca chce go dopaść. W żargonie rosyjskich służb akronim "smiersz" oznacza "śmierć wrogom". 15:20 KORONA KRÓLÓW - ODC 214 Telenowela historyczna TVP, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak, Wojciech Pacyna Scenariusz: Ewa Bulanda, Marta Hryniak, Jan Piotr Szafraniec Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Piotr Ligienza, Karolina Kominek, Agata Bykowska, Hubert Podgórski, Gabriela Chojecka, Maksymilian Michasiów, Miron Jagniewski, Wojciech Czerwiński, Zbigniew Waleryś, Katarzyna Czapla, Kamil Siegmund, Dorota Chotecka, Michalina Sosna Elżbieta podejrzewa, że jej syn Ludwik spiskuje z Karolem przeciwko Kazimierzowi. Kazimierz zabiera ze sobą do Budy Krystynę, ale nie pozwala jej się pokazywać. Adelajda odnajduje w Żarnowcu spokój. Towarzyszy jej Paszek. Regina poszukuje kandydata na męża dla swojej córki. Zaczyna się interesować Maćkiem, ale ten jest zapatrzony w Audre. 15:55 SENSACJE XX WIEKU - POJEDYNEK W VENLO Widowisko historyczne, 50 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Piotr Garlicki, Tomasz Dedek, Wojciech Wysocki, Marek Kalita, Jerzy Schejbal Opatrzność czuwała nad wodzem. Choć ładunek dynamitu z aż trzema, dla pewności, zapalnikami i dwoma mechanizmami zegarowymi eksplodował w ściśle wyznaczonym czasie, to jest 8 listopada 1939 o godzinie 21:20, zabijając sześciu i raniąc wielu towarzyszy partyjnych, w monachijskiej piwiarni "Buergerbraeukeller" Hitlera już nie było. Wbrew obyczajom, wcześniej niż zwykle opuścił siedzibę corocznego zjazdu nazistów. Szczęście uśmiechnęło się też do organów ścigania. Hans Georg Elser, stolarz z zawodu i komunista z przekonania, został schwytany tego samego dnia, wieczorem, podczas próby ucieczki do Szwajcarii. Podobno zachowywał się podejrzanie na przejściu granicznym. Nie sposób pojąć, dlaczego tak wytrawny i przezorny zamachowiec zamiast spokojnie wrócić do domu, usiłował opuścić Niemcy. Pytań jest więcej. Ktoś musiał pomagać Elserowi w składaniu tajnych wizyt w piwiarni. Ktoś musiał nie słyszeć - przez trzydzieści nocy z rzędu! - hałasu towarzyszącego drążeniu w filarze wnęki na bombę. Kto? Skąd u prostego stolarza imponująca wiedza pirotechniczna? I wreszcie dlaczego pojmany zbrodniarz nie stanął natychmiast pod murem ani nawet przed sądem? Został osadzony w Dachau, w którym przebywał przez kilka lat w dobrych, jak na obóz koncentracyjny, warunkach. Został zamordowany dopiero w kwietniu 1945 roku. Tego samego dnia stracono byłego szefa Abwehry, Wilhelma Canarisa, dzień później - bliskiego współpracownika admirała, Hansa Ostera. Ktoś zadbał o to, aby zwycięscy alianci nie poznali sekretów tajnych służb Trzeciej Rzeszy. W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" Bogusław Wołoszański przedstawia zagadkowe, do dziś nie w pełni wyjaśnione kulisy zamachu na Hitlera dokonanego w listopadzie 1939 roku. Wojna z Polską już się skończyła, wojna z Zachodem - pomijając farsę "drole de guerre" - jeszcze się nie zaczęła. Trwały za to intensywne gry polityczne i dyplomatyczne, zmagania stronnictw i koterii, a także walki służb wywiadowczych. Nie tylko z przeciwnikami zza linii frontu. Niemiecka generalicja obawiała się przedwczesnego uderzenia na mocarstwa zachodnie. Z niepokojem patrzyła na rosnące wpływy SS. Wywiad wojskowy admirała Canarisa ostro konkurował z kierowanym przez Waltera Schellenberga wywiadem SS. Zamach monachijski i wydarzenia późniejsze, w tym nader łatwe schwytanie sprawcy, oraz porwanie przez Sicherheitsdienst w nadgranicznym holenderskim miasteczku Venlo dwóch wywiadowców brytyjskich, mogły być następstwem rywalizacji niemieckich tajnych służb - Abwehry i SS, jak też pokłosiem znacznie poważniejszego konfliktu w najwyższych kręgach kierowniczych Trzeciej Rzeszy. Czyżby Elser miał zabić nieobliczalnego Adolfa Hitlera, by nowy przywódca, rozsądny Heinrich Himmler, mógł szybko wynegocjować warunki pokoju z zachodnimi aliantami i pomaszerować na Wschód? 