TVP Historia Czwartek, 24.01.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 24 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1848 - odkrycie Johna Suttera dało początek gorączce złota w Kalifornii; 1948 - skonstruowano pierwszy elektroniczny kalkulator; 1965 - zmarł Winston Churchill; 1971 - w Stoczni Gdańskiej Edward Gierek wypowiedział słynne pytanie: "Pomożecie?"; 07:35 KORONA KRÓLÓW - ODC 107 Telenowela historyczna, 24 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak, Wojciech Pacyna Scenariusz: Agnieszka Olejnik, Anna Krasuska, Anna Stańko Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Aleksandra Przesław, Piotr Gawron - Jedlikowski, Marcin Rogacewicz, Wenanty Nosul, Paulina Lasota, Joanna Osyda, Hanna Wojak, Karolina Kominek, Lech Mackiewicz, Monika Radziwon, Dagmara Brodziak, Marcin Sitek, Paweł Kleszcz, Maksymilian Michasiów, Wojciech Czerwinski Odc. 107 Cudka dociera do zamku i chce jak najszybciej zobaczyć Jolentę. Niemierza próbuje jej powiedzieć co się stało, ale ta nie chce słuchać. Jest zdruzgotana, kiedy dociera do niej, że jej córka została pohańbiona. Ligęza tłumaczy się Belli z przeszłości. Na jaw wychodzą wcześniej nieznane kobiecie fakty. Do Świdnicy dociera książę jaworski. Rozmowy z nim nie przebiegają jednak tak jakby sobie tego życzył książę. 08:05 KORONA KRÓLÓW - ODC 108 Telenowela historyczna, Telenowela, 22 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak, Wojciech Pacyna Scenariusz: Agnieszka Olejnik, Anna Krasuska, Konrad Sobieszczański Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Krzysztof Pakulski, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Rafał Paradowski Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Tomasz Sapryk, Sławomir Orzechowski, Andrzej Hausner, Piotr Ligienza, Piotr Gawron - Jedlikowski, Karina Seweryn, Paulina Lasota, Joanna Osyda, Tomasz Ciachorowski, Krzysztof Chudzicki, Michał Włodarczyk, Mateusz Trzmiel, Karolina Porcari, Andrzej Popiel, Ewelina Pankowska Odc. 108 Kazimierz poważnie myśli o przywróceniu granic ojcowskiego królestwa, mimo że może utracić sojusz z Bolkiem. Spytek wyraźnie mu odradza. Nie chce, aby ambicje przesłoniły królowi trzeźwy osąd sprawy. Niemierza i Cudka bezskutecznie próbują dotrzeć do córki, która kompletnie zamknęła się w sobie. Jedyną osobą, z którą Jolenta chce rozmawiać jest Helena. Kiedy dawne uczucie Ligęzy i Belli rozpala się na nowo, kobieta podejmuje zaskakującą decyzję. 08:40 OSTATNI RAPORT Film dokumentalny, 31 min, Polska, 2018 Reżyseria: Janusz Sozański Scenariusz: Janusz Sozański Zdjęcia: Robert Sitek, Miłosz Mickiewicz Konsulat Rzeczypospolitej Polskiej we Wrocławiu działał od maja 1920 r. do wybuchu wojny we wrześniu 1939 r. Nasza wiedza o nim mimo upływu wielu lat od zakończenia ostatniej wojny była i jest ciągle znikoma. Tymczasem urząd ten, podobnie jak kilkanaście innych polskich placówek konsularnych rozrzuconych na terenie Niemiec w okresie międzywojennym, miał duże znaczenie i odgrywał ważną rolę w kształtowaniu stosunków między obu państwami w tamtym czasie. Film "Ostatni raport" przybliży nam tę mało znaną historię. 09:15 PREZYDENCI - GABRIEL NARUTOWICZ Felieton, 19 min, Polska, 1995 Reżyseria: Paweł Kędzierski Scenariusz: Jacek Maziarski Zdjęcia: Stanisław Plewa, Marcin Buczkowski Wykonawcy: Andrzej Paczkowski, Piotr Majewski, Andrzej Paczkowski Cykl filmów dokumentalnych przedstawiających sylwetki polskich prezydentów. Autorzy cyklu pokazują, jak wyglądał ten urząd na przestrzeni lat, kto pełnił tę najważniejszą w kraju funkcję, kim byli polscy prezydenci i w jakich sytuacjach przyszło im sprawować urząd. W audycjach wykorzystano liczne materiały archiwalne, dokumenty i artykuły prasowe. W tym wydaniu sylwetka pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej, Gabriela Narutowicza, który trzy dni po wyborze został zastrzelony w Galerii Zachęta przez Eligiusza Niewiadomskiego. 