TVP Historia Czwartek, 04.04.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 4 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1794 - bitwa pod Racławicami; 1939 - wykopaliska koło Messyny, odkrycie tzw. Pałacu Nestora; 1968 - zamordowano Martina Luthera Kinga; 1982 - ukazał się pierwszy numer miesięcznika "Kontakt"; 07:45 CZARNE CHMURY - ODC. 4/10 - PRZEPRAWA Serial przygodowy, historyczny, 50 min, Polska 1973 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Ryszard Pietruski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Leonard Pietraszak, Ryszard Pietruski, Edmund Fetting, Stanisław Niwiński, Tadeusz Białoszczyński, Anna Seniuk, Janusz Zakrzeński, Jerzy Zelnik, Mariusz Dmochowski, Józef Nalberczak, Bronisław Pawlik, Elżbieta Starostecka i inni Pułkownik Dowgird pojedynkuje się z rotmistrzem Zarembą. Długo ważą się losy walki, wreszcie pan Krzysztof zwycięża. Zostawia Zarembę żywego, z szablą, ale bez konia. Obaj z Kacprem ruszają w dalszą drogę. W klasztorze, w którym zatrzymują się na odpoczynek, dogania ich oddział Knothego. Zbiegom pomagają wędrowni komedianci. Udaje im się wymknąć z potrzasku i schronić w pobliskiej karczmie. Ale rajtarzy są tuż, tuż. 08:50 HISTORIA POLSKI - WIELCY ZNANI I NIEZNANI - EUGENIUSZ KWIATKOWSKI Film dokumentalny, 39 min, Polska, 1978 Scenariusz: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Zdjęcia: Roman Petrycki Sylwetka Eugeniusza Kwiatkowskiego, profesora chemii, ministra przemysłu i handlu w latach 1926 - 1930, oraz wicepremiera i ministra skarbu w latach 1935 - 1939. 10:25 SENSACJE XX WIEKU - ZEMSTA Kameralne i studyjne (widowisko), 30 min, Polska, 1984 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Tematem odcinka jest Organizacja Tajnej Armii, w skrócie OAS. Założona w 1961 roku OAS była zaliczana do skrajnie prawicowych grup terrorystycznych, zwalczających ideę przyznania niepodległości Algierii, będącej w tamtym okresie częścią Republiki Francuskiej, zamieszkiwaną przez liczną mniejszość francuską. 12:20 CZAS HONORU - ODC. 14 "KRZYŻ WALECZNYCH" S. II Serial wojenny, 48 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk Ranny, chory na tyfus Władek zostaje ukryty w klasztorze. Rappke szuka winnych strzelaniny w szpitalu. Znajduje zwłoki Czesława w miejskiej kostnicy. Na rozkaz standartenfuhrera Gerda Kellera organizuje zasadzkę w czasie pogrzebu. Bronek z Wandą przenoszą się nowego mieszkania. Ich szczęście nie trwa jednak długo, bo Wanda zostaje zadenuncjowana przez sąsiada. W tym czasie w mieszkaniu Heleny, matki Wandy, Niemcy zastawiają pułapkę. Doktor Maria Konarska przedstawia rannemu Kellerowi swoją diagnozę - będzie sparaliżowany. Bronek, Michał i Janek poznają swojego nowego dowódcę, Doktora. Maria już wie, że jej mąż, Czesław, zginął w akcji. Tymczasem Lena Sajkowska, ukochana Janka, zauważa, że jest śledzona przez tajemniczego mężczyznę. 14:20 BIZANCJUM: OPOWIEŚĆ O TRZECH MIASTACH - ODC. 3/3 (BYZANTIUM: A TALE OF THREE CITIES) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Anna Cox Bizancjum, Konstantynopol, Stambuł. Jedna metropolia była stolicą trzech imperiów - rzymskiego, bizantyjskiego i tureckiego. Każde z nich przyniosło inne wyznanie, przekonania i tradycje, i każde pozostawiło swoje piętno na architekturze miasta, które jest jedyną na świecie metropolią położoną na dwóch kontynentach oraz, u boku Jerozolimy i Rzymu, jednym z najwspanialszych świętych miast świata. Jego nazwa - Bizancjum - pochodzi od imienia Byzasa, legendarnego greckiego króla, syna Posejdona. Zdobywcy i pielgrzymi, kupcy i podróżnicy przybywali do miasta dla władzy, rozrywki i religii. Nic więc dziwnego, że Bizancjum nazywano miastem pragnień. Obecnie Stambuł roi się od minaretów muzułmanów, którzy przejęli miasto. Z nich muzułmańscy mieszkańcy miasta wzywani są na modlitwy. To jeden z przejawów zmienności tego miejsca. Jednak zanim pojawiły się minarety, ulice zapełniały świątynie greckich i rzymskich bogów i chrześcijańskie kościoły. 