TVP Historia Piątek, 05.04.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 5 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1794 - zgilotynowano Dantona; 1908 - urodził się Herbert von Karajan; 1952 - uzgodniono projekt i lokalizację Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie; 1989 - podpisano końcowy dokument wieńczący obrady Okrągłego Stołu; 07:45 CZARNE CHMURY - ODC. 5/10 - CZARNA SAKWA Serial przygodowo - historyczny, 46 min, Polska 1973 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Ryszard Pietruski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Leonard Pietraszak, Ryszard Pietruski, Edmund Fetting, Stanisław Niwiński, Tadeusz Białoszczyński, Anna Seniuk, Janusz Zakrzeński, Jerzy Zelnik, Mariusz Dmochowski, Józef Nalberczak, Bronisław Pawlik, Elżbieta Starostecka i inni Rajtarzy kapitana Knothego dopadają zbiegów w karczmie, gdzie pułkownik i jego wachmistrz szukali schronienia. Wywiązuje się bójka, Dowgird i Kacper salwują się ucieczką. Knothe, mimo wyraźnego rozkazu namiestnika, aby pułkownika pojmać i doprowadzić żywego, strzela za odpływającymi w łódce i trafia Dowgirda. Jednak radość rajtarów jest przedwczesna. Namiestnik Hollstein wpada w gniew, że żołnierze nie usłuchali jego rozkazu. Nie wie, że Dowgird żyje, choć jest ciężko ranny. Opiekuje się nim miejscowy znachor, pan Krzysztof szybko wraca do zdrowia. Niebawem będzie mógł podjąć przerwaną podróż do stolicy. Kacper wyrusza na poszukiwanie dobrych koni, na drodze znajduje tajemniczą czarną sakwę, którą podróżujący dyliżansem wysłannicy mieli dostarczyć rezydentowi elektorskiemu w Warszawie. Jej zawartość musiała być bardzo cenna, skoro na wieść o utracie sakwy von Hollstein postanawia osobiście jechać do Warszawy i dopilnować odzyskania kompromitujących dokumentów. 08:40 MARZYCIELE - MOŚCICE MOŚCICKIEGO Dysk./wywiad/debata, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Ignacy Mościcki, chemik, profesor i rektor Politechniki Lwowskiej, profesor Politechniki Warszawskiej, doktor honoris causa siedemnastu uczelni, w tym Sorbony. Prezydent RP w latach 1926 - 39. Zaangażował się przede wszystkim w rozwój gospodarki nowego państwa. Budowniczy przemysłu chemicznego, inicjator budowy Zakładów Azotowych w Mościcach pod Tarnowem. Fabryka była jedną z największych inwestycji dwudziestolecia międzywojennego w Polsce w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Mościce zaprojektowano zgodnie z ideą miasta - ogrodu brytyjskiego urbanisty Howarda. Duża ilość terenów zielonych miała minimalizować negatywne skutki oddziaływania zakładów chemicznych na środowisko. 09:15 HISTORIA POLSKI - RACŁAWICE 1794 Film dokumentalny, 72 min, Polska, 1979 Reżyseria: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Scenariusz: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Zdjęcia: Ryszard Janowski Aktorzy: Mariusz Benoit, Stanisław Gronkowski, Krzysztof Kiełbasiuk, Piotr Grabowski, Franciszek Pieczka Fabularyzowany dokument przedstawiający okres od powstania ruchu spiskowego wiosną 1793 roku do bitwy pod Racławicami i wydania Uniwersału Połanieckiego. Pokazany został również okres przedpowstaniowy. Film szeroko omawia sprawę chłopską. Ocenę wydarzeń powstania kościuszkowskiego przedstawiają: profesor doktor Józef Gierowski, profesor doktor Andrzej Zahorski i magister Jerzy Teodorczyk. W audycji wykorzystano fragmenty filmu "Kościuszko pod Racławicami" w reżyserii Józefa Lejtesa, fragment powieści Władysława Reymonta "Rok 1791". Wiersze Jerzego Harasymowicza w recytacji Daniela Olbrychskiego. 