17:00 HISTORIA POLSKI - OSTATNI ŚWIADEK Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2005 Reżyseria: Paweł Woldan Scenariusz: Paweł Woldan Zdjęcia: Andrzej Adamczak Muzyka: Andrzej Krauze Filmowa opowieść o zmarłym w 1997 r. w wieku 98 lat Stanisławie Swianiewiczu, profesorze ekonomii Uniwersytetu Wileńskiego, gorącym patriocie i prawym, dzielnym człowieku. Urodzony w stolicy Inflant, Dźwińsku, syn budowniczego kolei i nauczycielki niemieckiego, młody Swianiewicz brał udział w wojnie polsko - bolszewickiej 1920 r. i został nawet odznaczony Krzyżem Walecznych. Studia rozpoczęte w Moskwie przed rewolucją październikową kontynuował po powrocie do cywila na otwartym po 87 latach przerwy Uniwersytecie Wileńskim. Tam poznał też swą przyszłą żonę, Olimpię. Ekonomista, ale także dziennikarz i publicysta polityczny, był Swianiewicz zwolennikiem federalistycznych idei Piłsudskiego, zdecydowanym przeciwnikiem przyłączenia Wilna do Polski. Uważał je bowiem za miasto bardzo litewskie. Przy jego współudziale powstał tam Instytut Naukowo - Badawczy Europy Środkowo - Wschodniej. Ale jego długie i bogate życie naznaczyło w największym stopniu jedno wojenne doświadczenie. Gdy wybuchła II wojna, powołany do wojska Swianiewicz wyruszył jako dowódca kompanii gospodarczej na front. Niestety, pod koniec września on i tysiące jego towarzyszy znalazło się w sowieckiej niewoli. W pierwszych dniach listopada 1939 r. trafił do obozu w Kozielsku, skąd kilka miesięcy później wraz z innymi oficerami ruszył pociągiem w kierunku Smoleńska. Na stacji Gniazdowo nieoczekiwanie wywołano go, umieszczono w innym wagonie. Stamtąd obserwował, jak jego współtowarzyszy podróży ładowano do autobusu z zamalowanymi szybami i dokądś wywożono. Autobus kursował wiele razy, wożąc kolejne grupy. Nigdy więcej ich nie ujrzał. Sam trafił najpierw do więzienia w Smoleńsku, później do moskiewskiej Łubianki. Bezpodstawnie oskarżony o szpiegostwo, został skazany na 8 lat łagru i wywieziony na daleką północ, do okręgu Komi. Miesiącami cierpiał głód, harował ponad siły, o mało nie umarł z wycieńczenia. Udało mu się stamtąd wydostać dopiero w kwietniu 1942 r. na mocy porozumienia Sikorski - Majski, umożliwiającego Polakom wstępowanie do armii gen. Andersa. Na próżno usiłował się dowiedzieć, co się stało z tysiącami jego kolegów z Kozielska. Dopiero kiedy w kwietniu 1943 r. berlińskie radio podało wiadomość o wykryciu zbiorowych mogił polskich niedaleko Smoleńska, domyślił się prawdy. Pod wpływem tego doświadczenia przystąpił do spisywania swoich wspomnień - on, ostatni świadek wydarzeń poprzedzających katyńską masakrę, która zdaniem profesora była zemstą Rosjan za przegraną 1920 r. W końcu 1943 r. został doradcą rządu polskiego w Londynie. Po wojnie nie mógł już wrócić do kraju, a próba ściągnięcia do siebie rodziny skończyła się niepowodzeniem. Swianiewicz musiał więc sam rozpocząć nowe życie. Zaczął wykładać na angielskich uczelniach, przez parę lat przebywał na Dalekim Wschodzie jako rzeczoznawca UNESCO, a w 1958 r. został wykładowcą London School of Economics. Po 18 latach rozłąki spotkał się wreszcie z żoną i dziećmi. W Wielkiej Brytanii wydał m.in. książkę o działalności NKWD, ale dziełem jego życia pozostanie opublikowana w paryskiej "Kulturze" książka "W cieniu Katynia" - rzetelna, prawdziwa, obiektywna. Od 1963 r. aż do emerytury był związany z uniwersytetem St. Mary's w kanadyjskim Halifaxie. Do Polski przyjechał dopiero po zmianie ustroju, ale już nie zdecydował się na zamieszkanie tu na stałe. Pochowano go koło ukochanej żony w Halifaxie. W filmie o profesorze Swianiewiczu mówią m.in. Czesław Miłosz i prof. Stanisław Stomma, którzy znali go z czasów wileńskich, a wypowiedzi nagrali na krótko przed śmiercią, oraz dzieci profesora: Bernadetta, Maria i Witold. W filmie wykorzystano archiwum rodzinne Swianiewiczów, liczne materiały archiwalne oraz zdjęcia inscenizowane. 