TVP Historia Piątek, 02.05.2025 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 2 MAJA. ODC. 550 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1519 - zmarł Leonardo da Vinci; 1933 - podobno pierwsza obserwacja potwora z Loch Ness; 1988 - początek kolejnego strajku w Stoczni Gdańskiej; 06:55 EX LIBRIS - ODC. 571 Magazyn, 20 min, Polska, 2025 Prowadzący: Krzysztof Grzybowski W nowej odsłonie programu "Ex Libris" autorzy prezentują najciekawsze książki historyczne, intrygujących autorów, wciągające tytuły oraz fascynującą historię i jej bohaterów. Powracający na antenę TVP Historia magazyn zyskał nowoczesną formułę: staranną warstwę filmową, atrakcyjną grafikę oraz dynamiczny montaż. Prowadzący program, Krzysztof Grzybowski, z niezwykłą lekkością rozmawia z autorami najciekawszych nowości wydawniczych. Poza tym w magazynie widzowie mogą znaleźć subiektywne rankingi szeroko pojętych książek historycznych, kwestionariusze popularnych autorów, omówienia najnowszych trendów czy prezentacje książkowych premier. 07:15 SPÓR O HISTORIĘ - POLSKIE KRÓLEWNY NA OBCYCH DWORACH Debata, 30 min, Polska, 2013 Scenariusz: Elżbieta Szumiec Córki polskich królów i książąt często zostawały żonami obcych władców. Ojcowie, wydając je za mąż, mieli na względzie przede wszystkim korzyści, jakie odniesie dynastia. I tak np. Mieszko I, wydając swoją córkę Świętosławę za króla szwedzkiego Eryka Zwycięskiego, zawarł sojusz skierowany przeciw Duńczykom. Wielce owocny okazał się być mariaż księżniczki mazowieckiej Cymbarki - siostrzenicy Władysława Jagiełły - z księciem austriackim Ernestem Żelaznym. Jagiełło poprzez ten związek planował zawiązanie sojuszu z Habsburgami przeciwko Zygmuntowi Luksemburskiemu. Cymbarka - matka dziewięciorga dzieci - dała początek głównej, ernestyńskiej linii Habsburgów. W przyszłości królowa Bona, matka ostatniego Jagiellona, dokładać będzie starań, aby osłabić pozycję znienawidzonych przez nią Habsburgów. Chciała to osiągnąć chociażby poprzez małżeństwo swojej córki Izabeli z władcą Węgier Janem Zapolyą. W stronę polskiego dworu kierowali wzrok Wazowie. Katarzyna Jagiellonka została żoną księcia Finlandii, Jana, przyszłego króla Szwecji. Czy polskie królewny były pożądanymi partiami w Europie? Jakie względy decydowały o tym, że monarchowie żenili się z córkami polskich królów elekcyjnych? Które małżeństwo przyniosło nam najwięcej korzyści, a do którego lepiej, żeby nie doszło? 07:55 ZNAK ORŁA - ODC. 2 SŁOWO ZAKONU 1308 Serial historyczno - przygodowy, 27 min, Polska, 1977 Reżyseria: Hubert Drapella Scenariusz: Alina Korta, Bohdan Poręba, Hubert Drapella Aktorzy: Krzysztof Kołbasiuk, Adam Bauman, Tadeusz Borowski, Ryszard Filipski, Lech Ordon, Leon Niemczyk, Henryk Bista, Wojciech Alaborski Wszyscy bliscy Gniewka zostali uprowadzeni przez wojska nieprzyjacielskie, więc chłopiec zostaje pod opieką Sulisława, jednego z rycerzy polskiej załogi Gdańska. Mimo wycofania się wojsk brandenburskich Krzyżacy nie odchodzą, lecz w zdradziecki sposób napadają na miasto i wycinają w pień całą polską ludność. Garstka Polaków z Sulisławem i Gniewkiem ucieka z Gdańska. Pachołek polskich rycerzy, Hanysz, przyłapany przez Krzyżaków na próbie kradzieży w kościele, zostaje zmuszony do posłuszeństwa rycerzom zakonnym. Złodziejaszek i zdrajca, wielokrotnie będzie wchodził w drogę Gniewkowi. 08:30 OGNIEM I MIECZEM - ODC. 2/4 Serial TVP, 49 min, Polska, 2000 Reżyseria: Jerzy Hoffman Scenariusz: Jerzy Hoffman Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Aktorzy: Izabella Scorupko, Michał Żebrowski, Aleksander Domogarow, Krzysztof Kowalewski, Bogdan Stupka Ranny Skrzetuski, uwolniony dzięki listowi żelaznemu, rusza na poszukiwanie Jeremiego Wiśniowieckiego i wojsk polskich. Tymczasem Bohun przechwytuje pismo, które przewoził Rzędzian i odkrywa, że kniahini złamała dane mu słowo. Żądny zemsty przybywa do Rozłogów, morduje Kurcewiczową i jej synów. Na szczęście, Helenie udaje się uciec dzięki Zagłobie. Książę Wiśniowiecki uroczyście zobowiązuje się stłumić powstanie na Ukrainie. Skrzetuski, pełen niepokoju o ukochaną, przybywa do Rozłogów, lecz jego oczom ukazują się jedynie zgliszcza. Pewne pocieszenie stanowi fakt, że spotyka wreszcie wojska Wiśniowieckiego, a wraz z nimi swoich przyjaciół. 