TVP Historia Piątek, 25.04.2025 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 25 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1792 - we Francji użyto zmodyfikowanego przez dr. Guillotina urządzenia do uśmiercania skazańców, nazwano je gilotyną; 1938 - zmarł Aleksander Świętochowski; 1943 - Moskwa zerwała stosunki z rządem RP; 1988 - strajk komunikacji miejskiej w Bydgoszczy, początek pierwszej od stanu wojennego fali strajków. 07:00 FLESZ HISTORII - ODC. 709 Cykl reportaży, 15 min, Polska, 2025 Program, którego celem jest prezentowanie najciekawszych informacji o wydarzeniach historycznych, wystawach, inscenizacjach w całej Polsce. 07:20 SPÓR O HISTORIĘ - SYJONIŚCI A POLSKA RACJA STANU Debata, 30 min, Polska, 2014 Scenariusz: Tomasz Dąbrowski Prowadzący: Maciek Zakrocki Wykonawcy: Czesław Brzoza, Jolanta Żyndul, Jacek Walicki W II Rzeczpospolitej wiodącą siłą polityczną wśród Żydów byli syjoniści. Jednoczyły ich: praca na rzecz nowego państwa żydowskiego w Palestynie oraz poprawa warunków życiowych w samej Polsce. Dzieliły poglądy na temat sposobu zrealizowania tych postulatów. Już w 1925 roku nastąpiło zjednoczenie większości organizacji syjonistycznych w Polsce. Były one programowo podporządkowana Światowej Organizacji Syjonistycznej. Sojusz ten przetrwał jednak tylko 6 lat. Od końca lat 20. w Polsce zaczęła działać Nowa Organizacja Syjonistyczna w skrócie Betar. Za cel stawiali sobie utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie po obu stronach Jordanu przez masową imigrację Żydów i walkę zbrojną przeciw Arabom oraz administracji brytyjskiej. Żydzi z Betaru w porozumieniu z władzami uzyskali możliwość szkolenia wojskowego członków organizacji, jednocześnie kupowali w Polsce broń i organizowali jej przemyt do Palestyny. 08:00 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 12/13 Serial sensacyjny, wojenny, 44 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński W Niemczech komandosi rozstają się: Compaigne i Czerny jadą do Rosenheim, skąd nadeszło hasło, o którym informował ich Jorg. Wciąż nie wiedzą, co oznacza hasło "Orillo". Do pustoszejącej Czochy przybywa Wolf, wysłany przez Sauera, aby wyrównać rachunki z Jorgiem. W podziemiach zamku nieświadom zagrożenia Jorg i Afgan przygotowują się do jego opuszczenia. Jorgowi udaje się uniknąć zasadzki, jaką przygotował Wolf, i wraz z Afganem umyka z Czochy. Obaj mają jeszcze jedną misję do spełnienia. Docierają do pobliskiej elektrowni, która zasila pompy w odbudowanym ośrodku nuklearnym. Wysadzenie generatorów ma doprowadzić do zalania betonowych tuneli. Przedzierają się do elektrowni i niszczą ją. Teraz muszą dostać się do Rosenheim, gdzie są już Compaigne i Czerny, którzy od miejscowego komendanta dowiadują się, że telefonicznie zgłosił się człowiek nazwiskiem Orillo. Teraz mają czekać na następną wiadomość. Beer zawozi Sauera do sztolni w pobliżu Książa, gdzie SS ukryło skrzynie ze złotem Wrocławia. Sauer, oszołomiony widokiem złotych sztab i wizją ogromnego bogactwa, nie zauważa, że Beer zatknął pochodnię w wieko skrzyni i zniknął w ciemnościach, unikając śmierci. Jorg i Afgan, przedzierając się przez tereny zajęte przez wojska radzieckie, są świadkami egzekucji niemieckich oficerów. Wśród nich jest Kerstin Nowolk. Jorg zaczyna strzelać do Rosjan, ratując w ten sposóbKers tin. Sam zostaje ranny w nogę. Afgan osłania go, dzięki czemu Jorg może się wycofać. Ale sam Afgan przepada. Czy zabili go Rosjanie? W górach Sauer i Wolf nadzorują wysadzanie sztolni i rozstrzeliwanie więźniów. Nagle Wolf strzela do Sauera. Ranny Jorg dociera do Rosenheim, gdzie z Czernym i Compaignem mają czekać na tajemniczego Orillo. 