TVP Historia Czwartek, 14.03.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 14 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1801 - umiera Ignacy Krasicki, biskup warmiński, pisarz, kapelan królewski, dowcipny uczestnik obiadów czwartkowych; 1964 - powstaje "List trzydziestu czterech" postulujący zmianę wydawniczej i cenzorskiej polityki władz; 1968 - Edward Gierek, sekretarz partii na Śląsku, zwołał wielki wiec. Mowa o studentach - wichrzycielach, którzy "dowiedli, że obcym służą interesom"; 07:45 CHŁOPI - ODC. 1/13 - BORYNA Serial obyczajowy, 51 min, Polska 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz na podstawie powieści Władysława Reymonta: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Ignacy Gogolewski, Emilia Krakowska, Jadwiga Chojnacka, Tadeusz Fijewski, Tadeusz Janczar, Kazimierz Wichniarz, Krystyna Królówna, Franciszek Pieczka, Irena Karel, Lech Ordon, Halina Kossobudzka, Bronisław Pawlik, August Kowalczyk, Wanda Łuczycka, Mieczysław Czechowicz, Barbara Ludwiżanka i inni Adaptacja najsłynniejszej, uhonorowanej Nagrodą Nobla powieści Władysława Reymonta, a zarazem jeden z najpopularniejszych seriali wyprodukowanych swego czasu przez TVP. Akcja toczy się w ciągu 12 miesięcy na przełomie XIX i XX w. Powikłane i często dramatyczne losy mieszkańców Lipiec nierozerwalnie wiążą się z biegiem pór roku. Na znakomicie zarysowanym tle społeczno - obyczajowym rozgrywa się dramat rodziny Borynów i uwikłanej w jej losy młodej dziewczyny, Jagny. Pierwszy odcinek przybliża rodzinę Borynów. Maciej Boryna - czołowa postać filmu - to blisko 60 - letni wdowiec, który terroryzuje swoim despotycznym charakterem pozostałych domowników: syna Antka i jego żonę Hankę, córkę Józkę, małego wychowanka Witka i starszego sługę Kubę. Sąsiadka Dominikowa namawia Borynę, aby wyszukał sobie młodą żonę. Na wsi są przecież dorodne panny, które wydadzą się chętnie za najbogatszego gospodarza. Nie bez znaczenia jest fakt, że Dominikowa sama ma urodziwą córkę Jagnę. 08:50 HISTORIA POLSKI - ZAPOMNIANE MĘCZEŃSTWO Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2012 Reżyseria: Jolanta Hajdasz Scenariusz: Jolanta Hajdasz "Zapomniane męczeństwo" to film dokumentalny wg scenariusza i w reżyserii poznańskiej dziennikarki dr Jolanty Hajdasz, w którym o smutnych wydarzeniach lat komunistycznego bezprawia opowiadają świadkowie tamtych dramatycznych chwil. Autorka filmu opowiadającego historię prześladowania arcybiskupa metropolity poznańskiego w latach 1957 - 77 - Antoniego Baraniaka, została laureatką Głównej Nagrody Wolności Słowa w konkursie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. To najstarsza i jedna z najbardziej prestiżowych nagród dziennikarskich w Polsce. Nagrody SDP wzorowane są na amerykańskiej nagrodzie Pulitzera. Nagrodę przyznano "za upominanie się o sprawiedliwość wobec arcybiskupa Antoniego Baraniaka". Bp Antoni Baraniak został aresztowany z prymasem Wyszyńskim w 1953 r. , ale w przeciwieństwie do niego trafił do najcięższego więzienia stalinowskiego przy Rakowieckiej w Warszawie. Bp Baraniak nie załamał się i wytrzymał 27 miesięcy okrutnego traktowania. Podczas pogrzebu hierarchy w 1977 r. prymas Wyszyński powiedział, że bp Baraniak stał się dla niego osłoną, o którą mógł się oprzeć. 