TVP Historia Czwartek, 17.04.2025 06:40 BYŁ TAKI DZIEŃ - 17 KWIETNIA ODC. 535 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1794 - insurekcja w Warszawie; 1938 - kanonizacja Andrzeja Boboli; 1943 - rząd polski na emigracji w Londynie zwrócił się do Czerwonego Krzyża o zbadania sprawy Katynia; 1958 - wystawa światowa w Brukseli; 06:45 WOJOWNICY CZASU - HASŁO SOBOTA, CZYLI TRUSKAW 1944 Cykl dokumentalny, 25 min, Polska, 2024 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Grzegorz Gajewski, Krzysztof Krzyżanowski Muzyka: Krzysztof Ridan Cykl "Wojownicy czasu" prezentuje historię i tradycję polskich formacji wojskowych. Kolejne odcinki opowiadają o wyjątkowych ludziach, zapomnianych bitwach i przedmiotach. Program jest zrealizowany we współpracy z pasjonatami historii, którzy możliwie wiernie i widowiskowo starają się ją odtworzyć. 07:20 FAKE CZY HISTORIA? - ODC. 29 Program historyczny, 35 min, Polska, 2025 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska Reżyseria: Marzena Strąg Prowadzący: Wojciech Szeląg "Fake czy historia?" to program, który zgłębi kontrowersyjne tematy XX wieku, poddając je dyskusji z udziałem dwóch ekspertów o odmiennych poglądach. Program cechuje dynamiczne tempo i intensywne, 20 - minutowe debaty, które budują dramaturgię i wzbudzają emocje. Korzystamy z autentycznych przestrzeni Muzeum Historii Polski i Muzeum II Wojny Światowej jako historycznego tła dla debat, co nadaje głębi omawianym tematom. Interaktywny element polegający na głosowaniu widzów na eksperta, który przekonał ich do swojego stanowiska, angażuje publiczność, umożliwiając jej bezpośredni udział. Krótkie felietony pełnią funkcję narzędzia do pogłębiania omawianych tematów, zapewniając wszechstronne podejście. Narracja zachęci do krytycznego myślenia oraz do pogłębienia wiedzy widzów na temat spornych wydarzeń z przeszłości, ukazując różnorodne perspektywy i opinie. 08:00 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 10/13 Serial sensacyjny, wojenny, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Amerykańska grupa pancerna, osłaniająca komandosów w drodze do Czochy, zostaje zaatakowana. Napastnikom nie udaje się tak łatwo pokonać silnej formacji. Nagle komandosi uświadamiają sobie, że wysłano przeciwko nim młodzież z Hitlerjugend. Członkowie tego oddziału giną w samobójczym ataku. Pojazdy pancerne pozostają 30 km od Czochy. Komandosi zaś przedzierają się w rejon zamku. Zakładają w lesie obozowisko, skąd wkrótce ruszają dalej. Z wysokiej tamy spuszczają się po linach do jeziora, by dopłynąć do tajnego kanału. Następnie przedostają się do podziemnej części jeziora. Hamlet i Raider oddzielają się od reszty komandosów, aby dotrzeć do transformatora, który mają za zadanie wyłączyć. Wtedy Czerny, Compaigne, Afgan i Wood będą mogli w ciemnościach dostać się przez studnię do zamku. Jorg prowadzi ich do schronienia w lochu, gdzie Afgan ma pozostać jako nowy radiotelegrafista. Compaigne'owi zaś wręcza depeszę i kody do "Aparatu". Komandosi rozpoczynają odwrót, jednak nie wszyscy wracają do obozowiska w lesie. Wybuch alarmuje Globckego i załogę zamku. Globcke domyśla się, że jest to kolejna próba przechwycenia "Aparatu". Wie, że nie może dłużej zwlekać, gdyż lada dzień wrogowi może udać się wedrzeć do zamku i zniszczyć "Aparat". Nakazuje rozpoczęcie przygotowań do ewakuacji. To pozwoli mu zrealizować plan, jaki od dawna przygotowywał. Tymczasem do zamku przyjeżdża Otto Skorzeny, wsławiony akcją uwolnienia Benito Mussoliniego. Czego dowódca komandosów SS poszukuje w zamku na kresach Niemiec? 09:00 HISTORIA POLSKI - OSTATNI ŚWIADEK Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2005 Reżyseria: Paweł Woldan Scenariusz: Paweł Woldan Zdjęcia: Andrzej Adamczak Muzyka: Andrzej Krauze Filmowa opowieść o zmarłym w 1997 r. w wieku 98 lat Stanisławie Swianiewiczu, profesorze ekonomii Uniwersytetu Wileńskiego, gorącym patriocie i prawym, dzielnym człowieku. Urodzony w stolicy Inflant, Dźwińsku, syn budowniczego kolei i nauczycielki niemieckiego, młody Swianiewicz brał udział w wojnie polsko - bolszewickiej 1920 r. i został nawet odznaczony Krzyżem Walecznych. Studia rozpoczęte w Moskwie przed rewolucją październikową kontynuował po powrocie do cywila na otwartym po 87 latach przerwy Uniwersytecie Wileńskim. Tam poznał też swą przyszłą żonę, Olimpię. Ekonomista, ale także dziennikarz i publicysta polityczny, był Swianiewicz zwolennikiem federalistycznych