15:20 ZAGINIONA FLOTA KOLUMBA (COLUMBUS' LOST FLEET) Film dokumentalny, 49 min, USA, 2010 W 1494 roku Krzysztof Kolumb odbył drugą podróż do Ameryki. Tym razem z większą liczbą statków, większą liczbą ludzi i większą misją. Popłynął z 17 okrętami i prawie 1400 osobami, żeby zbudować pierwszą europejską kolonię w Nowym Świecie. Ale w ciągu zaledwie kilku lat osada znika - jedna piąta jej mieszkańców umiera, a co najmniej sześć statków tonie w zatoce. To, co wydarzyło się w tej osadzie, pozostaje tajemnicą nawet 500 lat później. Teraz dwa zespoły archeologów, jeden na morzu a drugi na lądzie, podróżują, aby odkryć nowe dowody, dlaczego pierwsze europejskie miasto Ameryki, La Isabela, upadło. La Isabela, znajdująca się na terenie dzisiejszej Republiki Dominikańskiej, była największym marzeniem Kolumba i jego szansą na stworzenie imperium i zdobycie bogactwa. Było to także pierwsze stałe miejsce kontaktu między Nowym i Starym Światem, pierwsze miejsce, w którym rodzima amerykańska cywilizacja spotkała się i zderzyła z europejskimi kolonizatorami. Jednak marzenia Kolumba o bogactwie, władzy i gubernatorstwie nad Nowym Światem nigdy się nie ziściły. Setki jego ludzi i tysiące rdzennych Indian Taino z Hispanioli zginęło. Huragany, wówczas nieznane Hiszpanom, zatopiły ich statki, a kolonia ostatecznie upadła w ciągu zaledwie czterech krótkich lat. Niewiarygodne, że nikt dokładnie nie wie, dlaczego i jak kolonia obróciła się w ruinę. Wskazówek, co do przyczyn jej upadku, szukają w XV - wiecznych statkach oraz kościach osadników i miejscowych dwie grupy badaczy. Charlie Beeker, dyrektor katedry nauk podwodnych na Uniwersytecie Indiana, stoi przed najważniejszym wyzwaniem w życiu: chce odnaleźć, nieodkryty do tej pory, statek Krzysztofa Kolumba. Zaś zespół archeologów przeprowadzi badania archeologiczne, aby ustalić, kim byli ci pierwsi koloniści i co ich zabiło w tak krótkim czasie. 16:25 HISTORIA POLSKI - RACŁAWICE 1794 Film dokumentalny, 72 min, Polska, 1979 Reżyseria: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Scenariusz: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Zdjęcia: Ryszard Janowski Aktorzy: Mariusz Benoit, Stanisław Gronkowski, Krzysztof Kiełbasiuk, Piotr Grabowski, Franciszek Pieczka Fabularyzowany dokument przedstawiający okres od powstania ruchu spiskowego wiosną 1793 roku do bitwy pod Racławicami i wydania Uniwersału Połanieckiego. Pokazany został również okres przedpowstaniowy. Film szeroko omawia sprawę chłopską. Ocenę wydarzeń powstania kościuszkowskiego przedstawiają: profesor doktor Józef Gierowski, profesor doktor Andrzej Zahorski i magister Jerzy Teodorczyk. W audycji wykorzystano fragmenty filmu "Kościuszko pod Racławicami" w reżyserii Józefa Lejtesa, fragment powieści Władysława Reymonta "Rok 1791". Wiersze Jerzego Harasymowicza w recytacji Daniela Olbrychskiego. 17:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TO WZGÓRZE KRYJE SKARB Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. To wzgórze kryje skarb Bilansując I wojnę światową można używać różnych kategorii. Nikomu jednak w czasie jej trwania nie przyszło do głowy, że późniejsi o wiek potomni będą rozważać wpisanie jednego z jej owoców na listę światowego dziedzictwa kultury. Rzecz idzie o cmentarze wojenne. Każdy z tych cmentarzy ma swój indywidualny charakter. Każdy to osobne dzieło sztuki. Pojawiają się na nich ludzie, pielęgnują groby, a o żołnierzach tamtej odległej wojny wspominają jak o kimś bliskim. Dziś odwiedzimy takie właśnie miejsce w Lichwinie, na ziemi tarnowskiej. To cmentarz wojenny nr 185 dawnej c.i k. armii Austro - Węgier, wzniesienie "Głowa Cukru" /Gródek/. 2. Kryptonim Heidenkraut Przez długi czas zajmowaliśmy się poligonem rakiet V położonym pod Mielcem. Tam do lipca 1944 r. próbowano te rakiety, wcześniej zbudowano cały kompleks baraków i dróg dojazdowych. Kolejny rozdział tej historii, gdy Niemcy musieli się spod Mielca wynieść, rozpoczął się właśnie w miejscu naszej wizyty, w Borach Tucholskich na terenie poligonu Heidenkraut, po polsku wrzos, który funkcjonował do stycznia 1945 r. Stąd wystrzelono prawie 300 rakiet V - 2. 19:05 CZARNE CHMURY - ODC. 5/10 - CZARNA SAKWA Serial przygodowo - historyczny, 46 min, Polska 1973 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Ryszard Pietruski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Leonard Pietraszak, Ryszard Pietruski, Edmund Fetting, Stanisław Niwiński, Tadeusz Białoszczyński, Anna Seniuk, Janusz Zakrzeński, Jerzy Zelnik, Mariusz Dmochowski, Józef Nalberczak, Bronisław Pawlik, Elżbieta Starostecka i inni Rajtarzy kapitana Knothego dopadają zbiegów w karczmie, gdzie pułkownik i jego wachmistrz szukali schronienia. Wywiązuje się bójka, Dowgird i Kacper salwują się ucieczką. Knothe, mimo wyraźnego rozkazu namiestnika, aby pułkownika pojmać i doprowadzić żywego, strzela za odpływającymi w łódce i trafia Dowgirda. Jednak radość rajtarów jest przedwczesna. Namiestnik Hollstein wpada w gniew, że żołnierze nie usłuchali jego rozkazu. Nie wie, że Dowgird żyje, choć jest ciężko ranny. Opiekuje się nim miejscowy znachor, pan Krzysztof szybko wraca do zdrowia. Niebawem będzie mógł podjąć przerwaną podróż do stolicy. Kacper wyrusza na poszukiwanie dobrych koni, na drodze znajduje tajemniczą czarną sakwę, którą podróżujący dyliżansem wysłannicy mieli dostarczyć rezydentowi elektorskiemu w Warszawie. Jej zawartość musiała być bardzo cenna, skoro na wieść o utracie sakwy von Hollstein postanawia osobiście jechać do Warszawy i dopilnować odzyskania kompromitujących dokumentów. 22:05 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: STEFAN BATORY Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) 1 maja 1576 roku książę Siedmiogrodu, Stefan Batory został koronowany na króla Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wcześniej poślubił Annę Jagiellonkę. Tym samym kończył się okres bezkrólewia po ucieczce do Francji Henryka Walezego. Stefan Batory zasiadał na wawelskim tronie dziesięć lat. Od początku zdecydowanie walczył z przeciwnikami. Tuż po koronacji starł się ze zwolennikami wyboru na krakowski tron Maksymiliana II. W 1579 roku wyruszył na wyprawę przeciwko carowi Iwanowi IV Groźnemu, który zagarnął Inflanty. Wojna zakończyła się trzy lata później. Po pięciomiesięcznym oblężeniu odstąpiono od Pskowa, ale na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim zawartego15 stycznia 1582 roku do Rzeczypospolitej włączone zostały niemal całe Inflanty. Odzyskano Połock. Wielkie Księstwo Moskiewskie zostało odepchnięte od Bałtyku. Towarzyszący królowi podczas wyprawy na Inflanty inżynier wojskowy pułkownik artylerii Dominik Ridolfino mówił o nim: "Żyje jak najoszczędniej. Posiada przy tem następne cztery wielkie zalety. Po pierwsze jest dobrym katolikiem, po wtóre lubi słuchać cudzej rady, po trzecie, wykonywa natychmiast to, co postanowił; po czwarte, nie żałuje swego życia w potrzebie. W sądach cywilnych nader rozważnym i przytomnym jest". Jakie miejsce w panteonie polskich władców zajmuje Stefan Batory? Jak na to pytanie odpowiadają współcześni Polacy? 