TVP Historia Wtorek, 21.05.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 MAJA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1892 - prawykonanie opery Ruggiero Leoncavallo "Pajace"; 1921 - w decydujaca fazę weszło III Powstanie Śląskie; 1932 - Amelia Erhart samotnie przeleciała nad Atlantykiem jako pierwsza kobieta; 1981 - prapremiera sztuki Sławomira Mrożka "Pieszo"; 07:55 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 7/13 Serial sensacyjno - wojenny, 45 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński Jesień 1939 r. Aresztowany przez Harry'ego Sauera Herbert Russ, mąż Joanny, zostaje zakatowany przez niego podczas przesłuchania. W sali teatru w Szczawnie (Bad Salzbrunn), gdzie Joanna i Natalia słuchają koncertu, nasłany przez Sauera snajper ma zlikwidować Joannę. Zamach nie udaje się, gdyż do teatru przybywa admirał Canaris, aby poinformować Joannę o śmierci jej męża. Ostrzega, że musi ona natychmiast wyjechać do Szwajcarii. Szef RSHA, Heydrich, jest wściekły, że Sauer zamordował cennego świadka. Za karę odsyła go do służby w dalekim Berlinie. Marzec 1945 r. Natalia torturowana przez Beera decyduje się podjąć współpracę i wysyłać spreparowane depesze. Globcke sprawdza, czy nie ukrywa w tekście sygnału alarmowego. Nie odnajduje żadnego, ale jego ocena jest myląca. W Paryżu, gdzie odbierane są depesze od Natalii, Joanna niepokoi się brakiem łączności. Szef łączności uspokaja ją, że nie oznacza to, iż stało się coś strasznego. Compaigne i Czerny docierają do Remagen, gdzie wojska amerykańskie przechwyciły most na Renie i tamtędy wjeżdżają do Niemiec. Szef kryptologów, prof. Kunze, uzyskuje zgodę na dotarcie do archiwów w podziemiach zamku Książ, gdzie może być depesza poszukiwana przez Jorga, której szyfr ma umożliwić uruchomienie "Aparatu". Jorg wybiera się w podróż do Książa, lecz przy wyjściu z zamku zatrzymuje go Globcke i zaprasza na obiad. Oświadcza, że zdobył dowody na to, że jest szpiegiem. Jorg nie znajduje jednak odpowiedzi na pytanie, dlaczego Globcke go nie aresztuje. Zdaje sobie sprawę, że został włączony do gry, którą prowadzi esesman. Tylko o co w tej grze chodzi? Jorg jedzie do Książa, wiedząc, że rządzi tam Sauer, który nie zapomniał, że w 1939 r. Jorg odebrał mu więźnia, co doprowadziło do załamania jego kariery. Sauer odbiera jednak telefon od Globckego, który ostrzega, że nie wolno mu tknąć Jorga. Sauer, morfinista, nie ma zamiaru stosować się do tej rady. W narkotycznym transie szykuje się do dokonania zemsty. 09:25 HISTORIA POLSKI - PASAŻER NA GAPĘ Film dokumentalny, 57 min, Polska, 1999 Reżyseria: Robert Kaczmarek Scenariusz: Robert Kaczmarek, Andrzej Gajewski Wykonawcy: Wiesław Gołas, Stanisław Januszko, Stanisław Tym, Wojciech Młynarski, Jerzy Derfel, Aleksandra Dobrowolska Znałem Dobrowolskiego od trzydziestu lat - wspomina Stanisław Tym. - Czas spędzony z Jerzym liczy się poszóstnie, więc trzeba mówić o stu osiemdziesięciu latach znajomości. Ten człowiek jest nie do opowiedzenia. Nie ma takiej możliwości! A on byłby temu przeciwny. Czuję teraz, że Jerzy siedzi mi gdzieś na ramieniu i mówi mniej więcej tak: Stasiek! Jeżeli już rzeczywiście nie mogłeś wytrzymać i w jedenaście lat po mojej śmierci musiałeś nasładzać mi przed kamerą telewizyjną i opowiadać różne rzeczy, to przypominam ci, drogi przyjacielu, że do obrzydliwości brzydzę się sacharyną! Bogato ilustrowany materiałami archiwalnymi i