09:25 HISTORIA POLSKI - DZIEŃ PIERWSZY - 1 MAJA 2004 Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2005 Reżyseria: A. Marek Drążewski Scenariusz: A. Marek Drążewski Zdjęcia: Jacek Knopp, Sławomir Wrzosiński 1 maja 2004 roku Polska wstąpiła do Unii Europejskiej. Autorzy filmu wykorzystali obrazy z kilkudziesięciu kamer warszawskiego Centrum Monitoringu, rozmieszczonych w różnych punktach miasta (m. in. na placu Zamkowym, placu Piłsudskiego, Stadionie X - lecia, placu Teatralnym, ulicach Popiełuszki, Krasińskiego, Grochowskiej, Grójeckiej), aby pokazać, jak tego dnia wyglądała Warszawa, jak jej mieszkańcy przyjmowali ten ważny historyczny moment, jakie towarzyszyły temu reakcje, oceny i nastroje. Co myśleli wówczas politycy i zwykli obywatele. Fajerwerkom, strzelaniu korków od szampana, radosnym śpiewom euroentuzjastów widzących we wstąpieniu do UE szansę szybszego rozwoju cywilizacyjnego, otwarcia na rynki pracy, zwiększenia konkurencyjności naszej gospodarki, towarzyszyły pełne najczarniejszych wizji wypowiedzi przeciwników wstąpienia Polski do UE, którzy z kolei wieszczyli zastąpienie "czerwonej dyktatury moskiewskiej", żółto - granatową dyktaturą brukselską", utratę tożsamości i suwerenności narodowej, gwałtowne zubożenie społeczeństwa itp. Jedni i drudzy organizowali w Warszawie pochody: jedni parady radości, drudzy - niemal żałobne marsze. Między tymi dwoma odłamami błąkali się ci, którzy po 1 maja 2004 nie spodziewali się żadnych zmian, ani na lepsze, ani na gorsze. Nadzieja i optymizm dominowały wśród ludzi młodych, obawy i niezadowolenie wśród starszych, ale kryterium wiekowe nie było ani jedynym, ani najważniejszym wyznacznikiem opinii. Nie brakowało młodych malkontentów i uradowanych staruszków, którzy cieszyli się, że ich wnukom"będzie się żyło lepiej". Nawet jeśli nie od razu. W sumie jednak ten dzień upłynął w stolicy i poza nią dość spokojnie: może dlatego, że, korzystając z pięknej pogody, większość rodaków wyjechała wówczas na łono przyrody? Po czasie, jaki upłynął, możemy się pokusić o pierwsze oceny, kto miał rację. Ale na w pełni obiektywne opinie trzeba jeszcze trochę poczekać. Bo przecież dopiero uczymy się"bycia w Unii". 10:20 PIEŚŃ MOCY - ODC. 1 - KIEDY MY ŻYJEMY Widowisko, 21 min, Polska, 2022 Reżyseria: Michał Szymanowicz Scenariusz: Witold Głowacki, Michał Szymanowicz Prowadzący: Krzysztof Unrug Krzysztof Unrug zabierze nas w pełną humoru podróż śladami polskiego hymnu narodowego - Mazurka Dąbrowskiego. Przenosimy się do Reggio Emilia we Włoszek roku 1797. Tu w karczmie na tyłach ratusza Józef Wybicki spotyka się z Janem Henrykiem Dąbrowskim. To spotkanie zaowocuje napisaniem Pieśni Legionów, która prawie sto lat później stanie się oficjalnym hymnem Polski. Tu zaczyna się nasza filmowa przygoda. Poznajemy historię innych pieśni hymnicznych, odwiedzamy pierwszych Słowian, walczymy pod Grunwaldem i dowiadujemy się mało znanych faktów z młodości autora słów hymnu. Dowiadujemy się też, jaka jest różnica między mazurem a mazurkiem. 10:50 W OSTATNIEJ CHWILI - O KOMIKSIE W PRL - U Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2011 Reżyseria: Mateusz Szlachtycz Scenariusz: Mateusz Szlachtycz, Szymon Holcman Zdjęcia: Mateusz Szlachtycz Muzyka: Robert Niziński Jakich znasz polskich bohaterów komiksowych? Odpowiedzi na to pytanie, zadane przez autora dokumentu o historii polskiego komiksu w PRL - u, świadczą o niemal kompletnej nieznajomości krajowych wydawnictw. Miejsce naszych rodzimych bohaterów zajęły bowiem zamerykanizowane postaci. Dorobek polskiej kultury komiksowej znajduje się w głębokiej defensywie, która będzie trwała tak długo, dopóki nie powstaną udane filmowe adaptacje komiksów. Tak jak to się dzieje we Francji, czego dowodem są choćby kolejne ekranizacje