TVP Historia Czwartek, 25.04.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 25 KWIETNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1792 - we Francji użyto zmodyfikowanego przez dr. Guillotina urządzenia do uśmiercania skazańców, nazwano je gilotyną; 1938 - zmarł Aleksander Świętochowski; 1943 - Moskwa zerwała stosunki z rządem RP; 1988 - strajk komunikacji miejskiej w Bydgoszczy, początek pierwszej od stanu wojennego fali strajków; 07:35 POLONIA RESTITUTA - ODC. 2 Serial historyczny, 46 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz, Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow Drugi rok wojny. Proklamowanie Królestwa Polskiego na ziemiach zaboru rosyjskiego. Licytacja w sprawie polskiej między zaborcami. 08:35 HISTORIA POLSKI - EWANGELIA I BUNT Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2010 Reżyseria: Leszek Wiśniewski Scenariusz: Leszek Wiśniewski Film dokumentalny prezentujący życie, działalność i twórczość pisarską księdza Piotra Ściegiennego, XIX - wiecznego działacza społecznego, spiskowca, radykalnego przywódcy Związku Chłopskiego. Ten 89 - letni ksiądz rewolucjonista, przebywający 25 lat na katordze, przeszedł do tradycji i legendy polskich ruchów niepodległościowych. Jego imię noszą ulice i szkoły, lecz życie, a zwłaszcza dokonania pisarskie są mało znane. Zamiarem autora filmu jest przybliżenie sylwetki tego niezwykłego człowieka. Tryptyk "Ewangelia i bunt" to film dokumentalny oparty na tekstach lektorskich, partiach narratorskich oraz inscenizacjach z udziałem aktorów i statystów. Inscenizacje służyć mają nadaniu opowieści filmowej większej dynamiki i dramaturgii, oddać klimat czasu, przemówić do wyobraźni widza. Partie lektorskie to przede wszystkim fragmenty pism księdza Ściegiennego, jego zeznań i wspomnień. Narratorem filmu jest prof. Eugeniusz Nebelski z KUL - u. Jego narrację cechuje oszczędny komentarz, podprowadzający poszczególne sekwencje filmu. 09:50 PO PRLU - POLSKA WIEŚ CZASÓW TRANSFORMACJI Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Michał Jarosiński, Witold Karaś, Marcin Krynicki Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) Polska wieś czasów transformacji. W sierpniu 1989 roku doszło do rozszerzenia zasad gospodarki rynkowej również na sektor rolniczy. Doszło do urynkowienia cen produktów, a jednocześnie otwarcia polskiego rynku na produkty zagraniczne i likwidacji całego szeregu dotacji do produkcji. W następnym roku zniesiona została regulacja wysokości stóp procentowych kredytów rolniczych. Skutki transformacji były dla rolnictwa bardzo negatywne w początkowych latach, po upadku PRL. W roku 1990 wzrost cen środków produkcji był dwukrotnie wyższy niż wzrost cen produktów rolnych. Wzrosły też gwałtownie koszty obsługi kredytów. Zmiany te doprowadziły przede wszystkim do spadku rentowności dużych gospodarstw rolnych. Wśród drobnych rolników pojawiła się znaczna grupa zarejestrowanych bezrobotnych. W kolejnych latach rządy zaczęły prowadzić politykę ograniczania importu produktów rolno - spożywczych. Jednocześnie polepszyły się wyniki gospodarcze. Nie lada paradoksem jest, jest to, że w wyniku zderzenia z realiami terapii szokowej to właśnie rolnicy okazali się pierwszymi, najgłośniejszymi i najbardziej zatwardziałymi przeciwnikami nowego systemu. Problem polegał bowiem na tym, że plan Balcerowicza w swej pierwotnej postaci zakładał bardzo szerokie otwarcie polskiej gospodarki na towary z importu. I to było dla polskich rolników zabójcze. W skali makro oznaczało bowiem, że z dnia na dzień musieli ścigać się na przykład z holenderskimi producentami płodów rolnych, którzy w swoim kraju korzystali z wielu państwowych ułatwień i preferencji. A już na pewno ze stabilnego kredytowania. To polska wieś poniosła w pierwszej fazie polskiej transformacji olbrzymią cenę za terapię szokową. Kto wie, czy nie największą ze wszystkich. 