08:55 HISTORIA POLSKI - OCALENI (SURVIVORS) Film dokumentalny, 58 min, Polska/Szwecja, 2011 Reżyseria: Magnus Gertten Scenariusz: Magnus Gertten, Jesper Osmund Muzyka: Magnus Jarlbo Wykonawcy: Maciej Gudowski W kwietniu 1945 roku grupa autobusowa Czerwonego Krzyża z niedawno wyzwolonymi więźniami obozów koncentracyjnych przejeżdża przez zniszczone bombardowaniami miasta. Są oni w drodze do wolności w Szwecji. Archiwalna sekwencja filmowa pozwala nam w istocie znaleźć się w jednym z autobusów i usiąść przy ocalałych. Już początek filmu wyraźnie uświadamia nam, że jest to opowieść o wyzwoleniu i o niezwykłych wydarzeniach historycznych, które miały miejsce w 1945 roku. Sceny otwierające film jednocześnie przedstawiają charakter tego dokumentu, którego podstawą są mocno zwizualizowane osobiste opowieści. W związku z akcją Czerwonego Krzyża zwaną "Białe Autobusy", przy nabrzeżach portowych w małym mieście Malmö nagle stanęły tysiące uchodźców z obozów koncentracyjnych. Operatorzy filmowi udokumentowali te pierwsze dni wolności ludzi, którzy przeszli przez niewiarygodne cierpienia w nazistowskich obozach. Te unikatowe zdjęcia stwarzają nam możliwość opowiedzenia historii, w której będziemy mogli połączyć jej głównych bohaterów z ekskluzywnymi materiałami filmowymi sprzed 65 lat. Dokładne wykorzystanie zawartości archiwów jest elementem kluczowym w naszym filmie. Swoistą ramą scalającą ten film jest opowieść o tym, jak około 30 000 ocalałych przybyło do Malmö i Szwecji w ciągu kilku miesięcy 1945 roku. Opowiadającymi tę historię są zarówno ocaleni z obozów koncentracyjnych, jak i mieszkańcy Malmö, którzy wtedy żyli w spokoju, niedotknięci okrutną wojną, jaka toczyła się w pozostałych częściach świata. Momenty wyzwolenia i pierwsze chwile wolności są pełne zawiłości, w których wszyscy ocaleni mają swoje własne osobiste doświadczenia i strategie. Również dziś te wydarzenia wpływają na ich życie w różnoraki sposób. Doświadczenia mieszkańców Malmö są oczywiście inne, jednak również odmieniają ich życie i są pełne dramatyzmu. 10:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SIŁA PANCERZA Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Cezary Kiliman, Jerzy Lankajtes, Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony powstaniu warszawskiemu. Zobaczymy eksponaty Auto und Technik Museum w Sinsheim oraz Panzer Museum w Munster w Niemczech. 10:30 DRAUGEN Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2019 Reżyseria: Dagmara Drzazga Scenariusz: Dagmara Drzazga Zdjęcia: Witold Kornaś Dokument był jednym ze zwycięzców XII Festiwalu Filmowego NNW w Gdyni. Otrzymał Nagrodę im. Rotmistrza Witolda Pileckiego. Przedstawia dramatyczne losy Ślązaka Wojciecha Bógdoła wpisane w wojenną działalność Polaków w Norwegii. Bógdoł (rocznik 1920) był harcerzem, synem powstańca śląskiego. Wychowany w patriotycznym domu poprzysiągł sobie, że nigdy nie będzie służył Niemcom. W czasie II wojny światowej Wojciech został jednak, jak wielu Ślązaków, wcielony do Wehrmachtu. Trafił do Kriegsmarine. Wysłano go do okupowanej przez Niemcy Norwegii. Tam wkrótce wstąpił w szeregi tajnej norweskiej organizacji "Szetlandzki Autobus". Został angielskim szpiegiem. Dostarczał informacji na temat niemieckiej jednostki na wyspie Kvitsoy, na której stacjonował. Był jednym z głównych graczy akcji o kryptonimie "Draugen" (w j. norweskim słowo "draugen" oznacza legendarnego morskiego potwora). Bógdoł wstąpił do organizacji, ponieważ za wszelką cenę chciał walczyć z Niemcami. Plany przekazywane Anglikom dostały się w ręce Niemców. Wojciech został aresztowany. Skazany na rozstrzelanie za szpiegostwo. Wyrok wykonano 19 grudnia 1944 roku w więzieniu w Bergen. W chwili śmierci Bógdoł miał zaledwie 24 lata. 11:25 EPITAFIA KATYŃSKIE - ZDZISŁAW DZIADULSKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paweł Pawlicki, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Marek Drążewski, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert, Marek Drążewski Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Zdzisław Dziadulski już jako szesnastolatek był członkiem Drużyn Strzeleckich, a jako osiemnastolatek 4 sierpnia 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich. Zgłosił się na ochotnika do szwadronu jazdy Władysława Prażmowskiego - Beliny. Wziął udział we wszystkich walkach pierwszego pułku legionowych ułanów. Po odmowie złożenia przez Legiony ponownej przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec został wcielony do armii austriackiej. Już w listopadzie 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego. Walczył w wojnie polsko - bolszewickiej, jako dowódca plutonu karabinów maszynowych, a następnie zastępca dowódcy szwadronu. Był dwukrotnie ranny. Za okazane męstwo na polu walki z bolszewikami odznaczony został krzyżem Virtuti Militari. W 1922 roku został członkiem grupy olimpijskiej przy pierwszym pułku szwoleżerów w Warszawie. W roku 1924 uczestniczył w Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu. Polska drużyna jeździecka zajęła wtedy 6. miejsce w skokach. Cztery lata później na Olimpiadzie w Amsterdamie był zawodnikiem rezerwowym. Reprezentował Polskę w trzynastu międzynarodowych zawodach hipicznych. Między innymi w Nicei, Londynie, Rzymie i Mediolanie. We wrześniu 1939 roku walczył w składzie Mazowieckiej Brygady Kawalerii. 