popularnej serii "Asterix". Ponieważ nigdy przedtem nie powstał ani jeden rzetelny film dokumentujący dokonania klasyków polskiej sztuki komiksu, twórca "W ostatniej chwili" niejako wypełnia tę lukę. Reżyser Mateusz Szlachtycz nakręcił dokument o historii komiksu w latach 50. , 60. , 70. , 80. aż do 90. W realizowanym w latach 2007 - 2011 filmie wykorzystał zarejestrowane rozmowy z klasykami polskiej sztuki komiksu, których oglądamy na ekranie, choć niektórych z nich dziś już nie ma wśród żywych. W filmie wystąpili: Henryk Chmielewski znany jako Papcio Chmiel - autor komiksów o "Tytusie, Romku i A'tomku", Grzegorz Rosiński - rysownik komiksowy i ilustrator o europejskiej sławie (m.in. seria '"Thorgal"), Bogusław Polch - m. in. rysownik serii o kapitanie Żbiku, Tadeusz Baranowski - m. in. autor serii o profesorku Nerwosolku, Szarlota Pawel - m. in. autorka serii "Kleks", rysownik Mieczysław Wiśniewski (1925 - 2006) - twórca serii o kapitanie Klossie, rysownik i scenarzysta Janusz Christa (1934 - 2008), m.in. twórca serii "Kajko i Kokoksz". Nie mogło zabraknąć w filmie komiksowych wspomnień z czasów Solidarności, o których opowiada Jacek Fedorowicz, autor komiksów z głównymi postaciami tamtych dni: Kuroniem, Wałęsą, Borusewiczem, Bugajem, Mazowieckim. Ponadto rysownik Bogusław Polch wspomina o komiksie "Martwe posągi" stworzonym do spółki z Maciejem Parowskim dokumentującym obalenie pomnika Dzierżyńskiego. Rozmowy z twórcami zostały wzbogacone o komentarze znawców tematu, historyków, teoretyków komiksu, wydawców. Wśród nich znaleźli się: Dobrosław Kobielski - dyr. Krajowej Agencji Wydawniczej w latach 70. , Krzysztof Teodor Toeplitz (1933 - 2010), Adam Rusek - historyk komiksu, Biblioteka Narodowa, Jerzy Szyłak - komiksolog, rysownik komiksowy młodszego pokolenia Przemysław Truściński i inni. Film jest bogato ilustrowany zdjęciami, dokumentami, rysunkami oraz animowanymi fragmentami omawianych komiksów. Tytuł dokumentu "W ostatniej chwili!" został zaczerpnięty z tytułu jednego z zeszytów o kapitanie Klossie. 11:50 FAKE CZY HISTORIA? - ODC. 31 Program historyczny, 35 min, Polska, 2025 Autor: Elżbieta Szumiec - Zielińska Reżyseria: Marzena Strąg Prowadzący: Wojciech Szeląg "Fake czy historia?" to program, który zgłębi kontrowersyjne tematy XX wieku, poddając je dyskusji z udziałem dwóch ekspertów o odmiennych poglądach. Program cechuje dynamiczne tempo i intensywne, 20 - minutowe debaty, które budują dramaturgię i wzbudzają emocje. Korzystamy z autentycznych przestrzeni Muzeum Historii Polski i Muzeum II Wojny Światowej jako historycznego tła dla debat, co nadaje głębi omawianym tematom. Interaktywny element polegający na głosowaniu widzów na eksperta, który przekonał ich do swojego stanowiska, angażuje publiczność, umożliwiając jej bezpośredni udział. Krótkie felietony pełnią funkcję narzędzia do pogłębiania omawianych tematów, zapewniając wszechstronne podejście. Narracja zachęci do krytycznego myślenia oraz do pogłębienia wiedzy widzów na temat spornych wydarzeń z przeszłości, ukazując różnorodne perspektywy i opinie. 12:35 SENSACJE XX WIEKU - AMBASADOR ANDROPOW INFORMUJE Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1995 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Program o roli, jaką w stłumieniu powstania w Budapeszcie w 1956 roku odegrał radziecki ambasador, późniejszy sekretarz generalny KPZR, Jurij Andropow. 13:10 SENSACJE XX WIEKU - DWA POCISKI Cykl dokumentalny, 26 min, Polska, 1989 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Odcinek na temat okoliczności śmierci premiera Szwecji Olofa Palmego. Centrum Sztokholmu, Bogusław Wołoszański wypowiada się na temat okoliczności śmierci premiera Szwecji Olofa Palmego. Na strzelnicy mówi o motywach zamachu. Oglądamy filmowe materiały archiwalne z zamachów na życie króla Jugosławi Aleksandra, prezydentów USA Gerarda Forda i Ronalda Reagana, papieża Jana Pawła II i prezydenta Egiptu Anwara Sadata. Prowadzący przedstawia domniemane motywy zamachu na Olofa Palmego oraz sam moment zamachu, a także działania policji szwedzkiej bezpośrednio po zabójstwie Olofa Palmego. Bogumił Rydz wypowiada się na temat metod stosowanych w badaniach porównawczych broni i pocisków. W podsumowaniu prowadzący informuje o bezskuteczności działań policji szwedzkiej. 