TVP Historia Poniedziałek, 29.04.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 29 KWIETNIA ODC. 547 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1915 - wynaleziono zamek błyskawiczny; 1928 - w Turcji wprowadzono alfabet łaciński; 1978 - utworzone niezależne od oficjalnych struktur Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża; 1993 - otwarto dla zwiedzania pałac Buckingham; 07:45 POLONIA RESTITUTA - ODC. 4 Serial historyczny, 51 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow, Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz Rok 1918. W Lublinie zostaje utworzony Rząd Republiki Polskiej. Na jego czele staje Ignacy Daszyński. Zalążki władzy polskiej tworzą się również w Krakowie i w Poznaniu. Powrót Józefa Piłsudskiego z więzienia. 09:20 HISTORIA POLSKI - ZAPOMNIANY LEGION Film dokumentalny, 45 min, Polska, 2016 Reżyseria: Przemysław Bednarczyk Scenariusz: Przemysław Bednarczyk Film dokument historyczny, opowiadający o dziejach Legionu Puławskiego, jednostki sformowanej przez działaczy obozu narodowego w latach 1914 - 1915, która walczyła na froncie wschodnim I wojny światowej u boku armii rosyjskiej. Swój chrzest bojowy Legion przeszedł pod Iłżą, uczestnicząc w maju 1915 roku w bitwie pod Pakosławiem. Wśród żołnierzy tej formacji znajdowali się ochotnicy z terenów zaboru rosyjskiego i oficerowie Polacy w służbie carskiej. Wielu zapisało wspaniałą kartę w okresie walk o niepodległość, a także w służbie II Rzeczypospolitej. Wśród nich był m. in. późniejszy znany hollywoodzki reżyser Richard Bolesławski. Historię Legionu Puławskiego przyćmiła jednak legenda Legionów Piłsudskiego. 10:15 SENSACJE XX WIEKU - NAJWIERNIEJSZY ŻOŁNIERZ HITLERA Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1995 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Odcinek poświęcony sprawie udziału Erwina Rommla w spisku na Adolfa Hitlera. W 1944 roku feldmarszałek Erwin Rommel uważany za najwierniejszego oficera Hitlera przyłączył się do spisku antyhitlerowskiego. Program przedstawia nieznane dotąd fakty z frontu zachodniego, gdzie Niemcy i Amerykanie podjęli próbę zawarcia pokoju. Jednym z uczestników rokowań był Erwin Rommel. 11:05 LODOWA PLANETA - CZ 2. WIOSNA (FROZEN PLANET 2 SPRING) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2011 Filmowcy wyruszają w fascynującą podróż do miejsc, w których zawsze panuje temperatura poniżej zera. Zapierające dech w piersiach krajobrazy i wspaniała narracja sir Davida Attenborough to dodatkowe atuty filmu. Sześcioodcinkowa seria pokazuje krainy, które wkrótce zupełnie zmienią swój charakter. Nie ma już odwrotu od tego, by Arktyka i Antarktyda upodobniły się do innych miejsc na ziemi, bo globalne ocieplenie stało się faktem. Filmowcy w swej pracy wykorzystali najnowsze zdobycze technologii. Schodzą pod lód, zbliżają się do polarnych niedźwiedzi, penetrują góry lodowe, podpatrują pingwiny. Obserwują życie, które toczy się tam wbrew wszystkim przeciwnościom. 12:20 CZAS HONORU - ODC. 30 SERIA III "ZDRAJCY" Serial wojenny, 44 min, Polska, 2010 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Władek w przebraniu niemieckiego żołnierza zawozi rannego Michała do szpitala Marii. Ordynator przeprasza Marię, pozwala jej zostać w szpitalu i pomaga w operacji. Poleca też bezpieczne mieszkanie. Stach każe Kmiecikowi spalić niemiecki mundur. Kmiecik znajduje w nim dokumenty zabitego Niemca, zanosi je Rappkemu. Fuchs aresztuje Marię i ordynatora. Lena częstuje rodzinę czekoladkami od Mongoła. Kłamie, że dostała je od Janka. Kiedy Janek przynosi Sajkowskim paczkę z jedzeniem, Romek