TVP Historia Środa, 23.01.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 23 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1556 - trzęsienie ziemi w prowincji Szanksi w Chinach, 830 tys. ofiar; 1881 - premiera opery "Eugeniiusz Oniegin" Piotra Czajkowskiego; 1949 - dekret rządu ograniczający publiczne uprawianie kultu; 1953 - rozpoczęto regularną emisję programów TVP; 07:35 KORONA KRÓLÓW - ODC 105 Telenowela historyczna, 25 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Agnieszka Olejnik, Anna Krasuska, Anna Stańko Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Marta Wisniewska, Martyna Dudek, Tomasz Sapryk, Piotr Ligienza, Piotr Gawron - Jedlikowski, Marcin Rogacewicz, Krzysztof` Wrona, Mateusz Kmiecik, Joanna Osyda, Hanna Wojak, Karolina Kominek, Agata Bykowska, Lech Mackiewicz odc. 105 Niemierza odnajduje chatę, w której więziono Jolentę. Jest coraz bliżej odnalezienia zaginionej córki. Kazimierz zaczyna myśleć o posagu dla Elżbiety. Okazuje się, że królewski skarbiec świeci pustkami. Na zamku ponownie pojawia się Bella, tym razem z biżuterią przygotowaną dla królowej. Niespodziewanie spotyka tam Ligęzę. Gabija dostrzega dziwne zachowanie Mikołaja i chce wiedzieć, co się dzieje. 08:10 KORONA KRÓLÓW - ODC 106 Telenowela historyczna, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Wojciech Pacyna, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Agnieszka Olejnik, Monika Zięba -Rybowska, Małgorzata Jurczak Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Aleksandra Przesław, Marta Wisniewska, Martyna Dudek, Piotr Ligienza, Piotr Gawron - Jedlikowski, Marcin Rogacewicz, Piotr Nowak, Hubert Wróblewski, Wenanty Nosul, Mirosław Jękot, Joanna Osyda, Paulina Kondrak, Karolina Kominek, Ryszard Jabłoński Odc. 106 Powrót Jolenty na Wawel wywołuje ogromne poruszenie, królewny są zachwycone i wdzięczne Bogu za wysłuchanie ich modlitw. Eliasz zdradza okrutną prawdę dotyczącą stanu zdrowia odnalezionej dziewczyny. Zdesperowana Jolenta podejmuje tragiczną w skutkach decyzję. Rusza transport królewskich skór. Kiedy Janowi Jurze i Jaśkowi udaje się go dogonić, okazuje się, że na Ziemka i Marcina napadli zbójcy. Rozpoczyna się walka. 09:05 JAK BYŁO? - STAN WOJENNY Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Przemysław Babiarz (prowadzący) W niedzielę rano, 13 grudnia 1981 roku generał Wojciech Jaruzelski informował Polaków o wprowadzeniu stanu wojennego. Wcześniej, o północy, żołnierze i funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej, w tym Służby Bezpieczeństwa, rozpoczęli operację Jodła. Opanowane zostały ośrodki radia i telewizji. Ulice patrolowały wojsko i milicja. Już pierwszego dnia stanu wojennego do więzień trafiło blisko 3, 5 tysiąca działaczy Solidarności i innych opozycjonistów. W sumie przez obozy internowania przeszło około 10 tysięcy osób. Kilkaset kluczowych zakładów pracy, między innymi kopalnie, huty, kolej, radio, telewizja, porty i szpitale zostało zmilitaryzowanych. Ich pracownicy zostali podani rygorom obowiązującym żołnierzy podczas wojny. Stan wojenny kosztował życie dziesiątek osób i to nie tylko ofiar milicyjnych kul, ale też ludzi, do których na przykład wskutek wyłączenia telefonów nie mogła dojechać pomoc lekarska. Jak dzisiaj postrzegamy stan wojenny? 