13:45 TRĘDOWATA Melodramat, 91 min, Polska, 1976 Reżyseria: Jerzy Hoffman Scenariusz: Stanisław Dygat Zdjęcia: Stanisław Loth Muzyka: Wojciech Kilar, Piotr Marczewski Aktorzy: Elżbieta Starostecka, Leszek Teleszyński, Jadwiga Barańska, Czesław Wołłejko, Lucyna Brusikiewicz, Irena Malkiewicz, Anna Dymna, Gabriela Kownacka, Mariusz Dmochowski, Piotr Fronczewski, Zbigniew Józefowicz, Janusz Bylczyński, Barbara Drapińska, Aleksander Gąssowski, Wiesława Kwaśniewska Trzecia ekranizacja wydanej w 1908 r. powieści Heleny Mniszkówny (do 1939 r. książka była wznawiana przeszło 20 razy). Tytuł "Trędowata" stał się w powszechnej świadomości symbolem kiczu, hasłem wywołującym charakterystyczne reakcje - miażdżące opinie krytyków i aplauz tzw. szerokiej publiczności. Z takim przyjęciem spotkały się obie przedwojenne adaptacje filmowe - niema z 1920 r. , w reżyserii Edwarda Puchalskiego i Józefa Węgrzyna, z Jadwigą Smosarską i Bolesławem Mierzejewskim, oraz dźwiękowa z 1936 r. , w reżyserii Juliusza Gardana, z Elżbietą Barszczewską i Franciszkiem Brodniewiczem w rolach nieszczęśliwych kochanków. Po wojnie powieść Mniszkówny, długo niewydawana, staje się mitem, na czarnym rynku za odbitki maszynopisowe płacono horrendalne sumy. Gdy wreszcie książkę w 1973 r. wznowiono, zniknęła z księgarni błyskawicznie, a jej adaptacje sceniczne zaczęły ratować budżet teatrów, które zdecydowały się wprowadzić na afisz tytuł niezawodnie przyciągający masową publiczność. Wreszcie z fenomenem "Trędowatej" zmierzył się twórca "Potopu". Już w czasie realizacji Jerzy Hoffman podkreślał, że nie chce robić pastiszu ani parodii, tylko zwyczajny melodramat, film całkiem serio o nieszczęśliwej miłości. Wykreślił z tekstu wiele wątków ubocznych, zredukował do minimum egzotyczną otoczkę "z życia wyższych sfer". Zrealizował kulturalny film w stylu retro, z pięknymi zdjęciami Stanisława Lotha (wnętrza pałacu w Łańcucie, powozy, parki i ogrody, m.in. w Książu) i dobrą muzyką Wojciecha Kilara. W pierwszoplanowych rolach wystąpili Elżbieta Starostecka (piękna, wrażliwa Stefcia Rudecka), Leszek Teleszyński (zabójczo przystojny ordynat Waldemar Michorowski), Czesław Wołłejko (bardzo prawdziwy w roli starego ordynata), Jadwiga Barańska (trochę z przymrużeniem oka zagrana baronowa Elzonowska), Irena Malkiewicz (godna księżna Podhorecka; w "Trędowatej" z 1936 r. debiutowała rolą Melanii). Ordynat Michorowski poznaje guwernantkę swej kuzynki Luci. Zakochuje się w pannie Stefanii Rudeckiej, zdobywa jej wzajemność. Ich miłość bulwersuje arystokratyczne środowisko. Szlachetnie urodzone damy i wykwintni panowie podczas balu jednoznacznie dają odczuć ubogiej dziewczynie, że wśród nich zawsze będzie trędowata, a jej małżeństwo z panem na Głębowiczach byłoby niewybaczalnym mezaliansem. Zrozpaczona Stefcia biegnie w strugach ulewnego deszczu przez park. Wkrótce spełni się to, co jej przeznaczone. 15:30 POLSKI BROADWAY, CZYLI KABARET DWUDZIESTOLECIA MIĘDZYWOJENNEGO Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2021 Reżyseria: Jacek Papis Dwudziestolecie międzywojenne to niezwykły czas. Czas spektakularnych karier i upadków. Jest to również okres niezwykłej eksplozji talentów i osobowości we wszystkich dziedzinach sztuki. Nie inaczej było w kabarecie, który rozkwitł natychmiast po odzyskaniu niepodległości. Qui Pro Quo, prowadzona przez skamandrytów kawiarnia Pod Picadorem, Perskie Oko, Morskie Oko, Sfinks, Miraż, Czarny Kot. Wysyp twórców w tej dziedzinie jest oszałamiający, by wymienić choćby Tuwima, Hemara, Brzechwę czy Jurandota - wśród autorów tekstów, zaś wśród gwiazd scenicznych - Adolfa Dymszę, Zulę Pogorzelską, Eugeniusza Bodo, Mirę Zimińską, Lodę Halamę, Ordonkę czy Kazimierza Krukowskiego. W lansowaniu nowych gwiazd celował Jerzy Boczkowski, dyrektor artystyczny Qui Pro Quo, a węgierski konferansjer Fryderyk Jarosy był ulubieńcem publiczności i ówczesnych tabloidów. Rewia i teatry kabaretowe w dwudziestoleciu przynosiły ich twórcom sławę i spektakularne fortuny. 