10:20 SENSACJE XX WIEKU - OSTATNIA NARADA CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Sikora Muzyka: Szymon Wysocki Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Aktorzy: Krzysztof Dracz, Krzysztof Globicz, Mieczysław Hryniewicz Późnym wieczorem 28 lutego 1953 roku przybywają na naradę do Stalina członkowie Politbiura. Ostatni raz widziano wówczas Stalina żywego, narada zakończyła się o 4 rano 1 marca. 12:20 CZAS HONORU - ODC. 28 SERIA III "PLAN ABWEHRY" Serial wojenny, , 44 min, Polska, 2010 Reżyseria: Michał Rogalski, Michał Rosa, Waldemar Krzystek Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Paweł Małaszyński, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Rainer świętuje triumf - aresztował kilku działaczy podziemia. Postanawia sam prowadzić przesłuchania więźniów. Chwali się Halbemu swoim sukcesem i nie pozwala mu włączyć się w przesłuchania. Janek informuje Doktora o wsypie. Oddział Jastrzębia pod nadzorem Doktora, przejmuje pieniądze z Reichsbanku. Lena jest wreszcie z rodziną. Ma pretensje do Janka, że ukrywał przed nią prawdę o tragicznym stanie jej bliskich. Nie chce go więcej widzieć. Lena spotyka dawną koleżankę. Rutka prowadzi ją do zakładu futrzarskiego, gdzie pracuje. Właścicielem jest Mongoł. Lena wpada mu w oko i dostaje pracę. Rainer przesłuchuje więźniów. Grozi Bronkowi, że skrzywdzi Wandę. Kłamie, że to Janek ich wydał. Nie mogąc złamać Władka, każe bić Rudą do nieprzytomności. Franke prosi Halbego o zdobycie nazwisk więźniów Rainera. W porozumieniu z Tadeuszem, uzyskuje u gubernatora rozkaz przewiezienia ich do Berlina. Doktor obiecuje Marii, że uwolni chłopaków. Razem z Jankiem i Tadeuszem decyduje się na akcję odbicia zakładników. Karol ukrywa się w wiejskiej chacie. Chce uciec na wschód. Nawiązuje kontakt ze Staszkiem, działaczem komunistycznym. Dobija z nim targu - zgadza się wziąć udział w osłanianiu placówki zrzutu odbierającej sowieckiego emisariusza w zamian za pomoc w przedostaniu się do Lwowa. Maria pakuje swoje rzeczy. Ordynator prosi ją o pomoc, jego syn jest ranny. Maria ratuje chłopca, przetaczając mu własną krew. 13:20 PLEMIENNA SZTUKA PRZETRWANIA 2 - ODC. 1/6. MORDERCZY CZARNY PRĄD (ODC. 1) Film dokumentalny, 43 min, USA, 2016 Reżyseria: Alisiair Smith Scenariusz: Jon Hubbard Hazen Audel, instruktor survivalu i przewodnik po najtrudniejszych terenach, wraca z nową serią podróży do kolejnych najbardziej ekstremalnych miejsc na świecie, podejmując w pojedynkę kolejne wyzwania, które sprawdzą granice jego wytrzymałości, jego wiedzę i umiejętności. Żeby przetrwać, będzie musiał polegać na starożytnej wiedzy ludów plemiennych, które żyły w tych środowiskach przez tysiące lat. 14:20 ZŁOTO JUKONU - ODC. 3/3 (ODC. 3/3) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2016 Reżyseria: Ben Crichton Scenariusz: Ben Crichton Wykonawcy: Piotr Banasz, Dan Snow (prowadzący) W tej epickiej przygodzie zespół odkrywców próbuje zdobyć złoto na zamarzniętej północy Kanady. Idąc tą samą drogą, co pierwotni poszukiwacze złota, wyruszają w niebezpieczną i ekscytującą podróż. Muszą pokonać zdradziecką przełęcz, poruszać się po rozległych, lodowych jeziorach i walczyć z potężną rzeką Jukon w drewnianej łodzi. 