idei Piłsudskiego, zdecydowanym przeciwnikiem przyłączenia Wilna do Polski. Uważał je bowiem za miasto bardzo litewskie. Przy jego współudziale powstał tam Instytut Naukowo - Badawczy Europy Środkowo - Wschodniej. Ale jego długie i bogate życie naznaczyło w największym stopniu jedno wojenne doświadczenie. Gdy wybuchła II wojna, powołany do wojska Swianiewicz wyruszył jako dowódca kompanii gospodarczej na front. Niestety, pod koniec września on i tysiące jego towarzyszy znalazło się w sowieckiej niewoli. W pierwszych dniach listopada 1939 r. trafił do obozu w Kozielsku, skąd kilka miesięcy później wraz z innymi oficerami ruszył pociągiem w kierunku Smoleńska. Na stacji Gniazdowo nieoczekiwanie wywołano go, umieszczono w innym wagonie. Stamtąd obserwował, jak jego współtowarzyszy podróży ładowano do autobusu z zamalowanymi szybami i dokądś wywożono. Autobus kursował wiele razy, wożąc kolejne grupy. Nigdy więcej ich nie ujrzał. Sam trafił najpierw do więzienia w Smoleńsku, później do moskiewskiej Łubianki. Bezpodstawnie oskarżony o szpiegostwo, został skazany na 8 lat łagru i wywieziony na daleką północ, do okręgu Komi. Miesiącami cierpiał głód, harował ponad siły, o mało nie umarł z wycieńczenia. Udało mu się stamtąd wydostać dopiero w kwietniu 1942 r. na mocy porozumienia Sikorski - Majski, umożliwiającego Polakom wstępowanie do armii gen. Andersa. Na próżno usiłował się dowiedzieć, co się stało z tysiącami jego kolegów z Kozielska. Dopiero kiedy w kwietniu 1943 r. berlińskie radio podało wiadomość o wykryciu zbiorowych mogił polskich niedaleko Smoleńska, domyślił się prawdy. Pod wpływem tego doświadczenia przystąpił do spisywania swoich wspomnień - on, ostatni świadek wydarzeń poprzedzających katyńską masakrę, która zdaniem profesora była zemstą Rosjan za przegraną 1920 r. W końcu 1943 r. został doradcą rządu polskiego w Londynie. Po wojnie nie mógł już wrócić do kraju, a próba ściągnięcia do siebie rodziny skończyła się niepowodzeniem. Swianiewicz musiał więc sam rozpocząć nowe życie. Zaczął wykładać na angielskich uczelniach, przez parę lat przebywał na Dalekim Wschodzie jako rzeczoznawca UNESCO, a w 1958 r. został wykładowcą London School of Economics. Po 18 latach rozłąki spotkał się wreszcie z żoną i dziećmi. W Wielkiej Brytanii wydał m.in. książkę o działalności NKWD, ale dziełem jego życia pozostanie opublikowana w paryskiej "Kulturze" książka "W cieniu Katynia" - rzetelna, prawdziwa, obiektywna. Od 1963 r. aż do emerytury był związany z uniwersytetem St. Mary's w kanadyjskim Halifaxie. Do Polski przyjechał dopiero po zmianie ustroju, ale już nie zdecydował się na zamieszkanie tu na stałe. Pochowano go koło ukochanej żony w Halifaxie. W filmie o profesorze Swianiewiczu mówią m.in. Czesław Miłosz i prof. Stanisław Stomma, którzy znali go z czasów wileńskich, a wypowiedzi nagrali na krótko przed śmiercią, oraz dzieci profesora: Bernadetta, Maria i Witold. W filmie wykorzystano archiwum rodzinne Swianiewiczów, liczne materiały archiwalne oraz zdjęcia inscenizowane. 10:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ROMMEL Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony niemieckiemu feldmarszałkowi Erwinowi Rommlowi. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe. 10:30 TAJEMNICE POCZĄTKÓW POLSKI - UKRYTE GNIAZDO DYNASTII Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2013 Reżyseria: Zdzisław Cozac Scenariusz: Zdzisław Cozac Zdjęcia: Mariusz Gala, Zdzisław Cozac Lektor: Maciej Gudowski Tym razem autorzy cyklu dokumentalnego wraz z naukowcami poszukują prawdziwego miejsca narodzin dynastii Piastów. Czy faktycznie jest nim Gniezno, czy może gród w Kaliszu - Zawodziu. Naukowcy różnych specjalności: archeolodzy, dendrochronolodzy, historycy przedstawiają argumenty za i przeciw obu tym koncepcjom. Dzięki animacjom komputerowym widzowie przenoszą się w czasy Mieszka I, by śledzić tajniki życia codziennego ówczesnych mieszkańców grodu oraz poznawać wielkie wydarzenia polityczne owych czasów, mające wpływ zarówno na żyjących wówczas ludzi, jak i na przyszłość. 