16:35 PIEŚŃ MOCY - ODC. 2 - MARSZ, MARSZ! Widowisko, 21 min, Polska, 2022 Reżyseria: Michał Szymanowicz Scenariusz: Witold Głowacki, Michał Szymanowicz Prowadzący: Krzysztof Unrug Krzysztof Unrug zabierze nas w pełną humoru podróż śladami polskiego hymnu narodowego - Mazurka Dąbrowskiego. Los tułaczy to nieodłączna część naszej historii. Nieudane powstania, rozbiory, okupacja to wszystko sprawiało, że nasi rodacy ruszali w świat. I w ten sposób świat zyskał wielu znanych naukowców, podróżników, wynalazców. Odbędziemy podróż z rodakami, którzy choć w ojczyźnie często są zapomniani, to jednak do dziś są bohaterami w miejscach, do których przyszło im emigrować. Będziemy szukać złota w Chile z Ignacym Domeyką, eksplorować Australię z Pawłem Strzeleckim, budować kolej w Andach z Ernestem Malinowskim, marznąć na Antarktydzie z Henrykiem Arctowskim i jeść sushi z braćmi Piłsudskimi w Japonii. 17:10 HISTORIA POLSKI - JÓZEF WYBICKI. PO PIERWSZE DOBRO OJCZYZNY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2022 Reżyseria: Leszek Staroń Scenariusz: Leszek Staroń Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Michał Bożek, Roman Piotrowski Aktorzy: Piotr Pilitowski Wykonawcy: Krzysztof Gadacz Postać Józefa Wybickiego kojarzy się Polakom głównie z "Pieśnią Legionów", która stała się hymnem narodowym. A przecież jego działalność literacka, a przede wszystkim polityczna, ugruntowała jego autorytet i szacunek ludzi mu współczesnych. Był, mówiąc dzisiejszym językiem, ikoną walki o niepodległość Polski. Jego wspomnienia (elekcja króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, udział w Konfederacji Barskiej, w powstaniu kościuszkowskim, w tworzeniu Legionów Polskich we Włoszech przy wojskach Napoleona i działalność w Księstwie Warszawskim) opisane w pamiętniku "Moje życie", pozwalają poznać Wybickiego jako zwykłego człowieka z wszystkimi jego kłopotami dnia codziennego, troskami o rodzinę. Ze wspomnień przebija wielki patriotyzm, ten codzienny, także w różnych sytuacjach podczas uczestnictwa w życiu politycznym. Dewiza życiowa Wybickiego brzmi: Ut sit bene patriae (po pierwsze, dobro Ojczyzny). Film realizowano w dworku Wybickiego w Borzęcinie. 18:05 HISTORIA KUCHNI POLSKIEJ - LUCYNA ĆWIERCZAKIEWICZOWA Cykl dokumentalny, 40 min, Polska, 2024 Reżyseria: Tomasz Rostworowski, Mirosław Bork Scenariusz: Jarosław Dumanowski, Mirosław Bork Trudno uwierzyć, że do tej pory nie powstał serial na temat polskiej kuchni pokazujący, w sposób systematyczny i zgodny z najnowszymi badaniami, dziedzictwo kulinarne otrzymane od naszych przodków. "Historia kuchni polskiej" w 26 czterdziestominutowych odcinkach wypełnia tę lukę zabierając widzów w podróż przez niezwykłe smaki, tradycje i obyczaje. Scenariusz serialu powstał w oparciu o prace naukowe prof. Jarosława Dumanowskiego - głównego eksperta i prowadzącego narrację. Odtworzenia potraw obecnych na polskich stołach od czasów Chrztu Polski do współczesności, dokonał Maciej Nowicki, twórca nowego trendu w polskiej kuchni - historycznej rekonstrukcji kulinarnej. Wnikliwe przedstawienie tła historycznego pozwala na zrozumienie okoliczności, w których kształtowała się polska kuchnia. Rozmowy ze specjalistami z Polski i ze świata uzupełniają narrację ukazując przenikanie idei i potraw ponad europejskimi granicami. Przywołanie konkretnych przepisów i ich odtworzenie w profesjonalnym studiu kulinarnym, ułatwia widzom zrozumienie smaków i technik przygotowywania potraw z przeszłości, a chronologia odcinków odpowiada najważniejszym zmianom zachodzącym w polskiej kuchni w kolejnych okresach historycznych. "Historia kuchni polskiej" to historia polskiej kultury materialnej w wersji dla każdego. Choć powstania listopadowe i styczniowe zakończyły się klęską, a Polska