TVP Historia Poniedziałek, 18.03.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 18 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1858 - urodził się Rudolf Diesel; 1921 - Traktat Ryski; 1931 - opatentowano w USA maszynkę elektryczną do golenia; 1942 - gen. Władysław Anders interweniował u Stalina w związku z drastycznym; zmniejszeniem racji żywnościowych dla Wojska Polskiego; 07:45 CHŁOPI - ODC. 3/13 - ZRĘKOWINY Serial obyczajowy, 51 min, Polska, 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Jadwiga Chojnacka, Ignacy Gogolewski, August Kowalczyk, Aleksander Fogiel, Tadeusz Fijewski, Magda Wołłejko, Tadeusz Janczar, Bronisław Pawlik, Franciszek Pieczka, Barbara Burska, Irena Karel, Józef Nowak, Emilia Krakowska, Krystyna Królówna Maciej Boryna stara się o rękę pięknej Jagny. Zgodnie ze zwyczajem wysyła swatów do domu Dominikowej. Nie wie, że jego przyszła żona spotyka się wieczorami z Antkiem. Tymczasem rodzina Boryny, zaniepokojona pojawieniem się dodatkowej osoby do podziału majątku, zaczyna domagać się swoich praw. Rozwścieczony ojciec wypędza z domu Antka wraz z żoną i dziećmi. 09:25 HISTORIA POLSKI - ISKRA W KAMIENIU Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2008 Reżyseria: Maciej Muzyczuk, Aneta Chwalba Scenariusz: Maciej Muzyczuk, Aneta Chwlba Próba pokazania Marca 68 w inny sposób niż to dotychczas bywało. Autorzy budują opowieść nie tylko na relacjach osób, które były w centrum wydarzeń, ale opierają się także na wspomnieniach tych, którzy stali się uczestnikami tamtego protestu niejako po drodze. Film nie koncentruje się na wydarzeniach w Warszawie, ale pokazuje także Marzec z perspektywy innych miast. Wśród bohaterów jest m. in.: Andrzej Górski, który był w 1968 roku zwykłym warszawskim rozrabiaką, a później stał się opozycjonistą. Są także komandosi z ekipy związanej z Adamem Michnikiem: Seweryn Blumsztajn i Jan Lityński, jak również outsiderzy tamtego środowiska - Henryk Szlajfer i Józef Dajczgewand. Swoje odmienne widzenie Marca przekazuje także członek komitetu strajkowego Uniwersytetu Warszawskiego, dziś zupełnie poróżniony z resztą środowiska, Antoni Macierewicz. Mamy też głos przeciętnego studenta, który uczestniczył w warszawskim wiecu 8 marca (Michał Tarkowski) oraz osoby, która obserwowała wiec i późniejsze pałowanie z perspektywy okien mieszkania przy Krakowskim Przedmieściu (Marian Wróblewski). 10:30 SENSACJE XX WIEKU - SIŁA OGNIA Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Po wybuchu Powstania Warszawskiego, mimo że Niemcy na wszystkich frontach potrzebowali materiałów wojennych, Hitler wydał rozkaz o starciu Warszawy z powierzchni ziemi. 11:00 OPOWIEŚCI O YELLOWSTONE - ODC. 2. LATO (YELLOWSTONE TALES FROM THE WILD) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2009 Zdjęcia: John Shier Muzyka: Edmund Butt Przez pół roku w Yellowstone panuje bezlitosna zima. W świecie skutym lodem muszą sobie radzić wszystkie zwierzęta, zarówno te ścigające, jak i ścigane. W kwietniu liczne oznaki na górskim zboczu nareszcie zwiastują zmianę pory roku, choć widać jeszcze ślady ciężkiej zimy. Słońce powoli odzyskuje swoją moc. W rzekach i strumieniach zanika gruba warstwa lodu. Teraz zaczyna się wyścig o odrobienie zimowych strat. To czas, by się bawić, uczyć i rozmnażać. Po krótkotrwałej wiośnie nastaje równie krótkie lato. Nie