09:45 HISTORIA POLSKI - WYCINANKI PANA N. Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2002 Reżyseria: Tomasz Orlicz Scenariusz: Tomasz Orlicz, Wojciech Todorow Zdjęcia: Wojciech Todorow Tematem filmu jest szeroko rozumiana cenzura, a narratorem i przewodnikiem tej opowieści jest nieistniejący Pan N. - ograniczony, choć niepozbawiony poczucia humoru dygnitarz - cenzor. Jego monolog wewnętrzny nadaje całemu filmowi określony bieg, a także "uwiarygodnia" wypowiedzi twórców, krytyków i ówczesnych urzędników. W dokumencie o wolności artystycznej i jej ograniczaniu wypowiadają się niemal wszyscy wybitni reżyserzy, scenarzyści i krytycy powojennego 50 - lecia. Słuchamy Czesława Miłosza, Jerzego Stefana Stawińskiego, Janusza Morgensterna, Marii Kaniewskiej, Kazimierza Kutza, Janusza Głowackiego, Feliksa Falka, Wojciecha Marczewskiego, Marka Piwowskiego, Janusza Kijowskiego, Wiesława Saniewskiego, Marka Ryszarda Grońskiego i Krzysztofa Zanussiego. Nie zabrakło i recenzentów: Krzysztofa Teodora Toeplitza i Zdzisława Pietrasika. Twórcy opowiadają o swoich kłopotach i walkach o kształt i formę swoich dzieł z szefami resortów, ministrami, politycznymi dygnitarzami, kolaudantami i cenzurą. Na ponad 1300 wyprodukowanych od 1946 roku filmów pełno - i średniometrażowych blisko 300 miało kłopoty. Niektóre pozycje przeleżały na półkach po kilkanaście lat, w innych ingerencje cenzorskie były tak wielkie, że dzieła zatraciły całkowicie swój pierwotny charakter ("Robinson warszawski" przekształcony w "Miasto nieujarzmione"), jeszcze inne w ogóle nie zostały dopuszczone do produkcji lub ich produkcję wstrzymano ("Przedwiośnie" Andrzeja Wajdy lub "Wierna rzeka" Lenartowicza). Aby niektóre filmy mogły powstać, wykorzystywano sprzyjające momenty polityczne ("Eroica"), o inne zaś toczono zawzięte boje. Szczytem ingerencji cenzorskiej było zaś żądanie podczas kolaudacji "Przesłuchania" zniszczenia wszystkich kopii tego dzieła. Jednak nie tylko przeszłość polskiej kinematografii jest tematem tego dokumentu. Twórców interesuje także jej teraźniejszość. Zauważają, że znikł, co prawda, dyktat działaczy politycznych i urząd na Mysiej, zaczął się natomiast dyktat producenta i widza. Chcąc zaistnieć w świecie filmu, należy tworzyć takie obrazy, jakich domaga się publiczność. Najważniejsze stały się pieniądze i układy, nie zawsze jasne są motywy sponsoringu. Dokąd to doprowadzi? Prawdopodobnie do zejścia pozycji ambitnych do nurtu kina offowego i kręcenia większej liczby filmów niskobudżetowych. Jak mówi na koniec jeden z twórców, "wybiliśmy się na wolność, a najlepsze filmy zrobiliśmy w okresie cenzorskim i już takich nie zrobimy"... 10:45 SENSACJE XX WIEKU - JAK UMIERALI BOGOWIE CZ. 3 Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1996 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Trzeci z serii programów o losach szefów tajnej policji politycznej w ZSRR. Ławrentij Beria był najwierniejszym współpracownikiem Stalina, tworząc aparat terroru, który umożliwił Stalinowi uporządkowanie po wojnie państw Środkowej Europy. Po śmierci Stalina Beria sięgał po władzę, ale przegrał w pojedynku z Chruszczowem. Okoliczności obalenia Berii opraz jego śmierci do dzisiaj pozostają jedną