09:55 PO PRL-U - JESIEŃ LUDÓW Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Michał Jarosiński, Witold Karaś, Marcin Krynicki Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) Jesień Ludów to bardzo popularne publicystyczne określenie procesu rozpadu rządów komunistycznych w bloku wschodnim w Europie Środkowo - Wschodniej, którego nasilenie przypadło na jesień 1989. Charakter wydarzeń z 1989 roku nasuwał skojarzenie z Wiosną Ludów z 1848 roku. W programie szukamy odpowiedzi między innymi na pytania: kiedy zaczęła się Jesień Ludów, jaki był wpływ pierestrojki na jej przebieg, oraz dlaczego Polacy i Węgrzy byli liderami tych zmian. 10:30 SENSACJE XX WIEKU - ENIGMA CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1999 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Druga część odcinka poświęconego maszynie szyfrującej Enigma. We wnętrzach pałacyku w Bletchley Park autor opowiada o szczegółach prac brytyjskich kryptologów podczas II wojny światowej nad odczytywaniem szyfrogramów wroga. 11:05 AMERYKAŃSKA BROŃ - ODC. 1 OD WYNALEZIENIA PROCHU DO REWOLUCJI AMERYKAŃSKIEJ (FROM THE INVENTION OF FIREARMS TO THE AMERICAN RIFLE) Film dokumentalny, 44 min, Kanada, 2013 Reżyseria: Kevin R. Hershberger Scenariusz: Baron Brakley, Shawn Hambright Muzyka: David G. Russell Wykonawcy: Coby Batty Od prostego kamiennego topora do broni palnej, która pomógła podbić tereny obecnych Stanów Zjednoczonych Ameryki. 12:20 CZTERDZIESTOLATEK - DWADZIEŚCIA LAT PÓŹNIEJ - ODC. 14/15 - NIC SIĘ NIE ZDARZY, CZYLI ODMIENIĆ ŻYCIE Serial obyczajowy, 53 min, 15 odc. , Polska 1993 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Jerzy Gruza, Krzysztof Teodor Toeplitz Zdjęcia: Jerzy Gościk Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Andrzej Kopiczyński, Anna Seniuk, Zofia Czerwińska, Joanna Kurowska, Leonard Pietraszak, Roman Kłosowski, Wojciech Mann, Wojciech Wiliński, Alina Janowska, Ryszard Pietruski, Wojciech Malajkat, Paweł Nowisz, Krzysztof Materna i inni Państwo Karwowscy zostają doszczętnie okradzeni. Nie przywykli do prowadzenia "życia hotelowego", więc nowa sytuacja wytrąca ich z równowagi. W dodatku muszą całkowicie zmienić wypracowany przez lata system wartości. Co jest ważniejsze - mieć czy być - zastanawiają się nieustannie i to odmienia ich widzenie świata. Gdy skradzione przez gang meble odnajdują się i wszystko wraca do normy, Madzia i Stefan czują, że wyszli z tej przygody bogatsi o wiedzę o sobie samych. 14:30 ZIEMIA, PLANETA ROŚLIN - TRAWY - 3/3 (HOW TO GROW A PLANET - EP. 3/3) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2012 Reżyseria: Nick Shoolingin-Jordan Przez setki milionów lat na Ziemi dominowały lasy. W epoce dinozaurów klimat był tak ciepły, że lasy pokrywały większość powierzchni planety. Drzewa tak wspaniale się wtedy rozwijały, bo wysoki pień dawał im lepszy dostęp do światła słonecznego. Ale wysokie wybujałe drzewa rzucają cień na wszystkie inne rośliny. Doskonale widać to z dołu. Chociaż nie jest tu tak całkowicie ciemno. Smugi światła przedostają się aż do poszycia. Te promienie stworzyły niszę, w której powstały nowe rośliny, rośliny, które z czasem stawiły czoło samym drzewom. A co to były za rośliny? Uczeni odkryli to dzięki dinozaurom, badając ich skamieniałe odchody, czyli koprolity. Skamieliny te ujawniają dietę dawnych zwierząt. Kilka lat temu poddano analizie koprolity zauropoda - dinozaura żyjącego na terenie dzisiejszych Indii. Wynik