TVP Historia Wtorek, 05.03.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 5 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1558 - Francisco Fernandez ofiarował królowi Hiszpanii tytoń; 1953 - pilot z bazy pod Słupskiem uciekł na Bornholm MiG - iem 15bis; 1953 - śmierć Stalina; 07:40 KORONA KRÓLÓW - ODC 167 Telenowela historyczna, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Wojciech Pacyna, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Jan Piotr Szafraniec, Małgorzata Jurczak Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Muzyka: Marcin Przybyłowicz Aktorzy: Andrzej Hausner, Piotr Nowak, Grzegorz Woś, Paweł Janyst, Maciej Grzybowski, Andrzej Popiel, Ewelina Pankowska, Stanisław Sygitowicz, Łukasz Węgrzynowski, Bartosz Głogowski, Mateusz Mosiewicz, Paulina Masiak, Dagmara Bąk, Magdalena Lamża, Helena Chorzelska Odc. 167 Agnieszka przeżywa wyjazd do Budy swojej przybranej córki Anny i bardzo się o nią martwi. Tymczasem panienka czeka już na pierwsze spotkanie z królową. Do zaplanowanej wizyty jednak nie dochodzi z powodu powrotu Ludwika z Neapolu. Z papieskiego nakazu przywiózł on ze sobą małego Karola, syna zmarłego Andrzeja. Elżbieta jest bardzo poruszona. Kazimierz mianuje Jana Jurę odpowiedzialnym za rokowania z Czechami. Król planuje ustąpić Luksemburczykom, co dla jego doradców jest niezrozumiałe. 08:15 KORONA KRÓLÓW - ODC 168 Telenowela historyczna, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Fiedziukiewicz, Wojciech Pacyna, Jerzy Krysiak, Jacek Sołtysiak Scenariusz: Anna Krasuska, Monika Zięba, Jan Piotr Szafraniec Zdjęcia: Jacek Fabrowicz, Paweł Figurski, Romuald Lewandowski, Krzysztof Pakulski, Rafał Paradowski, Tomasz Wójcik Aktorzy: Andrzej Hausner, Martyna Dudek, Piotr Nowak, Agata Bykowska, Gabriela Chojecka, Adam Bobik, Dominik Łoś, Wojciech Czerwiński, Zbigniew Waleryś, Maciej Grzybowski, Paulina Masiak, Katarzyna Czapla, Jan Hrynkiewicz, Zofia Schwinke, Monika Domowicz Odc. 168 Przybyły na Wawel Olgierd prowadzi długie rozmowy z królem. Obydwaj dochodzą do wspólnych wniosków, że nie powinni dopuścić do walk między sobą. Kazimierz daje obietnicę, że gdy doprowadzi do rozejmu z Czechami, wesprze Litwę w wojnie z zakonem. Targany wątpliwościami Jan Jura stara się przekonać króla, by zmienił zdanie i nie odwracał się od Świdnicy, ale ten jest nieugięty. Gabija dostrzega Wójta podczas spotkania z jakąś kobietą. Śledzi ukochanego. 09:15 HISTORIA POLSKI - POŚWIĘCAJĄC ŻYCIE PRAWDZIE Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2014 Reżyseria: Grażyna Czermińska Scenariusz: Grażyna Czermińska Zdjęcia: Grażyna Czermińska Wykonawcy: Józef Szopiński Film dokumentalny o tragicznej historii 12 lekarzy, specjalistów i ekspertów z dziedziny medycyny sądowej, którzy znaleźli się w składzie powołanej przez Niemców Międzynarodowej Komisji Lekarskiej do zbadania mordu w Katyniu. Członkowie komisji pochodzili z krajów zależnych od Rzeszy: Belgii, Bułgarii, Danii, Protektoratu Czech i Moraw, Rumunii, Słowacji, Węgier i Finlandii oraz z neutralnej Szwajcarii. W kwietniu 1943 roku mieli osobiście dokonać sekcji zwłok zamordowanych w Katyniu polskich oficerów i ustalić dokładny czas popełnienia zbrodni. Wszyscy złożyli podpisy