ikonografią ze zbiorów rodzinnych film przedstawia sylwetkę autora, reżysera i aktora telewizyjnych i radiowych programów kabaretowych, twórcę legandarnych kabaretów "Koń" i "Owca". O Jerzym Dobrowolskim opowiadają koledzy z lat szkolnych i ze studiów, przyjaciele, współpracownicy: między innymi Andrzej Nykowski, Janusz Krasowski, Wojciech Gołas, Wojciech Młynarski, Anatol Potemkowski, Jerzy Derfel, a także żona bohatera filmu Jolanta Zykun oraz córka Ola. Ciepłe, serdeczne, choć pozbawione znienawidzonego przez Dobrowolskiego "lukru" wspomnienia bliskich i znajomych przybliżają widzom fascynującą i tragiczną postać artysty. Człowieka o nieprawdopodobnej intuicji i błyskotliwej inteligencji, kipiącego pomysłami tytana pracy i perfekcjonisty, a przy tym, jak wszyscy ludzie inteligentni - "rozpaczliwego lenia". Przewrotnego kpiarza szydzącego z absurdów rzeczywistości, wspaniałego kompana obdarzonego łobuzerskim wdziękiem, miłośnika "wina, kobiet i śpiewu" i jednocześnie twardego, nieprzejednanego wroga systemu, w którym przyszło mu żyć i pracować. Za te przekonania zapłacił wysoką cenę. Konsekwentnie i mściwie kneblowano mu usta. Wyrzucono go z telewizji, pożegnano się z nim w teatrze "Rozmaitości", odebrano skromną namiastkę dawnych realizacji - radiowy "Kabarecik Reklamowy". Pozostał mu zamknięty w brulionach "teatr wyobraźni". Gęsto zapisane zeszyty, razem z fujarką i finką zabieraną na mazurskie rejsy kajakowe, Jolanta Zykun przechowuje pod tapczanem. Wierzy, że te materiały kiedyś ujrzą światło dzienne. 10:30 SENSACJE XX WIEKU - ZAMACH NA PAPIEŻA CZ. 2 Kameralne i studyjne (widowisko), 22 min, Polska, 1998 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Druga część widowiska historycznego, wzbogaconego archiwalnymi materiałami filmowymi oraz fotografiami autorstwa Piotra Dłubaka, poświęconego zamachowi na Jana Pawła II. Rekonstrukcja wydarzeń poprzedzających zamach na papieża 13 maja 1981 roku oraz próba odpowiedzi na pytania - kim był zamachowiec Mehmet Ali Agca i jaki był udział KGB i KPZR? 11:00 SPÓR O HISTORIĘ - SOWIECKIE DEPORTACJE POLAKÓW Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Natychmiast po zajęciu wschodniej Polski jesienią 1939 roku Sowieci przystąpili do eksterminacji polskich elit. Każdy, kto potencjalnie mógł zagrażać sowieckiemu panowaniu w Polsce wschodniej, miał być zabity bądź deportowany na Syberię lub do Kazachstanu. Deportacje rozpoczęły się w lutym 1940 roku. Na wschód wywieziono rodziny urzędników, osadników wojskowych i inteligencję. Kolejne wywózki odbyły się w kwietniu i czerwcu 1940 roku oraz czerwcu 1941 roku. Szacuje się, że wywieziono od 300 tysięcy do miliona osób. 12:20 CZAS HONORU - ODC. 46 "ZNAK ROSENFARBA" Serial wojenny, 45 min, Polska, 2011 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki Krawiec szykuje oddział do akcji na poligonie. Zbierają się oddziały partyzantów. Fischerowa wypytuje Marię o pobyt w obozie. Złotnik rozpoznaje na sztabach znalezionych w magazynie znak Rosenfarba, najlepszej przedwojennej firmy złotniczej w Warszawie. Złotnik mówi Rainerowi i Brehmowi, że Rosenfarb został wywieziony do obozu i prawdopodobnie nie żyje. Reiner i Brem chcą odnaleźć żydowskiego złotnika. Zrozpaczona wiadomością o śmierci rodziców Lena wycofuje się z działalności kurierskiej. Helena wyjawia Wali, że szuka w Czerniejewie córki. Dowiaduje się od Wali, że ostatnio kilka nowych robotnic trafiło