18:00 FAKE CZY HISTORIA? - ODC. 29 Program historyczny, 35 min, Polska, 2025 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska Reżyseria: Marzena Strąg Prowadzący: Wojciech Szeląg "Fake czy historia?" to program, który zgłębi kontrowersyjne tematy XX wieku, poddając je dyskusji z udziałem dwóch ekspertów o odmiennych poglądach. Program cechuje dynamiczne tempo i intensywne, 20 - minutowe debaty, które budują dramaturgię i wzbudzają emocje. Korzystamy z autentycznych przestrzeni Muzeum Historii Polski i Muzeum II Wojny Światowej jako historycznego tła dla debat, co nadaje głębi omawianym tematom. Interaktywny element polegający na głosowaniu widzów na eksperta, który przekonał ich do swojego stanowiska, angażuje publiczność, umożliwiając jej bezpośredni udział. Krótkie felietony pełnią funkcję narzędzia do pogłębiania omawianych tematów, zapewniając wszechstronne podejście. Narracja zachęci do krytycznego myślenia oraz do pogłębienia wiedzy widzów na temat spornych wydarzeń z przeszłości, ukazując różnorodne perspektywy i opinie. 18:35 EX LIBRIS - ODC. 569 Magazyn, 20 min, Polska, 2025 Prowadzący: Krzysztof Grzybowski W nowej odsłonie programu "Ex Libris" autorzy prezentują najciekawsze książki historyczne, intrygujących autorów, wciągające tytuły oraz fascynującą historię i jej bohaterów. Powracający na antenę TVP Historia magazyn zyskał nowoczesną formułę: staranną warstwę filmową, atrakcyjną grafikę oraz dynamiczny montaż. Prowadzący program, Krzysztof Grzybowski, z niezwykłą lekkością rozmawia z autorami najciekawszych nowości wydawniczych. Poza tym w magazynie widzowie mogą znaleźć subiektywne rankingi szeroko pojętych książek historycznych, kwestionariusze popularnych autorów, omówienia najnowszych trendów czy prezentacje książkowych premier. 19:05 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 10/13 Serial sensacyjny, wojenny, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Amerykańska grupa pancerna, osłaniająca komandosów w drodze do Czochy, zostaje zaatakowana. Napastnikom nie udaje się tak łatwo pokonać silnej formacji. Nagle komandosi uświadamiają sobie, że wysłano przeciwko nim młodzież z Hitlerjugend. Członkowie tego oddziału giną w samobójczym ataku. Pojazdy pancerne pozostają 30 km od Czochy. Komandosi zaś przedzierają się w rejon zamku. Zakładają w lesie obozowisko, skąd wkrótce ruszają dalej. Z wysokiej tamy spuszczają się po linach do jeziora, by dopłynąć do tajnego kanału. Następnie przedostają się do podziemnej części jeziora. Hamlet i Raider oddzielają się od reszty komandosów, aby dotrzeć do transformatora, który mają za zadanie wyłączyć. Wtedy Czerny, Compaigne, Afgan i Wood będą mogli w ciemnościach dostać się przez studnię do zamku. Jorg prowadzi ich do schronienia w lochu, gdzie Afgan ma pozostać jako nowy radiotelegrafista. Compaigne'owi zaś wręcza depeszę i kody do "Aparatu". Komandosi rozpoczynają odwrót, jednak nie wszyscy wracają do obozowiska w lesie. Wybuch alarmuje Globckego i załogę zamku. Globcke domyśla się, że jest to kolejna próba przechwycenia "Aparatu". Wie, że nie może dłużej zwlekać, gdyż lada dzień wrogowi może udać się wedrzeć do zamku i zniszczyć "Aparat". Nakazuje rozpoczęcie przygotowań do ewakuacji. To pozwoli mu zrealizować plan, jaki od dawna przygotowywał. Tymczasem do zamku przyjeżdża Otto Skorzeny, wsławiony akcją uwolnienia Benito Mussoliniego. Czego dowódca komandosów SS poszukuje w zamku na kresach Niemiec? 