pod dokumentem obwiniającym ZSRR o dokonanie tej zbrodni. Po wojnie, mimo gróźb, szykan i oskarżeń o kolaborację z nazistami, większość członków Komisji nie wyparła się swoich oświadczeń. Tylko dwóch, profesor Hajek z Czech i profesor Markow z Bułgarii pod groźbą kary śmierci zostało zmuszonych przez władze komunistyczne do odwołania swoich podpisów. Dla pozostałej dziesiątki ta decyzja miała dramatyczny wpływ na losy ich samych lub ich rodzin; tajemnicze zgony i morderstwa, więzienie, konieczność emigracji, naciski własnych rządów na nieujawnianie prawdy o zbrodni katyńskiej. Skąd wzięła się u nich tak silna determinacja i upór w dążeniu do ujawnienia prawdy o Katyniu, jakie były motywy, które kazały im narażać dla niej życie? Profesor Francois Neville na tak postawione pytanie odpowiedział "Vitam impendere Vero" - poświęcając swoje życie prawdzie. Autorom filmu udało się dotrzeć do rodzin kilku członków komisji. W filmie znajdą się wspomnienia Rodicy, córki dr Alexandru Birkle ' a nagrane w jej mieszkaniu w Bukareszcie. Na Słowacji o swoim wujku Frantiku Šubku opowie Margarita Kanikowa, a o Francois Naville ' u opowie jego siostrzeniec w Szwajcarii profesor Gabriel Aubert. Sylwetki pozostałych członków komisji zaprezentowane zostaną w formie krótkich biogramów. Tło historyczne tamtych czasów zaprezentują historycy. W filmie zostaną wykorzystane obszerne filmowe materiały archiwalne dotyczące zbrodni katyńskiej oraz doniesienia prasowe z tamtego okresu. Jednym z ważniejszych elementów ikonograficznych filmu będą materiały archiwalne będące w posiadaniu rodzin członków komisji. 10:20 SENSACJE XX WIEKU - STALIN - DROGA DO WŁADZY /1/ Kameralne i studyjne (widowisko), 19 min, Polska, 1993 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Pierwsza część odcinka poświęconego Józefowi Stalinowi - drodze do władzy i rządom. 10:45 SPÓR O HISTORIĘ - POLSCY GENERAŁOWIE 1939 R. Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Grzegorz Łukomski (prowadzący) 15 stycznia 1934 roku podczas rozmowy z wiceministrem spraw zagranicznych Janem Szembekiem marszałek Piłsudski powiedział: "I komu, jak umrę, mam pozostawić tę armię polską? Wśród moich generałów nie widzę nikogo. Na przykład jeden, którego nawet bardzo cenię, on myśli, że wszystko można wyrachować, że na wszystko są cyfry. On myśli, że jest ścisły. A przecież tak nie można. W matematyce jest rachunek prawdopodobieństwa. To trzeba brać pod uwagę". Pięć lat później Polska została zaatakowana przez Niemcy i Związek Sowiecki. Armia polska nie zdołała obronić kraju przed tym najazdem. Czy wśród przyczyn, które zdecydowały o przegranej wojnie obronnej, można wskazać także na błędne dowodzenie? Jakie decyzje podejmowali dowódcy poszczególnych armii w bezpośredniej konfrontacji z wrogiem? Jak zapisali się w historii? 