16:25 HISTORIA POLSKI - BYLI ŻOŁNIERZAMI JODŁY Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2000 Reżyseria: Wincenty Ronisz Film nie tylko przypomina losy ziemi kielecko - radomskiej w czasie okupacji hitlerowskiej, nie tylko losy Hubala, Wybranieckich, Jędrusiów, Barabasza, Ponurego, Nurta i Szarego, ale przede wszystkim dramatyczne losy żołnierzy Armii Krajowej z okręgu "Jodła" poprzez wspomnienia uczestników tamtych wydarzeń. 17:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NIEDOKOŃCZONA HISTORIA Magazyn, 22 min, Polska, 2015 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. Rano we wtorek 12 września 1939 r. z lotniska Gnojno - Owadno koło Włodzimierza Wołyńskiego pięć załóg łosi z 211. Eskadry Bombowej wystartowało z zamiarem zaatakowania wielokilometrowej niemieckiej kolumny pancernej na drodze Radymno - Jaworów - Krakowiec. W tym czasie z lotniska w Dębicy, skąd operowały dwadzieścia trzy messerschmitty 109, wzbiła się w powietrze piątka tych maszyn na tzw. wolne polowanie. Zasadniczo miały szukać działających polskich lotnisk polowych, ale koło Jarosławia nad miejscowością Charytany napotkały samotny polski bombowiec. Po ataku z dużą przewagą wysokości wynik walki był przesadzony. Łoś, płonąc, próbował jeszcze awaryjnego lądowania, ale roztrzaskał się przy zetknięciu z ziemią. Są miejsca, do których regularnie powracamy za sprawą nowych możliwości technicznych. Charytany są właśnie jednym z takich miejsc. 100 lat później Jakaż jest siła pamięci o bohaterach, skoro tak nieprzyjazną porą, z dala od domostw potrafi zgromadzić taką rzeszę ludzi. Na wojskowych mapach to wzgórze zaznaczono numerem 360. Ale po bitwie, która przez cztery dni i trzy noce toczyła się tutaj u schyłku roku 1914 pierwsza brygada Legionów Polskich przeszła do legendy. Zapamiętano to zmaganie jako bitwę pod Łowczówkiem. Dziś będziemy mieli okazję obejrzeć rekonstrukcję tej bitwy. 18:55 POLONIA RESTITUTA - ODC. 3 Serial historyczny, 49 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz, Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow Tworzenie władzy politycznej. Powstaje Tymczasowa Rada Stanu. Józef Piłsudski, zdając sobie sprawę z faktycznych planów mocarstw, odmawia złożenia przysięgi. Aresztowanie Józefa Piłsudskiego. Rewolucja Lutowa w Rosji. Rząd Lenina opowiada się za wolną i niepodległą Polską. 22:00 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: JAN II KAZIMIERZ Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2017 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Jan II Kazimierz Waza, ostatni polski monarcha z dynastii Wazów wstąpił na tron po śmierci przyrodniego brata, Władysława IV. Koronacja czterdziestoletniego króla odbyła się 17 stycznia 1649 roku. Wcześniej nowy władca zdążył wziąć udział w wojnie trzydziestoletniej, trafić na dwa lata do więzienia i otrzymać z rąk papieża godność kardynała. Kiedy okazało się, że nie przynosi ona żadnych profitów, Jan Kazimierz zrzekł się jej i powrócił do Polski. Dwudziestoletnie panowanie Jana Kazimierza naznaczone było wojnami. W lipcu 1655 roku z dwóch stron w granice Rzeczypospolitej wkroczyły wojska szwedzkie. Uwikłana w wojnę z Moskwą i Kozakami Rzeczpospolita wydawała się być łatwym łupem dla spragnionych nowych zdobyczy Szwedów. Jan Kazimierz uciekł na Śląsk, skąd powrócił na początku 1656 roku. 1 kwietnia 1656 roku w katedrze lwowskiej oddał Rzeczpospolitą pod opiekę Matki Bożej, ogłaszając ją Królową Polski. W 1658 roku zawarta została Unia Hadziacka, w roku następnym zaprzysiężona przez króla i zatwierdzona przez sejm. Ustanawiała ona trzeci człon Rzeczypospolitej Księstwo Ruskie. Nie została wprowadzona wobec