z największych tajemnic naszego wieku. Program przedstawia różne wersje wydarzeń, jakie rozegrały się na Kremlu w 1953 roku. 11:15 PLANETA DINOZAURÓW - OBCY ŚWIAT - ODC. 3 / 3 (PLANET DINOSAUR: ALIEN WORLD - ODC. 3 / 3) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2011 Reżyseria: Mark Sherman, Phil Dobree Dobree W ostatnich latach najciekawszych odkryć w dziedzinie paleontologii dokonano w Chinach. Dzięki nim udało się potwierdzić znany od 1996 r. fakt, że wiele gatunków dinozaurów miało barwne pióra służące i ozdobie, i walce. Najosobliwszy ze wszystkich dinozaurów, epideksipteryks, żył 154 miliony lat temu pod koniec okresu kredowego. Nie przypominał żadnego ze znanych zwierząt. Był wielkości gołębia. Wszystko było w nim niezwykłe - od długości kończyn po kształt zębów. Skrywał się w bujnych lasach. Wszystko, co wiemy o epideksipteryksie, zawdzięczamy niezwykłej skamielinie, odkrytej w roku 2008. Były to szczątki zwierzęcia o małej czaszce, wielkich oczodołach i niebywale długich zębach. Ponadto miał długie kończyny i długie palce; zwłaszcza wydłużony trzeci palec, co jest uznawane za cechę bardzo osobliwą. Zważywszy na te wszystkie szczegóły, można założyć, że ten dinozaur był znakomicie przystosowany do życia na drzewach i polowania na owady pośród gałęzi. Przeciwieństwem niewielkiego epideksipteryksa był olbrzymi, jak sama nazwa wskazuje, gigantoraptor. Szczątki tego gada odkryto w roku 2007 na pustyni Gobi. Już sama wielkość kości świadczyła o wyjątkowości tego znaleziska. To zwierzę miało osiem metrów długości i ważyło około półtorej tony. Pióra jednak nie wspomagały lotu. Gigantoraptor był nielotem. Piora nie ogrzewały również jego ciała. Ich przeznaczeniem było straszenie i wabienie. Wśród wszystkich pierzastych dinozaurów, które odkryto dotychczas, najdziwniejszy jest xianglong, latający gad, który żył w Chinach około 120 milionów lat temu. Ten jaszczur o zakrzywionych szponach nie tylko latał, ale też znakomicie wspinał się na drzewa, zwłaszcza gdy wsród gałęzi upatrzył sobie zdobycz. Dinozaury władały światem miliony lat. Ich era skończyła się, gdy w Ziemię uderzyła olbrzymia asteroida z kosmosu. 12:15 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 1 JEST DLA KOGO ŻYĆ. ROK 1863 Serial historyczny, 72 min, 10 odc. , Polska 1982 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Występują: Franciszek Pieczka, Anna Ciepielewska, Tadeusz Madeja, Tadeusz Borowski, Sławomira Łozińska, Stefan Szmidt, Mariusz Dziędziel, Wincenty Grabarczyk, Tadeusz Szaniecki, Tomasz Zaliwski, Jan Frycz, Ewa Ziętek, Teresa Lipowska, Eugeniusz Kujawski i inni Wielu krytyków porównywało "Blisko, coraz bliżej" z "Najdłuższą wojną nowoczesnej Europy". Oba seriale były skonstruowane na podobnej zasadzie, oba też opowiadały o walce Polaków z niemieckim zaborcą. O ile jednak akcja "Najdłuższej wojny..." toczyła się w Wielkopolsce, o tyle fabuła "Blisko, coraz bliżej" dotyczy Śląska. Opowieść rozciąga się na lata 1863 - 1922. Jej głównymi bohaterami są przedstawiciele rodziny Pasterników, mieszkający w fikcyjnej wsi Wielowice pod Pszczyną. Rejon ten, zwany "trójkątem trzech cesarzy" leżał na styku trzech zaborów. Protagonistą pierwszych trzech odcinków jest Franciszek Pasternik (w tej roli Franciszek Pieczka), dalsze części opowiadają o losach jego licznych dzieci i jeszcze liczniejszych wnuków. Widz śledzi ich dzieje na tle wielkich przemian i wydarzeń historycznych, wpływających na życie śląskich Polaków. Jest zatem Kulturkampf, rugi pruskie, rewolucja 1905 roku, I wojna światowa i powstania śląskie. Jednym