09:40 HISTORIA POLSKI - ROK 1863 Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2012 Reżyseria: Przemysław Bednarczyk Scenariusz: Przemysław Bednarczyk Film dokumentalny poświęcony Powstaniu Styczniowemu 1863 r. ; przedstawia sytuację ziem polskich przed powstaniem, jego przebieg oraz skutki po nieudanym zrywie. Jaki był ten drugi w XIX wieku zryw? Nieprzemyślany, niepotrzebny, niezaplanowany czy realistyczny, z szansą na powodzenie? Kim byli główni inspiratorzy Powstania styczniowego? Młodzi idealiści czy konserwatywni działacze polityczni, dążący do ugody i spokojnego życia? 10:55 SENSACJE XX WIEKU - JAK UMIERALI BOGOWIE CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1996 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Drugi z serii programów o losach szefa tajnej policji politycznej w ZSRR, Nikołaja Jeżowa. Był on twórcą największego w dziejach ludzkości aparatu terroru, który pochłonął miliony istnień ludzkich. W 1938 roku Stalin postanowił pozbyć się Jeżowa, został on skazany na śmierć. 11:25 CZŁOWIEK ŚWIĘTEGO IMIENIA Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2009 Reżyseria: Leszek Wasiuta, Teresa Gordon Scenariusz: Leszek Wasiuta, Teresa Gordon Legenda o losach i działalności Romualda Traugutta ewoluowała w literaturze i tradycji polskiej. Dla Elizy Orzeszkowej był herosem walki o sprawę narodową. W okresie międzywojennym otaczano go kultem i kreowano na duchowego przewodnika marszałka Józefa Piłsudskiego. W Polsce Ludowej przedstawiano go jako bojownika walczącego o wyzwolenie społeczne i narodowe w tej właśnie kolejności. W książce "Kompleks polski" Tadeusza Konwickiego jest podrzędnym człowiekiem, który nie tylko nie był bohaterem, ale nawet nie chciał nim zostać. Jakim człowiekiem zatem był naprawdę: czy był człowiekiem doskonałym, nieskazitelnym, czy też na jego życiorysie możemy znaleźć jakieś rysy - to główne pytania, na jakie odpowie nasza audycja dokumentalna. Głównym celem audycji jest przybliżenie sylwetki bohatera narodowego, postacji w gruncie rzeczy mało znanej, bohatera trochę przez lata zapomnianego i przysypanego pyłem kolejnych narodowych zrywów, zwycięstw i upadków. 12:05 DALEKO OD SZOSY - ODC. 7/7 - WE DWOJE Serial obyczajowy, 85 min, Polska 1976 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Zbigniew Chmielewski, Henryk Czarnecki Muzyka: Piotr Marczewski Zdjęcia: Mikołaj Sprudin Aktorzy: Krzysztof Stroiński, Irena Szewczykówna, Sławomira Łozińska, Anna Szczepaniak, Barbara Horawianka, Jan Machulski, Jolanta Lothe, Krzysztof Kołbasiuk, Janusz Paluszkiewicz, Irena Hrechorowicz, Antoni Jurasz Młodzi wynajmują mały pokoik i urządzają w nim swoje pierwsze mieszkanie. Pracują i uczą się. Kiedy rodzi im się dziecko, matka Ani zabiera ją wraz z malcem do siebie. Leszek jest tam źle widziany. Oddają synka do żłobka - niestety, mały często choruje, co powoduje duże trudności w organizowaniu ich własnego życia. Małżeństwo Ani i Leszka przechodzi pierwszy poważny kryzys. Wówczas z pomocą przychodzą rodzice Leszka. Zabierają wnuka na wieś. Dzięki temu Leszek może spokojnie skończyć technikum. Podbudowany sukcesem, postanawia zdawać na studia. 13:40 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - CYKLADY. SKARBY GRECJI (FLAVORS) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Cyklady to archetyp wysp greckich. Noszą ślady 3000 lat historii. Krzyżowały się tu losy ludów i cywilizacji, a wpływy śródziemnomorskie mieszały się z azjatyckimi. Cyklady stanowią przedsmak raju na ziemi - tu ludzie i bogowie są sobie bliscy. Wizytę na Cykladach zaczniemy od wyspy Siros, na której znajduje się stolica archipelagu, Ermupoli. Tu zaczyna się inny, tajemniczy świat, ukształtowany