dziękuje mu za czekoladki. Janek i Bronek przekazują dowódcy zasobniki z radiostacją i bronią. Bronek mówi, że rozpoznał Karola. Tadeusz śledzi chłopaków. Dowiaduje się, że miejscem ich spotkań jest stary magazyn. Od Janka dowiaduje się, że Michał jest ranny. Stara się zastąpić go w oddziale. Aby zyskać przychylność Janka, obiecuje z pomocą znajomego, załatwić mieszkanie dla Sajkowskich. Prosi Halbego o załatwienie sprawy. Sajkowscy wkrótce zostają przeniesieni do nowego mieszkania. Nina przychodzi do Rainera z informacją o Helenie. Michał dochodzi do siebie w aptece braci Golańskich. Celina dowiaduje się, że został ranny. Helena próbuje zaprzyjaźnić się z chłopcem. Nadaje mu imię Tomek, próbuje załatwić dla niego mieszkanie, dokumenty. Helena odwiedza Wandę w klasztorze. Nie wie, że śledzi ją Nina. Wanda mówi matce, że dziecko może nie być Bronka. Karol zostaje pojmany w czasie odbioru papierów. Trafia w ręce Sorokina, sowieckiego spadochroniarza. Sorokin zmusza go, by pomógł w odzyskaniu utraconej radiostacji. Karol rozpoznał Bronka, już wie, jak można dotrzeć do grupy, która przejęła radiostację. 13:30 POŻEGNANIE Z MARIĄ Dramat wojenny, 86 min, Polska 1993 Reżyseria: Filip Zylber Scenariusz: Maciej Maciejewski Zdjęcia: Dariusz Kuc Muzyka: Tomasz Stańko Występują: Marek Bukowski, Agnieszka Wagner, Katarzyna Jamróz, Danuta Szaflarska, Sławomir Orzechowski, Jan Frycz, Bożena Adamek, Rafał Królikowski, Bartek Topa, Maciej Kozłowski, Marek Barbasiewicz, Daria Trafankowska, Cezary Pazura Scenariusz filmu powstał na podstawie tytułowego opowiadania ze zbioru "Pożegnanie z Marią" Tadeusza Borowskiego. Był to debiut reżyserski Filipa Zylbera. Na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni w 1993 roku film otrzymał aż pięć nagród _ za debiut reżyserski, drugoplanową rolę kobiecą (Danuta Szaflarska), muzykę, scenografię i dźwięk. Warszawa, 1943 rok. Dwudziestoletni Tadeusz pracuje w firmie przewozowej, której szef prowadzi nielegalne interesy z Niemcami. Za pieniądze organizuje ucieczki z getta i pośredniczy w handlu żydowskim mieniem. Tadeusz jest z wzajemnością zakochany w Marii, dręczy go jednak myśl, że ich życiu zagraża szalejący niemiecki terror, boi się utracić ukochaną dziewczynę. Oboje zostają zaproszeni na wesele przyjaciół, które odbywa się w magazynach firmy. W drodze na przyjęcie Tadeusz wyrywa z rąk granatowego policjanta Cieślika Żydówkę Sarę i zaprasza ją na wesele. Cieślik także uczestniczy w przyjęciu. Przez cały czas prześladuje dziewczynę. Każe jej dokonać wyboru - albo odda ją w ręce Niemców, albo wynajmie jej mieszkanie i uczyni swoją kochanką. Dziewczyna odrzuca jego ofertę. Nad ranem pijany Cieślik zabija ją. Tadeusz żegna odchodzącą Marię. Wkrótce ujrzy ją znowu - w przejeżdżającej ciężarówce, wypełnionej ludźmi schwytanymi w łapance. 15:10 WIELKIE WIDOWISKA NATURY. - CZ. 4. WIELKI PRZYPŁYW (NATURE’S GREAT EVENTS. THE GREAT TIDE) Cykl dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2009 Narracja: David Attenborough W głębokich wodach u południowego krańca Afryki rozciąga się zasobne łowisko Basenu Agulhas. Żyją tu miliardy sardynek pacyficznych. Instynktowna mądrość podpowiada im, że w pojedynkę nie miałyby większych szans wobec zakusów licznych drapieżników. Dlatego gromadzą się w ogromne, liczące nieraz grubo ponad dwadzieścia kilometrów długości, ławice. Równie dużych próżno szukać w innych miejscach naszej planety. Latem sardynki mogą się czuć względnie bezpieczne. Ich zbiorowiska są tak rozproszone, że trudno je wytropić. Nawet delfiny długopyskie i głuptaki, specjalizujące się w polowaniach