10:40 SENSACJE XX WIEKU - TRAGEDIA NA PUSTYNI Kameralne i studyjne (widowisko), 29 min, Polska, 1992 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) W tym wydaniu: operacja "Miska ryżu", która miała miejsce 24 kwietnia 1980 roku. Celem operacji było uwolnienie amerykańskich zakładników, więzionych w Teheranie od ponad pół roku. 12:20 CZAS HONORU - ODC. 15 "NA SERBII" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Magdalena Różczka, Daniel Olbrychski Aresztowana Wanda trafia do siedziby gestapo w alei Szucha. W czasie przesłuchania rozpoznaje ją Rappke. Dziewczyna zostaje przeniesiona na Pawiak. Na Karola zapada wyrok śmierci, ma go wykonać Bronek. Doktor przydziela Michała do komórki kontrwywiadowczej. Niemcy poszukują Władka. Trafiają do klasztoru, w którym się ukrywa. Halbe odwiedza Kellera w szpitalu. Prosi go o akta Ryszkowskiego. Bronek i Długi wpadają w ulicznej łapance. Tymczasem Michał poznaje Celinę, dawną znajomą Hani. Dziewczyna wywiera na nim duże wrażenie. Bronek wprowadza się do nowego lokalu konspiracyjnego - domu Sowińskich. Helena prosi strażniczkę z Pawiaka, Grażynę, o pomoc w sprawie Wandy. W celi Wanda poznaje Ninę. Rappke dostaje rozkaz wyjazdu na front wschodni. Halbe obiecuje mu zmianę rozkazu w zamian za przysługę: Rappke ma wykraść akta Karola z gabinetu Kellera. 15:20 SZKOCKI SEN O KANADZIE (THE HECTOR: CANADA’S MAYFLOWER) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Andy Twaddle Wykonawcy: Neil Oliver (prowadzący) Wrzesień 1773. Poobijany trójmasztowiec Hector dokuje w Nowej Szkocji. 11 - tygodniowy rejs statku nie był łatwy. Oto historia tej męczącej pierwszej podróży i walki imigrantów o budowanie nowego życia we wrogim krajobrazie. Prezenter Neil Oliver wykorzystuje pamiętniki, mapy i dzienniki okrętów, aby zrekonstruować podróż i poznać życie pasażerów. Twórcy zabierają nas na pokład naturalnej repliki Hectora, niedawno odrestaurowanej i na spotykanie z potomkami pasażerów. 16:25 HISTORIA POLSKI - GOLGOTA WSCHODU - STACJA KATYŃ Dysk./wywiad/debata, 39 min, Polska, 2008 Scenariusz: Rafał Porzeziński Autorzy programu zapraszają w podróż w czasie, która ma pomóc widzom w zrozumieniu terminu "Golgota Wschodu". Punktem wyjścia programu jest tragiczna śmierć Wincentego Badylaka, który w 1980 r. na Krakowskim Rynku dokonał samospalenia w proteście przeciwko zafałszowaniu prawdy o zbrodni katyńskiej. Intencją autorów jest również obnażenie zakłamania nie tylko komunistycznych władz ZSRR i PRL, lecz także przywódców państw zachodniej Europy, wobec tragedii polskich oficerów wymordowanych przez NKWD na rozkaz Stalina. Będzie też mowa o zbieraniu przez IPN dokumentów, które w świetle prawa pozwolą dowieść, że zbrodnia katyńska była zbrodnią ludobójstwa. 18:50 CZARNE CHMURY - ODC. 6/10 - INTRYGA Serial przygodowo - historyczny, 51 min, Polska 1973 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Ryszard Pietruski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Leonard Pietraszak, Ryszard Pietruski, Edmund Fetting, Stanisław Niwiński, Tadeusz Białoszczyński, Anna Seniuk, Janusz Zakrzeński, Jerzy Zelnik, Artur Młodnicki, Mariusz Dmochowski, Józef Nalberczak, Bronisław Pawlik, Mieczysław Stoor, Joanna Kostusiewicz, Elżbieta Starostecka Krzysztof Dowgird jest już w stolicy. Zamierza oddać czarną sakwę hetmanowi Sobieskiemu, lecz nie zastaje go w pałacu. Pułkownik zaczyna realizować swoją misję. Wzywa do udzielenia pomocy ludności Prus, agituje szlachtę na rzecz powrotu do Polski jej dawnego lenna, utraconego w wyniku traktatów welawsko - bydgoskich. Przybyły do stolicy Hollstein również nie traci czasu. Wskutek obmyślonej przez niego intrygi Dowgird zostaje aresztowany przez straż marszałkowską. Następnego dnia ma być wydany rezydentowi elektorskiemu. Hetmana Sobieskiego nie ma w Warszawie, intryganci czują się pewnie. Zrozpaczony Kacper próbuje zebrać szlachtę, aby odbić pułkownika, ale panowie bracia nie zamierzają odstępować wciąż pełnych kielichów. 19:55 BURMISTRZ NIEPODLEGŁOŚCI Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2018 Reżyseria: Paweł Sroka Scenariusz: Paweł Sroka Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Roman Piotrowski, Maciej Mroziewski, Michał Sroka, Maciej Flaumenhaft Aktorzy: Mariusz Szaforz, Aleksander Jarmuła, Jerzy Pal, Tomasz Piasecki Film opowiada o mało znanej w polskiej historii postaci Tadeusza Tertila, burmistrza Tarnowa w latach 1907 - 1923. To jeden z wielu samorządowców, dzięki którym Polska po latach zaborów odrodziła się w kształcie pozwalającym na całkowitą samodzielność i budowanie nowoczesnej państwowości. Mimo że obok Wincentego Witosa i Ignacego Daszyńskiego zasiadał w prezydium Polskiej Komisji Likwidacyjnej, która przez pewien czas pełniła de facto rolę pierwszego nieformalnego rządu polskiego, nie zrobił takiej politycznej kariery, jak znani dziś powszechnie ojcowie niepodległości. Film ma również współczesnych bohaterów. To wnukowie Tadeusza Tertila (Roman i Ryszard), którzy opowiadają o dziadku, jego dokonaniach i roli w historii Tarnowa, Galicji i Polski czasów rozbiorów, autonomii, wojny, okupacji rosyjskiej i wreszcie pierwszych lat niepodległości. 