TVP Historia Piątek, 22.03.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 22 MARCA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1925 - otwarto skocznię narciarską w Zakopanem; 1960 - opatentowano laser; 1983 - szef peerelowskiego MSW przedstawił w sejmie bilans stanu wojennego; 2000 - Jan Paweł Wielki w Betlejem; 07:50 CHŁOPI - ODC. 7/13 - BÓR Serial obyczajowy, 51 min, Polska 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Emilia Krakowska, Ignacy Gogolewski, Krystyna Królówna, August Kowalczyk, Magda Wołłejko, Kazimierz Wichniarz, Tadeusz Janczar, Franciszek Pieczka, Aleksander Fogiel, Stanisław Milski, Wiesława Kwaśniewska, Zofia Merle, Józef Nowak Antkowi nie układa się romans z Jagną, młody Boryna pije na umór. Hanka udaje się do jego ojca po pomoc. Antek urządza jej za to potworną awanturę, żona grozi mu siekierą. Zaczyna się wyrąb lasu. Wójt proponuje wniesienie skargi na dziedzica. Roch tłumaczy chłopom, że serwituty z lasu należą się także najbiedniejszym. Chłopi boją się jednak, że zanim legalnie dojdą sprawiedliwości, lasu już nie będzie. Cała wieś z Maciejem Boryną na czele rusza przeciw drwalom. Wywiązuje się walka, drwalom pomaga służba dworska. Zaczajony za drzewami Antek chce zastrzelić ojca, ale zmienia zamiar. Kiedy Maciej osuwa się na ziemię ugodzony przez borowego, Antek dopada napastnika i zabija. 08:55 MARZYCIELE - PRYMAS II RP Dysk./wywiad/debata, 20 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Kardynał August Hlond, syn kowala z Brzęczkowic (Mysłowice), najpierw administrator (1922), a potem pierwszy biskup nowej diecezji katowickiej (1925). Założyciel drukarni i tygodnika Gość Niedzielny. W 1926 roku został prymasem Polski. Prof. Jerzy Kłoczowski pisał o nim: uniezależnił polski Kościół od polityki, usadowił go daleko od nacjonalizmów. Według arcybiskupa Damiana Zimonia: Jana Pawła II nie byłoby bez Wyszyńskiego, ale Prymasa Tysiąclecia bez Hlonda. Po wybuchu II wojny światowej August Hlond wyjechał z kraju razem rządem RP. Prezydent Ignacy Mościcki rozważał jego osobę jako kandydata na prezydenta, ale kardynał odmówił. Po wojnie wrócił do kraju rządzonego przez komunistów. Zmarł w 1948 roku. 09:25 HISTORIA POLSKI - GENERAŁ POLSKICH NADZIEI - WŁADYSŁAW ANDERS - CZ. 2 Dokument fabularyzowany, 56 min, Polska, 2007 Reżyseria: Hanna Kramarczuk Scenariusz: Tadeusz Kondracki, Jan Tarczyński Wykonawcy: Jan Machulski Druga część fabularyzowanego filmu dokumentalnego, zrealizowanego dla TV Polonia przez Hannę Kramarczuk według scenariusza Jana Tarczyńskiego pod opieką merytoryczną Wojskowego Biura Badań Historycznych Ministerstwa Obrony Narodowej. Jest to jedyny film prezentujący w tak pełny i prawdziwy sposób życie i przebieg służby wojskowej wielkiego patrioty, utalentowanego stratega i dowódcy dbającego o swoich żołnierzy, legendarnego bohatera czasów wojny polsko - bolszewickiej, II wojny światowej i emigracji londyńskiej. W roli starszego generała Andersa wracającego wspomnieniami do odległych czasów wystąpił Jan Machulski, w scenach fabularyzowanych - aktor Teatru Narodowego, znany również z kultowych seriali telewizyjnych - Robert Jarociński. W scenach fabularyzowanych zobaczymy generała Andersa między innymi w więzieniu na Łubiance, na występach Polish Parade w Iranie, kiedy to generał poznał swoja przyszłą żonę, w scenie zdobycia Monte Cassino, podczas rozmowy z Churchillem, z Mikołajczykiem oraz podczas spotkania z młodym pilotem, uciekinierem z socjalistycznej Polski. W filmie pokazane zostaną obszerne fragmenty unikalnych filmów archiwalnych ze zbiorów Instytutu im. Władysława Sikorskiego w Londynie. Podziwiać będziemy niezłomną postawę generała, prawdziwego człowieka z krwi i kości, dla którego hasło "Bóg, honor, ojczyzna" nie były nigdy pustymi słowami, postać spiżową, poruszaną głęboką miłością do dalekiej ojczyzny. 