przez historię i mity. Nazwa miasta pochodzi od Hermesa, greckiego boga handlu. Aż do początków XX wieku było tu centrum greckiej żeglugi. Znajdują się tu liczne, neoklasyczne domy. Na wzgórzu Ano Siror leży dzielnica katolicka, a na Vrodado - prawosławna. Tu, na Cykladach, Wschód spotyka się z Zachodem. Spacerując po wąskich uliczkach, wśród bielonych domów, podziwiamy piękne widoki... Miasta archipelagu przypominają labirynty na wzgórzach. W XVI wieku wyspy zostały zaniedbane przez Osmanów i stały się celem piratów. Plątanina uliczek miała zmylić najeźdźcę. 14:45 RODZINA NIEPODLEGŁEJ - KAROL JAROSZYŃSKI - HISTORIA NAJBOGATSZEGO POLAKA Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Grażyna Czermińska Scenariusz: Grażyna Czermińska, Bogdan Czermiński Zdjęcia: Grażyna Czermińska Wykonawcy: Artur Kalicki Karol Jaroszyński był jednym z najbogatszych Polaków w historii, geniuszem ówczesnego biznesu i bankowości. Po odziedziczeniu, na początku XX wieku, majątku po ojcu, traci niemal wszystkie pieniądze w kasynie w Monte Carlo. Ale w końcu rozbija bank i wygrywa ogromną fortunę. Zaczyna inwestować w przemysł i w krótkim czasie staje się finansowym potentatem. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku, mając poparcie kół rządowych, zaczął organizować w Rosji przemysł wojenny i uzyskał na ten cel kredyt w Banku Państwa do 400 milionów rubli. W 1917 roku stał na czele wielkiego koncernu, w skład którego wchodziły kopalnie, huty, fabryki, banki, cukrownie, towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa kolejowe, lasy, a nawet towarzystwa łowieckie i duże hotele. Wszystko stracił po dojściu do władzy bolszewików. Doradca cara Mikołaja II i Józefa Piłsudskiego. Urodzony i wychowany w Rosji nigdy nie przestał być polskim patriotą. Współzałożyciel Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Odznaczony Wielką Wstęgą Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego, największym odznaczeniem papieskim, nadawanym osobom świeckim za szczególne zasługi dla Kościoła. 15:50 HELIKOPTERY W AKCJI - ODC. 1/4 WIETNAM (ODC. 1/4) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2008 Ta trzymająca w napięciu seria prezentuje śmiałe akcje ratunkowe przeprowadzone przez helikoptery podczas wojen w Wietnamie, na Falklandach, Afganistanie i Iraku. W jednym z odcinków pokażemy, jak podczas wojny wietnamskiej pilot przy pomocy wirników nośnych swojego helikoptera ściął w dżungli 12 - metrowe bambusy, żeby stworzyć miejsce do lądowania, tak by móc uratować stu ostrzeliwanych żołnierzy. W innym dramatyczną operację ratunkową na Falklandach, dzięki której uratowano członków brytyjskich sił specjalnych, których misja została sparaliżowana z powodu niskiej temperatury. 16:50 HISTORIA POLSKI - WYCINANKI PANA N. Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2002 Reżyseria: Tomasz Orlicz Scenariusz: Tomasz Orlicz, Wojciech Todorow Zdjęcia: Wojciech Todorow Tematem filmu jest szeroko rozumiana cenzura, a narratorem i przewodnikiem tej opowieści jest nieistniejący Pan N. - ograniczony, choć niepozbawiony poczucia humoru dygnitarz - cenzor. Jego monolog wewnętrzny nadaje całemu filmowi określony bieg, a także "uwiarygodnia" wypowiedzi twórców, krytyków i ówczesnych urzędników. W dokumencie o wolności artystycznej i jej ograniczaniu wypowiadają się niemal wszyscy wybitni reżyserzy, scenarzyści i krytycy powojennego 50 - lecia. Słuchamy Czesława Miłosza, Jerzego Stefana Stawińskiego, Janusza Morgensterna, Marii