23 września podjęto decyzję, by drobnymi grupami przedzierać się na Węgry. W niewyjaśnionych okolicznościach pułkownik dostał się do niewoli sowieckiej. Osadzono go w obozie w Starobielsku. Wiosną 1940 roku został zamordowany w gmachu NKWD w Charkowie. 11:30 FAKE CZY HISTORIA? - ODC. 30 Program historyczny, 35 min, Polska, 2025 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska Reżyseria: Marzena Strąg Prowadzący: Wojciech Szeląg "Fake czy historia?" to program, który zgłębi kontrowersyjne tematy XX wieku, poddając je dyskusji z udziałem dwóch ekspertów o odmiennych poglądach. Program cechuje dynamiczne tempo i intensywne, 20 - minutowe debaty, które budują dramaturgię i wzbudzają emocje. Korzystamy z autentycznych przestrzeni Muzeum Historii Polski i Muzeum II Wojny Światowej jako historycznego tła dla debat, co nadaje głębi omawianym tematom. Interaktywny element polegający na głosowaniu widzów na eksperta, który przekonał ich do swojego stanowiska, angażuje publiczność, umożliwiając jej bezpośredni udział. Krótkie felietony pełnią funkcję narzędzia do pogłębiania omawianych tematów, zapewniając wszechstronne podejście. Narracja zachęci do krytycznego myślenia oraz do pogłębienia wiedzy widzów na temat spornych wydarzeń z przeszłości, ukazując różnorodne perspektywy i opinie. 12:15 CZTERDZIESTOLATEK - DWADZIEŚCIA LAT PÓŹNIEJ - ODC. 3/15 - AUKCJA, CZYLI OJCIEC ZAŁOŻYCIEL Serial komediowy TVP, 56 min, Polska, 1993 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Jerzy Gościk Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Andrzej Kopiczyński, Roman Kłosowski, Anna Seniuk, Alina Janowska, Wojciech Malajkat, Wojciech Mann, Irena Kwiatkowska, Joanna Kurowska, Janusz Gajos, Leonard Pietraszak Kontynuacja jednego z najpopularniejszych współczesnych polskich seriali komediowych. Po dwudziestu latach sześćdziesięcioletni już bohater, inżynier Karwowski, próbuje dać sobie radę w nowych warunkach ekonomicznych współczesnej Polski. Odc. 3 Wysłużony maluch państwa Karwowskich odmawia posłuszeństwa. Przypadkowo napotkany na ulicy dawny pracownik pana Stefana, Waldek - obecnie właściciel firmy handlującej używanymi samochodami - oferuje mu okazyjnie prawie nowe audi. Aby zdobyć pieniądze, Karwowscy postanawiają sprzedać portret przodka na aukcji. Bierze w niej udział liczne grono ich znajomych, którzy mają podbijać cenę obrazu. Pan Stefan jest niezwykle podniecony licytacją. Nawet nie zauważa, że w pewnym momencie zostaje sam na placu boju. Płótno pozostaje w jego rękach, a w dodatku przepada kilkumilionowe wadium. Sytuację ratują Jagoda i jej mąż Gerard, którzy postanawiają odkupić obraz, by zawiesić go w holu "Megainvestment", jako portret założyciela firmy... 13:25 ZALANA DOLINA Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2024 Reżyseria: Jerzy Oleszkowicz Scenariusz: Jerzy Oleszkowicz Filmowa historia niezwykłego przedsięwzięcia, ale i ludzkich dramatów - zapory w Solinie. By ją uruchomić musiano wysiedlić ponad 3 tysiące mieszkańców, budowa trwała 9 lat, a pracowało przy niej ponad 2 tysiące robotników. Pomysł budowy zapory w Solinie zrodził się jeszcze za czasów II RP. Wybuch II wojny światowej zablokował pracę nad nią. Powrócono do niej w latach 50. Natomiast 55 lat temu uroczyście otwarto zaporę w Solinie, największe sztuczne jezioro w Polsce. Budowla, która miała uregulować San, sprawić, by nie zatapiane były okoliczne miejscowości, ale i dostarczyć energii o mocy 200 MW. Inwestycja ta pociągnęła za sobą jednak ludzkie dramaty, wysiedlenia, burzenie chałup, kościołów, cerkwi, zalanie cmentarzy. Pod wodą znalazła się nie tylko Solina z kilkoma przysiółkami. Również Teleśnica, Sanna, Łęg, Horodek, Chrewt, część Zawozu, Rajskiego, Wołkowyi i Sokolego. Musiano rozebrać lub wyburzyć setki domów, drugie tyle budynków gospodarczych, sklepy, gospody. "Do wyjazdu szykowało się prawie trzy tysiące ludzi - wspominał Zygmunt