11:20 ŚLADAMI HISTORII - MAŁOPOLSKA 47 Reportaż, 20 min, Polska, 2014 Autor: Urszula Dembińska Małopolska 47 to obecny adres Komendy Głównej Policji w Szczecinie. Przed laty mieścił się tu stalinowski aparat bezpieczeństwa, znany z okrutnych metod walki z ludźmi uznanymi za przeciwników władzy ludowej. Takich budynków, które w sobie kryją mroczną historię sprzed dziesiątków lat, jest na terenie województwa zachodniopomorskiego wiele. Dziś są tam urzędy lub lokale mieszkalne. Jednak w piwnicach, na ścianach są jeszcze ślady tego, co działo się tu pod koniec lat 40. i w latach 50. Historycy z IPN - u dokumentują te miejsca i przypominają losy ludzi więzionych i represjonowanych w okrutny sposób, tak aby nie zostały one zapomniane. W filmie wypowiadają się dwaj więźniowie czasów stalinowskich: Józef Cierluk i Ryszard Staszkiewicz, oraz prokurator i historycy IPN - u. 12:05 CZTERDZIESTOLATEK - DWADZIEŚCIA LAT PÓŹNIEJ - ODC. 7/15 - KUZYNKA, CZYLI POWRÓT DO ŹRÓDEŁ Serial obyczajowy, 56 min, Polska 1993 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Jerzy Gościk Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Andrzej Kopiczyński, Anna Seniuk, Zofia Czerwińska, Joanna Kurowska, Leonard Pietraszak, Roman Kłosowski, Wojciech Mann, Wojciech Wiliński, Alina Janowska, Ryszard Pietruski, Wojciech Malajkat, Paweł Nowisz, Krzysztof Materna i inni Państwa Karwowskich ma odwiedzić nigdy nie widziana kuzynka z Australii. Okazuje się, że piękna, czekoladowa dziewczyna przyjechała na konkurs. Stefan i Madzia jadą razem z synem do Sopotu, aby tam zetknąć się ze światem show - biznesu. Przedstawicielka Sydney wygrywa konkurs i otrzymuje w nagrodę nowy samochód. Równocześnie łupem złodziei pada samochód pana Stefana, co jest źródłem licznych perypetii całej rodziny. 14:15 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - TUTANCHAMON. NAJWIĘKSZY Z FARAONÓW (TOUTANKHAMON) Film dokumentalny, 59 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel W 1922 roku, w sercu Doliny Królów, 750 kilometrów od Kairu, dwaj Anglicy dokonali odkrycia nienaruszonego grobowca faraona Tutanchamona. Temu odkryciu zawdzięcza on swoją sławę. W grobowcu znajdowały się tysiące przedmiotów, dziś eksponowanych w Muzeum w Kairze, ale przede wszystkim odkryto świetnie zachowane zwłoki faraona. W filmie pokazane zostaną techniki balsamowania zwłok, dzięki którym ciało faraona zachowało się w doskonałym stanie przez 3000 lat, bo Egipcjanie, chociaż celebrowali życie, mieli obsesję na punkcie śmierci. Rzucając wyzwanie upływowi czasu, wynaleźli mumifikację celową. Film to jednocześnie historia jednej z najpiękniejszych przygód archeologii zakończona, według niektórych, klątwą, jaka spadła na uczestniczących w wykopaliskach archeologów. 15:20 ŚLADAMI HISTORII - MARIA ANTONINA BONIECKA Reportaż, 28 min, Polska, 2014 Autor: Urszula Dembińska Film przedstawia historię Marii Antoniny Bonieckiej, prozaika, publicystki, felietonistki, pedagog i wychowawcy. Przede wszystkim człowieka, w którego życiorysie odbijała się skomplikowana historia lat, w której przyszło jej żyć. Urodziła się w 1910 roku, w 1934 roku ukończyła wydział pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego. Trzy lata później była magisterka z filozofii, a równolegle praca nauczycielki dorosłych, za którą Maria Boniecka otrzymała w 1937 roku Srebrny Krzyż Zasługi. Było to uhonorowanie jej pracy z analfabetami. Okupację niemiecką spędziła w Warszawie, działając w konspiracji jako żołnierz Armii Krajowej. W 1944 roku została aresztowana i uwięziona. Następnie wywieziona do obozu w Małszycach k. Łowicza. Została odznaczona Krzyżem