Kaniewskiej, Kazimierza Kutza, Janusza Głowackiego, Feliksa Falka, Wojciecha Marczewskiego, Marka Piwowskiego, Janusza Kijowskiego, Wiesława Saniewskiego, Marka Ryszarda Grońskiego i Krzysztofa Zanussiego. Nie zabrakło i recenzentów: Krzysztofa Teodora Toeplitza i Zdzisława Pietrasika. Twórcy opowiadają o swoich kłopotach i walkach o kształt i formę swoich dzieł z szefami resortów, ministrami, politycznymi dygnitarzami, kolaudantami i cenzurą. Na ponad 1300 wyprodukowanych od 1946 roku filmów pełno - i średniometrażowych blisko 300 miało kłopoty. Niektóre pozycje przeleżały na półkach po kilkanaście lat, w innych ingerencje cenzorskie były tak wielkie, że dzieła zatraciły całkowicie swój pierwotny charakter ("Robinson warszawski" przekształcony w "Miasto nieujarzmione"), jeszcze inne w ogóle nie zostały dopuszczone do produkcji lub ich produkcję wstrzymano ("Przedwiośnie" Andrzeja Wajdy lub "Wierna rzeka" Lenartowicza). Aby niektóre filmy mogły powstać, wykorzystywano sprzyjające momenty polityczne ("Eroica"), o inne zaś toczono zawzięte boje. Szczytem ingerencji cenzorskiej było zaś żądanie podczas kolaudacji "Przesłuchania" zniszczenia wszystkich kopii tego dzieła. Jednak nie tylko przeszłość polskiej kinematografii jest tematem tego dokumentu. Twórców interesuje także jej teraźniejszość. Zauważają, że znikł, co prawda, dyktat działaczy politycznych i urząd na Mysiej, zaczął się natomiast dyktat producenta i widza. Chcąc zaistnieć w świecie filmu, należy tworzyć takie obrazy, jakich domaga się publiczność. Najważniejsze stały się pieniądze i układy, nie zawsze jasne są motywy sponsoringu. Dokąd to doprowadzi? Prawdopodobnie do zejścia pozycji ambitnych do nurtu kina offowego i kręcenia większej liczby filmów niskobudżetowych. Jak mówi na koniec jeden z twórców, "wybiliśmy się na wolność, a najlepsze filmy zrobiliśmy w okresie cenzorskim i już takich nie zrobimy"... 18:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. Magazyn, 23 min, Polska, 2013 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Powąchać prochu Historia, jak dotąd nie wprowadziła oficjalnie do swojego przebogatego arsenału metod badawczych takiej kategorii jak doświadczenie. A jednak, jeżeli próbujemy dowiedzieć się o człowieku z przeszłości czegoś więcej niż faktów, czasem powinniśmy na możliwą skalę próbować działać tak jak on. Nim też zajmiemy się bardziej szczegółowo porywającymi romantyzmem czasami Powstania Styczniowego, najpierw trzeba by spróbować marszu w głębokich śniegach, w obuwiu z czasów kiedy nie znano słowa nieprzemakalny, snu na leśnej ściółce, a nade wszystko jak to zwykli niegdyś mawiać wojskowi powąchać prochu. Dziś postanowiliśmy przybliżyć widzom broń czarnoprochową, której używali między innymi powstańcy styczniowi, by dać pewne wyobrażenie o rozmaitości i niezwykłości uzbrojenia tamtej epoki. Te drobinki czarnego prochu z niezwykłą mocą od dwóch i pół tysiąca lat wpływają na losy świata. To one ostatecznie - wespół z kuszą - odesłały do rekwizytorni teatru dziejów barwne, ciężkozbrojne rycerstwo średniowieczne. To one odmieniły psychologiczny wymiar walki, oddaliły żołnierza od makabrycznego widoku zadawanej przez niego śmierci. Pozostało tylko dotknięcie spustu i jak powiadano kule nosił Pan Bóg. Mapa zaś polityczna świata i jej przemiany są ilustracją rozprzestrzeniania tego wynalazku. Tym wszystkim, którzy traktują taką broń jak archaiczne zabawki, cytujemy austriackie dane dla czternastomilimetrowego sztucera. Z