badań był zadziwiający. Pod mikroskopem uczeni zobaczyli fragment rośliny, która miała wyraźne struktury w kształcie podwójnych wypukłości, charakterystyczne dla trawy. Była to trawa sprzed 66 milionów lat. Najstarsza na świecie znana trawa, o nazwie Matleyites indicum. Trawy - krewne tej niepozornej roślinki stały się jedną z najpotężniejszych rodzin roślin na naszej planecie. Ostatni odcinek serialu poświęcony jest trawom. Ta niepozorna roślinka wywalczyła sobie czołową pozycję w królestwie roślin, wykorzystując przewagę ewolucyjną. Osiem tysięcy gatunków traw pokryło jedną czwartą wszystkich lądów. Trawy zdecydowały o tym, które zwierzęta wymarły, a które przeżyły. Zmieniły nawet oceany i odegrały ważną rolę w określeniu składu naszej atmosfery. Jednak najważniejszą zasługą traw był ich udział w ewolucji człowieka i w narodzinach cywilizacji. 16:30 HISTORIA POLSKI - ERRATA DO BIOGRAFII - MELCHIOR WAŃKOWICZ Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2007 Reżyseria: Andrzej Gajewski Przedstawiamy mniej znaną twarz pisarza, który choć uchodził zawsze za postać kontrowersyjną i niezwykle oryginalną, to jednego mu nie odmawiano - talentu. W filmie zderzają się krańcowe opinie. Zdaniem dr. Sławomira Cenckiewicza z IPN i emigracyjnego publicysty Zbigniewa Siemaszki, Wańkowicz jawi się nie tylko jako postać tchórzliwa, pazerna na pieniądze, nielojalna i rozchwiana moralnie, ale także słaby pisarz. Z kolei mecenas Jan Olszewski, Joanna Siedlecka i dr Aleksandra Ziółkowska przedstawiają go jako dobroczyńcę prześladowanych, antykomunistę, postać wielką, wręcz genialną. Staramy się te opinie równoważyć ze sobą, zostawiając widzowi ostateczną ocenę. Opowieść o Wańkowiczu składa się z trzech etapów: powrót pisarza do kraju po prawie dwudziestoletniej emigracji; relacja z procesu wytoczonego pisarzowi w 1964 r. ; ostatnie lata życia, kiedy to mając lat 80, buduje dom, wydaje dzieła wybrane, toczy trzy sądowe procesy, kupuje czerwonego fiata 125p i zakochuje się w swojej młodszej o 57 lat sekretarce. 17:05 POEZJA I MASZYNY. HIPOLIT CEGIELSKI 1813 - 1868. Film dokumentalny, 28 min, Polska, 2013 Reżyseria: Jacek Kubiak Scenariusz: Jacek Kubiak Historia Hipolita Cegielskiego jest opowieścią o przekraczaniu granic. Bohater jest typem self - made mana. Potrafi stworzyć siebie, ponieść porażkę i stworzyć siebie na nowo. Gdy osiąga sukces, pozwala sobie na luksus (np. 20 - pokojową willę), ale lepiej niż ktokolwiek inny w historii Poznania uosabia postawę społecznej odpowiedzialności przedsiębiorcy wobec słabszych warstw społecznych i wobec społeczności lokalnej. Jest na pewno patriotą, ale nigdy nie bierze udziału w spiskach. A gdy z profesora literatury, wybitnego intelektualisty zostaje skromnym kupcem (bo dopiero potem wybitnym fabrykantem), przekracza właśnie granicę, robi wielki krok, symboliczny dla całej społeczności wielkopolskiej: obiera cywilizacyjny rozwój jako najlepszą rękojmię swojego powodzenia i pomyślności Polaków. To czyni z jego losu figurę do dziś aktualną, może nawet dziś szczególnie aktualną. 17:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - SKARB Z RZECZNYCH ODMĘTÓW Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. W tym odcinku cofniemy się do lata 1826 roku, kiedy to rybacy w okolicach Radymna, wydobywający osękami z Sanu wiekowe czarne dęby, natrafili w głębinach starorzecza na metal. Po wielogodzinnym szarpaniu nad powierzchnią wody ukazała się pięknie rzeźbiona srebrna głowa byka, niestety najwyraźniej świeżo oderwana od reszty figury. Rychło wieści rozeszły się po okolicy i dotarły aż do Wiednia. Cesarskie służby konserwatorskie natychmiast zażądały rysunków i opisów. Takowe powstały i co ciekawsze do dziś się zachowały. Na szczęście, bo w międzyczasie znalezisko przepadło. Austriacka policja nie była w stanie dojść, co się z rzeźbą stało. Po dwustu niemal latach wspólnie z rzeszowskimi archeologami zaczynamy śledztwo i poszukiwania, mając nadzieję, iż reszta tajemniczej figury ciągle w dawnym starorzeczu Sanu tkwi. 18:55 CHŁOPI - ODC. 3/13 - ZRĘKOWINY Serial obyczajowy, 51 min, Polska, 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Jadwiga Chojnacka, Ignacy Gogolewski, August Kowalczyk, Aleksander Fogiel, Tadeusz Fijewski, Magda Wołłejko, Tadeusz Janczar, Bronisław Pawlik, Franciszek Pieczka, Barbara Burska, Irena Karel, Józef Nowak, Emilia Krakowska, Krystyna Królówna Maciej Boryna stara się o rękę pięknej Jagny. Zgodnie ze zwyczajem wysyła swatów do domu Dominikowej. Nie wie, że jego przyszła żona spotyka się wieczorami z Antkiem. Tymczasem rodzina Boryny, zaniepokojona pojawieniem się dodatkowej osoby do podziału majątku, zaczyna domagać się swoich praw. Rozwścieczony ojciec wypędza z domu Antka wraz z żoną i dziećmi. 20:00 CAŁA PRAWDA O GREKACH - ODC. 1/2 (WHO WERE THE GREEKS? 1/2) Film dokumentalny, 58 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Ishbel Hall Scenariusz: Michael Scott Wykonawcy: Michael Scott (prowadzący) Dr Michael Scott odkrywa dziwny, obcy świat starożytnych Greków. Pyta, kim byli ci ludzie, którzy dali nam demokrację, architekturę, filozofię i literaturę. 21:10 NORMANDIA. OSTATNI BOHATEROWIE DESANTU - ODC. 1/2 (THE LAST HEROES OF D - DAY) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Tim Dunn Jedną z dat, która zmieniła bieg historii, jest 6 czerwca 1944 - D - Day. Stawką była wolność świata zachodniego. W dwuczęściowej serii Dan Snow bada, jak dwa lata skrupulatnego planowania, szpiegowania i analizy milionów trójwymiarowych zdjęć lotniczych rozpoznawczych wpłynęło na ten dzień. D - Day to również opowieść o heroizmie, poświęceniu i determinacji i to jest być może ostatnia szansa, by usłyszeć niezwykłe świadectwa z pierwszej ręki tych, którzy ryzykowali życie, by uratować świat od nazistowskiej tyranii. Bezprecedensowy dostęp do tysięcy tajnych zdjęć szpiegowskich. 22:05 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: ZYGMUNT II AUGUST Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący) Zygmunt II August, syn Zygmunta I Starego i Bony, ostatni z męskiej linii Jagiellonów urodził się 1 sierpnia 1520 roku w Krakowie. Jego narodziny krakowscy rajcy witali słowami: "Narodził się dziedzic cnót sławy ojcowskiej, rękojmia pokoju całemu królestwu Sarmatów". W wieku dziewięciu lat, dzięki staraniom matki, królowej Bony, został ogłoszony wielkim księciem litewskim i wybrany na króla Polski. Uroczysta koronacja, przeprowadzona jeszcze za życia ojca, odbyła się na Wawelu 20 lutego 1530 roku. Formalne objęcie władzy nastąpiło dopiero po śmierci Zygmunta I Starego w 1548 roku. Po śmierci pierwszej żony, Elżbiety Habsburżanki Zygmunt August potajemnie ożenił się z Barbarą Radziwiłłówną. Stało