jeszcze długo musiała czekać na odzyskanie niepodległości, Warszawa umiała wykorzystać swą pozycję rosyjskiego okna na świat. W drugiej połowie XIX wieku rozwijał się przemysł i niezbędna infrastruktura. Powstawały hotele, linie kolejowe i dworce, transport miejski, sieci gazowe, wodociągowe, elektryczne i telefoniczne. Gdy mężczyźni byli wywożeni na Sybir i tracili majątki ziemskie, rosła rola kobiet, które musiały ratować byt rodziny. Udało się to Lucynie Ćwierczakiewiczowej, która promowała kuchnię oszczędną, prostą i tanią. Zalecała by panie domu nie ograniczyły się tylko do zarządzania, ale same brały udział w pracy w kuchni. Kim była autorka wielkiego bestsellera kulinarnego "365 obiadów"? Jak to się stało, że ta wydana ponad 160 lat temu książka jest do dzisiaj aktualna, wznawiana i ciągle gotujemy według zawartych w niej receptur? Historyk Jarosław Dumanowski oraz zaproszeni do programu eksperci szukają odpowiedzi na to pytanie. Dawne potrawy rekonstruuje historyk i kucharz Maciej Nowicki. 19:00 JANOSIK. PRAWDZIWA HISTORIA - ODC. 2/4 (ODC. 2/4) Serial TVP, 45 min, Węgry/Czechy/Słowacja/Polska, 2009 Reżyseria: Agnieszka Holland, Kasia Adamik Scenariusz: Eva Burosovicova Zdjęcia: Martin Strba Muzyka: Antoni Łazarkiewicz Aktorzy: Vaclav Jiracek, Ivan Martinka, MIchał Żebrowski, Sarah Zoe Canner, Andrzej Beja - Zaborski, Małgorzata Bela, Gabriela Birova, Attilla Bocsarsky, Marcin Czarnik, Karel Dobry, Marian Dziędziel, Katarzyna Herman, Bogdan Koca, Maciej Kozłowski, Marek Litewka Janosik zostaje przywódcą bandy. Zaczyna się cieszyć sławą dzielnego zbójnika, który przestrzega honorowego kodeksu: żadna z napadniętych ofiar nie może zginąć. Podczas napadu daje oficerom szansę. Staje z nimi do walki na szable. Wraz ze sławą Janosika, rośnie jego uwielbienie u kobiet. Postanawia go zdobyć Zuzka, córka karczmarza. Chociaż podaje ukochanemu mężczyźnie miłosny napój, nie udaje się jej podbić jego serca. Janosik poznaje Barbarę, córkę pastora. W jednym z napadniętych Janosik rozpoznaje swojego dawnego dowódcę z oddziałów Rakoczego. Każe swoim kamratom oddać mu wszystkie zagrabione rzeczy. Takiej postawy nie może zaakceptować jeden z członków bandy, zbójnik Huncaga. Jest zazdrosny o sławę Janosika i coraz bardziej go nienawidzi. 20:00 CHROBRY Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2025 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Film "Chrobry" w reżyserii Sławomira Koehlera jest próbą odpowiedzi na pytania stawiane po tysiącu lat od koronacji pierwszego króla Polski: jak to się stało, że Bolesław Chrobry mimo wielu przeciwności zachował jedność państwa, stworzył z Polski kraj europejski, został królem i pozostawił po sobie potężne królestwo, z którym wówczas liczyła się Europa, wielkie i silne imperium od Kijowa po Pragę, państwo, które przetrwało do dziś, na nieco innym obszarze. Kim był, jaki był, co osiągnął i w jaki sposób. Podjęte zostały wątki, których paralele znajdujemy we współczesności, jak choćby miejsce silnej dziś Polski w Europie, paneuropejskość Ottona III, a współczesne wizje zjednoczonej i otwartej Europy, wielowiekowa historia wciąż zmiennych relacji z Niemcami, czy wątek Kijowa wówczas zdobytego przez Chrobrego, Kijowa o znaczeniu symbolicznym, choćby odnośnie współczesnej wojny Rosji z Ukrainą; sprawa zagrożenia Polski i Europy przez Rosję. 21:05 ZNACHOR Dramat, 126 min, Polska, 1981 Reżyseria: Jerzy Hoffman Scenariusz: Jacek Fuksiewicz, Jerzy Hoffman Zdjęcia: Jerzy Gościk Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Jerzy Bińczycki, Anna Dymna, Tomasz Stockinger, Bernard Ładysz, Bożena Dykiel, Artur Barciś, Andrzej Kopiczyński, Piotr Fronczewski, Piotr Grabowski, Jerzy Trela, Maria Homerska, Igor Śmiałowski, Arkadiusz Bazak, Jerzy Block, Bogusław Sochnacki "Znachor", jak żaden inny polski film przedwojenny, otoczony jest legendą. Wpłynęła na nią niezwykła popularność książki Tadeusza Dołęgi - Mostowicza, według której został zrealizowany. Już w 1934 roku Michał Waszyński przeniósł na ekran inną