na te małe ryby, mają sporo problemów. Zimą wszakże sytuacja zmienia się diametralnie. Chłodne prądy oceaniczne znoszą wielkie ławice sardynek ku wybrzeżom. Ryby, uwięzione blisko brzegu w pasie zimnej wody (mogą żyć tylko w temperaturze do dwudziestu stopni Celsjusza), stają się łatwym łupem dla drapieżników. A te jak na zawołanie przybywają tu wówczas gromadnie, zarówno drogą wodną, jak i powietrzną. Nie mają wiele czasu. Jeżeli prądy wodne będą się nadal przesuwać, migracja sardynek nastąpi już za trzy miesiące. Przez ten czas zarówno głuptaki, jak i delfiny długopyskie muszą zdobyć wystarczający zapas pożywienia dla siebie i swoich młodych. Tymczasem konkurencja rośnie. Ku południowym wybrzeżom Afryki nadpływają bowiem płetwale Bryda, tajemnicze piętnastometrowe wieloryby, zdolne pochłonąć za jednym razem dziesięć tysięcy ryb. Zjawiają się też uchatki karłowate. Te jednak, w przeciwieństwie do reszty drapieżników, nie gardzą pulchnymi głuptakami. Zdarza się, że w ciągu jednego sezonu potrafią zabić około dziesięciu tysięcy tych ptaków. W ślad za uchatkami nadciągają tysiące rekinów: żarłaczy ciemnoskórych i miedzianych oraz tawroszy piaskowych. Rekiny, w przeciwieństwie do np. delfinów odważają się polować nawet w bardzo płytkiej wodzie. Pozornie sardynki nie mają żadnych szans, ale właśnie teraz najlepiej widać korzyść z gromadzenia się w bardzo liczne zbiorowości. Zarówno ogromna ilość ryb, jak i ich nagłe równoczesne zwroty łatwo dezorientują rekiny, pozwalając większości sardynkom ujść z życiem. Jednak nawet umknąwszy swym naturalnym nieprzyjaciołom, sardynki pacyficzne nadal nie mogą czuć się bezpiecznie. Czekają je bowiem jeszcze rybackie sieci. Dla wielu ryb to wyjątkowo smutny kres życia po tak długiej i niebezpiecznej wędrówce. Corocznej migracji sardynek towarzyszy bez wątpienia największe zgromadzenie drapieżników na naszej planecie. To bezsprzecznie jedno z największych i najefektowniejszych widowisk Natury kończy się równie szybko, jak zaczyna. Krótka zima dobiega końca i sardynki niesione głębinowymi prądami morskimi odpływają od afrykańskich wybrzeży. Następnie w sobie tylko znanym kierunku oddalają się płetwale Bryda, stada delfinów rozpraszają się, głuptaki odlatują na południe. U południowego krańca najcieplejszego kontynentu świata znowu nastaje spokój. 16:05 SPÓR O HISTORIĘ - SĄD NAD HUBALEM Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2011 Scenariusz: Borys Hass Wykonawcy: Michał Klimecki, Piotr Madajczyk, Paweł Kosiński Major Henryk Dobrzański, pseudonim "Hubal". Był wnukiem powstańca z 1863 roku i w prostej linii potomkiem Zawiszy Czarnego z Garbowa. Legionista, uczestnik wojny polsko - ukraińskiej w 1918 roku i wojny polsko - bolszewickiej. Za odwagę na polu walki został odznaczony czterokrotnie Krzyżem Walecznych i Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. W 1927 roku awansował do stopnia majora. I na tym poprzestał, bo jego niezależny charakter nie sprzyjał już dalszym awansom. Gdy bitwa pod Kockiem zakończyła kampanię polską, major Henryk Dobrzański przyjął pseudonim "Hubal", a jego oddział stał się pierwszym oddziałem partyzanckim II wojny światowej. Po roku 1989 coraz częściej można się spotkać z krytyką Hubala; obwiniany jest m.in. o przyczynienie się do tragedii pacyfikowanych wiosek Kielecczyzny, niekiedy określa się go wprost watażką czy też dezerterem. Czy sprawiedliwie? O tym wszystkim w programie z cyklu "Spór o historię". 