10:30 SENSACJE XX WIEKU - AFGANISTAN CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 1996 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Druga część programu o radzieckiej agresji na Afganistan w 1979 rok. Przedstawiono międzynarodowe reperkusje, działania podjęte przez administrację prezydenta Cartera oraz przebieg okrutnej wojny. W programie wykorzystano zdjęcia przedstawiające radzieckie latające czołgi - śmigłowce Mi - 24, które stały się symbolem zniszczenia, oraz unikatowe fragmenty kronik. 11:00 HISTORIA JEDZENIA PO AMERYKAŃSKU - MIĘSOŻERCY. ODC. 2/6 (ODC. 2/6) Film dokumentalny, 44 min, USA, 2014 Reżyseria: Braden Mcilvaine Scenariusz: Eric Nelson JEDZENIE. Było kołem napędowym prawie wszystkiego, co kiedykolwiek zrobiliśmy jako gatunek, a jednak jest jednym z najczęściej pomijanych aspektów w historii ludzkości. Na początku głód zmuszał nas do polowania, potem do uprawy roli i osiedlenia się, co miało ogromny wpływ na pojawienie się pierwszych cywilizacji. Żeby zaspokoić głód, przepływaliśmy oceany, podbijając kolejne ziemie, ale to nadal nie wystarczyło. Ludzie stawali się coraz bardziej wyrafinowani, więc coraz bardziej wyrafinowane stawały się ich potrzeby. W poszukiwaniu smaku, ale i wygody, wykorzystaliśmy naukę i technologię. Dla naszych zachcianek: mięsa czy cukru, śmieciowego jedzenia czy piwa, apetyt ludzkości zmienił planetę, wpłynął na naszą historię i zapewne nadal będzie wpływał na naszą przyszłość. Z serii dowiadujemy się, między innymi, jak konserwy mięsne pomogły pokonać Hitlera, w jaki sposób kiełbasa dotarła do każdego zakątka Cesarstwa Rzymskiego i jaki był udział przypraw w stworzeniu światowej gospodarki. 12:25 CZAS HONORU - ODC. 5 PIECZĘĆ TRZECIEJ RZESZY Serial wojenny, 46 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski Michał jest zaniepokojony zniknięciem Władka, od którego fałszywy lekarz próbuje wyciągnąć informacje. Romek Sajkowski zostaje pobity przez Mongoła, sadystycznego oprawcę z getta. Bronek przeprowadza szkolenie w swojej grupie. Michał poznaje Hanię, urzędniczkę na poczcie. Zamierza wciągnąć ją w działalność konspiracyjną. Janek otrzymuje zadanie skopiowania pieczęci z drzwi opieczętowanego mieszkania. Podczas akcji zabija pewnego Niemca. Pozbywa się zwłok z pomocą stróża i jego syna rikszarza. Wanda zaczyna pracę w Komitecie Pomocy Więźniom. Dowiaduje się o przekazywanych grypsach. Czesław odwiedza żonę. Informuje Marię, że Władek zniknął. Prosi ją o pomoc w poszukiwaniach syna. 14:25 PLANETA DINOZAURÓW - OBCY ŚWIAT - ODC. 3 / 3 (PLANET DINOSAUR: ALIEN WORLD - ODC. 3 / 3) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2011 Reżyseria: Mark Sherman, Phil Dobree Dobree W ostatnich latach najciekawszych odkryć w dziedzinie paleontologii dokonano w Chinach. Dzięki nim udało się potwierdzić znany od 1996 r. fakt, że wiele gatunków dinozaurów miało barwne pióra służące i ozdobie, i walce. Najosobliwszy ze wszystkich dinozaurów, epideksipteryks, żył 154 miliony lat temu pod koniec okresu kredowego. Nie przypominał żadnego ze znanych zwierząt. Był