powieść tego autora - "Prokurator Alicja Horn", cztery lata później zrealizował "Znachora", a w roku 1939 "Testament profesora Wilczura". Ten ostatni film po raz pierwszy zaprezentowany został w Generalnej Guberni w roku 1942, ale nie zachowała się jego żadna kopia, wiadomo jedynie, że w pierwszej scenie "Testamentu" pojawia się sam Dołęga - Mostowicz. W sumie w latach 1934 - 39 przeniesiono na ekran 10 dzieł tego pisarza i bez przesady powiedzieć można, iż miał on bardzo duży wpływ na oblicze polskiego kina lat 30. Do jego utworów sięgano także po wojnie. W 1956 Jan Rybkowski zrealizował "Nikodema Dyzmę", a w roku 1983 Stanisław Lenartowicz "Pamiętnik pani Hanki". Powodzenie wprowadzonych do szerokiego rozpowszechniania na początku lat 70. przedwojennych kinowych przebojów, takich jak "Znachor" i "Profesor Wilczur", sprawiło, że TVP nakręciła dwa seriale według utworów Dołęgi - Mostowicza: "Doktor Murek" i "Kariera Nikodema Dyzmy". W roku 1982 powstała kolejna adaptacja "Znachora" zrealizowana przez Jerzego Hoffmana z Jerzym Binczyckim w roli głównej. Najnowsza wersja "Znachora" miała premierę w wrześniu 2023 roku. W główne postaci wcielili się: Leszek Lichota, Maria Kowalska, Ignacy Liss. Opuszczony przez żonę, która odeszła wraz z siedmioletnią córeczką Marysią, znany chirurg, profesor Wilczur, szuka pocieszenia w alkoholu. Zostaje ograbiony i pobity, na skutek czego traci pamięć. Po kilkunastu latach włóczęgi, pod przybranym nazwiskiem Antoniego Kosiby, osiada na wsi i zyskuje sławę jako znakomity znachor. Marysia, którą umierająca matka oddała na wychowanie właścicielce sklepu, wyrosła na piękną pannę i pracuje u swej opiekunki. Zakochuje się z wzajemnością w młodym hrabim, Leszku Czyńskim, ale jego rodzice nie zgadzają się na ślub. Do dziewczyny wzdycha też syn karczmarza, Zenek, który patrzy z zawiścią na jej znajomość z Czyńskim. Kiedy młodzi wybierają się na wycieczkę motocyklem, Zenek zastawia na nich pułapkę i oboje ulegają wypadkowi. Marysia jest umierająca. Życie ratuje jej znachor Kosiba, który kradnie potrzebne do operacji narzędzia chirurgiczne. Trafia za to do więzienia. Tymczasem Leszek Czyński po wyjściu ze szpitala wyjeżdża na rekonwalescencję do Szwajcarii. Matka okłamuje go, że Marysia nie żyje. Hrabia wraca do kraju z zamiarem popełnienia samobójstwa na grobie ukochanej. 23:25 "SENSACJE XX WIEKU" - WŁASOW (GEN. WŁASOW) Widowisko, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Aktorzy: Mirosław Baka, Adam Woronowicz, Bartosz Porczyk, Marek Kasprzyk, Anita Jańcia, Bartłomiej Krat Tego człowieka dwukrotnie skazano na śmierć: w 1946 roku, na mocy wyroku sowieckiego sądu, został powieszony na strunie fortepianowej, co miało przedłużyć jego mękę. Po raz drugi skazano go na śmierć cywilną, gdy propaganda rozpowszechniała fałszywe informacje o jego żołnierzach, którzy mieli mordować powstańców i ludność cywilną w Warszawie w 1944 roku. Było to oczywiste kłamstwo, gdyż w Warszawie nie było żołnierzy, a zbrodnie popełniali degeneraci Kamińskiego. Kim był generał Andrej Własow? Dlaczego ten bohater bitwy pod Moskwą w 1941 roku, decydującej dla dalszego biegu wojny, podjął kolaborację z Niemcami? Jak to się stało, że w 1945 roku, już po zakończonej wojnie, został schwytany przez NKWD? Dopiero teraz, na podstawie ujawnionych dokumentów, można odtworzyć dramatyczne wydarzenia. Jednakże wciąż nieznana pozostaje relacja Własowa i pułkownika (późniejszego generała) Reinharda Gehlena, szefa wywiadu wojskowego Fremde Heere Ost. Dlaczego ten oficer tak zabiegał o utworzenie armii Własowa, na co Hitler zgodził się dopiero w ostatnim okresie wojny? Jedyne źródło, w którym można szukać odpowiedzi na to pytanie - pamiętnik Gehlena - jest absolutnie niewiarygodne. A może przebiegłym szefem FHO nie kierowały pobudki patriotyczne, lecz chęć wykorzystania żołnierzy i zwolenników Własowa w siatce szpiegowskiej, którą budował na terenie ZSRR i którą bardzo sprawnie wykorzystał po wojnie. 