z pragnień reżysera Zbigniewa Chmielewskiego (znany m.in. z seriali "Dyrektorzy" i "Daleko od szosy") było możliwie wierne oddanie językowych przemian na Śląsku na przełomie XIX i XX stulecia. Z pieczołowitością ukazał więc, jak oryginalna śląska gwara stopniowo nasiąka germanizmami, aż do momentu, gdy niemiecki staje się obowiązujący w szkołach, kościołach, urzędach. Część dialogów prowadzona jest też po francusku, a to z tego powodu, że żołnierze z kontyngentu francuskiego wchodzili w skład Komisji Międzysojuszniczej, nadzorującej przebieg plebiscytu na Śląsku. W serialu celowo zabrakło zdjęć dokumentalnych. Całość jest inscenizowana. Specjalnie dla potrzeb cyklu zbudowano wieś z okresu powstania styczniowego. Każdy odcinek niósł za sobą konieczność wykreowania nowej epoki - innej architektury, mody, otoczenia. By sprostać temu zadaniu, poniesiono znaczne nakłady finansowe. W skompletowaniu setek kostiumów pomogła też "DEFA" - Wytwórnia Filmowa z ówczesnej NRD. Do napisania scenariusza zaangażowano Albina Siekierskiego - znanego pisarza, specjalistę od spraw Śląska. Miał on wówczas za sobą m.in. współpracę z Kazimierzem Kutzem ("Paciorki jednego różańca") oraz liczne sztuki teatralne i scenariusze, w większości związane z tematyką śląską. Pisząc scenariusz sagi o Pasternikach, obficie czerpał z własnej autobiografii, a także z barwnych opowieści swych krewnych - rodowitych Ślązaków. Akcja serialu rozpoczyna się w momencie wybuchu powstania styczniowego w zaborze rosyjskim. Jeden z synów Pasternika chce wziąć w nim udział. Jednak ojciec kategorycznie mu tego zabrania. Jego życiową dewizą jest bowiem: "Tu żyć, być i tu walczyć o Polskę". Wierny tym słowom wie jednak, że do odzyskania niepodległości nie wystarczą entuzjazm i piękne hasła. Potrzeba jeszcze ludzi światłych, wykształconych, którzy nie dadzą się ogłupić pierwszej lepszej propagandzie. Wysyła więc syna do seminarium, by uczył się na księdza. Zdaje sobie sprawę, że z ambony będzie on mógł przepajać serca słuchaczy szczerym patriotyzmem i umiłowaniem rodzimych tradycji. 14:45 LIFE - ŻYCIE. CZ. 6. OWADY (LIFE. INSECTS. (6/10)) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2009 Zdjęcia: Rod Clarke Muzyka: George Fenton Na Ziemi może żyć nawet dziesięć milionów gatunków owadów. To więcej niż wszystkich pozostałych gatunków zwierząt razem wziętych. Na każdego człowieka przypada ponad dwieście milionów osobników. Są jednak tak małe, że rzadko mamy okazję zobaczyć, jak bardzo są niezwykłe. Owady uczestniczą w nieustającej walce o przetrwanie. Ich ciała uległy różnym przeobrażeniom, by sprostać każdemu wyzwaniu. U niektórych oczy znajdują się na specjalnych szypułkach. Inne uwalniają z ciała broń chemiczną. Elastyczny pancerz i niezwykła zdolność przystosowawcza sprawiły, że owady stały się najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupą zwierząt w historii naszej planety. 16:45 HISTORIA POLSKI - A POTEM NAZWALI GO BANDYTĄ Film dokumentalny, 55 min, Polska, 2002 Reżyseria: Grzegorz Królikiewicz Scenariusz: Grzegorz Królikiewicz Zdjęcia: Stanisław Ścieszko Muzyka: Jan Kanty Pawluśkiewicz, Andrzej Leszek Moczulski Józef Kuraś - "Ogień" - pochodzący z góralskiego silnego rodu - urodził się (1915) i mieszkał w Waksmundzie. W ciągu zaledwie czterech lat (1943 - 1947) stał się najpierw najjaśniejszą, a potem najbardziej posępną legendą Tatr. Od nienawiści do hitlerowców, którzy zamordowali jego rodzinę, poprzez członkostwo w AK, "romans" z ludowcami i "karierę" w UB doszedł do postawy skrajnie opozycyjnej wobec władzy