22:40 SZEROKIE TORY - SZEROKIE TORY. SEKTA WYZNAWCÓW PUTINA Reportaż, 24 min, Polska, 2012 Autor: Barbara Włodarczyk Są ubrane jak mniszki, dzień spędzają na modlitwach i bezgranicznie wielbią Putina. Jego oponentów uważają za wcielenie szatana. Mowa o członkiniach sekty, która czci Władimira Putina jako... kolejne wcielenia świętego Pawła. Ich siedziba znajduje się w wiosce Bolszaja Jelnia, 400 km od Moskwy. Założycielka sekty, zwana przez wyznawców matuszką Mariją, twierdzi, że prezydent powiela drogę biblijnego apostoła. Bo Paweł, zanim został uczniem Chrystusa, najpierw gnębił chrześcijan. A Władimir Putin najpierw służył w KGB, a dziś "zbawia Rosję". Reportaż przedstawia sektę wyznawców Putina od środka. Główną bohaterką jest przywódczyni grupy, w przeszłości karana za oszustwa finansowe. 00:20 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 3 (ENIGMA CZ. 3) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesława Żurek, Maciej Mikołajczyk, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Tomasz Borkowski, Mirosław Zbrojewicz, Arkadiusz Janiczek, Przemysław Bluszcz, Mariusz Bonaszewski, Anna Kerth, Andrzej Precigs Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję wśród klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny - skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny - ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich; naukowy - tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu. Jednakże ten sukces został nam ukradziony; tylko historycy wiedzą, że Polacy złamali Enigmę Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechny odbiór tej przygody nie jest kształtowany przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany, by nie rzec przewrotny. Można próbować to zmienić, jedynie oddziałując innymi produktami kultury masowej. Czterodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 01:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NIEZWYKŁE ROZKAZY HITLERA Magazyn, 20 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony agresji niemieckiej na Belgię i Francję oraz ewakuacji aliantów spod Dunkierki. 01:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - TO WZGÓRZE KRYJE SKARB Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. To wzgórze kryje skarb Bilansując I wojnę światową można używać różnych kategorii. Nikomu jednak w czasie jej trwania nie przyszło do głowy, że późniejsi o wiek potomni będą rozważać wpisanie jednego z jej owoców na listę światowego dziedzictwa kultury. Rzecz idzie o cmentarze wojenne. Każdy z tych cmentarzy ma swój indywidualny charakter. Każdy to osobne dzieło sztuki. Pojawiają się na nich ludzie, pielęgnują groby, a o żołnierzach tamtej odległej wojny wspominają jak o kimś bliskim. Dziś odwiedzimy takie właśnie miejsce w Lichwinie, na ziemi tarnowskiej. To cmentarz wojenny nr 185 dawnej c.i k. armii Austro - Węgier, wzniesienie "Głowa Cukru" /Gródek/. 2. Kryptonim Heidenkraut Przez długi czas zajmowaliśmy się poligonem rakiet V położonym pod Mielcem. Tam do lipca 1944 r. próbowano te rakiety, wcześniej zbudowano cały kompleks baraków i dróg dojazdowych. Kolejny rozdział tej historii, gdy Niemcy musieli się spod Mielca wynieść, rozpoczął się właśnie w miejscu naszej wizyty, w Borach Tucholskich na terenie poligonu Heidenkraut, po polsku wrzos, który funkcjonował do stycznia 1945 r. Stąd wystrzelono prawie 300 rakiet V - 2.