AK. Po wojnie rozpoczęła się jej przygoda z dziennikarstwem, najpierw w gdańskiej rozgłośni Polskiego Radia, potem w Szczecinie, gdzie miała swój stały felieton oraz tworzyła reportaże. W 1946 roku została członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Publikowała w prasie, na łamach Gazety Morskiej w Gdańsku i Głosu Wybrzeża w Sopocie. Nie przestawała także uczyć, W latach 1946 - 49 była nauczycielką języka polskiego w II Państwowym Gimnazjum Męskim przy ul. Henryka Pobożnego w Szczecinie. Opiekowała się uczniowskim Kołem Literackim, do którego należał między innymi przyszły pisarz Włodzimierz Odojewski. Do roku 1951 wykładała język polski na Studium Przygotowawczym przy Politechnice Szczecińskiej. Współpracowała z Towarzystwem Wiedzy Powszechnej, prowadziła wykłady z dziedziny historii literatury, wygłaszała odczyty, prelekcje. Została odznaczona Złotą Odznaką zasłużonego Popularyzatora Wiedzy. W latach 1956 - 1957 była naczelnym redaktorem tygodnika społeczno - literackiego Ziemia i Morze. Została usunięta z redakcji za "błędy polityczne wobec sprawy węgierskiej, cenzury, nie dość silne przeciwstawianie się błędnym tendencjom, niekonsultowanie się z Komitetem Wojewódzkim odnośnie do polityki redakcyjnej, niezbliżanie linii pisma do linii partii..." W tym czasie wytoczono proces przeciw Bonieckiej za artykuł dyskusyjny opublikowany w tygodniku, demaskujący skandaliczne stosunki panujące wśród miejscowego nauczycielstwa. W 1959 roku otrzymała Nagrodę Literacką Szczecina. Nie należała do partii, była członkiem Towarzystwa Przyjaciół Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W 1960 roku władze PRL skonfiskowały szereg rękopisów Bonieckiej. Nieznane są losy pozycji: "Magnolie kwitną", "Pięć córek Agaty", "Nasza praca w porcie", "Eli, Eli Lamma Sabactani". W 1963 roku jej twórczość została objęta zakazem druku. Dokumenty w zasobach IPN potwierdzają, że Boniecka została zarejestrowana przez SB jako figurant. Założona na nią Sprawa Operacyjnego Rozpracowywania nosi kryptonim "Kultura". W 1965 roku wyemigrowała do Australii. Drukowała artykuły w prasie polonijnej (Wiadomości Polskie - Sydney, Tygodnik Polskim - Melbourne, Nurt - Sydney, Słowo Polskie (Adelaide), Wiadomości - Londyn, Jutro Polski (Londyn), Nowy Świat - Nowy Jork. W 1966 roku nawiązała współpracę z rozgłośnią radia Wolna Europa. Współpracowała z Polskim Komitetem Radiowym w Australii Południowej. W 1967 roku została przyjęta do Koła Byłych Żołnierzy Armii Krajowej w N. S. W. Od 1971 roku była członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, syndykat Australia. Zmarła w 1978 roku w Australi. Maria Antonina Boniecka była niezwykle barwną postacią, jednym z twórcą współczesnej, powojennej historii Szczecina, do którego w tym czasie trafiało wiele wybitnych osób. Film jest oparty na wspomnieniach, fragmentach nagrań audycji radiowych i pamiątkach po Marii Bonieckiej, które do Książnicy Szczecińskiej przekazała jej córka. 