wielkości gołębia. Wszystko było w nim niezwykłe - od długości kończyn po kształt zębów. Skrywał się w bujnych lasach. Wszystko, co wiemy o epideksipteryksie, zawdzięczamy niezwykłej skamielinie, odkrytej w roku 2008. Były to szczątki zwierzęcia o małej czaszce, wielkich oczodołach i niebywale długich zębach. Ponadto miał długie kończyny i długie palce; zwłaszcza wydłużony trzeci palec, co jest uznawane za cechę bardzo osobliwą. Zważywszy na te wszystkie szczegóły, można założyć, że ten dinozaur był znakomicie przystosowany do życia na drzewach i polowania na owady pośród gałęzi. Przeciwieństwem niewielkiego epideksipteryksa był olbrzymi, jak sama nazwa wskazuje, gigantoraptor. Szczątki tego gada odkryto w roku 2007 na pustyni Gobi. Już sama wielkość kości świadczyła o wyjątkowości tego znaleziska. To zwierzę miało osiem metrów długości i ważyło około półtorej tony. Pióra jednak nie wspomagały lotu. Gigantoraptor był nielotem. Piora nie ogrzewały również jego ciała. Ich przeznaczeniem było straszenie i wabienie. Wśród wszystkich pierzastych dinozaurów, które odkryto dotychczas, najdziwniejszy jest xianglong, latający gad, który żył w Chinach około 120 milionów lat temu. Ten jaszczur o zakrzywionych szponach nie tylko latał, ale też znakomicie wspinał się na drzewa, zwłaszcza gdy wsród gałęzi upatrzył sobie zdobycz. Dinozaury władały światem miliony lat. Ich era skończyła się, gdy w Ziemię uderzyła olbrzymia asteroida z kosmosu. 15:30 W POSZUKIWANIU WIKINGÓW - ODC. 3/3 (VIKINGS) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2012 Reżyseria: Jon Eastman Najczęściej wyobrażamy sobie wikingów jako bandę spragnionych krwi piratów niszczących chrześcijańskie klasztory - i bez wahania można powiedzieć, że to prawda. Wikingowie nie brali jeńców, wyjątkowo okrutnie rozprawiali się z wrogami i sami uznawali się za najlepszych wojowników. W trzyodcinkowej serii BBC "W poszukiwaniu wikingów", podążając szlakiem prawdziwych wikingów, odkrywamy niezwykłą historię ludzi, którzy będąc na skraju upadku, zbudowali imperium obejmujące czwartą część globu. Skąd pochodzili? Jak naprawdę żyli? Co skłaniało ich do wyruszania na wyprawy kończące się często niesamowitymi odkryciami? W poszukiwaniu prawdy o krwawych wikingach wędrujemy od Islandii po Istambuł. 16:35 HISTORIA POLSKI - HONOR GENERAŁA Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2007 Reżyseria: Joanna Pieciukiewicz Scenariusz: Joanna Pieciukiewicz Zdjęcia: Marcin Przylecki Muzyka: Marcin Czyżewski Wykonawcy: Stan Sosabowski, Edward Romancewicz Postać generała Stanisława Sosabowskiego jest bliższa Holendrom niż młodym Polakom. To Holendrzy przywrócili jemu i jego brygadzie honor. Ale wydarzyło się to dopiero u progu XXI wieku. W czasach powojennych był przez 5 dni w tygodniu prostym Stanem, szeregowym pracownikiem w fabryce, a tylko podczas weekendów w czasie spotkań kombatanckich zakładał mundur polskiego generała. Jakich działań było trzeba, by generałowi pośmiertnie przyznać holenderski Order Brązowego Lwa, by królowa Beatrix odznaczyła najwyższym holenderskim odznaczeniem wojennym - Orderem Wojskowym im. Króla Willema I sztandar jego brygady? O tym opowiada ten film. 17:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ŁOWCZÓWEK 1914 Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. W tym odcinku autorzy starają się rozwiązać kolejną zagadkę 400 metrów nad poziomem morza, 200 metrów nad dnem dolin rzek Białej i Dunajca. Geografia