TVP Historia Czwartek, 03.01.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 3 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1661 - pierwszy numer "Merkuriusz Polskiego", najstarszej polskiej gazety; 1795 - Rosja i Austria podpisały trzeci traktat rozbiorowy Polski; 1923 - zmarł Jaroslav Hasek, autor "Przygód Dobrego Wojaka Szwejka"; 1946 - nacjonalizacja większości przedsiębiorstw w Polsce; 06:55 DROGI WOLNOŚCI - ODC. 10 - DUCHY PRZESZŁOŚCI Serial historyczny, 52 min, Polska, 2018 Reżyseria: Maciej Migas Scenariusz: Joanna Wojdowicz Aktorzy: Paulina Gałązka, Katarzyna Zawadzka, Julia Rosnowska, Adam Cywka, Izabela Kuna Przełom kwietnia i maja 1924 roku. Marynia i Alina drukują specjalną wkładkę z fotografiami pokazującymi nową polską walutę, złotówkę. Robią to za plecami Dostera, czym wywołują jego wściekłość. Dostają jednak zaproszenie z nowo otwartego Banku Polskiego, gdzie dygnitarze ze świata finansów składają im podziękowania za zaangażowanie w sprawy państwa. Marynia zapala się do pomysłu wzięcia kredytu, by wreszcie uniezależnić się od Dostera. Kiedy planuje kolejne sprytne posunięcia w redakcji, jej mąż w najlepsze romansuje z Basią Maziarek. Lala urządza w Lanckoronie 25. urodziny. Organizuje przyjęcie, na które zaprasza rodzinę i część członków redakcji. Głównym punktem programu jest seans spirytystyczny, który w rezultacie okazuje się powodem do poważnego spięcia. Lala przedstawia wszystkim swojego narzeczonego, rzeźbiarza Kamila Ostasza. Nie przypada on do gustu ani Biernackim, ani Jerzykowi, który uważnie go obserwuje. Próby ostrzeżenia Lali przed złym wyborem towarzysza życia, kończą się jednak zwykłą bójką. 09:15 HISTORIA POLSKI - ROMAN DMOWSKI Film dokumentalny, 48 min, Polska, 1995 Autorzy: Marian Kubera, Krzysztof Kawęcki Reżyseria: Marian Kubera Filmowa biografia jednego z najwybitniejszych polskich polityków mijającego stulecia. Roman Dmowski był synem brukarza i dobrze rozumiał, że naród nie składa się tylko z jednej warstwy szlacheckiej, ale także z chłopów, robotników, rzemieślników, inteligencji. Stworzony przez niego obóz polityczny zakładał, że udział w rządzeniu krajem powinny mieć wszystkie warstwy społeczne. Sam Dmowski już od młodzieńczych lat przejawiał skłonności do działalności politycznej. Był m. in członkiem Związku Młodzieży Polskiej, tzw. "Zetu", co ułatwiło mu wejście w szeregi konspiracji dorosłych. Szybko dołączył do tajnej Ligi Polskiej, przekształconej później w Ligę Narodową. Kiedy wybuchła I wojna światowa Dmowski podjął szczególnie aktywną działalność na rzecz niepodległości ojczyzny. Zorganizował Komitet Narodowy Polski, który z czasem uznany został przez mocarstwa zachodnie za oficjalną reprezentację Polski. Dmowski był delegatem Polski na konferencję pokojową w Paryżu, gdzie usilnie zabiegał o przwrócenie Polsce Górnego Śląska, Pomorza z Gdańskiem, Warmii i Mazur oraz inkorporację Litwy i części Białorusi i Ukrainy. Po zakończeniu wojny był m. in. posłem na sejm, ministrem spraw zagranicznych. W roku 1926 po przewrocie majowym, w celu konsolidacji rodzimej prawicy założył Obóz Wielkiej Polski. Był człowiekiem oczytanym, o nieprzeciętnej inteligencji. Znał dobrze rosyjski, angielski, niemiecki i francuski, czytał więc wiele w oryginale. Lubił klasyczną tragedię grecką, twórczość Szekspira, a także Mickiewicza. Zmarł na początku 1939 roku, los oszczędził mu więc widoku wrześniowej klęski. 