11:15 EPITAFIA KATYŃSKIE - ALEKSANDER ŚLĄCZKA Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Marek Drążewski, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Piotr Weychert, Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska W 1914 roku student medycyny Aleksander Ślączka został powołany do armii austro - węgierskiej. Podczas działań wojennych w Alpach w 1917 roku przeszedł na stronę włoską. Trafił do obozu jenieckiego Santa Maria Capua Vetere, gdzie nawiązał kontakt z polskim komitetem narodowym w Paryżu. W ten sposób dostał się do tworzonej przez gen. Hallera błękitnej armii. Jako oficera znającego biegle język włoski łącznie z lokalnymi dialektami, skierowano go do polsko - francuskiej misji w Rzymie. Był uczestnikiem wojny polsko - bolszewickiej w baonie sanitarnym, a potem lekarzem w Piątym Okręgowym Szpitalu Wojskowym w Krakowie. Do rezerwy przeszedł w stopniu kapitana. Podjął przerwane studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. W wieku 30 lat uzyskał stopień doktora wszech nauk lekarskich. Pracował w uniwersyteckiej klinice neurologiczno - psychiatrycznej, a następnie na oddziale psychiatrycznym szpitala świętego Łazarza w Krakowie gdzie był ordynatorem. W 1930 roku pracował w warszawskiej klinice neurologicznej pod kierunkiem światowej sławy neurologa, profesora Kazimierza Orzechowskiego. Przez wiele lat był biegłym sądowym w zakresie neurologii i psychiatrii. Opublikował wiele prac naukowych w językach niemieckim, francuskim i polskim. We wrześniu 1939 roku kapitan lekarz Aleksander Ślączka otrzymał przydział do szpitala wojskowego w Krakowie. Wraz z transportem rannych ewakuowany w okolice Lwowa, dostał się do niewoli sowieckiej. Uwięziony w Starobielsku, wiosną 1940 roku został wywieziony do Charkowa i zamordowany wraz z innymi polskimi oficerami. 11:20 POLSKA I ŚWIAT Z HISTORIĄ W TLE - ZOBACZYĆ HISTORIĘ Cykl reportaży, 18 min, Polska, 2011 Scenariusz: Anna Frąckowiak - Ostrejko Zdjęcia: Wojciech Todorow Któż nie chciałby zobaczyć prawdziwej twarzy św. Jadwigi Śląskiej, żony Henryka Brodatego, spojrzeć w oczy XII-wiecznym mieszczanom, pogłaskać po włosach Czesława Odrowąża, zmarłego w XIII wieku (obecnego patrona Wrocławia), zerknąć na grymas gen. Sułkowskiego (dowódcy wojsk polskich po śmierci ks. J. Poniatowskiego)? Te i wiele innych historycznych postaci mają swoje stare, nowe twarze. Na podstawie ich czaszek, znalezionych po upływie setek, lat rekonstrukcji dokonali wrocławscy antropolodzy wraz z lekarzami i plastykami. W programie pokażemy przebieg rekonstrukcji twarzy historycznych postaci, zdradzimy ich prawdziwe przypadłości, czasem grzeszki dotyczące trybu życia, przypomnimy dotyczące ich wydarzenia historyczne. Antropolodzy pokażą też czaszkę, znalezioną w Katyniu, której skrupulatne bania doprowadziły do odkrycia, że należy ona, czy może należała do jedynej kobiety pilota, która została zamordowana przez NKWD. Była to córka gen. Józefa Dowbora - Muśnickiego, naczelnego wodza Powstania Wielkopolskiego. 11:45 EX LIBRIS - ODC. 569 Magazyn, 20 min, Polska, 2025 Prowadzący: Krzysztof Grzybowski W nowej odsłonie programu "Ex Libris" autorzy prezentują najciekawsze książki historyczne, intrygujących autorów, wciągające tytuły oraz fascynującą historię i jej bohaterów. Powracający na antenę TVP Historia magazyn zyskał nowoczesną formułę: staranną warstwę filmową, atrakcyjną grafikę oraz dynamiczny montaż. Prowadzący program, Krzysztof Grzybowski, z niezwykłą lekkością rozmawia z autorami najciekawszych nowości wydawniczych. Poza tym w magazynie widzowie mogą znaleźć subiektywne rankingi szeroko pojętych książek historycznych, kwestionariusze popularnych autorów, omówienia najnowszych trendów czy prezentacje książkowych premier. 12:15 CZTERDZIESTOLATEK - ODC. 19/21 - Z DALA OD LUDZI, CZYLI COŚ SWOJEGO Serial TVP, 53 min, Polska, 1977 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Jacek Stachlewski Aktorzy: Andrzej Chrzanowski, Janusz Gajos, Władysław Hańcza, Henryk Hunko, Walentyna Jendrych, Józef Kalita, Janusz Kłosiński, Andrzej Kopiczyński, Halina Kossobudzka, Irena Kwiatkowska, Krzysztof Materna, Ewa Milde, Leona Niemczyk, M. Olczyk, Leonard Pietraszak Za namową swojego byłego przełożonego Stefan Karwowski postanawia nabyć działkę rekreacyjną w pobliżu Warszawy. Pani Magdzie niezbyt podoba się ten pomysł, więc z odrobiną złośliwej satysfakcji śledzi perypetie męża. Dyrektor Karwowski musi bowiem uzyskać zrzeczenie się praw do działki ze strony wdowy po poprzednim właścicielu, która stawia dość dziwne warunki. Kobieta pracująca, występująca tym razem w roli operatora koparki, burzy nadzieje bohatera na osiedlenie się w oazie ciszy, zapowiadając budowę wielkiego środka rekreacyjnego w pobliżu działki. 