nazywa te pasma wzniesień Pogórzem Rożnowskim. Historycy I wojny światowej ochrzcili je czworokątem śmierci. Jedna zaś z nazw miejscowości tutaj leżących doczekała się zapisu na grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. W początkowej fazie I wojny światowej zamiary rosyjskiego Sztabu Generalnego były jasne. Najpierw zamierzał rozprawić się ze słabszym przeciwnikiem, czyli Austrią, kierując uderzenia swych armii na przełęcze karpackie i Galicję, a dopiero później zmierzyć się na poważnie z Niemcami. 20 grudnia 1914 r. carskie wojska w tym właśnie pasie wzgórz przerwały front na styku 3. i 4. austriackich armii. Arcyksiążę Ferdynand odzyskanie utraconych okopów na szczytach poruczył legionistom brygadiera Piłsudskiego. Uczynione na gorąco podsumowanie bitwy pod Łowczówkiem znajdujemy w Rozkazie Noworocznym pułkownika Kazimierza Sosnkowskiego: "Żołnierze, w bitwie daliście dowód męstwa, które szacunkiem przejmuje dla was szeregi armii, a za które nieprzyjaciel płaci stosami trupów. Wojenna postawa wasza wskrzesza dawne tradycje oręża polskiego. Niech żyje Polska! Legioniści naprzód!" Gdyby zapytać przechodniów dowolnej ulicy w Polsce, czy słyszeli o bitwie pod Łowczówkiem, zapewne niewielu odpowiedziałoby twierdząco. Dla najmłodszego pokolenia historia tylko wtedy jest oczywista gdy możemy obcować z jej materialnymi śladami. A my zajmiemy się dziś poszukiwaniem tych śladów. 18:45 CHŁOPI - ODC. 9/13 - WIELKANOC Serial obyczajowy, 48 min, Polska 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Emilia Krakowska, Krystyna Królówna, Magda Wołłejko, Wanda Łuczycka, Zofia Merle, Franciszek Pieczka, Bolesław Płotnicki, Jadwiga Chojnacka, Stanisław Milski, Barbara Ludwiżanka, Lech Ordon, Igor Śmiałowski, Tadeusz Janczar, Irena Karel, Barbara Rachwalska i inni Na Wielkanoc Hanka przenosi się do domu Boryny. Większość kobiet z Lipiec jedzie do miasta, by spotkać się ze swymi uwięzionymi mężami. Hanka także wiezie świąteczne jedzenie Antkowi. Boryna z dnia na dzień zaczyna czuć się gorzej. Jagna wdaje się we flirt z Jasiem, synem organisty, spotyka się też z wójtem. Dziedzic odmawia księdzu, a potem wójtowi wstawienia się za uwięzionymi. W odwecie ktoś podpala las. Hanka rodzi syna. 19:45 PIEKŁO SPRAWIEDLIWYCH Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2017 Reżyseria: Rafał Geremek Scenariusz: Rafał Geremek Zdjęcia: Michał Jarosiński, Ludek Ondruska, Szymon Karpiński Film jest subiektywnym spojrzeniem na losy ludzi, którzy ratując żydowskich współbraci, ryzykowali życiem własnym i własnych rodzin. Film również zawiera animacje graficzne, będące swego rodzaju onirycznym wspomnieniem, zdjęcia archiwalne z czasów okupacji niemieckiej, a także zdjęcia filmowe z Jerozolimy i Markowej na Podkarpaciu. 20:20 ULMOWIE. ŚWIADECTWO SPRAWIEDLIWYCH Film dokumentalny, 29 min, Polska, 2004 Reżyseria: Dariusz Walusiak Scenariusz: Dariusz Walusiak Zdjęcia: Michał Brożek Rodzina Ulmów ze wsi Markowa na Rzeszowszczyźnie była jedna z wielu polskich rodzin, które w czasie niemieckiej okupacji hitlerowskiej ukrywały prześladowanych Żydów. Za ten prosty, ale i heroiczny odruch chrześcijańskiej miłości bliźniego Ulmowie (Józef i Wiktoria wraz z siedmiorgiem dzieci) zapłacili własnym życiem. Obecnie trwa ich proces beatyfikacyjny. Poruszający film opowiada tę tragiczną historię. Wśród postaci, które w nim się wypowiadają jest brat Józefa Ulmy. Film zrealizowano w 2004 roku, a w 2013 zmodyfikowano. Uaktualnienie wprowadzono dzięki badaniom historyka IPN dr. Mateusza Szpytmy. 