Podkalicki. - Po gospodarstwach chodziła kilkuosobowa komisja i szacowała majątek. Panowie w prochowcach zapewniali nas, że nie stracimy na przeprowadzce, ale do wielu takie informacje nie docierały." Zgodnie z poleceniem mieszkańcy przeznaczonych do zalania terenów mieli je opuścić najpóźniej do 1964 roku. Kazimierz Orłoś, pisarz zatrudniony jako radca prawny "Soliny", wspominał, że codziennie do jego biura przychodzili starsi gospodarze i dopytywali, w jaki sposób mogą uniknąć przesiedlenia. Dla nich budowa zapory była brutalną ingerencją w ich teraźniejszość i przeszłość, nie umieli pogodzić się z rzeczywistością. Wraz z inżynierami i robotnikami do wiosek zaplanowanych pod zalanie wkroczyły ekipy ekshumacyjne. Musiano przenieść cmentarze i tak też zrobiono, choć zaraz po zakończonych pracach pojawiły się wątpliwości, czy odkopano wszystkie groby. Mimo to dalszych ekshumacji nie przeprowadzono i dopiero lata później okazało się, że pracownicy i ich nadzorcy popełnili szereg błędów. Pozostawili na pastwę losu cmentarz w Sokolem, bo - jak sądzili i jak wynikało z obliczeń ekspertów - woda nigdy nie miała sięgnąć pagórka z nagrobkami. Sięgnęła, a piszczele i czaszki wypłukiwała z podmywanej skarpy jeszcze w kilkadziesiąt lat po otwarciu zapory. W filmie wykorzystano wspomnienia ówczesnych świadków wydarzeń: mieszkańców, wysiedlonych, jak i osób pracujących przy budowie zapory. Ważnym elementem są archiwalia filmowe przedstawiające miejscowości przewidziane do zalania (Solina, Teleśnica, Rajskie), Polskiej Kroniki Filmowej dokumentującej jej budowę oraz fragmenty filmu fabularnego "Chudy i inni" H. Kluby realizowanego podczas powstawania zapory. Wykorzystano animacje i ekspertów - inżynierów omawiających strukturę zapory, jej funkcje. Nie zabrakło anegdot, legend i historii związanych z tworzeniem tej imponującej budowli, ale i turystycznej funkcji. W filmie wystąpili m.in. Ewa Beynar - Czeczott - córka Pawła Jasienicy, Kazimierz Orłoś - pisarz, a wówczas radca prawny budowy, Artur Andrus - rodzice pracowali i poznali się podczas budowy zapory, a on sam dzieciństwo spędził w hotelu robotniczym w Solinie, legendarni osadnicy nad brzegami zalewu: Henryk Wiktorini, Krzysztof Bros czy Julek spod dębu, Wojciech Gąssowski - wykonawca przeboju "Zielone wzgórza nad Soliną". 14:25 UPADEK NAZIZMU S.III - ODC. 1. KTO GO ZDRADZI (ODC. 1) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2022 Reżyseria: Julian Jones Ta niezwykła seria przybliża decydujące starcie II wojny światowej, kiedy to Hitler stawił czoła równie bezwzględnemu dyktatorowi: Stalinowi. Będąc u szczytu swej potęgi, Hitler próbuje oszukać sowieckiego przywódcę, przedstawiając plan inwazji na Wielką Brytanię i jednocześnie potajemnie przygotowując atak na Związek Sowiecki. Stalin ma jednak szpiega w kwaterze głównej Hitlera. Obaj dyktatorzy przejmują dowodzenie nad własnymi armiami. Ludzie Hitlera składają fałszywe obietnice, a w Stalinie Hitler znalazł swojego przeciwnika. W obliczu klęski Niemiec na froncie wschodnim Hitler zostaje zmuszony do odwrotu. Pojawiają się głębokie konflikty, a jego najbliższy krąg walczy o władzę. W miarę jak narasta opór przeciwko niemu, a wewnętrzny wróg knuje, jak go zabić, Hitler popycha Niemcy ku zniszczeniu. Wniknięcie w umysły dwóch dyktatorów, których złudzenie niezwyciężoności doprowadziło do ich własnej klęski, to opowieść o tym, dlaczego dyktatury upadają. Jest to również przerażający opis pychy, decyzji i mrocznej sztuki politycznej, która sprzysięgła się, by zniszczyć wolność, ale ostatecznie zniszczyła samą siebie. 15:15 EPITAFIA KATYŃSKIE - JÓZEF KOMINEK Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paulina Brzezińska, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Paulina Brzezińska, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Józef Kominek urodził się 18 lutego 1908 roku w Stryju. Był jednym z czworga dzieci Apoloniusza Kominka i Karoliny z Hyczkiewiczów. Młodość spędził w Przemyślu, tam w 1928 roku ukończył seminarium nauczycielskie. Pracował jako nauczyciel w Jeżowie koło Brzezin w woj. łódzkim. Ożenił się z Jadwigą Nowak, nauczycielką języka polskiego. Zamieszkali w Tomaszowie Mazowieckim, pracowali jako nauczyciele, mieli dwóch synów: Wojciecha i Zdzisława. Józef Kominek