przeciwdziałania Moskwy. W 1667 roku na mocy rozejmu w Andruszowie Polska oddala Rosji tymczasowo ziemię smoleńską i zadnieprzańską Ukrainę wraz z Kijowem. Jan Kazimierz abdykował 16 września 1668 roku. Zostawiał Rzeczypospolitą w opłakanym stanie. Zmarł cztery lata później, we Francji. Na wieść o upadku twierdzy w Kamieńcu doznał ataku apopleksji. Współcześni królowi złośliwie odczytywali jego inicjały I. C. R. nie jako Ioannes Casimirus Rex, czyli Jan Kazimierz Król, ale Initium Calamitatis Regni, czyli Początek Upadku Królestwa. 22:40 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA TAKSÓWKARZA W KIJOWIE Reportaż, 25 min, Polska, 2000 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow W kolejnym reportażu o codziennym życiu w krajach byłego Związku Radzieckiego spotkanie z Wadimem, który pracuje w jednej z kijowskich korporacji taksówkarskich. Zna on miasto, jak nikt inny. Pokazuje Kijów, jakiego nie zobaczy żaden turysta. 23:20 LUDOBÓJSTWO ORMIAN (ARMENIAN GENOCIDE) Film dokumentalny, 54 min, USA, 2018 Reżyseria: Andrew Goldberg Scenariusz: Andrew Goldberg Wykonawcy: Julianna Margulies, Ed Harris, Natalie Portman, Orlando Bloom Podczas I Wojny Światowej Imperium Osmańskie dopuściło się jednego z największych ludobójstw w historii - ludobójstwa zamieszkującej je mniejszości ormiańskiej. Ponad milion Ormian straciło wówczas życie w wyniku egzekucji i prześladowań. Akcja ludobójcza rozpoczęła się 24 kwietnia 1915 roku aresztowaniem, i w większości wymordowaniem, przedstawicieli ormiańskiej inteligencji. Następnym krokiem było przesiedlenie społeczności ormiańskiej, z kolejnych rejonów Turcji, do Mezopotamii i Syrii. Wiązało się to wielotygodniowymi marszami przez pustkowia i pustynie, w czasie których przesiedleńców mordowano, rabowano i torturowano. Do dziś Turcja odmawia uznania tych masowych mordów za ludobójstwo. Film "Ludobójstwo Ormian", produkcja zdobywcy nagrody Emmy, Andrew Goldberga, pokazuje kompleksową historię ludobójstwa Ormian: wydarzenia poprzedzające I wojnę światową, jej przebieg, ale i rozwój sytuacji po wojnie, do czasów współczesnych, w których Turcja w dalszym ciągu neguje ludobójczy charakter tych mordów. W filmie udział wzięli uznani badacze, w tym pochodzenia tureckiego, tacy jak: Peter Balakian, Samantha Power, Ron Suny, Taner Akcam, Halil Berktay czy Israel Charny. W roli narratora wystąpiła Julianna Margulies, a historię opowiadają Ed Harris, Natalie Portman, Laura Linney i Orlando Bloom. 00:25 SENSACJE XX WIEKU - TAJNA SPRAWA Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Artur Barciś ( Borys Sawinkow ), Mariusz Bonaszewsk ( Feliks Dzierżyński ), Cezary Żak Żak ( Sidney Reilly ), Jerzy Rogalski Rogalski ( Opperput ) Był sprawnym politykiem, uznanym przywódcą, nieulękłym bojownikiem, zagorzałym socjalistą - rewolucjonistą, a nawet, wedle dzisiejszych standardów, wielce fortunnym terrorystą. W 1904 roku dokonał udanego zamachu na znienawidzonego ministra spraw wewnętrznych, Wiaczesława Plehwego, potem zaś na wielkiego księcia Sergiusza Aleksandrowicza. Schwytany i skazany na szubienicę, brawurowo wymknął się z celi śmierci i zbiegł do Paryża. Policja nie zdołała go zatrzymać, wytropić, zlikwidować, bądź sprowadzić w kajdanach do kraju. Borys Sawinkow uszedł cało z najcięższej opresji, a przy okazji ośmieszył carski aparat ścigania. Pewnie nie przeczuwał, że czego nie udało się dokonać zahartowanym w długoletnich bojach funkcjonariuszom Ochrany, dokonają młodzi janczarzy CzK - podwładni Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego... Główny bohater nie usiedział