tak łatwo więc będzie przetrwać w tej nieprzewidywalnej krainie. W Yellowstone zima trzyma szczególnie długo. W samym środku na wysokości 2400 metrów n. p. m. znajduje się płaskowyż otoczony wierzchołkami Gór Skalistych. Po pięciu miesiącach snu w górach wyłania się potężny drapieżnik. Samica niedźwiedzia grizzly obudziła się wcześnie, żeby wyszukać pożywienie dla swoich młodych. Cieplejszymi równinami i dolinami, które otaczają płaskowyż, wędrują zwierzęta roślinożerne. Opuściły one wysoko położone tereny, by uniknąć najcięższego okresu zimy. Teraz rozpoczynają długą wyprawę ku centralnej części Yellowstone, gdzie spędzą lato. Wśród roślinożerców znajdują się przedstawiciele najstarszego gatunku amerykańskich przeżuwaczy widłorogi, jedne z najszybszych zwierząt świata. Lato ukazało niezwykłą różnorodność Yellowstone. Wkrótce jednak znów wszystko pokryje zimowa powłoka. Na przygotowanie się do zimy zostało już niewiele tygodni. To czas jeszcze jednej, ostatniej eksplozji życia w Yellowstone. Nadchodzi najkrótsza, ale za to najpiękniejsza pora roku - jesień. 12:25 CZTERDZIESTOLATEK - DWADZIEŚCIA LAT PÓŹNIEJ - ODC. 15/15 - DRZEWO, CZYLI CEL W ŻYCIU Serial komediowy, 56 min, Polska 1993 Reżyseria: Jerzy Gruza Scenariusz: Krzysztof Teodor Zdjęcia: Jerzy Gościk Muzyka: Jerzy Matuszkiewicz Aktorzy: Andrzej Kopiczyński, Anna Seniuk, Zofia Czerwińska, Joanna Kurowska, Leonard Pietraszak, Roman Kłosowski, Wojciech Mann, Wojciech Wiliński, Alina Janowska, Ryszard Pietruski, Wojciech Malajkat, Paweł Nowisz, Krzysztof Materna i inni Prawdziwy mężczyzna powinien mieć syna, zbudować dom i posadzić drzewo. To znane porzekadło Stefan Karwowski odnosi do swojego życia. Doczekał się syna i wnuków, wybudował wiele domów. Nadszedł więc czas sadzenia drzew. Może wypełni to dojmującą pustkę w jego życiu, którą nie wiedzieć czemu odczuwa. Jednak w zurbanizowanej rzeczywistości posadzenie drzewka okazuje się zadaniem nadspodziewanie trudnym. Gdy wreszcie udaje się znaleźć odpowiednie miejsce, wątłej roślinie zewsząd grozi niebezpieczeństwo, ze strony ludzi i zwierząt. Drzewo trzeba chronić, podobnie jak wartości, które giną w naszym coraz brutalniejszym świecie. 15:15 AFRYKA - CZ. 3. KONGO (AFRICA, EYE TO EYE WITH THE UNKNOWN) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2013 W trzecim odcinku serialu o Afryce ekipa filmowa BBC Worldwide wyrusza do Konga. Kongo to centrum Afryki i zarazem sam środek gęstych tropikalnych lasów deszczowych o powierzchni pięciu milionów kilometrów kwadratowych. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że w tej opustoszałej i złowrogo cichej krainie niełatwo żyć. Tymczasem to właśnie tu występuje największe nagromadzenie zwierząt w Afryce. W takim świecie zwierzęta muszą wykorzystywać każdą okazję. Wokół panuje zaciekła i nieustająca rywalizacja. Nawet las broni się za pomocą kolców i trujących soków. Tu każdy organizm walczy o swoje miejsce w środowisku. W Kotlinie Konga na powierzchni jednego hektara może rosnąć tysiąc drzew. W walce o przestrzeń niektóre wyrastają ponad 60 metrów nad ziemię w zaledwie kilkadziesiąt lat. W takiej dolinie może rosnąć blisko tysiąc gatunków drzew. Korony drzew prawie się nie dotykają, jakby każda z roślin szanowała przestrzeń sąsiedniej. Największy drapieżnik w lesie - pyton skalny - ma pięć metrów długości, waży sto