do gospodarstwa Kugla. Helena towarzyszy Heinrichowi w czasie wizyty u Kugla. Spotyka się tam z Wandą. Widzi, że córka jest ciężko chora. Przebrany w niemieckie mundury oddział wchodzi na teren obozu. Spanikowani alarmem bombowym Niemcy chowają się w schronach. Osmańska wykorzystuje sytuację i zakrada się do biura z dokumentami. Janek fotografuje wyrzutnie V 2. Dochodzi do strzelaniny. Polakom udaje się uciec, jednak Janek zostaje pogryziony przez psa wartowników. Osmańska przekazuje zdobyte w biurze szkice oddziałowi. Krawiec decyduje o pilnym przewiezieniu ich do Warszawy. Władek zawozi rannego Janka do lekarza. Kiedy sam idzie do mieszkania doktora Bieleckiego, Janek zostaje aresztowany w ulicznej łapance. Rozpoznaje go esesman ranny w zamachu na Schoebbla. Janek trafia na przesłuchanie do gabinetu Rainera. 13:15 ŻYCIE. CZ. 9. ROŚLINY (LIFE. PLANTS. (9/10)) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2009 Zdjęcia: Tim Shepherd Muzyka: George Fenton Historia roślin sięga blisko pół miliarda lat wstecz. U tych organizmów wykształciły się wyjątkowo różnorodne strategie przetrwania. Podobnie jak zwierzęta, rośliny nieustannie rywalizują o pożywienie, dążą do rozmnażania się i walczą z drapieżnikami. Stosują podstępy, a w niektórych przypadkach nawet same polują. Od zwierząt odróżnia je jednak walka o dostęp do światła. Roślina nie rozwinie się bez światła, dlatego zrobi wszystko, by uzyskać go tyle, ile potrzebuje. 14:20 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - ARCYKSIĄŻĘ FRANCISZEK FERDYNAND (ARCHDUKE FRANZ FERDINAND OF AUSTRIA) Film dokumentalny, 105 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel W tym odcinku: życie i działalność arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, bratanka cesarza Franciszka Józefa, następcy cesarskiego tronu. Franciszek Ferdynand był światowcem, podróżnikiem, oddanym rodzinie mężem i ojcem. Zginął 24 czerwca 1914 roku z rąk serbskiego zamachowca, który nie tylko śmiertelnie go zranił, ale także zabił w tym samym czasie, żonę arcyksięcia, Zofię. To wydarzenie stało się zaczynem wybuchu I wojny światowej, co w konsekwencji spowodowało rozpad dotychczasowego porządku politycznego Europy. Film nie tylko podejmuje temat jego śmierci, ale cofa nas do czasów miedzy innymi jego dzieciństwa, ukazując relacje panujące na dworze cesarskim. Podejmuje też temat ożenku z Zofią, która nie pochodziła z książęcego rodu, a to do końca życia rzucało cień na relacje Ferdynanda ze stryjem, cesarzem Austro - Węgier. Dzięki realizatorom filmu zaglądamy do wnętrz najpiękniejszych pałaców Wiednia, Pragi oraz zamku w Konopiszte, w którym znajduje się imponująca kolekcja broni. 16:20 MARZYCIELE - DĄBROWSKI OD IKACA Dysk./wywiad/debata, 20 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Marian Dąbrowski (1878 - 1958) był dziennikarzem, twórcą największego koncernu prasowego w okresie międzywojennym, posłem na Sejm w latach 1919 - 35 oraz radnym Krakowa. Pierwszy numer Ilustrowanego Kuryera Codziennego wydał w 1910 roku. W niepodległej Polsce dziennik osiągał nakład 180 tysięcy egzemplarzy i był wydawany w 11 oddziałach terenowych, w tym w Warszawie i Lwowie. Od 1927 roku siedzibą koncernu był Pałac Prasy przy ul. Wielopole 1 w Krakowie. Dąbrowski wydawał też szereg samodzielnych dodatków do IKC - a (Kurier Literacko - Naukowy, Gospodarczy, Filmowy, Ogrodniczo - Hodowlany, itd.), a także 5 osobnych tygodników. Stał się człowiekiem zamożnym, który nie szczędził pieniędzy na cele społeczne. Był jednym z fundatorów gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie, pomysłodawcą powstania Teatru Bagatela, prezesem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, amatorem i sponsorem wyścigów kolarskich, motocyklowych i samochodowych, wspierał rozwój sportu i turystyki w Zakopanem, przyczynił się do budowy zakopianki, czyli szosy z Krakowa do Zakopanego. 