się to przyczyną konfliktu nie tylko ze szlachtą i magnaterią, ale i z matką. Trzecie małżeństwo zawarł z Katarzyną, siostrą Elżbiety. W 1561 roku opanował Inflanty. W obliczu zagrożenia wojny z Moskwą, król, włączając się w ruch egzekucyjny, poszedł na ustępstwa wobec szlachty. Nie mając potomka, dążył do zmiany unii personalnej Polski i Litwy w unię realną. Doprowadził do jej zawarcia w Lublinie w 1569 roku. Powstało jedno państwo Rzeczypospolita Obojga Narodów. Zygmunt August nie lubił podejmować decyzji, stąd współcześni nazywali go "dojutrkiem". 22:45 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA LEKARZA PRYWATNEGO POGOTOWIA RATUNKOWEGO W KIJOWIE Reportaż, 24 min, Polska, 2001 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W tym wydaniu spotkanie z lekarzem kardiologiem Mychajło Omelczukiem, który pracuje w prywatnym pogotowiu ratunkowym w Kijowie. 00:20 SENSACJE XX WIEKU - GOERING Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Bogdan Stachurski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Egzekucja skazanych na śmierć dwunastu niemieckich hitlerowskich dostojników miała rozpocząć się w sali gimnastycznej odległej o kilkadziesiąt metrów od więzienia w Norymberdze, o godzinie 1 w nocy 16 października. Pierwszy na szafot miał wejść Herman Goering, jednak umknął katu. Przez dziesiątki lat sposób, w jaki to zrobił, był tajemnicą. Dzisiej spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie. Goering zapłacił za swoją śmierć, był niezmiernie bogaty. I w tym miejscu łączą się dwie tajemnice: sposób, w jaki zgromadził skarby i jak nimi zapłacił za swoją śmierć. 01:15 SENSACJE XX WIEKU - AGONIA Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1997 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Program przedstawia jedną z najbardziej sensacyjnych operacji II wojny światowej i mechanizmy polityki końca wojny. W połowie 1944 roku wojska radzieckie zajęły Rumunię, głównego dostawcę ropy naftowej dla Niemiec. Dalsze akcje Armii Czerwonej groziły okrążeniem milionowej armii niemieckiej na Węgrzech oraz opanowaniem węgierskich pól naftowych. Sytuacja była tym bardziej niepokojąca dla Hitlera, że regent admirał Miklos Horthy zmierzał do poddania swoich wojsk aliantom. 01:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - TRAGICZNE MIASTO Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony oblężeniu Leningradu. 02:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - SKARB Z RZECZNYCH ODMĘTÓW Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. W tym odcinku cofniemy się do lata 1826 roku, kiedy to rybacy w okolicach Radymna, wydobywający osękami z Sanu wiekowe czarne dęby, natrafili w głębinach starorzecza na metal. Po wielogodzinnym szarpaniu nad powierzchnią wody ukazała się pięknie rzeźbiona srebrna głowa byka, niestety najwyraźniej świeżo oderwana od reszty figury. Rychło wieści rozeszły się po okolicy i dotarły aż do Wiednia. Cesarskie służby konserwatorskie natychmiast zażądały rysunków i opisów. Takowe powstały i co ciekawsze do dziś się zachowały. Na szczęście, bo w międzyczasie znalezisko przepadło. Austriacka policja nie była w stanie dojść, co się z rzeźbą stało. Po dwustu niemal latach wspólnie z rzeszowskimi archeologami zaczynamy śledztwo i poszukiwania, mając nadzieję, iż reszta tajemniczej figury ciągle w dawnym starorzeczu Sanu tkwi.