16:40 HISTORIA POLSKI - OCALENI Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2013 Scenariusz: Joanna Król, Karolina Dzięciołowska Bohaterami filmu są ocaleni podczas Zagłady polscy Żydzi, dziś starsi ludzie mieszkający w Polsce i Izraelu, snujący dramatyczną opowieść o tym wszystkim, co kształtowało ich wojenne losy i było świadectwem zarówno wielkości człowieka, jego poświęcenia i ogromnej dobroci, jak i podłości i drzemiącego w nim zła. 19:10 POLONIA RESTITUTA - ODC. 5 Serial historyczny, 51 min, Polska, 1982 Reżyseria: Bohdan Poręba Scenariusz: Włodzimierz Kowalski Zdjęcia: Wacław Dybowski Aktorzy: Zdzisław Mrożewski, Henryk Bista, Zygmunt Malanowicz, Eugeniusz Kujawski, Andro Kabaładze, Kirył Ławrow, Janusz Zakrzeński, Krzysztof Chamiec, Józef Fryźlewicz, Jerzy Kaliszewski, Edmund Fetting, Ignacy Gogolewski, Emil Karewicz Rozbrajanie wroga na ulicach Warszawy, Łodzi i innych miast. Obrady Kongresu Pokojowego w Paryżu. Wybuch powstania w Wielkopolsce. Powstanie na Górnym Śląsku. Nieprzyjazna postawa Dawida Lloyda George ' a wobec Polski. 20:15 WIELKI GRÓB ZA CHIŃSKIM MUREM (CHINA'S MEGATOMB REVEALED) Film dokumentalny, 88 min, Wielka Brytania/USA, 2016 Reżyseria: Hugh Ballantyne Scenariusz: Nic Young Dzięki najnowszym wykopaliskom w Mauzoleum Pierwszego Cesarza Chin Albert Lin, badacz National Geographic, odkrywa nowe tajemnice grobowca pierwszego cesarza Chin. Ujawnia nieznane dotąd oblicze mitycznego władcy. Terakotowa Armia to zaledwie wierzchołek góry lodowej w Mauzoleum, które ma powierzchnię Manhattanu, i które w dużej mierze pozostało pod ziemią - aż do teraz. Milczące posągi wojowników strzegą zaskakującej i makabrycznej prawdy, której ujawnienie pisze nowe karty historii i maluje zupełnie odmienny od tego, jaki do tej pory znaliśmy obraz starożytnego świata. 22:40 MARZYCIELE - KARLIK Z KOCYNDRA Dysk./wywiad/debata, 20 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Stanisław Ligoń (1879 - 1954), tworzący po pseudonimem Karlik z Kocyndra, był śląskim artystą i działaczem niepodległościowym, a także radiowcem. Pochodził z rodziny polskich działaczy społecznych na Śląsku. Malarstwa uczył się w Berlinie i Krakowie. Od 1921 roku, w okresie plebiscytu, pisał i rysował w polityczno - satyrycznym piśmie Kocynder (propagandowe karykatury, opatrzone dosadnymi podpisami antypruskimi). Był twórcą widowiska "Wesele na Górnym Śląsku", które wystawił w 1930 roku, animatorem teatrów ludowych i chórów, współtwórcą Polskiego Radia w Katowicach (powstało w 1927 roku jako czwarta regionalna placówka w Polsce), gdzie prowadził audycje w gwarze śląskiej: "Bery i bojki", "Przy sobocie po robocie", "Co niedziela u Karlika brzmi pieśniczka, gro kapela". Od 1934 roku, aż do wybuchu wojny, był dyrektorem rozgłośni. W 1935 roku wybrany z listy BBWR do Sejmu, pracował w komisji oświatowej. W 1939 roku zorganizował dużą akcję medialną Zbieramy środki na Fundusz Obrony Narodowej. Najpierw zebrał pieniądze na karabin maszynowy, potem na działo, na czołg, w końcu uzbierał na samolot. Jego imię nosi (od 1974) katowicka rozgłośnia Polskiego Radia. 23:55 HOTEL POLSKI Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2009 Reżyseria: Kama Veymont Scenariusz: Kama Veymont Zdjęcia: Andrzej Adamczak, Henryk Janas Film odsłania kulisy tajemniczej i niemal nieznanej historii z okresu holocaustu, która rozegrała się w Warszawie, latem 1943 roku i która, z racji swej moralnej dwuznaczności, zyskała miano "afery Hotelu Polskiego". W Warszawie, ogłoszonej po likwidacji getta miastem "wolnym od Żydów", powstaje na ulicy Długiej 29 - za zgodą i z inicjatywy gestapo - coś w rodzaju "ambasady" dla Żydów, gdzie za grube pieniądze mogą oni nabywać ratujące życie paszporty krajów południowo - amerykańskich i innych państw neutralnych. Prawdziwi właściciele tych dokumentów już nie żyją. Przechwycone przez żydowskich konfidentów i wprowadzone do powtórnego obiegu papiery pozwolą na wyjazd z Polski ponad 2500 polskich Żydów. Jednak aferę Hotelu Polskiego przeżyje ostatecznie tylko około 200 osób. Co stało się z resztą pensjonariuszy owego hotelu? Czy Hotel Polski był pułapką? Kto i dlaczego ostatecznie ocalał? I jaki z tej historii płynie morał dla współczesności? Twórcy filmu próbują odpowiedzieć na te pytania, konfrontując ze sobą wspomnienia ostatnich żyjących świadków tamtych wydarzeń, odnalezionych w Polsce, Nowym Jorku i w Izraelu. 00:55 SENSACJE XX WIEKU - OPERACJA"FOXLEY" Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Piotr Grabowski -Thornley, Tomasz Sapryk-Jeleń, Dariusz Jakubowski-Hombro, Jan Wieczorkowski-Szalewski, Henryk Majcherek-Churhill Po torach toczy się drezyna Banschutzu. Żołnierze oświetlają latarkami tor i pobocze. Nic nie przykuwa ich uwagi ani nie wzbudza podejrzeń. Lecz gdy wehikuł odjeżdża w mrok, z zarośli wyłaniają się dwie postaci. Owi tajemniczy ludzie szybko podkładają pod szyny ładunki wybuchowe, łączą je przewodami z zapalarką, zacierają ślady i dołączają do ukrytych wśród drzew kolegów. W samą porę - pociąg już nadjeżdża. Ciemności rozświetla ostry błysk, w huku detonacji i łoskocie wywracających się wagonów ginie trzask serii partyzanckiej broni. Żołnierze polskiego podziemia uderzali tysiące razy na niemieckie transporty wojskowe, lecz akcja wykonana jesienią 1941roku między stacjami Freidorf i Schwarzwasser na Pomorzu zasługuje na szczególną uwagę. Nie tylko z powodu znacznych strat poniesionych przez wroga, ale przypuszczalnego celu ataku. Tamtej nocy, po tych samych torach, miał bowiem jechać nieporównanie ważniejszy skład "Amerika" - osobisty pociąg Adolfa Hitlera! Nim fuehrer na dobre zaszył się w skalistym Berchtengaden, w bunkrach Wilczego Szańca w Gierłoży i na koniec w schronach Kancelarii Rzeszy, często i chętnie podróżował. Najchętniej - koleją. Odwiedzał oddziały na froncie, pokrzepiał żołnierzy, odznaczał lub rugał generałów, zbierał hołdy, pomagał sztabowcom, ku ich utrapieniu, prowadzić operacje wojenne. W specjalnym pociągu "Amerika" przemianowanym w roku 1943 na "Brandenburg" i napędzanym przez dwie potężne lokomotywy spalinowe było kilka pancernych salonek dla Hitlera i jego świty, wagony restauracyjne, konferencyjne, łazienkowe, prasowe, ochrony oraz z bronią przeciwlotniczą. Przed wodzowskim składem pędziła lokomotywa z wypełnionymi piaskiem platformami lub inny pociąg, by detonować ewentualne miny. Czy taki przypadek nastąpił na Pomorzu? Polski wywiad zawiadomił sojuszników, że była to zwykła operacja sabotażowa, niezwiązana z osobą Hitlera. Lecz udana akcja nasunęła brytyjskiemu SOE, czyli Zarządowi Operacji Specjalnych, pomysł zaatakowania fuehrera podczas podróży pociągiem, samolotem - wielkim Focke Wulfem FW 200 lub opancerzonym mercedesem. Z powodu doskonałej ochrony pojazdów, a zwłaszcza ich głównego pasażera, te plany spaliły na panewce. Specjaliści z SOE zaczęli wtedy rozważać szanse zlikwidowania przywódcy Trzeciej Rzeszy w pobliżu jego rezydencji "Berghof" w Alpach Bawarskich. Zamachu miał dokonać snajper przebrany w mundur niemieckiego strzelca górskiego, a pociski wypełnione rtęcią wykluczyć wszelkie szanse medyków na ocalenie postrzelonej ofiary... 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PODWODNA WOJNA CZ 3 Magazyn, 27 min, Polska, 1991 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Tematem odcinka jest przebieg Bitwy o Atlantyk.