15:50 ŚLADAMI HISTORII - LOT I REJS KU WOLNOŚCI Reportaż, 24 min, Polska, 2013 Autor: Monika Mazanek-Wilczyńska Zdjęcia: Marcin Przylecki Celem programu jest przybliżenie dwóch akcji Piotra Jeglińskiego: wysłania do Polski w marcu 1982 roku 10 tysięcy balonów z duńskiej wyspy Bornholm. Szacuje się, że 60 procent tych balonów dotarło do wybrzeża polskiego. Zachęcony tym sukcesem w sierpniu 1985 roku w 5. rocznicę podpisania porozumień sierpniowych wysłał do Polski 2 tysiące paczek z zakazaną w PRL - u literaturą z własnego wydawnictwa w Paryżu. Program opisuje reakcję ówczesnych władz PRL - u oraz działania służb bezpieczeństwa. 16:20 MARZYCIELE - KOSSAKÓWKA Dysk./wywiad/debata, 20 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Dworek Kossaków w Krakowie to gniazdo kilku pokoleń znakomitych talentów malarskich i literackich. Protoplastą rodu jest Juliusz Kossak, który w 1869 roku zakupił dom przy ówczesnym placu Latarnia (obecnie plac Kossaka). Tu powstała pracownia malarska, w której tworzył także syn Juliusza Wojciech, a potem wnuk Jerzy. Siostrami Jerzego były Maria Pawlikowska - Jasnorzewska poetka i dramatopisarka oraz Magdalena Samozwaniec, pierwsza dama polskiej satyry. Kossakówka była otwartym domem dla inteligencji i artystów Krakowa. Można tu było spotkać Asnyka, Witkacego, Fałata, Stryjeńską, Tuwima, Boya, Paderewskiego i wielu innych wybitnych twórców. 16:50 HISTORIA POLSKI - KRÓLOWA PANORAM Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2012 Reżyseria: Marcin Bradke Scenariusz: Marcin Bradke Wykonawcy: Marcin Bradke Filmowa opowieść o historii Panoramy Racławickiej, od pomysłu jej powstania po czasy współczesne. Narratorem opowieści jest wrocławski historyk sztuki dr hab. Piotr Oszczanowski. Przedstawia kulisy powstania Panoramy i konfliktu jej twórców, dramatyczne wojenne losy płótna oraz drogi, jakie doprowadziły dzieło od Lwowa do Wrocławia. Tłem opowieści są wydarzenia polityczne i społeczne drugiej połowy XIX wieku. 17:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - 4 ARMATY, 5500 KARABINÓW Magazyn, 23 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. W tym odcinku autorzy starają się rozwikłać tajemnicę broni ukrytej w Puszczy Białowieskiej. W Narodowym Państwowym Archiwum Historycznym w Grodnie, w zespole akt oznaczonym Fond nr 1 spoczywa niezwykły dokument. Wileński gubernator wojenny nakazuje grodzieńskiemu gubernatorowi do spraw cywilnych natychmiastowe rozpoczęcie poszukiwań ogromnej ilości broni ukrytej w Puszczy Białowieskiej przez korpus buntownika, generała Henryka Dembińskiego. To czasy powstania listopadowego. Wiosną 1831 roku, na Litwę, w celu ożywiania tam ruchu powstańczego, rusza wielka wyprawa dowodzona przez generała Antoniego Giełguda. W roku 2014 uzbrojeni w oryginały rosyjskiej dokumentacji i najnowsze amerykańskie magnetometry o pasie przeszukiwania 200 metrów, autorzy ruszają na poszukiwania. W czasie badań jest oczywiście czas na opowieść o niezwykłych komandosach powstania listopadowego, fragmenty pamiętników i zachwyt magicznym światem puszczy. 