13:20 TAJEMNICE POCZĄTKÓW POLSKI - UKRYTE GNIAZDO DYNASTII Cykl dokumentalny, 44 min, Polska, 2013 Reżyseria: Zdzisław Cozac Scenariusz: Zdzisław Cozac Zdjęcia: Mariusz Gala, Zdzisław Cozac Lektor: Maciej Gudowski Tym razem autorzy cyklu dokumentalnego wraz z naukowcami poszukują prawdziwego miejsca narodzin dynastii Piastów. Czy faktycznie jest nim Gniezno, czy może gród w Kaliszu - Zawodziu. Naukowcy różnych specjalności: archeolodzy, dendrochronolodzy, historycy przedstawiają argumenty za i przeciw obu tym koncepcjom. Dzięki animacjom komputerowym widzowie przenoszą się w czasy Mieszka I, by śledzić tajniki życia codziennego ówczesnych mieszkańców grodu oraz poznawać wielkie wydarzenia polityczne owych czasów, mające wpływ zarówno na żyjących wówczas ludzi, jak i na przyszłość. 14:15 EPITAFIA KATYŃSKIE - JAN POTOCKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki Muzyka: Monika Cybulska Jan Józefat Potocki (ur. 13 lipca 1888 r. w Kielcach, zm. 9 kwietnia 1940 r. w Katyniu) polski duchowny ewangelicko - reformowany, działacz niepodległościowy, a następnie polonijny w USA, naczelny kapelan duszpasterstwa ewangelicko - reformowanego w WP, major. Był synem Juliana i Lucyny z Chorzelskich. Wydalony z gimnazjum kieleckiego w VI kl. , po strajku szkolnym z lutego 1905 r. ; był także więziony przez władze carskie za druk i kolportaż skryptów do nauki polskiego. Do matury pobierał prywatne nauki, jednocześnie angażując się w działalność Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Aresztowany w 1908 r. , spędził 4 - lata w carskim więzieniu, a następnie został skazany na dożywotnie osiedlenie na Syberii. Udał się na emigrację do USA, gdzie był działaczem polonijnym, redaktorem polonijnej tygodniówki Jedność Polonia, członek organizacji politycznej Komitet Obrony Narodowej. Absolwent Wydziału Teologicznego w Blomfield, w USA z 1928 r. Pastor Polskiego Prezbiteriańskiego Zboru św. Pawła w Baltimore. Do Polski powrócił w 1934 r. , już w roku następnym zostając powołanym do duszpasterstwa wojskowego jako kapelan WP w Dowództwie Korpusu Okręgu nr VIII w Toruniu. Wiosną 1939 r. , awansowany na szefa Głównego Urzędu Duszpasterstwa Ewangelicko - Reformowanego w WP, z jednoczesnym zachowaniem obowiązków w Toruniu. Po kampanii wrześniowej znalazł się w sowieckiej niewoli. Więziony w Szepietówce i Starobielsku, a następnie wraz z innymi duchownymi obrządków rzymskokatolickiego i prawosławnego w moskiewskim więzieniu na Łubiance. Zamordowany przez NKWD w ramach tzw. zbrodni katyńskiej. Po wojnie jego żona i syn osiedli w Baltimore. 14:25 SEKRETY STAROŻYTNYCH INŻYNIERÓW. S. 2 - ŚMIERCIONOŚNA BROŃ. ODC. 3 (ANCIENT ENGINEERING S. 2) Serial dokumentalny, 50 min, Niemcy/Niderlandy (Holandia), 2022 Serial dokumentalny (10 odcinków), prezentujący najciekawsze i najbardziej intrygujące osiągnięcia inżynierii świata starożytnego, które zainspirowały i wpłynęły na współczesną inżynierię. Każdy odcinek pokazuje jedno przełomowe osiągnięcie, takie jak np. piramidy, Wielki Mur Chiński, rzymskie drogi czy Tadż Mahal. Filmy łączą materiały archiwalne, wywiady z ekspertami, rekonstrukcje, zapierające dech w piersiach zdjęcia lotnicze oraz czerpią z najnowszych osiągnięć technologii, dzięki czemu odkrywają tajemnice starożytnego świata. Autorzy rzucają nowe światło na technikę, materiały konstrukcyjne i myśl innowacyjną stojące za każdym starożytnym osiągnięciem inżynieryjnym i oferują nowe spojrzenie na ich intrygującą i ważną historię. 15:15 EPITAFIA KATYŃSKIE - MIECZYSŁAW BIRNBAUM Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Maciej Dancewicz, Paulina Brzezińska, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska Mieczysław Birnbaum, pseudonim Mieczysław Binom (ur. 10 czerwca 1889 r. w Częstochowie, zm. w kwietniu 1940 r. w Katyniu), polski publicysta i tłumacz żydowskiego pochodzenia; w młodości działacz ruchu rewolucyjnego, potem oficer Wojska Polskiego. Zaufany emisariusz Józefa Piłsudskiego, z jego nominacji przedstawiciel Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego w rokowaniach polsko - bolszewickich w Mikaszewiczach w czasie wojny polsko - bolszewickiej i faktyczny negocjator. Zamordowany przez NKWD w Katyniu. 