10:10 SENSACJE XX WIEKU - NIEZNANA WOJNA Kameralne i studyjne (widowisko), 30 min, Polska, 1992 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Kulisy nieznanej wojny radziecko - fińskiej, zwanej też wojną zimową, którą zaliczono do najbardziej interesujących konfliktów zbrojnych XX wieku. Program ilustrują archiwalne materiały filmowe. 10:50 ZIEMIA, PLANETA ROŚLIN - TRAWY - 3/3 (HOW TO GROW A PLANET - EP. 3/3) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2012 Reżyseria: Nick Shoolingin-Jordan Przez setki milionów lat na Ziemi dominowały lasy. W epoce dinozaurów klimat był tak ciepły, że lasy pokrywały większość powierzchni planety. Drzewa tak wspaniale się wtedy rozwijały, bo wysoki pień dawał im lepszy dostęp do światła słonecznego. Ale wysokie wybujałe drzewa rzucają cień na wszystkie inne rośliny. Doskonale widać to z dołu. Chociaż nie jest tu tak całkowicie ciemno. Smugi światła przedostają się aż do poszycia. Te promienie stworzyły niszę, w której powstały nowe rośliny, rośliny, które z czasem stawiły czoło samym drzewom. A co to były za rośliny? Uczeni odkryli to dzięki dinozaurom, badając ich skamieniałe odchody, czyli koprolity. Skamieliny te ujawniają dietę dawnych zwierząt. Kilka lat temu poddano analizie koprolity zauropoda - dinozaura żyjącego na terenie dzisiejszych Indii. Wynik badań był zadziwiający. Pod mikroskopem uczeni zobaczyli fragment rośliny, która miała wyraźne struktury w kształcie podwójnych wypukłości, charakterystyczne dla trawy. Była to trawa sprzed 66 milionów lat. Najstarsza na świecie znana trawa, o nazwie Matleyites indicum. Trawy - krewne tej niepozornej roślinki stały się jedną z najpotężniejszych rodzin roślin na naszej planecie. Ostatni odcinek serialu poświęcony jest trawom. Ta niepozorna roślinka wywalczyła sobie czołową pozycję w królestwie roślin, wykorzystując przewagę ewolucyjną. Osiem tysięcy gatunków traw pokryło jedną czwartą wszystkich lądów. Trawy zdecydowały o tym, które zwierzęta wymarły, a które przeżyły. Zmieniły nawet oceany i odegrały ważną rolę w określeniu składu naszej atmosfery. Jednak najważniejszą zasługą traw był ich udział w ewolucji człowieka i w narodzinach cywilizacji. 11:55 LALKA - ODC. 2/9 - PAMIĘTNIK STAREGO SUBIEKTA Serial obyczajowy, 73 min, Polska 1977 Reżyseria: Ryszard Ber Scenariusz na podstawie powieści Bolesława Prusa: Aleksander Ścibor - Rylski i Jadwiga Wojdyłło Zdjęcia: Jacek Korcelli Muzyka: Andrzej Kurylewicz Aktorzy: Alina Jankowska, Anna Milewska, Zofia Mrozowska, Bogdan Baer, Mieczysław Czechowicz, Jan Englert, Stefan Friedman, Emil Karewicz, Józef Nalberczak, Wojciech Pokora, Jerzy Turek, Czesław Wołłejko, Małgorzata Braunek, Jerzy Kamas, Bronisław Pawlik Rzecki wieczorami, po zamknięciu sklepu, spisuje wydarzenia, których był świadkiem. Z lektury pamiętnika pana Ignacego poznajemy historię sklepu Mincla i losy młodego, a później dorosłego Stanisława Wokulskiego. Stary subiekt pisze o zesłaniu przyjaciela po powstaniu 1863, jego małżeństwie z wdową po właścicielu sklepu Janie Minclu i o początkach szaleńczej miłości do panny Izabeli Łęckiej. 