18:55 PRZEPROWADZKI - ODC. 6/10 - NOCNIK PANNY AGATY TURSKIEJ Serial obyczajowy, 51 min, Polska, 2000 Reżyseria: Leszek Wosiewicz Scenariusz: Cezary Harasimowicz Zdjęcia: Krzysztof Ptak, Piotr Śliskowski, Jacek Januszyk Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Kinga Preis, Krzysztof Banaszyk, Leon Charewicz, Maja Ostaszewska, Dawid Łepkowski, Anna Samusionek, Agnieszka Wagner, Cezary Harasimowicz, Olaf Lubaszenko, Małgorzata Lorentowicz, Paweł Deląg Rok 1920. Armia Czerwona zbliża się do Warszawy. Szczygieł zgłasza się na ochotnika do wojska polskiego. Dostaje rozkaz sformowania oddziału transportowego. Wojenna zawierucha rzuca Cześka i jego towarzyszy broni w pobliże Radzymina, a dokładnie do posesji państwa Kubiczów. Służąca Agata zakochuje się w Szczygle. Dziewczyna usługuje starej pani Kubicz, bez przerwy domagającej się "la tasse de nuit", czyli po prostu nocnika. Obowiązkowość Agaty przeradza się w heroizm, kiedy na posiadłość napadają bolszewicy. Nie waha się narazić życia, byle tylko uchronić nocnik od zguby. Na szczęście, w sukurs służącej przychodzi polska konnica. 20:00 KOCHANKOWIE Z LASU Film dokumentalny, 41 min, Polska, 2016 Reżyseria: Arkadiusz Gołębiewski Scenariusz: Arkadiusz Gołębiewski Dokument opowiada o trudnej miłości w czasie wojny i pierwszych latach powojennych. Mimo że działania wojenne z niemieckim okupantem dawno ustały, to w kraju nie można było marzyć o wolności. Niemiecki nazizm został zastąpiony komunizmem, co bezpośrednio przyczyniło się do powstania kolejnej konspiracji, tym razem podziemia antykomunistycznego. Tysiące żołnierzy AK, NSZ oraz WiN ciągle ukrywało się w lasach. Nie inaczej było na północnym Mazowszu, gdzie zbrojny opór trwał aż do 1954 roku. Właśnie tam rozgrywa się główna akcja "Kochanków lasu". Osią filmu jest historia miłosna pary partyzanckiej z legendarnego oddziału z 11. Grupy operacyjnej NSZ na Mazowszu. Elżbieta Kozanecka ps. Basia, licealistka płockiej Jagielonki, oraz jej ukochany Ludomir Peczyński ps. Władek, partyzant NSZ. Poznali się w czasie drugiej konspiracji. Po aresztowaniu rodziny, Basia musiała szukać schronienia w oddziale partyzanckim. Tam spotkałaa Władka. W oddziale spędzili razem prawie rok. W lutym 1949 roku we wsi Gałki k. Wyszogrodu UB oraz KBW zorganizowało potężną obławę. Basia i Władek oraz ich kolega Janek zginęli w walce. Reszta oddziału została schwytana i wywieziona do warszawskiego więzienia na Mokotowie. Dowódca oddziału Wiktor Stryjewski Cacko dostał 38. karę śmierci i jak tysiące polskich bohaterów został zamordowany i pochowany w bezimiennych grobach. Do dnia dzisiejszego większość partyzantów z oddziału Słonego, Cacka, Łupaszki i innych nie ma swojego grobu. Film jest okazją do opowiedzenia losów pokolenia, któremu przyszło dojrzewać w okresie stalinowskim. Romantyczna historia Basi i Władka jest pretekstem do pokazania innych miłosnych historii z tamtego okresu. Poznamy m.in. legendarną łączniczkę z oddziału V Brygady wileńskiej AK Lidię Lwow - Eberle, kobietę życia mjr. Łupaszki czy też historię Romualdy Przybyszewskiej - obywatelki USA. W filmie znalazły się pasjonujące relacje uczestniczki obławy w Gałkach, Janiny Samoraj ps. Celinka oraz świadków. Wypowiada się również dr Jacek Pawłowicz z warszawskiego oddziału IPN, który zaprowadzi widzów na miejsce zbrodni i opowie, jak od lat stara się odkryć tajemnicę pochówku Basi i Władka. 21:05 PEARL HARBOR - OSKARŻENI 1/2 (PEARL HARBOUR THE UNTOLD STORY) Film dokumentalny, 47 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: William Bracht Dwuczęściowy film dokumentalny BBC Christophera Spencera na temat japońskiego nalotu na Pearl Harbor w czasie II wojny światowej. 