15:25 KORONA KRÓLÓW - ODC 215 Telenowela historyczna TVP, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Jacek Sołtysiak, Jerzy Krysiak Scenariusz: Jan Piotr Szafraniec, Marcin Marciniak, Małgorzata Jurczak Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Martyna Dudek, Tomasz Sapryk, Piotr Ligienza, Karol Biskup, Piotr Nowak, Karolina Kominek, Agata Bykowska, Monika Radziwon, Dagmara Brodziak, Maksymilian Michasiów, Zbigniew Waleryś, Jerzy Światłoń, Łukasz Węgrzynowski Kazimierz nie może się nacieszyć Krystyną. Pierwszy raz w życiu postawił swoje prywatne życie ponad dobro królestwa. Wszyscy poza nim są w Rzymie. W Świdnicy trwa bunt. Kiczold i Peter proszą Kazimierza o pomoc. Szafraniec odwiedza Adelajdę w Żarnowcu. Jest zaskoczony na widok radosnej, zachwyconej sztuką kobiety. Widać wyraźnie, że Adelajda i Ligęza mają się ku sobie. 15:55 SENSACJE XX WIEKU - SKARBY TRZECIEJ RZESZY Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Bogusław Wołoszański, Adek Drabiński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Jedna z najbardziej tajemniczych spraw II wojny - zaginięcie części skarbu III Rzeszy, rezerw walutowych i złota Reichsbanku. Miliardy dolarów zostały wykradzione w celu finansowania ucieczek esesmanów i tworzeniu organizacji neonazistowskich po wojnie. Widowisko przedstawia, jak przebiegał rabunek i ukrywanie skarbów Rzeszy w końcu wojny. 16:50 EPITAFIA KATYŃSKIE - ADAM SOLSKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Piotr Weychert, Marek Drążewski, Maciej Dancewicz, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki, Paulina Brzezińska, Paulina Brzezińska, Piotr Weychert Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Adam Teofil Solski (ur. 4 stycznia 1895 w Milatyczach, zm. 9 kwietnia 1940 w Katyniu), major piechoty Wojska Polskiego, uczestnik czterech wojen, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej. Jego córka Ewa wspomina: "Byłam jego ukochaną córeczką. Ewuśką, którą uwielbiał tak, jak to zwykle młodzi ojcowie kochają swoje córki. Często chodziliśmy na spacery. Nigdy nie zapomnę disneyowskiej "Królewny Śnieżki", którą razem obejrzeliśmy w kinie. Kiedy ojciec wyjeżdżał służbowo albo do swojej mamy we Lwowie, zawsze potem przywoził mi cukierki. "Miałem niesamowity sen. Matka śniła mi się, że była gdzieś w drugim pokoju w naszym mieszkaniu. Ja nastawiłem radio na muzykę i walczyłem sam ze sobą, z sobowtórem. Po przebudzeniu się leżałem na wznak. Okropnie waliło mi serce. Cóż ten sen miał złego wróżyć?" Z mamą byli bardzo piękną parą. Poznali się we Lwowie poprzez stryja mamy, generała Trojanowskiego, którego ojciec był adiutantem. Często wychodzili na bale. Pamiętam jego granatowe spodnie z lampasem i szablę. Byłam zła i strasznie zazdrosna, że nie zabierają mnie ze sobą. Ojciec, chcąc mnie pocieszyć, powiedział, żebym się nie martwiła, bo niedługo będziemy na bale chodzić razem. "9 kwietnia. Paręnaście minut przed piątą rano - pobudka w więziennych wagonach i przygotowanie się do wychodzenia. Wyjazd karetką więzienną. Przewieziono nas gdzieś do lasu, coś w rodzaju letniska. Tu szczegółowa rewizja. Zabrano mi zegarek, na którym była godzina 6:30. Pytano mnie o obrączkę. Zabrano ruble, pas główny, scyzoryk." Ten dziennik znaleziono przy jednych z ponad czerech tysięcy zwłok wydobytych z katyńskich dołów w 1943 r. Pisany niemal do ostatnich chwil, jest jednym z najważniejszych dowodów zbrodni, jakiej wiosną 1940 roku dokonało NKWD na polskich oficerach, jeńcach z obozu w Kozielsku. Zawarte w nim zapiski są dla mnie najcenniejszą, ale też i najbardziej bolesną pamiątką po majorze Adamie Solskim. Moim ojcu." 17:00 PORTRET OJCA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2025 Muzyka: Antoni Wojnar Tytułowy "Portret Ojca" to czasem jedna fotografia, a czasem album pełen zdjęć, zachowanych niczym relikwie jako pamięć po utraconym rodzicu. Wiosną 1940 roku blisko 22 tys. polskich obywateli zostało rozstrzelanych przez NKWD. Bohaterowie tego filmu to ich dzieci, o których mówi się dzieci katyńskie. Film "Portret Ojca" jest uniwersalnym zapisem historii życia człowieka naznaczonego stratą i cierpieniem. Bohaterowie filmu opowiadają w nim o swoim dzieciństwie na krótko przed wybuchem drugiej wojny światowej, o czasach zsyłek, a także trudnych losach powojennych. Stworzona w trakcie nagrań przestrzeń pozwoliła autorom na wydobycie zapadających w pamięć, niezwykle osobistych i szczerych historii. 