20:00 SEKRETY STAROŻYTNYCH INŻYNIERÓW. S. 2 - ŚMIERCIONOŚNA BROŃ. ODC. 3 (ANCIENT ENGINEERING S. 2) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy/Niderlandy (Holandia), 2022 Serial dokumentalny (10 odcinków), prezentujący najciekawsze i najbardziej intrygujące osiągnięcia inżynierii świata starożytnego, które zainspirowały i wpłynęły na współczesną inżynierię. Każdy odcinek pokazuje jedno przełomowe osiągnięcie, takie jak np. piramidy, Wielki Mur Chiński, rzymskie drogi czy Tadż Mahal. Filmy łączą materiały archiwalne, wywiady z ekspertami, rekonstrukcje, zapierające dech w piersiach zdjęcia lotnicze oraz czerpią z najnowszych osiągnięć technologii, dzięki czemu odkrywają tajemnice starożytnego świata. Autorzy rzucają nowe światło na technikę, materiały konstrukcyjne i myśl innowacyjną stojące za każdym starożytnym osiągnięciem inżynieryjnym i oferują nowe spojrzenie na ich intrygującą i ważną historię. 21:00 OD "CHŁOPÓW" DO NOBLA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2024 Reżyseria: Katarzyna Jurkowska, Gabriela Ruzicka Scenariusz: Katarzyna Jurkowska, Gabriela Ruzicka W 2024 roku przypada setna rocznica przyznania Władysławowi Reymontowi Nagrody Nobla, a w 2025 roku setna rocznica jego śmierci. Reportaż przypominający postać Noblisty i jego dzieło, które dopiero od niedawna przeżywa renesans popularności, dzięki kolejnej adaptacji filmowej. "Chłopi" to bez wątpienia książka niezwykle ważna dla naszej kultury, trzykrotnie przeniesiona na duży ekran, a jej autor - właśnie za swoją chłopską epopeję - w wyścigu o literacką Nagrodę Nobla zwyciężył z Thomasem Hardym, Maksymem Gorkim i Tomaszem Mannem, a na polskim gruncie ze Stefanem Żeromskim. Większość zachowanych rękopisów Reymonta, w tym najcenniejsze dwa tomy "Chłopów", uznawanych do tej pory za szczególnie realistyczny obraz polskiej wsi, przechowuje Biblioteka Ossolineum. Jako że wrocławski zbiór jest obecnie najbardziej integralną i kompletną spuścizną Noblisty, z okazji stulecia zdobycia tego lauru, został w 2024 roku wpisany na Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata. Te wyjątkowe autografy twórcy pokażą w swoim filmie. Poza tym przybliżą okoliczności przyznania nagrody wieńczącej literacki sukces doskonałego reportażysty i autora powieści, które weszły do kanonu literatury polskiej. 22:00 NARODZINY NAZIZMU S.II - WOJNA DYKTATORÓW. FRONT WEWNĘTRZNY (RISE OF THE NAZIS) Serial dokumentalny, 59 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Julian Jones Ta niezwykła seria przybliża decydujące starcie II wojny światowej, kiedy to Hitler stawił czoła równie bezwzględnemu dyktatorowi: Stalinowi. Będąc u szczytu swej potęgi, Hitler próbuje oszukać sowieckiego przywódcę, przedstawiając plan inwazji na Wielką Brytanię, jednocześnie potajemnie przygotowując atak na Związek Sowiecki. Stalin ma jednak szpiega w kwaterze głównej Hitlera. Obaj dyktatorzy przejmują dowodzenie nad własnymi armiami. Ludzie Hitlera składają fałszywe obietnice, a w Stalinie Hitler znalazł swojego przeciwnika. W obliczu klęski Niemiec na froncie wschodnim Hitler zostaje zmuszony do odwrotu. Pojawiają się głębokie konflikty, a jego najbliższy krąg walczy o władzę. W miarę jak narasta opór przeciwko niemu, a wewnętrzny wróg knuje, jak go zabić, Hitler popycha Niemcy ku zniszczeniu. Wniknięcie w umysły dwóch dyktatorów, których złudzenie niezwyciężoności doprowadziło do ich własnej klęski, to opowieść o tym, dlaczego dyktatury upadają. Jest to również przerażający opis pychy i mrocznej sztuki politycznej, która sprzysięgła się, by zniszczyć wolność, ale ostatecznie zniszczyła samą siebie. 