14:40 LIFE - ŻYCIE. CZ. 1. TRUDNA SZTUKA PRZETRWANIA (LIFE. CHALLENGES OF LIFE (1/10)) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2009 Zdjęcia: Doug Allan Muzyka: George Fenton Na Ziemi może żyć nawet do trzydziestu milionów gatunków zwierząt i roślin. Każdy organizm przez całe życie na swój sposób walczy o przetrwanie. Gdziekolwiek spojrzeć: na lądzie czy w morzu, wszędzie dostrzegamy przykłady niezwykłych zmagań o przeżycie. Dla wszystkich istot na Ziemi każdy dzień obfituje w wyzwania, którym trzeba podołać, by przetrwać. Od małej żaby tygodniami poświęcającej się dla swoich kijanek, po samicę orangutana, która wychowuje swoje młode przez osiem lat, wszystkie zwierzęta dążą do osiągnięcia jednego celu, jakim jest przekazanie genów i zapewnienie przetrwania kolejnemu pokoleniu. Na tym polega istota życia. Wraz z autorami filmu przemieszczamy się po całym świecie, obserwując najbardziej niesamowite strategie przetrwania, jakie rozwinęły się u zwierząt i roślin. Pierwsze poszukiwania ekipa prowadzi u wybrzeży Florydy. Osobliwe ślady, jakie odkryto na dnie morskim, są dowodem niezwykłej strategii, stosowanej przez jednego z tutejszych mieszkańców, delfina butlonosego uchodzącego za jedno z najinteligentniejszych zwierząt na świecie. Delfiny butlonose żywią się szybko pływającymi rybami, które niełatwo upolować, dlatego zwierzęta te wprowadziły zupełnie nową metodę łowów. Uderzając ogonem o dno, delfin wzburza osad zalegający na płyciźnie, a pływając w ciasnym kręgu, tworzy pierścień osadów, gwałtownie wznoszący się wokół ławicy ryb. Ryby wpadają w zacieśniający się pierścień jak w sieć. Przerażone wyskakują, by się wyswobodzić i trafiają wprost w otwarte pyski czekających na nie delfinów. I tak kiedy jeden z delfinów tworzy kolejny krąg, reszta ustawia się, doskonale wyczuwając najdogodniejszą chwilę. To szczególne zachowanie łowieckie wykształciło się jedynie u delfinów butlonosych i zapewnia im przewagę nad innymi gatunkami, a przewaga ta może decydować o życiu i śmierci w procesie przetrwania najlepiej przystosowanych. 16:40 HISTORIA POLSKI - GORZKIE ZWYCIĘSTWO... Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2014 Reżyseria: Zofia Kunert Scenariusz: Zofia Kunert Zdjęcia: Jacek Kordel, Adam Fręśko Film zrealizowany z okazji 70. rocznicy zakończenia II wojny światowej stanowi swoistą próbę bilansu udziału Polski w koalicji antyhitlerowskiej. Autorka filmu zadaje pytanie, czy należąc do grupy państw zwycięskich, naprawdę odnieśliśmy zwycięstwo? Odpowiedź na nie próbują znaleźć m.in. prof. Paweł Machcewicz - dyrektor Muzeum II Wojny Światowej, prof. Antoni Dudek z IPN i prof. Włodzimierz Borodziej z Uniwersytetu Warszawskiego. W filmie zaprezentowane zostaną niepokazywane dotąd w telewizji archiwalne materiały filmowe z 1945 roku. 17:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TAJEMNICE STAREJ STRZELNICY Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Tajemnice starej strzelnicy Nieskazitelna biel, jaskrawe słońce, mroźny wiatr, zima w swym najbardziej filmowym wariancie. Nie sposób nie zatrzymać się choć na chwilę na skraju Zalewu Zegrzyńskiego. Do Zegrza, jak zawsze, sprowadziło nas kolejne historyczne śledztwo. Jesteśmy na terenie wojskowego Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu. W tym właśnie miejscu, na terenie starej strzelnicy w 1944 r. został zamordowany przez Niemców porucznik Konstanty Radziwiłł. W latach 60. ubiegłego wieku, w czasie prac budowlanych odkryto szkielet porucznika. Wojsko chce zbadać ten teren i nadać temu miejscu znak pamięci. Teren, o którym mowa, mógł być miejscem egzekucji więcej niż jednego człowieka. Odwiedzając wojskowe centrum łączności, nie sposób pominąć miejscową salę tradycji, gdzie zgromadzono wiele przedmiotów i fotografii o walorze historycznym w tym m. in. radiostacje, nadajniki i maszyna szyfrująca Enigma. Mocne świadectwo historii Zmieniamy temat, ale w kręgu postaci niezwykłych pozostajemy. Wracamy nad Wiznę, gdzie dokonali swych dni kpt. Raginis i por. Brykalski. Dariusz Szymanowski - prezes Fundacji Honor, Ojczyzna im. kpt. Raginisa, który odnalazł element kopuły schronu Władysława Raginisa. 