18:00 EPITAFIA KATYŃSKIE - ZYGMUNT SCHANTROCH Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert, Paulina Brzezińska Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska "Mój ojciec, Zygmunt Schantroch, chciał zostać lekarzem. Studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim przerwała I Wojna Światowa. Znalazł się w armii austriackiej a potem w Wojsku Polskim. Po wojnie kontynuował studia, uzyskując dyplom doktora wszech nauk lekarskich. Karierę akademicką rozpoczął w 1919 roku od stopnia asystenta w Katedrze Anatomii Opisowej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był jednym z pierwszych w świecie, który rozpoczął próby uzyskania tkanki nerwowej ze sztucznej hodowli. Jako stypendysta fundacji Rockefellera zdobywał wiedzę we Francji i we Włoszech. W 1936 roku otrzymał tytuł profesora. Poświęcił się badaniom nad układem nerwowym i hodowlą tkanek. Był członkiem Akademii Umiejętności. Kiedy ojciec wykładał, aula uniwersytecka była pełna. Jego seminaria były zawsze na tyle ciekawe, że przychodzili na nie nawet studenci niezobowiązani do tego programem studiów. Często trudne i długie zajęcia przerywał dowcipami i anegdotami. To dla tych anegdot i dykteryjek na zajęcia przychodziła część braci akademickiej. Znał wiele języków, a przed wojną zaczął uczyć się japońskiego. We wrześniu 1939 roku mianowano go dowódcą kolumny sanitarnej. 17 września dostał się do sowieckiej niewoli. Nie skorzystał z możliwości ucieczki, dając wiarę zapewnieniom NKWD, że lekarze będą zwalniani do domu. Matka zwróciła się do fundacji Rockefellera z prośbą o interwencję w sprawie ojca. Po długim czasie nadeszła odpowiedź, że czynią starania, ale nie dają nadziei. 28 listopada 1939 roku na karcie pocztowej Zygmunt Schantroch napisał: Jestem w Starobielsku. Ostatnia wiadomość nadeszła w pierwszych dniach kwietnia. Czuję się dobrze, może wkrótce się zobaczymy." 18:10 FLESZ HISTORII - ODC. 708 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2025 Program, którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 18:25 "DEGRENGOLADA" W TEATRZE DOMOWYM Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2006 Reżyseria: Maria Dłużewska Scenariusz: Maria Dłużewska Historia jednego ze spektakli Teatru Domowego. Był listopad 1984 roku. Aktorzy z Teatru Powszechnego w Warszawie: Andrzej Piszczatowski, Maciej Szary, Bogdan Szczesiak, Zygmunt Sierakowski, Piotr Machalica oraz Maria Dłużewska - wówczas już nie pracująca na etacie w żadnym teatrze - wybrali się do Wrocławia aby zagrać tam dwa, oczywiście nielegalne, spektakle "Degrengolady", sztuki czeskiego dramaturga dysydenta, Pawla Kohouta. W tym czasie we Wrocławiu odbywał się Festiwal Sztuk Współczesnych, w ramach którego Teatr Powszechny prezentował "Kartotekę" Różewicza, występowali w niej niemal wszyscy aktorzy Teatru Domowego. Spektakle nielegalne miały odbyć się 19 listopada, a oficjalne festiwalowe przedstawienia "Kartoteki" było zaplanowane na 20 listopada. Z zaplanowanych dwóch przedstawień nielegalnej "Degrengolady" udało się aktorom zagrać zaledwie połowę pierwszego. Dalej już spektakl włączył się w brutalną rzeczywistość stanu wojennego, a aktorzy do końca nie wiedzieli, czy występują w farsie, czarnej komedii, czy jak mówi jeden z uczestników prawdziwym amerykańskim horrorze, a może - jak mówi inny, wszystko co stało się potem było czystej wody happeningiem. Ostatnie minuty filmu to już klasyczny dramat z zupełnie zaskakującą pointą. Zaskakującą zarówno widza, jak i aktorów: drugie dno granej w listopadzie 1984 roku "Degrengolady" ujawniło się w listopadzie 2006 roku podczas kręcenia zdjęć do filmu. 19:00 QUO VADIS? - ODC. 1/6 Serial historyczny, 45 min, Polska, 2002 Reżyseria: Jerzy Kawalerowicz Scenariusz: Jerzy Kawalerowicz Aktorzy: Magdalena Mielcarz, Paweł Deląg, Bogusław Linda, Jerzy Trela, Michał Bajor, Franciszek Pieczka, Agnieszka Wagner Zdjęcia: Andrzej J. Jaroszewicz Muzyka: Jan A. Kaczmarek Telewizyjna wersja (sześcioodcinkowa) jednego z największych przedsięwzięć w dziejach polskiej kinematografii - ekranizacji powieści "Quo vadis" Henryka Sienkiewicza, uhonorowanej literacką Nagrodą Nobla. Łączny koszt produkcji tego obrazu wyniósł 18 mln dolarów. Zdjęcia kręcono w Tunezji, na południu Francji, we Włoszech, Warszawie i podstołecznym Piasecznie. Zaangażowano 53 aktorów, ponad 1000 statystów i 50 kaskaderów. Tresowane lwy przyjechały z Czech. Jerzy Kawalerowicz w swej superprodukcji nie próbował odczytywać Sienkiewicza na nowo, nie starał się szokować widza nowatorskimi rozwiązaniami - po prostu pozostał wierny literackiemu pierwowzorowi. Na szczególną uwagę zasługują kreacje Bogusława Lindy (Petroniusz), Krzysztofa Majchrzaka (Tygelinus), Michała Bajora (Neron), Jerzego Treli (Chilon) i Franciszka Pieczki (Piotr apostoł). Autorem scenografii jest Janusz Sosnowski, dopracowanych w szczegółach kostiumów - Magdalena Tesławska i Paweł Grabarczyk. Kinowa wersja "Quo vadis" reprezentowała Polskę w rywalizacji Oscarowej. Lata 60. ery nowożytnej. Cesarzem Imperium Rzymskiego jest Neron, człowiek despotyczny i okrutny, przy tym niezwykle próżny. 