23:05 SENSACJE XX WIEKU - SKARBY TRZECIEJ RZESZY Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Bogusław Wołoszański, Adek Drabiński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Jedna z najbardziej tajemniczych spraw II wojny - zaginięcie części skarbu III Rzeszy, rezerw walutowych i złota Reichsbanku. Miliardy dolarów zostały wykradzione w celu finansowania ucieczek esesmanów i tworzeniu organizacji neonazistowskich po wojnie. Widowisko przedstawia, jak przebiegał rabunek i ukrywanie skarbów Rzeszy w końcu wojny. 00:10 OPOWIEŚĆ O ALEKSANDRZE KAMIŃSKIM Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2004 Reżyseria: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Scenariusz: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Zdjęcia: Adam Fręśko Lektor: Tomasz Marzecki Film prezentuje sylwetkę profesora Aleksandra Kamińskiego - harcmistrza, wychowawcę, historyka i pisarza. Jego niezwykłe życie stanowić może wzór osobowy dla młodego pokolenia. Kochał Polskę, młodzież i dzieci, którymi zajmował się do końca życia. Stworzył ruch zuchowy. Szczególne zasługi położył w czasie hitlerowskiej okupacji: był współtwórcą Szarych Szeregów, Małego i Dużego Sabotażu. Stworzył także doskonałe pismo podziemne "Biuletyn Informacyjny", które odegrało wielką rolę w czasie okupacji i w powstaniu warszawskim, będąc nieocenionym źródłem historycznym tamtych dni. Jego książka "Kamienie na szaniec" opowiadająca o bohaterskiej grupie harcerzy warszawskich z Szarych Szeregów, stała się książką kultową. Szykanowany w czasach stalinowskich, nigdy się nie poddał, był zawsze wierny swoim ideałom, które głosił w harcerstwie: służba, dzielność i bezinteresowność. Film przedstawia też dorobek naukowy Aleksandra Kamińskiego, znajdują się w nim także unikatowe archiwalia, filmy z udziałem samego Kamińskiego oraz fotografie, dokumenty, rękopisy i inne pamiątki z rodzinnego archiwum córki (dotychczas niepublikowane). 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - KAPELAN POLSKI WALCZĄCEJ ODC. 263 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. Ten odcinek nosi tytuł: "Kapelan Polski Walczącej". Jest taki niezwykły sztych z roku 1863 przedstawiający kapłana w szatach liturgicznych, który z uniesionym w ręku krzyżem prowadzi oddział powstańczy przez ciasną zabudowę jakiegoś miasta. Obraz funkcjonuje bez podpisu, w różnych miejscach, jako ilustracja ogólna postawy wielu kapłanów w Powstaniu. Wiemy jednak, że w ilustracjach prasowych tamtego czasu zawsze zalążkiem pracy grafika było konkretne wydarzenie i konkretna postać - rozpoczęliśmy więc szczegółowe poszukiwania. I tak dotarliśmy do postaci niezwykłej acz zapomnianej - księdza Serafina Szulca kapelana oddziału Apolinarego Kurowskiego, później całego zgrupowania powstańczego Dionizego Czachowskiego. Ruszymy tym śladem poczynając od Sosnowca, a przy okazji opowiemy o gromadzie pasjonatów historii skupionych wokół Forum dla Zagłębia. Starają się w swoim środowisku popularyzować i historię Powstania i innych ważnych wydarzeń narodowych. Praca to trudna bo dla całych pokoleń Polaków dyspozycyjni historycy PRL malowali obrazy Zagłębia jako kolebki komunizmu. Prawda jest jednak zupełnie inna, z tym że trzeba o nią powalczyć. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ŚMIERTELNY UŚCISK Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony współpracy militarnej ZSRR z Niemcami. Wykorzystano czarno - białe archiwalne materiały filmowe.