odległości 800 metrów przebijał sześć calowych desek umieszczonych w odstępach co 30 cm. Na dystansie półtora kilometra przebijał jeszcze trzy takie deski. Przerażająca skuteczność. Pod prąd czasu W lotnictwie polskim samoloty Breuget nazywano ironicznie i z sympatią Ludwik XIV, ale godne są niewątpliwie poczesnego miejsca w naszej pamięci. Przywędrowały do odradzającej się Polski z Francji wraz z Błękitną Armią generała Hallera, wsławiły się w wojnie ukraińskiej i bolszewickiej. Wszyscy nasi wielcy piloci od nich właśnie zaczynali szkolenie. Definitywnie długą i rzetelną służbę skończyły na początku lat trzydziestych. Potem pojawił się model kolejny oznaczony numerem 19 i o losie jednej z tych maszyn traktuje nasza kolejna opowieść. 19:00 NAJDŁUŻSZA WOJNA NOWOCZESNEJ EUROPY - ODC. 2 LANCET I PŁUG Serial historyczny, 58 min, Polska 1981 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Andrzej Twerdochlib Zdjęcia: Andrzej Ramlau Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Krzysztof Kolberger, Henryk Machalica, Marek Siudym, Zdzisław Kozień, Mariusz Benoit, Mieczysław Voit, Andrzej Seweryn, Joanna Sobieska, Beata Tyszkiewicz, Kazimierz Kaczor, Ryszard Pietruski, Anna Nehrebecka, Grażyna Szapołowska, Marek Bargiełowski, Ewa Lemańska, Jerzy Bończak, Henryk Boukołowski, Aleksander Gawroński, Andrzej Krasicki i inni Połowa lat trzydziestych XIX wieku. W Poznaniu następują aresztowania młodzieży polskiej pod zarzutem dążenia do obalenia rządów pruskich. Wśród aresztowanych jest Karol Marcinkowski, późniejszy działacz Wielkopolski. Coraz więcej ludzi uważa, że najbardziej słuszną drogą i sposobem na zachowanie polskości jest podnoszenie wydajności majątków ziemskich, rozwój polskiego przemysłu i handlu. Tymczasem w zaborze rosyjskim wybucha powstanie. Chociaż hrabia Chłapowski uważał, że to powstanie nie ma większych szans, jednak wraz z Józefem Frankowskim, Karolem Marcinkowskim i wieloma innymi przedzierają się przez granicę, by wziąć udział w walce. 22:00 WETERANI. WYRWANI ŚMIERCI Reportaż, 24 min, Polska, 2018 Reżyseria: Wojciech Pepliński, Grzegorz Zasępa Scenariusz: Wojciech Pepliński, Grzegorz Zasępa Zdjęcia: Maciej Gruda, Paweł Piotrowski, Maciej Kurpiewski W odcinku: Poznamy historię starszego kaprala Emila Urana. Bohater odcinka brał udział w największej operacji logistycznej polskiej armii po II wojnie światowej, jaką było organizowanie polskiej bazy w Ghazni na południu Afganistanu. W sierpniu 2008 r. w trakcie jednego z transportów sprzętu, samochód kaprala Emila Urana wpadł na minę zostawioną przez terrorystów. W wyniku eksplozji życie straciło jego trzech kolegów. On sam, po powrocie do kraju, został pierwszym żołnierzem, który pomimo kalectwa, pozostał na służbie w Wojsku Polskim. 22:35 HISTORIA ROJA CZYLI W ZIEMI LEPIEJ SŁYCHAĆ Dramat wojenny, 132 min, Polska, 2015 Reżyseria: Jerzy Zalewski Scenariusz: Jerzy Zalewski Zdjęcia: Tomasz Dobrowolski Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Jerzy Światłoń, Krzysztof Zalewski - Brejdygant, Wojciech Żołądkowicz, Piotr Nowak, Mariusz Bonaszewski, Marcin Kwaśny, Magdalena Kuta, Piotr Bajor, Karolina Kominek, Tomasz Dedek Wiosna 1945 roku. 20 - letni Mieczysław Dziemieszkiewicz, pseudonim "Rój", traci starszego brata, dowódcę oddziału Narodowych Sił Zbrojnych na Mazowszu, zamordowanego przez żołnierzy sowieckich. Wraca w rodzinne strony i wstępuje do Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Jako dowódca oddziału partyzanckiego przez kolejnych 6 lat prowadzi walkę o wolną Polskę z sowieckim okupantem, siejąc postrach wśród funkcjonariuszy UB i kolaborantów. Komunistyczne władze robią wszystko, aby namierzyć i zlikwidować "wroga władzy ludowej". 