30 lat wcześniej w Judei został ukrzyżowany Jezus. Jego wyznawcy jeszcze się kryją, lecz ciągle ich przybywa. Wielu mieszka w Rzymie. Chrystus zdobywa dusze zwłaszcza biedoty, ale chrześcijanami stają się także patrycjusze. Do domu Petroniusza przybywa jego siostrzeniec, Marek Winicjusz, który wrócił właśnie z wojny w Azji Mniejszej. Młodzieniec z zachwytem opowiada wujowi o dziewczynie spotkanej w domu Plaucjusza, gdzie udzielono mu pomocy po upadku z konia. Jest nią Ligia Kalina, córka króla plemienia Ligów, przetrzymywana w Rzymie jako zakładniczka. Pragnąc pomóc zakochanemu Winicjuszowi zdobyć wybrankę, Petroniusz knuje intrygę. Z rozkazu Nerona Ligia zostaje sprowadzona do pałacu cesarskiego, by następnie zostać nałożnicą Winicjusza. Wyuzdanie bywalców dworu cezara przeraża ją. Tymczasem Winicjusz staje się coraz bardziej natarczywy. Widząc to, Ursus, niewolnik Ligii, wynosi ją z sali. Następnej nocy, za wiedzą życzliwej dziewczynie Akte, byłej kochanki Nerona, chrześcijanie porywają Ligię. 20:00 MARIAN KOŁODZIEJ. TAJEMNICA ARTYSTY Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2023 Reżyseria: Anna Maria Mydlarska Scenariusz: Anna Maria Mydlarska Zdjęcia: Tomasz Radziemski Muzyka: Marek Kuczyński Nie wiemy do dziś z pewnością jak brzmiało jego prawdziwe nazwisko, ani tego czy szczegóły biografii lat przedwojennych są prawdziwe. Czy urodził się w Raszkowie? Czy chodził do szkoły w Ostrowcu? A jednak w filmie pojawia się ślad potwierdzenia tożsamości osoby - więzi rodzinne, narzeczona, narodziny jego własnych dzieci w rodzinnych stronach. Tym co jest pewne jest dramat nastoletniego, drobnego chłopca, schwytanego przez Niemców w czasie próby przekroczenia granicy, gdy chciał bić się za Polskę - trafił do obozu w Auschwitz jednym z pierwszych transportów. Z numerem więźnia 432 jako Marian Kołodziej przeszedł gehennę Oświęcimia. A potem także wędrówkę przez obozy w Gross - Rosen, Buchenwaldzie, Sachsenhausen I Mauthausen - Gusen. Ten etap jego życia po latach opowiedział. Mamy jego nagranie, jego twarz, jego własny głos i wspomnienia obozowe. Paradoksalnie - to właśnie tam, w obozie w Auschwitz, stworzył swoje pierwsze scenografie. 20:55 BAT 21 Dramat, 100 min, USA, 1988 Reżyseria: Peter Markle Scenariusz: William C. Anderson, George Gordon Aktorzy: Danny Glover, Gene Hackman, Jarry Reed, David Marshall Grant, Clayton Rohner, Erich Anderson, Joe Dorsey Film wojenny o Wietnamie, odbiegający od kasowych dzieł tego gatunku. Reżyser Peter Markle świadomie unika spektakularnych efektów pirotechnicznych, widowiskowych scen walk, krwawej strzelaniny i przesadnego pokazywania siły bohatera typu Rambo, koncentrując się raczej na ludzkim aspekcie sprawy. Zainspirowany rzeczywistymi wydarzeniami film opowiada o ryzykownej akcji ratowania amerykańskiego oficera zagubionego na ogarniętym wojną terytorium wroga. Ukazuje dramat człowieka, który, choć swoje życie zawodowe poświęcił karierze wojskowej, po raz pierwszy znajduje się w samym centrum działań wojennych. Dotychczas na odległość wydawał rozkazy, teraz ma okazję przyjrzeć się konfliktowi od środka, przekonać się, jaką cenę płacą niewinni ludzie za bezsensowną wojnę na górze. Wietnam, rok 1972. Podczas lotu rozpoznawczego nad terytorium wroga nad dżunglą zostaje zestrzelony amerykański bombowiec. Z płonącej maszyny ratuje się na spadochronie jedynie 53 - letni podpułkownik Iceal Hambleton (Gene Hackman), kryptonim Bat 21, ekspert w dziedzinie uzbrojenia rakietowego sił powietrznych Stanów Zjednoczonych. Komunistyczna partyzantka próbuje pojmać wroga. Na pomoc zestrzelonemu oficerowi spieszy kapitan Bartholomew Clark (Danny Glover), pilot samolotu zwiadowczego, któremu udaje się zlokalizować rozbitka. Ponieważ w miejscu otoczonym siłami wroga natychmiastowa akcja jest zbyt ryzykowna, Hambleton musi spędzić noc w dżungli. Przerażonego sytuacją, wyczerpanego i wygłodniałego oficera podtrzymuje na duchu Clark, który przez cały czas nawiązuje z nim kontakt radiowy. Hambleton musi sam stawić czoło wielu niebezpieczeństwom. Podczas kradzieży żywności zostaje zaatakowany