ukończył Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej w Warszawie w 1937 roku. Następnie rozpoczął organizowanie szkoły specjalnej w Tomaszowie Mazowieckim, w której pracował do wybuchu II wojny światowej. Służba wojskowa: do 1931 roku Józef Kominek służył w 6. Pułku im. Strzelców Podhalańskich w składzie 2. Dywizji Górskiej stacjonującej w Samborze, następnie w 28. Pułku im. Strzelców Kaniowskich. Uczestnik kampanii wrześniowej, jeniec obozu w Starobielsku. Wywieziony z obozu 22 kwietnia 1940 roku. Rozstrzelany w Charkowie. W wykazie akt NKWD jeńców Starobielska jego nazwisko widnieje pod nr 1629. Z obozu w Starobielsku do rodziny dotarły dwie karty. List synów jest jedynym z tych pisanych przez rodzinę, który powrócił do kraju. Pisany był już po rozstrzelaniach (w marcu 1941 roku). Żona Jadwiga była z dziećmi na liście wywózkowej do obozu koncentracyjnego, ale dzięki ostrzeżeniu uciekła, ukrywała się przez okres wojny w Generalnym Gubernatorstwie. Józef Kominek na wojnę wyruszył w stopniu porucznika, decyzją ministra obrony narodowej z dnia 5 października 2007 roku został pośmiertnie awansowany do stopnia kapitana Wojska Polskiego. 15:30 KORONA KRÓLÓW - ODC 220 Telenowela historyczna TVP, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Wojciech Pacyna, Piotr Fiedziukiewicz, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Jan Piotr Szafraniec, Ewa Bulanda, Małgorzata Jurczak Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Marcin Rogacewicz, Piotr Nowak, Wenanty Nosul, Hanna Wojak, Karolina Kominek, Agata Bykowska, Kacper Lech, Dagmara Brodziak, Dominik Łoś, Zbigniew Waleryś, Paweł Janyst, Michał Sitarski, Dorota Chotecka Romansująca z Ligęzą Adelajda rozkwita. Widzi, że Oda jest nieszczęśliwa, więc odsyła ją do Szafrańca. Bodzęta wraca na Wawel i zamierza rozmawiać z Kazimierzem o tym, czego dowiedział się w Żarnowcu. Kazimierz zaskakuje biskupa decyzją o ślubie z Krystyną. Krystyna spotyka się z Beneszem i ogłasza mu, że nie będzie więcej szpiegować. Jest szczerze zakochana w Kazimierzu. 16:05 SENSACJE XX WIEKU - ZABÓJCY Cykl dokumentalny, 46 min, Polska, 2003 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Piotr Wojtowicz Prowadzący: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Tomasz Dedek, Artur Dziurman, Piotr Grabowski, Rafał Mohr, Dorota Chotecka, Anna Wesołowska, Andrzej Warcaba, Wojciech Leśniak, Robert Talarczyk, Antoni Gryzik, Bogdan Kalus Prawdopodobnie w grudniu 1926 roku w Moskwie powstała tzw. Grupa Jaszy, której zadaniem było likwidowanie ludzi poza granicami Związku Radzieckiego Nie ma wątpliwości, że zamach na gen. Kutiepowa, przywódcę emigracyjnej organizacji byłych carskich oficerów przeprowadzony w Paryżu 26 stycznia 1930 roku, był ich dziełem. Grupa Jaszy liczyła tylko 20 osób w centrali w Moskwie i 212 agentów w 16 państwach. 16:55 EPITAFIA KATYŃSKIE - STANISŁAW HALLER Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Paweł Pawlicki, Marek Drążewski, Marek Drążewski, Piotr Weychert, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Paulina Brzezińska, Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska W odcinku sylwetka Stanisława Hallera. Podczas wojny polsko - bolszewickiej generał Stanisław Haller uczestniczył w opracowaniu wyprawy Piłsudskiego na Kijów. Następnie dowodził szóstą armią, która przyczyniła się do pokonania Armii Konnej Budionnego i wyparcia jej za Bug. Za zasługi wojenne odznaczono go dwukrotnie krzyżem Virtuti Millitari i dwukrotnie Krzyżem Walecznych. Został szefem Sztabu Generalnego, ale po przewrocie majowym Piłsudskiego, nie akceptując nowej sytuacji, podał się do dymisji. Pozostającego w stanie spoczynku generała Hallera we wrześniu 1939 roku aresztowało na wschodzie Polski NKWD. 17:00 HISTORIA POLSKI - ŚNIADANIE W WANNSEE Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2021 Reżyseria: Piotr Mielech Scenariusz: Piotr Mielech Zdjęcia: Andrzej Warchoł Wykonawcy: Piotr Fronczewski Pierwszy polski film dokumentalny, podejmujący temat tajemniczego spotkania, do jakiego doszło 20 stycznia 1942 roku w berlińskiej dzielnicy Wannsee. Robocze spotkanie wysokich rangą przedstawicieli kluczowych niemieckich ministerstw dotyczyło "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". Nazistowskie plany eksterminacji przyjęte w Wannsee obejmowały również ludność