22:40 POPIOŁY CZ. I Dramat historyczny, 100 min, 2 części, Polska 1965 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Aleksander Ścibor - Rylski Zdjęcia: Jerzy Lipman Muzyka: Andrzej Markowski Aktorzy: Daniel Olbrychski, Bogusław Kierc, Piotr Wysocki, Beata Tyszkiewicz, Pola Raksa, Jan Koecher, Władysław Hańcza, Jadwiga Andrzejewska, Barbara Wrzesińska, Zbigniew Sawan, Józef Duriasz, Zbigniew Józefowicz, Janusz Zakrzeński, Stanisław Zaczyk, Jan Świderski, Jan Nowicki i inni "Nie wybieram do ekranizacji Sienkiewicza, tylko Żeromskiego, bo nie interesuje mnie literatura zgody narodowej, literatura pogodzenia wszystkich ze wszystkimi" - mówił w wywiadzie Andrzej Wajda. I dodawał: "... naszymi bohaterami są ludzie młodzi, niedojrzali, ludzie takiego"niedojrzałego"kraju, jaki odziedziczyliśmy i po pierwszej wojnie, i po pierwszej niepodległości. Ten młodzieniec jest bohaterem i"Ferdydurke", i powstania warszawskiego. On jeszcze ciągle za nami idzie". Interpretować "Popioły" przez pryzmat "Ferdydurke"? Zamiar zaskakujący, lecz zarazem ciekawy. O ile jednak Gombrowiczowi młodość i niedojrzałość kojarzyły się głównie z duchową wolnością jednostki i negacją skostniałych form kultury, o tyle dla Wajdy oznaczały polityczną naiwność oraz heroiczną, lecz niemal bezrefleksyjną pogoń za marzeniem. W "Popiołach" jest nim narodowa niepodległość. Przenosząc epopeję Żeromskiego na ekran, reżyser nie krył, że interesują go zwłaszcza sceny "absurdalne, a zarazem bohaterskie, jak wiele momentów w naszej historii". Taka optyka przywodzi na myśl wcześniejsze dokonania autora "Polowania na muchy", zwłaszcza "Kanał", "Popiół i diament" oraz "Lotną". Tam też byli bohaterowie płacący młodym życiem za służbę sprawie przegranej. Tam również romantyczna legenda stykała się z brutalnym cynizmem rzeczywistości. Tam wreszcie padały natarczywe pytania o granice bohaterstwa, o skutki konfrontacji mitu z historią. "Popiołami" dopisał więc Wajda kolejny (i jeden z ostatnich) rozdział do księgi dokonań szkoły polskiej, której był współtwórcą. Jeszcze raz podjął temat dramatu Polaka i Polski, niepotrafiących poradzić sobie z własnymi dziejami. Cofając się do czasów napoleońskich, subiektywnie wskazał na genezę postawy nazwanej później bohaterszczyzną. To bowiem właśnie wówczas Polacy, uwiedzeni marzeniem o niepodległości, po raz pierwszy porwali się z motyką na słońce. Dopiero potem przyszły następne rozczarowania - w 1830, 1863, 1939, 1944... Podobnie jak w wielu innych filmach Wajdy, także w "Popiołach" wizjonerska, malarska wyobraźnia artysty styka się z bliskim turpizmowi naturalizmem. "Otrzymaliśmy szerokoekranowy spektakl w wykonaniu estetyzującego "masochisty", który nawet konających żołnierzy umieszcza malowniczo nad brzegiem kanału, by cieszyć oko ich odbiciami w wodzie" - pisał jeden z krytyków. W "Popiołach" sporo jest przepięknie filmowanych, arcypolskich pejzaży oraz znakomitych sekwencji batalistycznych (np. bitwy pod Raszynem i Somosierrą). Mimo że zrealizowana na taśmie czarno - białej, epopeja Wajdy do dziś może imponować misternie wystudiowanymi scenami, raz poruszającymi symboliczną wymową (tabun galopujących, pozbawionych