przez wietnamskiego wieśniaka, którego zabija w obronie własnej. Niebawem jest świadkiem śmierci pilota helikoptera, Rossa Carvera (David Marshall Grant), który miał wyrwać go z piekła. Tymczasem lotnictwo amerykańskie przygotowuje się do zaplanowanej od dawna operacji zbombardowania okolicy, gdzie został odkryty konwój czołgów nieprzyjaciela. Dziesiątkom niewinnych Wietnamczyków grozi śmiertelne niebezpieczeństwo. W zagrożeniu jest również życie podpułkownika Hambletona. Dzięki interwencji przełożonego Clarka, pułkownika George'a Walkera (Jerry Reed), rozpoczęcie ataku udaje się odwlec o 24 godziny. Obowiązuje jednak całkowity zakaz wszelkich lotów zwiadowczych i ratowniczych. Chcąc ocalić Iceala Hambletona, zdesperowany kapitan Clark uprowadza helikopter Walkera, choć nie potrafi sterować maszyną. 22:50 TAJWAN. ŻYCIE W CIENIU CHIN Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2023 Reżyseria: Krzysztof Dzięciołowski Film opowiada o Tajwanie. Od wysp Kinmen, aż po życie w stolicy kraju Tajpei, politycy, zwykli ludzie, muzycy, dziennikarze i biznesmeni żyją od lat, słysząc o możliwej inwazji Chin na archipelag. Opowieść obejmuje różne aspekty sytuacji na Tajwanie, w tym historię konfliktu, obecny stan gotowości wojskowej oraz relacje z Chinami. Film rysuje również paralele między Tajwanem a Ukrainą, ponieważ oba kraje stoją w obliczu podobnych zagrożeń ze strony potężniejszych sąsiadów, którzy roszczą sobie prawo do ich terytorium. Joseph Wu, Minister Spraw Zagraniczynych Tajwanu, tłumaczy dlaczego lokalna społeczność staje przed wyborem: czy Tajwan powinien zadeklarować pełną niepodległość, ryzykując gwałtowną reakcję Pekinu i liczyć, że Waszyngton podtrzyma gwarancje bezpieczeństwa dla wyspy, czy żyć w obecnym stanie niedopowiedzenia? No i czy rzeczywiście w całym geopolitycznym napięciu pomiędzy Stanami a Chinami chodzi o półprzewodniki i mikrochipy, źródło tajwańskiego sukcesu gospodarczego. Bu Gong - Jhih, weteran zbrojnej walki z Chinami na wyspie Kinmen zakończonej w 1949 r. , dzieli się z nami swoim doświadczeniem. Maestro Wu, który pragnie pokoju, zbiera łuski pocisków zaśmiecających plaże i wzgórza Kinmen, a następnie wykuwa z nich noże kuchenne, które kupują chińscy turyści z kontynentu. Członkowie zespołu Sorry Youth, który produkuje muzykę odnoszącą się do mrocznej przeszłości Tajwanu, biorą udział w przeszkoleniu cywili na wypadek wojny wraz z Jackiem Yao, który przez trzy miesiące walczył w Donbasie w międzynarodowym batalionie ochotników walczących po stronie ukraińskiej. 23:55 SENSACJE XX WIEKU - FABRYKI ŚMIERCI CZ. 1 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1997 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Prowadzący: Bogusław Wołoszański Napięcia międzynarodowe związane z zarzutami wobec Iraku sprawiły, że kwestia broni chemicznej i bakteriologicznej jest bardzo aktualna. Program przedstawia historię tej broni i stopień zagrożenia, jakie stanowi dla współczesnego świata. W czasie I wojny światowej wszystkie walczące państwa stosowały gazy, które spowodowały obrażenia u 1, 3 mln ludzi. Autor przedstawia całkiem nieznany plan amerykański zmasowanego ataku gazowego na japońskie miasta, w którego wyniku miało zginąć 5 mln ludzi. 00:30 SENSACJE XX WIEKU - FABRYKI ŚMIERCI CZ. 2 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1997 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wydarzenia i napięcie międzynarodowe związane z zarzutami wobec Iraku sprawiły, że sprawa broni chemicznej i bakteriologicznej jest bardzo aktualna. Program przedstawia zagrożenie jakie w ostatnich kilkunastu latach stanowiła broń chemiczna i bakteriologiczna produkowana w totalitarnych państwach: Libii, Iraku i Korei Północnej. Przypadki użycia broni przeciwko bezbronnej ludności cywilnej (Kurdowie w 1986 roku), i na froncie (wojna Irak - Iran w tym samym roku). Czy Irakijczycy użyli broni chemicznej w czasie interwencji mocarstw zachodnich? Operacja Pustynna Burza do dzisiaj jest tajemnicą. 01:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NA PANCERNYM SZLAKU ODC. 265 Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Lektor: Artur Kalicki Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. 01:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ROMMEL Cykl dokumentalny, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony niemieckiemu feldmarszałkowi Erwinowi Rommlowi. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.