żydowską, która na początku 1942 roku znajdowała się poza terenami kontrolowanymi przez III Rzeszę. Ostateczne rozwiązanie miało więc dotyczyć także Żydów z Wielkiej Brytanii, Irlandii, Szwajcarii, Hiszpanii czy Turcji. W protokole z narady w Wannsee zapisano: "Żydzi mają być użyci jako siła robocza na terytoriach wschodnich. Ci, którzy są zdolni do pracy, zostaną podzieleni na grupy czy ekipy - osobno mężczyźni i kobiety i ewakuowani do określonych miejsc. Podczas przesiedlania mają być użyci do budowy dróg, co wyeliminuje większą ich część. Ci, którym uda się przeżyć, muszą być traktowani w wiadomy sposób. Każde uchybienie w tej dziedzinie doprowadzić by mogło do odnowienia się Żydostwa w Europie". Stworzony przez Niemców system eksterminacji ludności żydowskiej był przerażająco sprawny. W Treblince w ciągu jednego dnia można było zagazować 10 - 12 tysięcy osób. Oblicza się, że w obozach zagłady Niemcy zamordowali blisko 3 milionów Żydów. W Auschwitz - Birkenau około 960 tysięcy, w Treblince około 900 tysięcy, w Bełżcu około 500 tysięcy, w Sobiborze około 250 tysięcy, w Chełmnie nad Nerem około 150 tysięcy, na Majdanku około 60 tysięcy. Poza obozami zagładami Żydzi ginęli w masowych egzekucjach, umierali z głodu i chorób w gettach, w czasie transportów na miejsce Zagłady, a także podczas "Marszów Śmierci" organizowanych przez Niemców w czasie ewakuacji obozów pod koniec wojny. Liczbę Żydów zamordowanych przez nazistów i ich sojuszników w czasie II wojny światowej ocenia się łącznie na około 6 milionów. Prawie 5 milionów z nich zgładzono na ziemiach polskich okupowanych przez III Rzeszę. Ponad 3 miliony ofiar to polscy Żydzi. Film dokumentalny "Śniadanie w Wannsee" został zrealizowany z okazji 80. rocznicy konferencji w Wannsee. 18:05 EPITAFIA KATYŃSKIE - ZDZISŁAW KAWECKI Cykl dokumentalny, 3 min, Polska, 2010 Scenariusz: Piotr Weychert, Paulina Brzezińska, Maciej Dancewicz, Marek Drążewski, Marek Drążewski, Maciej Dancewicz, Paweł Pawlicki, Piotr Weychert, Paweł Pawlicki, Paulina Brzezińska Muzyka: Monika Cybulska, Monika Cybulska Rotmistrz Zdzisław Gozdawa Kawecki był cenionym instruktorem w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Opinia o jego pracy i umiejętnościach była jednoznaczna. W 1939 roku rotmistrza Kaweckiego powołano na stanowisko zastępcy Ośrodka Zapasowego Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w Kraśniku. Po wkroczeniu Sowietów dostał się do niewoli. Został osadzony w obozie w Kozielsku. W kwietniu 1940 roku rotmistrz Zdzisław Kawecki został zamordowany w Katyniu. 18:10 KORESPONDENCI - ODC. 2 Magazyn, 45 min, Polska, 2025 Program złożony z rozmów korespondentów TVP na świecie, którzy relacjonować będą bieżące wydarzenia z perspektywy danego miejsca. Stałym elementem cyklu będą nie tylko relacje, ale także rozmowy reporterów z ekspertami z różnych dziedzin. Zaproszeni do programu specjaliści - politolodzy, dziennikarze, byli dyplomaci oraz analitycy międzynarodowi - omówią aktualne wydarzenia polityczne, ich przyczyny i konsekwencje. Wśród gospodarzy programu będą: Mateusz Lachowski w Kijowie, Anna Kowalska w Paryżu, Dorota Bawołek i Anna Węglarczyk w Brukseli, Artur Kieruzal w Londynie, Magdalena Gwóźdź-Pallokat w Berlinie, Marcin Antosiewicz w Waszyngtonie i Milena Rachid Chehab w Bejrucie. 19:00 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 13/13 Serial sensacyjny TVP, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński W komendanturze w Rosenheim stawia się Orillo. Takie nazwisko przybrał Globcke, chroniąc się przed kolegami z SS. Gotów jest oddać "Aparat" w zamian za dokument in blanco umożliwiający mu uzyskanie nowej legalnej tożsamości i uniknięcie sądu. Zawozi Amerykanów do miejsca, gdzie ukrył "Aparat". Jorg sprawdza skrzynie i potwierdza, że esesman mówi prawdę. Natalia, przetrzymywana w pobliskim kościele, zostaje zwolniona przez Globckego i spotyka się z Jorgiem. Wkrótce "Aparat" zostaje uruchomiony. Amerykanie orientują się, że dzięki temu będą mogli odczytywać radzieckie depesze. Do Rosenheim przybywa przedstawiciel Departamentu Stanu, który nie chce ujawniać, że szpiedzy zostaną zdemaskowani dzięki niemieckiemu urządzeniu. Nakazuje zatuszować całą sprawę. Compaigne zostaje zwolniony z wojska. W Paryżu spotykają się Czerny, Joanna i Natalia. Wciąż nie wiedzą, co