18:50 DROGI WOLNOŚCI - ODC. 11 - ŚLUBU NIE BĘDZIE Serial historyczny, 52 min, Polska, 2018 Reżyseria: Maciej Migas Scenariusz: Joanna Wojdowicz Aktorzy: Paulina Gałązka, Katarzyna Zawadzka, Julia Rosnowska, Adam Cywka, Izabela Kuna Listopad 1925 rok. Alina martwi się, że zaszła w ciążę z Katznerem. Nie ma dość odwagi, by mu o swoich obawach powiedzieć. Planuje nowy numer tygodnika poświęcony małżeństwu, licząc na to, że między nią i Rudolfem wreszcie dojdzie do szczerej rozmowy o ich wspólnej przyszłości. Michał jest zazdrosny o Esterę, w ręce wpada mu zdjęcie ukochanej zrobione z potencjalnym kandydatem na męża. Karolina staje się przypadkowym świadkiem kłótni między nimi na schodach redakcji. Dla sekretarki Iskry jest już jasne, że musi zapomnieć o Michale. Tylko dlatego zaczyna patrzeć łaskawszym okiem na przedsiębiorcę Storna sprzedającego wibratory, który po latach znów daje ogłoszenie w ich gazecie. Janinie coraz trudniej jest odnaleźć się w pustym mieszkaniu na Sławkowskiej i zaczyna niedomagać. Wojciechowa alarmuje Ignacego, by przyjechał z Wilna. W tym samym czasie do Lali dociera, że jej mąż chce się tylko bawić, ale nieszczególnie nadaje się do codziennego życia. Swoją złość wyładowuje na Jerzyku, który odwiedza ją z siostrą. Marynię dręczą koszmary i przeczucia, że wkrótce przydarzy się coś złego. 22:00 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: PRZEMYSŁ II WACŁAW II Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2016 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Umierający w 1290 roku Henryk IV Probus - książę wrocławski, któremu udało się pod koniec XIII wieku zjednoczyć ziemie na południu Polski, przekazał je w testamencie księciu Wielkopolski, Przemysłowi II i Henrykowi III głogowskiemu. Wkrótce jednak ziemię krakowską zajął król czeski Wacław II. Przemyślida sięgnął także po ziemie księcia kujawskiego, Władysława Łokietka. W 1295 roku Przemysł II, w którego rękach znalazło się Pomorze Gdańskie, koronował się w Gnieźnie. Zginął po kilku miesiącach panowania, w Zapusty, następnego roku w Rogoźnie. Za jego śmiercią stali Brandenburczycy. Ziemie Przemysła zajął Władysław Łokietek. Jednak w 1300 roku, jak pisał kronikarz, "Polacy widząc jak wspomniany książę Władysław jest zmienny, wezwali Wacława króla Czech i przyjęli go sobie za władcę". Wacław II koronowany został w Gnieźnie na króla Polski. Pięć lat później władzę objął jego syn, Wacław III. 22:40 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA PRZEDSIĘBIORCY NA UKRAINIE Reportaż, 25 min, Polska, 2004 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż z Ukrainy o przedsiębiorcy, który kilka razy bankrutował i nie zrażając się zaczynał biznes od zera. W czasie powstawania wolnego rynku bankructwa były udziałem tysięcy kijowskich biznesmenów. Przetrwali tylko najbardziej wytrwali i przedsiębiorczy, jak bohater reportażu. Jest nim 38 - letni Sasza, który w czasach radzieckich służył w oddziałach specjalnych i tam przeszedł prawdziwą szkołę życia. Z tamtego czasu zostały mu hart ducha, tężyzna fizyczna i cenne kontakty. Sasza to prawdziwy człowiek orkiestra. Prowadzi kilka firm na raz. Jest współwłaścicielem klubu paint ballu, łaźni i warsztatu lakierniczego. W ramach tego ostatniego zajmuje się między innymi malowaniem ekskluzywnych aut, będących repliką starych modeli, kupowanych przez najbogatszych Ukraińców. W najbliższym czasie Sasza planuje jeszcze budowę prywatnego hotelu. Kamera towarzyszy bohaterowi od rana do nocy - w domu, podczas gry w paint ball, próbnej przejażdżki ekskluzywnym zabytkowym autem, w czasie spotkań biznesowychi relaksu w jego prywatnej łaźni. Reportaż pozwala zrozumieć, jaki typ ludzi potrafi przystosować się do warunków wolnego rynku. 00:15 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA DALLAS Kameralne i studyjne (widowisko), 30 min, Polska, 1990 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Bogusław Wołoszański wyjaśnia okoliczności śmierci prezydenta USA Johna Fitzgeralda Kennedy'ego. 00:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SKAZANI CZ. 2 Magazyn, 22 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego obronie Leningradu. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TAJEMNICE STAREJ STRZELNICY Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Tajemnice starej strzelnicy Nieskazitelna biel, jaskrawe słońce, mroźny wiatr, zima w swym najbardziej filmowym wariancie. Nie sposób nie zatrzymać się choć na chwilę na skraju Zalewu Zegrzyńskiego. Do Zegrza, jak zawsze, sprowadziło nas kolejne historyczne śledztwo. Jesteśmy na terenie wojskowego Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu. W tym właśnie miejscu, na terenie starej strzelnicy w 1944 r. został zamordowany przez Niemców porucznik Konstanty Radziwiłł. W latach 60. ubiegłego wieku, w czasie prac budowlanych odkryto szkielet porucznika. Wojsko chce zbadać ten teren i nadać temu miejscu znak pamięci. Teren, o którym mowa, mógł być miejscem egzekucji więcej niż jednego człowieka. Odwiedzając wojskowe centrum łączności, nie sposób pominąć miejscową salę tradycji, gdzie zgromadzono wiele przedmiotów i fotografii o walorze historycznym w tym m. in. radiostacje, nadajniki i maszyna szyfrująca Enigma. Mocne świadectwo historii Zmieniamy temat, ale w kręgu postaci niezwykłych pozostajemy. Wracamy nad Wiznę, gdzie dokonali swych dni kpt. Raginis i por. Brykalski. Dariusz Szymanowski - prezes Fundacji Honor, Ojczyzna im. kpt. Raginisa odnalazł element kopuły schronu Władysława Raginisa. 01:50 WIENIAWA Film dokumentalny, 60 min, Polska, 2017 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Fabularyzowany dokument przedstawia historię życia i śmierci najbarwniejszej postaci II Rzeczypospolitej, jaką był gen. dr Bolesław Wieniawa - Długoszowski, lekarz, literat, oficer kawalerii i dyplomata. W jego biografii streszcza się również cała historia odrodzenia i upadku Polski w okresie "międzywojnia". Narracja filmu rozgrywa się na kilku poziomach - chronologicznie ujętych wydarzeniach zamkniętych fabularną klamrą śmierci i pogrzebu, dyskursu historycznego prowadzonego przez dwóch historyków. Trzeci poziom stanowi warstwa fabularyzowana, na którą składają się sceny aranżowane oraz "zastane" i włączone do filmu na potrzeby scenariusza.