zbyt długo we Francji. Na wieść o wybuchu rewolucji lutowej wrócił do Rosji. Działał w Rządzie Tymczasowym, w 1917 roku organizował nad Donem Armię Ochotniczą. Antybolszewickie powstanie spaliło jednak na panewce. Sawinkow musiał ponownie opuścić kraj. Tym razem nie jechał do zachodniej Europy. Zamieszkał w Warszawie i pilnie śledził nowinki dochodzące zza wschodniej granicy. Nie były pocieszające. Armia Czerwona rosła w siłę, Biali słabli. W końcu umilkły armaty na frontach, przemówiły za to naganty komisarzy. CzK rozprawiała się w wrogami ludu. Nie zapomniała o swych wrogach przebywających w, zdawałoby się, bezpiecznym miejscu - poza granicami Kraju Rad. Borys Sawinkow był jednym z podopiecznych Nadzwyczajnej Komisji. Jej agenci stale inwigilowali środowisko kontrrewolucjonistów. Nie tylko dobrze znali poglądy swoich ofiar, ale też czynnie wpływali na ich zamierzenia i plany. W 1923 roku tajny funkcjonariusz CzK dotarł do Sawinkowa i wezwał go pilnie do ojczyzny. Moskwa miała być gotowa do antybolszewickiej rebelii! Biała Matka - Rosja czekała na bohatera! Sawinkow uwierzył zapewnieniom rzekomego emisariusza rewolucjonistów. Ruszył do Związku Sowieckiego. Czekiści już tam na niego czekali. Po wnikliwym rozpatrzeniu zarzutów sąd wymierzył zdrajcy ojczyzny, sługusowi brytyjskich imperialistów surową karę dziesięciu lat więzienia. Obecni na sali starali się ukryć zdumienie. Przecież za wyniesienie z fabryki byle gwoździa jechało się na dwadzieścia lat w tajgę! Także podsądnym wstrząsnęła nadzwyczajna łaskawość trybunału. Wróg ludu zrozumiał ogrom swych przewin, obudziło się w nim sumienie. Mimo nadludzkich wysiłków czynionych przez interweniujących konwojentów - ogłosiła później prasa - wyrwał się im z rąk i skoczył z okna prosto na bruk, wykonując na sobie jedyny sprawiedliwy wyrok. 01:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 1 Magazyn, 29 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Bogusław Wołoszański przedstawia przebieg działań wojennych prowadzonych przez niemieckie okrety podwodne u - booty. W programie wykorzystano archiwalne materiały filmowe. 01:55 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - NIEDOKOŃCZONA HISTORIA Magazyn, 22 min, Polska, 2015 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. Rano we wtorek 12 września 1939 r. z lotniska Gnojno - Owadno koło Włodzimierza Wołyńskiego pięć załóg łosi z 211. Eskadry Bombowej wystartowało z zamiarem zaatakowania wielokilometrowej niemieckiej kolumny pancernej na drodze Radymno - Jaworów - Krakowiec. W tym czasie z lotniska w Dębicy, skąd operowały dwadzieścia trzy messerschmitty 109, wzbiła się w powietrze piątka tych maszyn na tzw. wolne polowanie. Zasadniczo miały szukać działających polskich lotnisk polowych, ale koło Jarosławia nad miejscowością Charytany napotkały samotny polski bombowiec. Po ataku z dużą przewagą wysokości wynik walki był przesadzony. Łoś, płonąc, próbował jeszcze awaryjnego lądowania, ale roztrzaskał się przy zetknięciu z ziemią. Są miejsca, do których regularnie powracamy za sprawą nowych możliwości technicznych. Charytany są właśnie jednym z takich miejsc. 100 lat później Jakaż jest siła pamięci o bohaterach, skoro tak nieprzyjazną porą, z dala od domostw potrafi zgromadzić taką rzeszę ludzi. Na wojskowych mapach to wzgórze zaznaczono numerem 360. Ale po bitwie, która przez cztery dni i trzy noce toczyła się tutaj u schyłku roku 1914 pierwsza brygada Legionów Polskich przeszła do legendy. Zapamiętano to zmaganie jako bitwę pod Łowczówkiem. Dziś będziemy mieli okazję obejrzeć rekonstrukcję tej bitwy.