się stało z Afganem. Prawdopodobnie dostał się do niewoli, ale Rosjanie nie chcą tego potwierdzić. Z paryskiego hotelu dzwonią do Compaigne'a, który szykuje się do powrotu do Stanów. Globcke nie cieszy się długo nową tożsamością. Odnajduje go generał Kroll z organizacji "Pająk" i nakazuje powrót do Książa zajętego przez NKWD. Globcke zjawia się tam i przedstawia jako niemiecki komunista i antyfaszysta. Oferuje pomoc, ale czeka go przykra niespodzianka: Rosjanie nie wierzą niemieckim komunistom. W ruinach niemieckiego miasta Anna Maria, która zajmuje się osieroconymi dziećmi, dostrzega Jorga jadącego jeepem z Czernym i Compaignem. Woła go, ale uliczny hałas zagłusza jej głos. 20:00 PORTRET OJCA Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2025 Muzyka: Antoni Wojnar Tytułowy "Portret Ojca" to czasem jedna fotografia, a czasem album pełen zdjęć, zachowanych niczym relikwie jako pamięć po utraconym rodzicu. Wiosną 1940 roku blisko 22 tys. polskich obywateli zostało rozstrzelanych przez NKWD. Bohaterowie tego filmu to ich dzieci, o których mówi się dzieci katyńskie. Film "Portret Ojca" jest uniwersalnym zapisem historii życia człowieka naznaczonego stratą i cierpieniem. Bohaterowie filmu opowiadają w nim o swoim dzieciństwie na krótko przed wybuchem drugiej wojny światowej, o czasach zsyłek, a także trudnych losach powojennych. Stworzona w trakcie nagrań przestrzeń pozwoliła autorom na wydobycie zapadających w pamięć, niezwykle osobistych i szczerych historii. 21:05 MIDNIGHT EXPRESS Dramat, 115 min, USA, 1978 Reżyseria: Alan Parker Scenariusz: Oliver Stone Zdjęcia: Michael Seresin Muzyka: Giorgio Moroder Aktorzy: Brad Davis, Irene Miracle, Bo Hopkins, Paolo Bonacelli, Randy Quaid, Norbert Weisser, John Hurt Wszystko w tym filmie zachwyciło krytykę - najwyższej próby aktorstwo, znakomita reżyseria, ekspresyjna muzyka, sugestywne zdjęcia. "Midnight Express" stał się wielkim kinowym przebojem, a jego niekwestionowany sukces potwierdziły liczne nagrody. Amerykańska Akademia przyznała nominacje do Oscara za najlepszy film, reżyserię i montaż oraz dla aktora drugoplanowego - Johna Hurta. Złote statuetki wręczono za najlepszą muzykę i scenariusz - adaptację. Reżyserię i montaż doceniła również Brytyjska Akademia Filmowa, przyznając twórcom prestiżowe nagrody BAFTA. Wstrząsająca historia młodego Amerykanina osadzonego w tureckim więzieniu za próbę przemytu narkotyków została zainspirowana rzeczywistymi wydarzeniami. Bohater dramatu, Billy Hayes, jest współautorem książki, która posłużyła za podstawę nagrodzonego scenariusza. Hayes podzielił się swoimi przeżyciami z więzienia w Turcji, gdzie szerzą się brutalne gwałty i przemoc, gdzie prawdziwym luksusem jest choć jedna spokojnie przespana noc. Tytułowy "Midnight Express" w więziennym slangu oznacza ucieczkę. O ucieczce z piekła marzy właśnie Hayes - bity, torturowany, wykorzystywany seksualnie i poniżany, przetrzymywany w warunkach urągających ludzkiej godności. Film przedstawia dramat młodego człowieka, ale ma być również przestrogą dla zagranicznych turystów przed nierespektowaniem surowego tureckiego prawa, a przede wszystkim przestrogą dla butnych Amerykanów, którzy za granicą czują się bezkarnie. Do tragedii doszło w październiku 1970 roku. Wracający z wakacji w Turcji amerykański student, Billy Hayes (Brad Davis), zostaje aresztowany na lotnisku w Stambule za próbę przemytu dwóch kilogramów haszyszu. Dziewczynie, która podróżowała z nim, udaje się bezpiecznie opuścić kraj. On trafia za kratki. Już od początku pobytu jest torturowany przez brutalnego strażnika. W więzieniu Hayes zaprzyjaźnia się z trzema towarzyszami niedoli: Anglikiem Maxem (John Hurt), Amerykaninem Jimmym Boothem (Randy Quaid) i Szwedem Erichem (Norbert Weisser). Wszyscy oni przeżywają piekło tureckiego zakładu karnego. Skazany na 30 lat zdesperowany Hayes przy pomocy kolegów podejmuje wreszcie próbę ucieczki. 23:10 OBLICZA TERRORYZMU - ODC. 3. IGRZYSKA (ODC. 3. IGRZYSKA - MONACHIUM, 1972 R.) Cykl dokumentalny, 50 min, Niemcy/Niderlandy (Holandia), 2019 Reżyseria: Joey Boink Ta wciągająca seria przybliża historie największych ataków terrorystycznych, które zmieniły świat. Wywiady ze świadkami, materiały archiwalne i rekonstrukcje pozwolą na dokładną analizę tych dramatycznych wydarzeń. Ich znaczenie staje się oczywiste tylko wtedy, gdy spojrzy się na nie z wielu perspektyw, umieszczając je w kontekście historycznym, a co najważniejsze, dzięki dokładnemu przyjrzeniu się ekonomii terroryzmu. Czołowi eksperci wypowiedzą się też na temat zmian dotyczących zjawiska terroryzmu na przestrzeni lat i jak wyglądał proces jego radykalizacji i deradykalizacji. 