01:00 SENSACJE XX WIEKU - JAK UMIERALI BOGOWIE CZ. 3 Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1996 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Trzeci z serii programów o losach szefów tajnej policji politycznej w ZSRR. Ławrentij Beria był najwierniejszym współpracownikiem Stalina, tworząc aparat terroru, który umożliwił Stalinowi uporządkowanie po wojnie państw Środkowej Europy. Po śmierci Stalina Beria sięgał po władzę, ale przegrał w pojedynku z Chruszczowem. Okoliczności obalenia Berii opraz jego śmierci do dzisiaj pozostają jedną z największych tajemnic naszego wieku. Program przedstawia różne wersje wydarzeń, jakie rozegrały się na Kremlu w 1953 roku. 01:35 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - INWAZJA, KTÓREJ NIE BYŁO CZ. 1 Magazyn, 25 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony niemieckim przygotowaniom do odparcia inwazji aliantów w rejonie Calais, m.in. montażu działa Todt. 02:05 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. Magazyn, 23 min, Polska, 2013 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Powąchać prochu Historia, jak dotąd nie wprowadziła oficjalnie do swojego przebogatego arsenału metod badawczych takiej kategorii jak doświadczenie. A jednak, jeżeli próbujemy dowiedzieć się o człowieku z przeszłości czegoś więcej niż faktów, czasem powinniśmy na możliwą skalę próbować działać tak jak on. Nim też zajmiemy się bardziej szczegółowo porywającymi romantyzmem czasami Powstania Styczniowego, najpierw trzeba by spróbować marszu w głębokich śniegach, w obuwiu z czasów kiedy nie znano słowa nieprzemakalny, snu na leśnej ściółce, a nade wszystko jak to zwykli niegdyś mawiać wojskowi powąchać prochu. Dziś postanowiliśmy przybliżyć widzom broń czarnoprochową, której używali między innymi powstańcy styczniowi, by dać pewne wyobrażenie o rozmaitości i niezwykłości uzbrojenia tamtej epoki. Te drobinki czarnego prochu z niezwykłą mocą od dwóch i pół tysiąca lat wpływają na losy świata. To one ostatecznie - wespół z kuszą - odesłały do rekwizytorni teatru dziejów barwne, ciężkozbrojne rycerstwo średniowieczne. To one odmieniły psychologiczny wymiar walki, oddaliły żołnierza od makabrycznego widoku zadawanej przez niego śmierci. Pozostało tylko dotknięcie spustu i jak powiadano kule nosił Pan Bóg. Mapa zaś polityczna świata i jej przemiany są ilustracją rozprzestrzeniania tego wynalazku. Tym wszystkim, którzy traktują taką broń jak archaiczne zabawki, cytujemy austriackie dane dla czternastomilimetrowego sztucera. Z odległości 800 metrów przebijał sześć calowych desek umieszczonych w odstępach co 30 cm. Na dystansie półtora kilometra przebijał jeszcze trzy takie deski. Przerażająca skuteczność. Pod prąd czasu. W lotnictwie polskim samoloty Breuget nazywano ironicznie i z sympatią Ludwik XIV, ale godne są niewątpliwie poczesnego miejsca w naszej pamięci. Przywędrowały do odradzającej się Polski z Francji wraz z Błękitną Armią generała Hallera, wsławiły się w wojnie ukraińskiej i bolszewickiej. Wszyscy nasi wielcy piloci od nich właśnie zaczynali szkolenie. Definitywnie długą i rzetelną służbę skończyły na początku lat trzydziestych. Potem pojawił się model kolejny oznaczony numerem 19 i o losie jednej z tych maszyn traktuje nasza kolejna opowieść.