kilogramów. Swoje cztery tysiące mięśni wykorzystuje do wyciskania życia z ofiar. Lasy Kotliny Konga to zielone płuca Afryki. Wykorzystując światło słoneczne do budowy tkanek, drzewa uwalniają tlen i parę wodną do atmosfery. Lasy Konga to najbogatsza, ale i najbardziej gwałtowna kraina Afryki. Małe strumienie łączą się, tworząc wielkie rzeki Afryki Środkowej, którymi spływa ku zachodowi ponad 450 miliardów litrów wody deszczowej. Na skraju środkowego płaskowyżu woda nabiera prędkości i tworzy olbrzymie spienione kaskady. Wodospad Kongou przebija się przez najbardziej dziewicze lasy Afryki. Dorzecze Konga odwadnia obszar wielkości Indii, niosąc wodę w kierunku Atlantyku. Im bliżej wybrzeża, tym szersze stają się rzeki, redukując powierzchnię lasów. Nie tylko woda toruje sobie drogę przez las. Niektóre zwierzęta - ssaki, ptaki i owady - też to potrafią. Utworzyły sieć szlaków, które, przecinając obszary nizinnych lasów, ciągną się tysiącami kilometrów we wszystkich kierunkach. W następnym odcinku ruszamy na południe Afryki. 16:10 SPÓR O HISTORIĘ - POLSCY PREZYDENCI Dysk./wywiad/debata, 33 min, Polska, 2015 Scenariusz: Elżbieta Szumiec-Zielińska Wykonawcy: Marek Kornat, Janusz Odziemkowski, Andrzej Paczkowski, Marek Zakrocki (prowadzący) Po raz pierwszy instytucja Prezydenta Rzeczypospolitej pojawiła się w Konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. (tzw. Konstytucja marcowa). Do tego czasu funkcję głowy państwa pełnił początkowo Tymczasowy Naczelnik Państwa (od 22 listopada 1918 r.), a następnie Naczelnik Państwa (od 20 lutego 1919 r.) Józef Piłsudski. Pełnił on tę rolę także po wejściu w życie Konstytucji marcowej, aż do czasu wyboru pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej Gabriela Narutowicza w grudniu 1922 roku. Po jego zabójstwie na prezydenta wybrany został Stanisław Wojciechowski. Kolejnym prezydentem był Ignacy Mościcki. W okresie II Rzeczypospolitej toczyła się debata na temat kształtu prezydentury i zakresu uprawnień Prezydenta. Ostatecznie przyjęta w 1935 roku Konstytucja kwietniowa wprowadziła model silnej prezydentury, zdecydowanie górującej prerogatywami nad władzą ustawodawczą. W okresie wojny artykuł 24. konstytucji nakładał na prezydenta obowiązek wyznaczenia swego następcy. Ten właśnie zapis uratował ciągłość państwowości polskiej po napaści Niemiec i ZSRR na Polskę w 1939 roku. Pierwszym prezydentem, który objął w ten sposób urząd był Władysław Raczkiewicz. Przez kilkadziesiąt lat istnienia na uchodźstwie, w czasie wojny i po niej, Urząd Prezydenta RP stanowił o ciągłości demokratycznego Państwa Polskiego; inspirował, dodawał sił dla przetrwania czasu okupacji, a później ery podporządkowania Związkowi Radzieckiemu. 22 grudnia 1990 roku Ryszard Kaczorowski ostatni prezydent RP na Uchodźctwie przekazał insygnia Urzędu Prezydenta RP wybranemu w Polsce w wolnych wyborach prezydentowi Lechowi Wałęsie. 16:50 HISTORIA POLSKI - HISTORIA KOWALSKICH Dokument fabularyzowany, 59 min, Polska, 2008 Reżyseria: Arkadiusz Gołębiewski, Maciej Pawlicki Scenariusz: Arkadiusz Gołębiewski, Maciej Pawlicki Zdjęcia: Tomasz Madejski, Adam Palenta Muzyka: Marcin Pospieszalski Aktorzy: Maja Barełkowska, Artur Lis, Jolanta Grusznic-Nowicka, Wenanty Nosul, Ewelina Gnysińska, Maciej Rayzacher, Jerzy Pożarowski, Stefan Knothe, Ireneusz Dydliński, Mikołaj Muller, Dymitr Hołówko, Krzysztof Gostkiewicz, Wiesława Gutowska-Siemianowska, Wojciech Glanc, Andrzej Pośniak Fabularyzowany dokument Arkadiusza Gołębiewskiego i Macieja Pawlickiego był prezentowany podczas 34. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Na przykładzie historii Kowalskich i innych rodzin zamordowanych przez niemieckie oddziały SS za pomoc Żydom, twórcy podejmują próbę rekonstrukcji życia typowego polskiego miasteczka oraz stosunków polsko - żydowskich w latach okupacji. Relacje naocznych świadków tamtych wydarzeń przeplatają się z fragmentami inscenizowanymi. Polska i Ukraina były jedynymi krajami w Europie, gdzie Niemcy za pomoc udzieloną Żydowi karali śmiercią całe rodziny. Miejscem akcji filmu jest wieś Ciepielów koło Radomia, a główny wątek koncentruje się wokół tragedii Bronisławy i Adama Kowalskich, którzy za udzielenie pomocy żydowskim sąsiadom zapłacili najwyższą cenę: zginęli wraz z pięciorgiem swoich małych dzieci. 6 grudnia 1942 roku stał się jednym z najczarniejszych dni w historii tej wioski. Niemieccy żandarmi, którzy zaledwie kilka tygodni wcześniej w opustoszałym majątku Ciepielów utworzyli posterunek, rankiem zorganizowali obławę na rodziny Kowalskich, Obuchiewiczów, Skoczylasów i dwie rodziny Kosiorów. Dowodzeni przez Carla Bruno esesmani za ukrywanie Żydów spalili żywcem 34 Polaków. W Ciepielowie, typowym polskim miasteczku, przed wojną żyła w symbiozie społeczność polska i znacznie liczniejsza - żydowska. Mimo różnic kulturowych i wyznaniowych rodziły się wielkie przyjaźnie i miłości. Starsi również żyli w dobrych stosunkach z sąsiadami, choć zdarzali się i tacy, którym Żydzi w polskim miasteczku zawadzali. O mordzie sprzed 67 lat nie mówiło się dotąd wiele, ta bulwersująca sprawa owiana była milczeniem. We wspomnieniach krewnych osób pomordowanych sprawa ta ciągle jednak wywołuje silne emocje. 19:05 CHŁOPI - ODC. 4/13 - WESELE Serial obyczajowy, 51 min, Polska, 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Emilia Krakowska, Ignacy Gogolewski, Krystyna Królówna, Tadeusz Fijewski, Jadwiga Chojnacka, August Kowalczyk, Aleksander Fogiel, Lech Ordon, Mieczysław Czechowicz, Bronisław Pawlik, Irena Karel, Barbara Ludwiżanka, Wanda Łuczycka Boryna żeni się z Jagną, w Lipcach odbywa się huczne i długie wesele. Wśród gości brakuje tylko Antka i Hanki, którzy mieszkają teraz w nędznej chałupie jej ojca. Józka, siostra Antka, przynosi im coś do jedzenia. Antek wyrzuca ją, nie chce nic z ojcowskiego stołu. Tymczasem w stodole dogorywa postrzelony Kuba. Próbując odciąć sobie siekierą nogę przeżartą gangreną, traci resztki sił i umiera. 20:15 WOJENNI BRACIA (BROTHERS IN WAR) Film dokumentalny, 102 min, USA, 2012 Reżyseria: Liz Reph Scenariusz: Liz Reph Dokument opowiada o przerażających doświadczeniach bojowych członków słynnej kompanii Charlie podczas wojny w Wietnamie. Była to jedna z ostatnich amerykańskich kompanii piechoty, która miała być przygotowana, wyszkolona i wysłana do walki w Wietnamie. W filmie znajdziemy interesujące relacje uczestników wydarzeń oraz bogate materiały archiwalne, włącznie z prywatnymi materiałami filmowymi żołnierzy. Walczący w kompanii opowiadają o patrolach w trudnym terenie, obrażeniach i śmierci współtowarzyszy, których strata odsuwała myśli o zwycięstwie. Narratorem filmu jest Charlie Sheen, który zyskał wielką popularność po swoim występie w 1986 roku w filmie "Pluton". 