16:45 HISTORIA POLSKI - DO WOLNEGO ŚWIATA... Film dokumentalny, 52 min, Polska, 2007 Reżyseria: Robert Kaczmarek, Grzegorz Braun Bohaterem dokumentu jest Jan Krok - Paszkowski (1925 - 2007), pisarz, publicysta, działacz polityczny na emigracji, syn gen. Henryka Kroka - Paszkowskiego, bliskiego współpracownika marszałka Józefa Piłsudskiego. W czasie II wojny światowej brał udział w powstaniu warszawskim, po wojnie był więziony przez UB. Wyjechał do Włoch, gdzie wstąpił do II Korpusu WP, z którym ewakuował się do Wielkiej Brytanii. W latach 1952 - 1965 był pracownikiem Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium, skąd odszedł z powodu konfliktu na tle politycznym z Janem Nowakiem - Jeziorańskim. Wrócił z całą rodziną do Londynu, gdzie początkowo nie został przyjęty z ufnością. Nad Tamizą rozpoczął jednak nowy rozdział swego życia. W latach 1966 - 1985 był szefem Sekcji Polskiej Radia BBC. Pod koniec lat 80. ponownie jednak nawiązał współpracę z RWE, pełniąc funkcję doradcy dyrekcji amerykańskiej. Twórcy dokumentu skupiają się na pracy Paszkowskiego w RWE i BBC, docierając do osób, które były z nim związane zawodowo. Do RWE przyszedł 14 lipca 1952 r. , mając 27 lat. Zaczynał od pracy w dziale nasłuchu, szybko awansując najpierw do zespołu dziennika radiowego, by dalej piąć się po szczeblach kariery. W filmie mówią o nim byli współpracownicy RWE: Barbara Odojewska, dziennikarz Andrzej Świdlicki, redaktor Aleksander Menhard, z - ca dyrektora Rozgłośni Polskiej RWE Lechosław Gawlikowski oraz dyrektor Grzegorz Wierzyński. Władze polskie próbowały zwerbować Jana Kroka - Paszkowskiego, szantażując go groźbami, że będą mścić się na jego rodzinie w kraju. Z kolei jego przygoda z Sekcją Polską Radia BBC w Londynie rozpoczęła się w 1966 r. i trwała niemal 20 lat. O tym okresie życia Paszkowskiego opowiadają: Krzysztof Pszenicki i Eugeniusz Smolar, byli dyrektorzy Sekcji Polskiej Radia BBC, byli redaktorzy Stanisław Nowodworski, Lena Weston i Jerzy Jarosz oraz artysta malarz Andrzej Dzierżyński i historyk Jan Ciechanowski. Jan Krok - Paszkowski pisał analizy dla tygodnika "The Economist", znany jest też jako autor wielu książek, m. in. "Mój bieg przez XX wiek". Pisał nawet kazania dla proboszcza ze swojej parafii. Wraz z innymi pracownikami BBC ma na koncie występy kabaretowe. W stanie wojennym zaangażował się w pomoc Polakom. Przed kamerą wspominają go ponadto: żona Ewa Krok - Paszkowska, którą poznał w Londynie na zbiórce harcerskiej, i z którą przeżył 57 lat, oraz ich dzieci: córka Anna Krok - Paszkowska van der Meer i syn Andrzej Krok - Paszkowski, którzy mówią o nim jako o ciepłym i kochającym ojcu, a także bohaterze narodowym walczącym podczas II wojny światowej. Twórcy dokumentu wykorzystali również fragment wywiadu udzielonego przez samego Jana Kroka - Paszkowskiego Muzeum Powstania Warszawskiego. Bohater tamtych dni mówi o swoim udziale w powstaniu, o przedzieraniu się kanałami, o człowieku, który wtedy uratował mu życie. Ilustracją wszystkich wypowiedzi zawartych w filmie są materiały i zdjęcia archiwalne pochodzące m. in. ze zbiorów TVP, Biblioteki Narodowej, Muzeum Powstania Warszawskiego oraz z prywatnych zbiorów rodzinnych Ewy Krok - Paszkowskiej. 17:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - SZYMANY HISTORIA W TRZECH ODSŁONACH Magazyn, 22 min, Polska, 2015 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Mieszkańcy Mazur do tego przywykli, że oto nagle w najdzikszym zakątku lasu pojawiał się płot z drutu kolczastego i napis Verboten, a później Wstęp wzbroniony, że obok strzelistych sosen szumiały swym tajnym życiem leśne garnizony, po duktach warczały mocarne motory, a od czasu do czasu spod zielonej kopuły wyrwały w niebo srebrzyste maszyny. Po zakończeniu zimnej wojny wszystko ucichło, wojskowi wrócili do koszar, a przyroda wydała śmiertelną wojnę betonowi. I tylko miłośnicy historii pytają, ile z tego niecodziennego świata powinniśmy ocalić i zapamiętać. Dziś odwiedzamy Szymany, gdzie pośród lasu ukryte jest dawne wojskowe lotnisko i pas startowy używany w czasie wojny przez Niemców. Stąd niemieckie samoloty obierały kurs na polskie miasta, niosąc pożogę i śmierć. Nie bardzo wiemy, jak z takimi miejscami postępować, czy pozwolić, by pożarł je las, czy też prowadzić tu turystów i opowiadać te historie ku przestrodze. 18:55 TAJEMNICA TWIERDZY SZYFRÓW - ODC. 8/13 Serial wojenno - sensacyjny, 44 min, Polska, 2007 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz na podstawie własnej książki: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Stanisław Syrewicz Aktorzy: Paweł Małaszyński, Jan Frycz, Borys Szyc, Paweł Deląg, Piotr Grabowski, Karolina Gruszka, Anna Dereszowska, Cezary Żak, Jan Wieczorkowski, Marcin Dorociński W Książu na Jorga oczekuje Sauer, ale nie ma odwagi skrzywdzić człowieka, który przybywa tu za zgodą samego Goebbelsa. W podziemnym archiwum Jorg zaczyna poszukiwać depeszy, która umożliwi uruchomienie "Aparatu". Kiedy ją odnajduje, chowa do kieszeni. Nie może oddać jej Niemcom. Globcke każe Natalii wysłać do centrali depeszę, w której jest hasło "Orillo". Wyczerpana torturami Natalia posłusznie wykonuje jego polecenie. Joanna z ulgą przyjmuje wiadomość, że Natalia ponownie zaczęła nadawać. Jednak tknięta złym przeczuciem odkrywa, że w depeszy jest sygnał alarmowy. Domyśla się, że jej córka torturami została zmuszona do współpracy z gestapo. Zerwany został również kontakt z Jorgiem i to w chwilii, gdy do zamku Czocha zbliżają się wojska radzieckie. Brak łączności z Jorgiem może przesądzić o wyniku walki o "Aparat". W tej sytuacji maszynę mogą przechwycić Rosjanie. Groźba jest bardzo realna. Generał Zawieniagin urządza kwaterę w niemieckim zameczku blisko Czochy. Niezrażony klęską spadochroniarzy, zamierza ponowić atak. Czerny i Compaigne lecą na zwiad. Dochodzą do wniosku, że bardzo trudno będzie się dostać do dobrze strzeżonej twierdzy nad jeziorem. Muszą jednak wypełnić rozkaz. 19:50 POWIEDZ MI DLACZEGO? Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2006 Reżyseria: Małgorzata Imielska Scenariusz: Małgorzata Imielska Zdjęcia: Tomasz Tupalski Muzyka: Fiodor Korol-Borodziuk Poznali się w 1936 roku w Otwocku. Jurek właśnie został wyrzucony z drugiego już gimnazjum. W nowej szkole koedukacyjnej chłopak zwrócił uwagę na Stellę. Piękna, czarnowłosa dziewczyna o śniadej cerze wpadła mu w oko. I choć pochodzący z żydowskiej rodziny Jurek wolał Polki, zakochał się w Żydówce. Rodzice Stelli krzywo patrzyli na związek swojej uwielbianej córeczki z "warszawskim łobuzem". Ale znajomość kwitła, młodzi często spacerowali razem "aleją kochanków" - drogą z Otwocka do Śródborowa. Kiedy wybuchła wojna, Stella i Jurek, jak wszyscy polscy Żydzi, znaleźli się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. On dość szybko postanowił wstąpić do konspiracji. Znajomy, Malinowski, załatwił chłopakowi fałszywe, aryjskie papiery. Jurek wiedział, jak zmylić Niemca czy szmalcownika. Chodził sprężystym, zawadiackim krokiem, wyprostowany, z młodzieńczą bezczelnością w oczach. Wstąpił w szeregi Narodowych Sił Zbrojnych, podziemnej organizacji kładącej wielki nacisk na wartości narodowe. Niektórzy towarzysze broni Jurka, nieświadomi jego prawdziwego pochodzenia, wyrażali antysemickie uwagi i doceniali rolę Hitlera w "oczyszczaniu" Polski z Żydów. Doskonale zakamuflowany wśród nich młodzieniec nie zapomniał o Stelli. Parokrotnie pomagał jej przenieść się z miejsca w miejsce. Uratował życie dziewczynie, kiedy hitlerowcy likwidowali otwockie getto. Spotykali się potajemnie, w tajemnicy też wzięli ślub. Wkrótce jednak doszło do tragedii. Podczas jednej z akcji Jurek został schwytany przez Niemców. Nieświadoma jego losu, przerażona Stella opuściła Polskę. Po wojnie Jurek, który przeżył piekło obozów koncentracyjnych, postanowił odnaleźć żonę. Ta jednak całkiem zerwała kontakty. Zrozpaczony mężczyzna szukał jej po całej Europie, aby w końcu dowiedzieć się, że Stella ponownie wyszła za mąż i wyemigrowała ze Starego Kontynentu. Po ponad pięćdziesięciu latach dawni kochankowie i małżonkowie wspominają swoją pierwszą miłość. Dzielą ich tysiące kilometrów - Stella mieszka w Bostonie w USA, Jurek w Izraelu. On nadal nie może zrozumieć, czemu żona go opuściła i uciekła z innym. Czy uda im się zobaczyć i porozmawiać po raz pierwszy od pół wieku? 20:50 TAJEMNICZY KSIĘŻYC (THE MOON) Film dokumentalny, 57 min, Wielka Brytania, 2006 Reżyseria: Ruth Whippman W filmie zaprezentowano materiały archiwalne i zdjęcia z misji Apollo, NASA i Europejskiej Agencji Kosmicznej, wywiady z licznymi osobami na temat aktywności księżycowej oraz pełen rachunek relacji człowieka z Księżycem oraz innymi naturalnymi satelitami. Program przedstawia historię wierzeń i mitów związanych z Księżycem, a także postęp naukowy, jaki stał się udziałem ludzkości - od starożytnego kultu Księżyca, do wyścigu kosmicznego w latach 60. Obecnie fascynacja człowieka Księżycem ponownie przeżywa swój rozkwit: na pustyni Utah Towarzystwo Księżycowe wybudowało pełnowymiarowe symulacje księżycowe, a firma Space Adventures oferuje bilety na Księżyc dla super bogatych pasjonatów. 22:35 SPRAWA GORGONOWEJ Dramat, 137 min, Polska, 1977 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Bolesław Michałek, Janusz Majewski Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Stanisław Radwan Aktorzy: Ewa Dałkowska, Aleksander Bardini, Mariusz Dmochowski, Roman Wilhelmi, Andrzej Łapicki, Tadeusz Białoszczyński, Wojciech Pszoniak, Jan Englert, Stanisław Zaczyk 30 grudnia 1931 roku w willi inż. Henryka Zaremby w Brzuchowicach zamordowana została jego siedemnastoletnia córka. O morderstwo oskarżono Ritę Gorgonową, gospodynię, kochankę i opiekunkę dzieci Zaremby. Kiedy się poznali, ona miała 23, lata on 41. Rita była