komunistycznej i do końca swojego krótkiego zresztą życia (w 1947 roku miał zaledwie 32 lata) walczył wraz ze swoim wiernym oddziałem przeciwko władzy ludowej. Zdradzony przez krajan, otoczony przez wrogów, próbował popełnić samobójstwo. Przewieziony ranny do szpitala, (prawdopodobnie) zażył tam truciznę. Był ofiarą, oprawcą, swoistym fenomenem. Praktycznie "ocenzurowany" od chwili śmierci aż do dziś. Dziś słowo "Ogień" wciąż budzi skrajne emocje. Na jego dźwięk AK - owcy odwracają głowy ze wzgardą, UB - owcy spluwają, sąsiedzi i krewni uparcie milczą, a dawni podkomendni opowiadają mit kończący się rytualnie którąś z pieśni o "Ogniu". Józef Kuraś nie miał pogrzebu. Jego ciała nie wydano rodzinie. Wieść niesie, że przeznaczono je studentom medycyny "dla nauki", którzy jednak odmówili prowadzenia badań na jego zwłokach. "Ognia" nie ma także i Podhale. O to przecież chodziło. Czasem tylko starzy górale śpiewają tragiczne epitafium. Ten konflikt ocen ciągnie się już całe dziesięciolecia. Wciąż trwają medytacje nad tęskniącym, ale zagubionym człowiekiem, który pozostawił niegdyś swoim zwichrzonym życiem tyle nierozstrzygniętych pytań. Pytań kłopotliwych do dziś. Być może dopiero śmierć tych skłóconych ze sobą ludzi jednego pokolenia uspokoi wreszcie Podhale, które w tym filmie jest metaforą całej Polski. 22:05 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: LUDWIK WĘGIERSKI I JADWIGA Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2016 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Po śmierci Kazimierza Wielkiego na tronie Polski zasiadł w 1370 roku królewski siostrzeniec, Ludwik Andegaweński, nazywany u nas Węgierskim. Polskę i Węgry połączyła unia personalna. Ludwik, nie mający męskiego potomka, już od początku panowania, które w jego imieniu sprawowała matka Elżbieta Łokietkówna i namiestnicy, starał się zapewnić tron najstarszej córce. Przychylną opinię szlachty w tej kwestii miał zapewnić wydany w Koszycach przywilej zmniejszający podatek, tak zwane poradlne. Ostatecznie, po śmierci Ludwika, tron Polski objęła w 1384 roku najmłodsza, dziesięcioletnia córka królewska, Jadwiga. Dwa lata później poślubiła Władysława Jagiełłę. Królewscy małżonkowie dzielili władzę. W czasie swojego krótkiego życia Jadwiga zasłynęła z głębokiej wiary i działalności dobroczynnej. Zainicjowała odnowienie Akademii Krakowskiej. W 1997 roku została ogłoszona świętą Kościoła katolickiego. 22:45 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA MUZUŁMAŃSKIEJ KOBIETY W BAKU Reportaż, 24 min, Polska, 2002 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W tym wydaniu jeden dzień z życia Nassiby - muzułmanki, która jest mieszkanką Baku, stolicy Azerbejdżanu. Ta była radziecka republika nad Morzem Kaspijskim jest od wieków krajem muzułmańskim, gdzie wyznawcy islamu stanowią ponad dziewięćdziesiąt procent ludności. 00:20 SENSACJE XX WIEKU - POJEDYNEK NA PUSTYNI, CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 27 min, Polska, 1992 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Pierwsza część odcinka poświęconego walkom w Afryce Północnej podczas II wojny światowej oraz Erwinowi Rommelowi - dowódcy Afrika Korps, niemieckiego korpusu ekspedycyjnego w Afryce. 00:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - INWAZJA, KTÓREJ NIE BYŁO CZ. 2 Magazyn, 23 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Ułłowicz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący), Bogusław Wołoszański Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony alianckim przygotowaniom do lądowania w Normandii.