00:25 UPADEK NAZIZMU S.III - ODC. 2. URODZINY HITLERA (ODC. 2) Serial dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2022 Reżyseria: Julian Jones Ta niezwykła seria przybliża decydujące starcie II wojny światowej, kiedy to Hitler stawił czoła równie bezwzględnemu dyktatorowi: Stalinowi. Będąc u szczytu swej potęgi, Hitler próbuje oszukać sowieckiego przywódcę, przedstawiając plan inwazji na Wielką Brytanię, jednocześnie potajemnie przygotowując atak na Związek Sowiecki. Stalin ma jednak szpiega w kwaterze głównej Hitlera. Obaj dyktatorzy przejmują dowodzenie nad własnymi armiami. Ludzie Hitlera składają fałszywe obietnice, a w Stalinie Hitler znalazł swojego przeciwnika. W obliczu klęski Niemiec na froncie wschodnim Hitler zostaje zmuszony do odwrotu. Pojawiają się głębokie konflikty, a jego najbliższy krąg walczy o władzę. W miarę jak narasta opór przeciwko niemu, a wewnętrzny wróg knuje, jak go zabić, Hitler popycha Niemcy ku zniszczeniu. Wniknięcie w umysły dwóch dyktatorów, których złudzenie niezwyciężoności doprowadziło do ich własnej klęski, to opowieść o tym, dlaczego dyktatury upadają. Jest to również przerażający opis pychy, decyzji i mrocznej sztuki politycznej, która sprzysięgła się, by zniszczyć wolność, ale ostatecznie zniszczyła samą siebie. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ODC. 349 - PROJEKT TWIERDZA Magazyn historyczny, 25 min, Polska, 2025 Autor: Bartek Wieczorek Scenariusz: Adam Sikorski Magazyn historyczny prezentujący wydarzenia i różne aspekty dawnej i najnowszej historii Polski. W programie podejmowane są zatarte, zagubione, zakłamane wątki polskiej historii. Autor poszukuje odpowiedzi na pytania o naszą wspólną przeszłość. Okazuje się, że wiele odpowiedzi leży w rodzinnych archiwach, zdjęciach, dokumentach i wspomnieniach ludzi. Program mobilizuje do poszukiwań lokalne środowiska miłośników historii, których nie brakuje w żadnym zakątku kraju. "Było nie minęło" to program realizowany techniką reporterską, pozwalający widzom wspólnie z realizatorami zmagać się z tajemnicą historyczną. Każdy z odcinków, poza nielicznymi wyjątkami, stanowi odrębną całość i ma charakter ponadczasowy. Inauguracja cyklu, który ma zwrócić uwagę środowiska miłośników historii na niesłusznie wyrzucony z wrześniowej narracji zażarty trzydniowy bój o Twierdzę Brześć. Spontanicznie skomponowane bataliony pod wodzą emeryta kawalerzysty, generała Konstantego Plisowskiego, skutecznie zatrzymały teoretyka i praktyka niemieckiego Blitzkriegu, generała Heinza Guderiana. Polski opór zrujnował strategiczny manewr Wehrmachtu, polegający na zamknięciu całości wojsk polskich pomiędzy Wisłą a Bugiem. To dzięki obrońcom Twierdzy możliwa była gremialna ewakuacja na przedmoście rumuńskie. Kosztem ogromnych ofiar po raz drugi po obronie Wizny Guderian został odprawiony z kwitkiem, a polskie oddziały wycofały się z Twierdzy. Sowieci w miejsce polskiego czynu stworzyli kłamliwą legendę o wielodniowej obronie garstki bohaterów w obliczu napaści Rzeszy na ZSSR. To wszystko od początku do końca było łgarstwem, ale przez 80 lat skutecznie przykrywającym polski czyn zbrojny. I niestety tak jest do dziś. Trzeba odwrócić te tendencję. 02:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - U - BOOT CZ. 2 Cykl dokumentalny, 24 min, Polska, 1993 Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Prowadzący: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Druga część audycji dotyczącej działań niemieckiej floty podwodnej w czasie I wojny światowej. Dowiadujemy się, jakie wnioski Niemcy wyciągnęły z przegranej i jaką miały koncepcję działań morskich wobec Wielkiej Brytanii w nowej wojnie. Zwycięstwo niemieckich okrętów podwodnych tzw. u - bootów oznaczałoby przerwanie linii żeglugowych do Wielkiej Brytanii, która pozbawiona surowców, paliwa i broni z USA i kolonii musiałaby skapitulować. U - booty mogły zmienić losy II wojny światowej. W audycji przedstawiono wnętrze niemieckiego okrętu podwodnego (ekspozycja w Deutscheus Museum w Monachium) oraz materiały archiwalne z czasów II wojny światowej.