bez pieniędzy, bez mieszkania, a Zaremba poszukiwał bony do dzieci. Zamieszkali razem. Po kilku miesiącach zaczął się ich romans, na świat przyszła ich córka. Jednak w miarę jak dorastała pierwsza córka Zaremby, Elżbieta, stosunki między nią a boną stawały się coraz gorsze. Inżynier zresztą nie dążył do zalegalizowania swego związku z Gorgonową. W końcu Zaremba z Elżbietą postanowili, że przeniosą się razem ze Stasiem (synem) do wynajętego mieszkania we Lwowie, a Gorgonowa z córką zostanie w Brzuchowicach. Do przeprowadzki jednak nie doszło. Elżbieta została zamordowana. Gorgonową aresztowano jako podejrzaną o zabójstwo. W 1932 roku sąd we Lwowie skazał ją na karę śmierci, mimo, że nie zostały przedstawione ewidentne dowody winy. Warto dodać, że proces odbywał się pod silną presją zbulwersowanej opinii publicznej. Sprawę śledziła niemalże cała Polska. Obrońca złożył rewizję. Sąd Najwyższy wyrok uchylił i sprawa została rozpatrzono przez Sąd Okręgowy w Krakowie. Tym razem Gorgonową skazano na osiem lat więzienia, uznając, że zbrodnię popełniła pod wpływem silnego wzruszenia. Na mocy amnestii wyszła z więzienia w trzecim dniu wojny. Film Majewskiego jest odtworzeniem tych zajść, ale główny nacisk położony w nim został na przedstawienie samego procesu wytoczonego Gorgonowej. "Chcieliśmy w tym filmie podkreślić fundamentalną zasadę prawa, że do skazania potrzebne są niekwestionowane dowody winy, a jeśli ich nie ma, to oskarżonego należy uniewinnić" - powiedział reżyser w czasie jednej z dyskusji, jaka odbyła się po projekcji filmu. 01:05 SENSACJE XX WIEKU - ZAMACH NA PAPIEŻA CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1998 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Pierwsza część widowiska historycznego, wzbogaconego archiwalnymi materiałami filmowymi oraz fotografiami autorstwa Piotra Dłubaka, poświęconego zamachowi na Jana Pawła II. Rekonstrukcja wydarzeń poprzedzających zamach na papieża 13 maja 1981 roku oraz próba odpowiedzi na pytania: kim był zamachowiec Mehmet Ali Agca i jaki był udział KGB i KPZR? 01:35 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - STALINGRAD CZ 2 Magazyn, 28 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego klęsce niemieckiej pod Stalingradem. Program bogato ilustrowany archiwalnymi materiałami filmowymi. 02:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - SZYMANY HISTORIA W TRZECH ODSŁONACH Magazyn, 22 min, Polska, 2015 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Mieszkańcy Mazur do tego przywykli, że oto nagle w najdzikszym zakątku lasu pojawiał się płot z drutu kolczastego i napis Verboten, a później Wstęp wzbroniony, że obok strzelistych sosen szumiały swym tajnym życiem leśne garnizony, po duktach warczały mocarne motory, a od czasu do czasu spod zielonej kopuły wyrwały w niebo srebrzyste maszyny. Po zakończeniu zimnej wojny wszystko ucichło, wojskowi wrócili do koszar, a przyroda wydała śmiertelną wojnę betonowi. I tylko miłośnicy historii pytają, ile z tego niecodziennego świata powinniśmy ocalić i zapamiętać. Dziś odwiedzamy Szymany, gdzie pośród lasu ukryte jest dawne wojskowe lotnisko i pas startowy używany w czasie wojny przez Niemców. Stąd niemieckie samoloty obierały kurs na polskie miasta, niosąc pożogę i śmierć. Nie bardzo wiemy, jak z takimi miejscami postępować, czy pozwolić, by pożarł je las, czy też prowadzić tu turystów i opowiadać te historie ku przestrodze.