23:20 THE HUNDRED YEARS WAR - ODC. 1/3 (THE HUNDRED YEARS WAR) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Serena Davies, Graham Johnston Wojna stuletnia to nazwa nadana przez XIX - wiecznych historyków serii konfliktów zbrojnych, które z przerwami toczyły się przez 116 lat w XIV i XV wieku pomiędzy Anglią i Francją. Podstawową przyczyną konfliktu był spór feudalny wokół statusu króla angielskiego wobec francuskiego. Historyk kultury, dr Nina Ramirez, próbuje przybliżyć widzom skutki działań wojennych, które odbijały się w każdym aspekcie życia obydwu państw, artystycznym, kulturalnym i religijnym. Wojna stuletnia zapoczątkowała ostateczny rozwód między Francją i Anglią, czego skutki można dostrzec do dziś. 00:20 OPOWIEŚĆ O "ŻEGOCIE" Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2015 Reżyseria: Zofia Kunert Scenariusz: Zofia Kunert Jest to zapewne ostatni film z udziałem prof. Władysława Bartoszewskiego, który zmarł 24 kwietnia 2015 roku. To właśnie on w październiku 1963 r. zasadził drzewko Żegoty w Alei Sprawiedliwych na Wzgórzu Pamięci w Jerozolimie. Warszawa w końcu 1942 roku. Szczyt okupacyjnego terroru. W getcie po wielkiej akcji przetrwało jeszcze kilkadziesiąt tysięcy Żydów. Grupka ludzi zakłada konspiracyjną organizację Żegota, mającą ratować ocalałych i nieść pomoc tym, którzy ukrywają się po aryjskiej stronie. Kim byli ludzie, którzy kierując się humanitaryzmem, a czasem zwykłym odruchem litości narażali życie, by ratować innych? Jakie musieli podejmować decyzje? Skąd brali na chleb? Jak czuły się żydowskie dzieci, nagle oderwane od rodziców i rzucone w obce środowisko? W filmie poruszające wspomnienia osób uratowanych przez Żegotę: - prof. Michała Głowińskiego (jego rodzina znała Irenę Sendlerową jeszcze sprzed wojny; Żegota uratowała także jego matkę); - prof. Mariana Apfelbauma (syn lekarza Emila Apfelbauma, autora wstrząsającego dzieła "Choroba głodowa", który oparł się na obserwacjach i materiałach zebranych w warszawskim getcie); - Elżbiety Ficowskiej, Katarzyny Meloch, Anny Henrietty Kretz, a także Jana Karpińskiego, Katarzyny Nowak, Felicji Nowak, Danuty Piaszczyńskiej, Ruty Wermuth i innych. W filmie zobaczymy między innymi materiał filmowy nagrany przez Zofię Kunert w 2003 roku z relacją Ireny Sendlerowej na temat sposobów ratowania dzieci i możliwości wyprowadzania ich z warszawskiego getta. 01:25 SENSACJE XX WIEKU - ZABÓJCY Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Prawdopodobnie w grudniu 1926 roku w Moskwie powstała tzw. Grupa Jaszy, której zadaniem było likwidowanie ludzi poza granicami Związku Radzieckiego Nie ma wątpliwości, że zamach na gen. Kutiepowa, przywódcę emigracyjnej organizacji byłych carskich oficerów przeprowadzony w Paryżu 26 stycznia 1930 roku, był ich dziełem. Grupa Jaszy liczyła tylko 20 osób w centrali w Moskwie i 212 agentów w 16 państwach. 02:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SPALIĆ LONDYN CZ. 2 Magazyn, 26 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Wykorzystano w niej materiały archiwalne. Odcinek poświęcony niemieckim przygotowaniom do zniszczenia Londynu, m.in. budowie w Eperlecques bunkrów, z których można by było wystrzeliwać rakiety V - 2 na Londyn. W bunkrze miała znajdować się fabryka paliwa oraz montownia rakiet.