22:35 SZEROKIE TORY - SZEROKIE TORY. ŻYDZI W ODESSIE Reportaż, 24 min, Polska, 2010 Autor: Barbara Włodarczyk Barwna i pełna humoru opowieść o współczesnej żydowskiej Odessie. To ukraińskie miasto nad Morzem Czarnym jeszcze do niedawna nazywano maleńkim Izraelem. Żydzi stanowili tu aż jedną trzecią mieszkańców. Tak było do połowy lat 70. , kiedy to zaczęli masowo emigrować do Ameryki, Izraela i Niemiec. Dziś jest ich zaledwie kilka procent, ale żydowski humor, który rozsławił Odessę w świecie, wciąż ma się dobrze, a tradycje judaizmu przeżywają odrodzenie. Bohaterem reportażu jest 24 - letni ortodoksyjny Żyd Borys. Należy on do pierwszego pokolenia w byłym Związku Radzieckim, które przestrzega zasad judaizmu i publicznie je celebruje. Pracuje jako sprzedawca w koszernym sklepiku przy synagodze w Odessie. Borys odsłania tajniki żydowskich tradycji - tak ważne dla jego narodu. Opowiada także o Odessie, wyjaśnia na, na czym polega specyfika tego miasta. 00:05 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 4 (ENIGMA CZ. 4) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesława Żurek, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Mariusz Bonaszewski, Andrzej Precigs, Arkadiusz Janiczek, Zbigniew Suszyński, Jerzy Schejbal, Adam Cywka Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję wśród klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny - skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny - ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich; naukowy - tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu. Jednakże ten sukces został nam ukradziony; tylko historycy wiedzą, że Polacy złamali Enigmę Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechny odbiór tej przygody nie jest kształtowany przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany, by nie rzec przewrotny. Można próbować to zmienić, jedynie oddziałując innymi produktami kultury masowej. Czterodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 01:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - GENERAŁ MRÓZ Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony hitlerowskiej agresji na ZSRR. Obraz tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - RÓWNANIE Z WIELOMA NIEWIADOMYMI Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki 1. Równanie z wieloma niewiadomymi Do naszej redakcji nadeszła wyjątkowa przesyłka. To album z fotografiami lotników i samolotów z okresu I wojny światowej. Bezimienne fotografie lotników spowodowały u nas chęć sprawdzenia kogo na nich uwieczniono. W starych albumach co do zasady opisywano zdjęcia. Ten jednak został opisów pozbawiony, zapewne ze względu na realia okupacyjne, rodziny w trosce o to, by w ręce gestapo nie wpadły żadne elementy identyfikujące pilotów, opisy usuwały. Bardzo chcielibyśmy, aby we współpracy z miłośnikami lotnictwa i ekspertami udało nam się te opisy przywrócić, imiona, nazwiska, stopnie. Zechcemy również opisać sfotografowane samoloty, co z pewnością będzie zadaniem zdecydowanie łatwiejszym. Finalnie album trafi do Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie, ale też bardzo liczymy na pomoc widzów w jego analizie. 2. Na progu wielkiej przygody Na ten dzień czekaliśmy długo i oto ruszyło polowanie na niezwykły skarb, który około półtora tysiąca lat temu trafił do ziemi w podrzeszowskiej wsi Świlcza. W latach 80. odnaleziono jego część, teraz zaś przyszła pora na resztę. Chodzi o fragment osady z tamtego czasu. Pakujemy więc sprzęt geofizyczny i w drogę.