22:35 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA BALETNICY TEATRU WIELKIEGO W PETERSBURGU Reportaż, 24 min, Polska, 2003 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż z Petersburga o baletnicy Teatru Maryjskiego. Jest to jedna z najsławniejszych szkół baletowych na świecie, która od lat konkuruje z moskiewskim Teatrem Balszoj. 23:15 CAŁA PRAWDA O GREKACH - ODC. 2/2 (WHO WERE THE GREEKS?) Film dokumentalny, 58 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Ishbel Hall Scenariusz: Michael Scott Wykonawcy: Michael Scott (prowadzący) Dr Michael Scott odkrywa dziwny, obcy świat starożytnych Greków. Pyta, kim byli ludzie, którzy dali nam demokrację, architekturę, filozofię i literaturę. 00:25 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA ODESSA CZ. II Kameralne i studyjne (widowisko), 44 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Piotr Grabowski, Marek Barbasiewicz, Z Pędziwiatr, A Wesołowska, P Warszawski, Z Paterak W ostatnich miesiącach istnienia III Rzeszy, kiedy klęska hitlerowskich Niemiec była nieunikniona, członkowie SS zaczęli przejawiać niezwykłą aktywność. Esesmani wdzierali się do niemieckich banków i wywozili stamtąd złoto i kosztowności. Zrabowane w czasach świetności w podbitych krajach oraz odebrane ofiarom obozów koncentracyjnych skarby były następnie starannie ukrywane. Dzięki owym bogactwom liczni zbrodniarze z SS mogli liczyć na dostatnie życie w powojennym świecie. O działaniach Niemców wiedział amerykański kontrwywiad... 01:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - CENA ZWYCIĘSTWA CZ. 1 Magazyn, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego ofiarom i stratom Związku Radzieckiego. 01:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ŁOWCZÓWEK 1914 Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. W tym odcinku autorzy starają się rozwiązać kolejną zagadkę 400 metrów nad poziomem morza, 200 metrów nad dnem dolin rzek Białej i Dunajca. Geografia nazywa te pasma wzniesień Pogórzem Rożnowskim. Historycy I wojny światowej ochrzcili je czworokątem śmierci. Jedna zaś z nazw miejscowości tutaj leżących doczekała się zapisu na grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. W początkowej fazie I wojny światowej zamiary rosyjskiego Sztabu Generalnego były jasne. Najpierw zamierzał rozprawić się ze słabszym przeciwnikiem, czyli Austrią, kierując uderzenia swych armii na przełęcze karpackie i Galicję, a dopiero później zmierzyć się na poważnie z Niemcami. 20 grudnia 1914 r. carskie wojska w tym właśnie pasie wzgórz przerwały front na styku 3. i 4. austriackich armii. Arcyksiążę Ferdynand odzyskanie utraconych okopów na szczytach poruczył legionistom brygadiera Piłsudskiego. Uczynione na gorąco podsumowanie bitwy pod Łowczówkiem znajdujemy w Rozkazie Noworocznym pułkownika Kazimierza Sosnkowskiego: "Żołnierze, w bitwie daliście dowód męstwa, które szacunkiem przejmuje dla was szeregi armii, a za które nieprzyjaciel płaci stosami trupów. Wojenna postawa wasza wskrzesza dawne tradycje oręża polskiego. Niech żyje Polska! Legioniści naprzód!" Gdyby zapytać przechodniów dowolnej ulicy w Polsce, czy słyszeli o bitwie pod Łowczówkiem, zapewne niewielu odpowiedziałoby twierdząco. Dla najmłodszego pokolenia historia tylko wtedy jest oczywista gdy możemy obcować z jej materialnymi śladami. A my zajmiemy się dziś poszukiwaniem tych śladów.