24:00 SENSACJE XX WIEKU - SKARBY TRZECIEJ RZESZY Widowisko kameralne, 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Bogusław Wołoszański, Adek Drabiński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Jedna z najbardziej tajemniczych spraw II wojny - zaginięcie części skarbu III Rzeszy, rezerw walutowych i złota Reichsbanku. Miliardy dolarów zostały wykradzione w celu finansowania ucieczek esesmanów i tworzeniu organizacji neonazistowskich po wojnie. Widowisko przedstawia, jak przebiegał rabunek i ukrywanie skarbów Rzeszy w końcu wojny. 01:00 WARSZAWA: MIASTO PODZIELONE Film dokumentalny, 67 min, Polska, 2019 Reżyseria: Eric Bednarski Scenariusz: Eric Bednarski Zdjęcia: Jacek Petrycki Muzyka: Daniel Bloom W dokumencie zobaczymy pierwszy niepropagandowy, nakręcony przez Polaka zapis filmowy z warszawskiego getta. Reżyser dotarł do materiałów archiwalnych nakręconych w 1941 roku. Tematem jest pamięć miasta. Reżyser zastanawia się, jaki wpływ na dzisiejszą stolicę miało utworzenie getta, zestawia obrazy z przeszłości ze współczesnymi zdjęciami miasta, rozmawia z osobami, które pamiętają życie w getcie. Film pokazuje też bezwzględną niemiecką biurokrację i plan podziału miasta, które miało ulec marginalizacji, a jego mieszkańcy systemowej zagładzie. "Mimo że urodziłem się i wychowałem w Kanadzie, od najmłodszych lat czułem silne związki z Polską. Intrygowała mnie jej tragiczna historia. Rodzinne powiązania z Warszawą pozwoliły mi zrozumieć piętno, jakie odcisnęła na tym mieście budowa getta. To ogromny, bolesny i ważny temat" - mówi reżyser i scenarzysta Eric Bednarski. - "Odnaleziony materiał filmowy na taśmie 8 mm zainspirował mnie do zrobienia filmu na temat Warszawy. Potraktowałem go jako niemego świadka tragedii podziału miasta i morderstwa jego mieszkańców. Stał się on również przewodnikiem, za którym podążałem robiąc swój film. Gdy go odnalazłem, poczułem obowiązek i odpowiedzialność, by podzielić się nim z innymi. Ale też, by dzięki niemu odkryć miasto, które jest mi bliskie." Światowa premiera filmu odbyła się na 16. Festiwalu Filmowym Millennium Docs Against Gravity w 2019. 02:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODPOWIEDZI CIĄGLE NIE ZNAMY ODC. 292) Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 2022 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Odpowiedzi ciągle nie znamy" Dziś odwiedzamy wieś Wygnanów w gminie Sławno, w województwie łódzkim. Mamy informacje o istniejącym tu dawnej cmentarzu cholerycznym. Nazwa ta, która przetrwała prawie 200 lat, wiąże się z powstaniem w początkach lat 30. XIX w. cmentarza, na którym dokonywano pochówków osób zmarłych na cholerę. Dziś pozostała tu skromna i nietypowa kapliczka, uformowana z miejscowego kamienia. Wstępne badania terenu wykazały jednak, że znajdują się tu także pozostałości dworu. Czy zachowały się fundamenty? Sprawdzimy. "Nikt nie będzie zapomniany" Następnie przenosimy się nad Bałtyk, a w czasie do tragicznej jesieni roku 1939. Obrona Kępy Oksywskiej pochłonęła ogromną ilość ofiar. Po wybuchu wojny znalazło się tu w krótkim czasie około 9 tysięcy polskich żołnierzy. Zginęło ponad 2 tysiące, a wielu nie udało się zidentyfikować. Dziś, dzięki inicjatywie lokalnych pasjonatów historii pojawił się pomysł stworzenia listy wszystkich obrońców Kępy Oksywskiej i zweryfikowania list poległych znanych do tej pory. To walka o oddanie bohaterom ich imion i nazwisk, która pokazuje, że jest szansa spłacenia historycznego długu tym, których poświęcenie legło u podstaw naszego spokojnego życia. 03:05 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SIŁA PANCERZA Magazyn historyczny, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Cezary Kiliman, Jerzy Lankajtes, Bogusław Wołoszański Cykliczny program popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony powstaniu warszawskiemu. Zobaczymy eksponaty Auto und Technik Museum w Sinsheim oraz Panzer Museum w Munster w Niemczech.