jeźdźców koni po somosierrskiej szarży), raz porażającymi okrucieństwem (dramat rumaka spadającego w przepaść). Głównymi bohaterami "Popiołów" mieli być "ludzie młodzi", zatem reżyser dał szansę debiutantom. Rafała Olbromskiego zagrał Daniel Olbrychski, a Krzysztofa Cedrę - Bogusław Kierc. Obaj byli wówczas studentami szkoły teatralnej. Księciem Gintułtem został niewiele starszy Piotr Wysocki, a Heleną Pola Raksa, licząca wówczas dwadzieścia cztery lata. Szczególnie trudna wydawała się rola Rafała, o którym znawcy twórczości Żeromskiego mawiają, że jest jedną z pomyłek psychologicznych mistrza. Olbromski bowiem stanowi zdumiewające połączenie pospolitego rębajły i wrażliwca, skłonnego do wielkich, nie tylko miłosnych, uniesień. Wbrew obawom sceptyków, młodziutki Daniel Olbrychski zebrał pochlebne recenzje, podobnie zresztą jak jego koledzy.Akcja filmu rozpoczyna się latem 1798 roku, w chwili, gdy podróżujący po Włoszech Książę Gintułt spotyka obdartych polskich żołnierzy śpiewających Mazurka Dąbrowskiego. Niebawem arystokrata wraca do ojczyzny. Los styka go tu z młodym szlachcicem Rafałem Olbromskim, który zostaje jego sekretarzem. Podróżując wraz z Gintułtem po kraju, Rafał wchodzi w kręgi masonerii, nawiązuje tragiczny romans z żoną dostojnika loży, by wreszcie wspólnie z poznanym Krzysztofem Cedrą wstąpić do armii Napoleona. 00:40 SENSACJE XX WIEKU - WALLENBERG Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Adam Sikora Jak to się stało, że Raoul Wallenberg, członek potężnej i wpływowej szwedzkiej rodziny bankierów, w 1945 roku, tuż przed końcem wojny znalazł się w radzieckim więzieniu i dwa lata później został zamordowany? Dyplomata, który uratował kilkadziesiąt tysięcy istnień ludzkich, został zamordowany w specjalnym oddziale więzienia na Łubiance. Wstrzyknięto mu truciznę. Dlaczego? 01:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KWATERY HITLERA Magazyn, 23 min, Polska, 1990 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki, Wojciech Nalazek Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) W tym wydaniu magazynu: kwatery Hitlera, Afrika Korps i bombowiec Gumman Avenger. 02:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - 4 ARMATY, 5500 KARABINÓW Magazyn, 23 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W tym odcinku autorzy starają się rozwikłać tajemnicę broni ukrytej w Puszczy Białowieskiej. W Narodowym Państwowym Archiwum Historycznym w Grodnie, w zespole akt oznaczonym Fond nr 1 spoczywa niezwykły dokument. Wileński gubernator wojenny nakazuje grodzieńskiemu gubernatorowi do spraw cywilnych natychmiastowe rozpoczęcie poszukiwań ogromnej ilości broni ukrytej w Puszczy Białowieskiej przez korpus buntownika, generała Henryka Dembińskiego. To czasy powstania listopadowego. Wiosną 1831 roku, na Litwę, w celu ożywiania tam ruchu powstańczego, rusza wielka wyprawa dowodzona przez generała Antoniego Giełguda. W roku 2014 uzbrojeni w oryginały rosyjskiej dokumentacji i najnowsze amerykańskie magnetometry o pasie przeszukiwania 200 metrów, autorzy ruszają na poszukiwania. W czasie badań jest oczywiście czas na opowieść o niezwykłych komandosach powstania listopadowego, fragmenty pamiętników i zachwyt magicznym światem puszczy.