TVP Historia Niedziela, 26.05.2019 06:15 BYŁ TAKI DZIEŃ - 26 MAJA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1896 - pojawiło się pojęcie wskaźnika giełdy nowojorskiej Dow Jones; 1928 - pierwszy raz kobiety wzięły udział w igrzyskach olimpijskich; 1951 - rekwizycje komunistów w prywatnych gospodarstwach w Gryficach; 1956 - początek działalności Piwnicy pod Baranami; 06:55 ŻYCIE. CZ. 10. NACZELNE (LIFE. PRIMATES. (10/10)) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2009 Zdjęcia: Barrie Britton Muzyka: George Fenton Na Ziemi żyje ponad 350 gatunków naczelnych. Pierwsze osobniki pojawiły się ponad 65 milionów lat temu. Przez ten czas te inteligentne zwierzęta zdołały przystosować się do rozmaitych, często zupełnie odmiennych środowisk. Dłonie naczelnych mają mocny chwyt. Oczy skierowane do przodu pomagają dokładnie ocenić odległość. Obie te cechy są niezbędne dla trybu życia, który ukształtował się wśród drzew. Ale naczelne potrafią też rozwiązywać złożone problemy, wykorzystywać nowe pomysły i tworzyć długotrwałe związki i co najważniejsze, zapamiętują to, czego się nauczyły. Inteligencja pomaga naszym najbliższym krewnym stawiać czoło wielu wyzwaniom. 09:05 RYCERZE I RABUSIE - ODC. 5/7 - CZŁOWIEK W KAJDANACH Serial przygodowy, 44 min, 7 odc. , Polska 1984 Scenariusz: Józef Hen Reżyseria: Tadeusz Junak Zdjęcia: Tomasz Tarasin Muzyka: Leszek Orlewicz Występują: Tomasz Stockinger, Gustaw Lutkiewicz, Tadeusz Paradowicz, Janusz Zerbst, Bożena Adamkówna, Ryszard Dembiński, Stanisław Niwiński, Bruno O'Ya, Piotr Skarga, Anna Chitro, Barbara Horawianka, Marek Litewka, Wiesław Michnikowski, Krzysztof Luft, Jerzy Trela, Tadeusz Borowski, Jerzy Karaszkiewicz, Anna Dymna i inni Na terenie starostwa Piotra Wolskiego pojawia się tajemniczy człowiek posługujący się świetnie nożami, który jednak nie potrafi władać szablą. Paweł Zbroja zaciąga się na służbę u pani Barbary Fałęckiej - szlachcianki napastowanej przez magnata Mikołaja Tarnowskiego. Rodzi się pomiędzy nimi uczucie. Między Tarnowskim a Zbroją musi dojść do śmiertelnego starcia - obaj znaleźli się niegdyś w tej samej opresji. Magnat, wypuszczony z tatarskiej niewoli, nie wywiązał się z danego słowa, że powróci z okupem za siebie i pozostałych jeńców. Paweł zabija Tarnowskiego i wraca do Tatarów z wyegzekwowanym okupem. 10:15 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - NA HUCULSKIM SZLAKU Magazyn, 24 min, Polska, 2018 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W kolejnym odcinku Karol Okrasa zabierze widzów do Stadniny Koni Huculskich w Regietowie obok Wysowej. To punkt wyjścia do przygotowania potraw wykorzystujących składniki kuchni huculskiej i łemkowskiej. Przed II wojną światową karpaccy górale, tacy jak Huculi, Bojkowie czy Łemkowie zamieszkiwali obszar II Rzeczpospolitej. Ich kuchnia była niesamowicie uboga z uwagi na ciężkie warunki w jakich zamieszkiwali. Na przednówku często jedynym produktem, który trafiał do garnka była pokrzywa. A najbardziej znanym huculskim przysmakiem była tzw. kulesza - mamałyga, czyli kaszka kukurydziana z bryndzą. Mało znany jest fakt, że na południowo - wschodnich kresach dawnej Polski kukurydza była powszechnym produktem, choć w centralnej Polsce była prawie nieznana. Wykorzystując tradycyjne huculskie składniki Karol przygotuje trzy dania: 1/ placki ze śledziem i sosem z palonej papryki, 2/ gulasz z pokrzywy, pieczarek i kapusty, 3/ tatar z ugniecionej jak pod końskim siodłem wołowiny z placuszkami z kaszki kukurydzianej. 10:50 AFRYKA - CZ. 3. KONGO (AFRICA, EYE TO EYE WITH THE UNKNOWN) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2013 W trzecim odcinku serialu o Afryce ekipa filmowa BBC Worldwide wyrusza do Konga. Kongo to centrum Afryki i zarazem sam środek gęstych tropikalnych lasów deszczowych o powierzchni pięciu milionów kilometrów kwadratowych. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że w tej opustoszałej i złowrogo cichej krainie niełatwo żyć. Tymczasem to właśnie tu występuje największe nagromadzenie zwierząt w Afryce. W takim świecie zwierzęta muszą wykorzystywać każdą okazję. Wokół panuje zaciekła i nieustająca rywalizacja. Nawet las broni się za pomocą kolców i trujących soków. Tu każdy organizm walczy o swoje miejsce w środowisku. W Kotlinie Konga na powierzchni jednego hektara może rosnąć tysiąc drzew. W walce o przestrzeń niektóre wyrastają ponad 60 metrów nad ziemię w zaledwie kilkadziesiąt lat. W takiej dolinie może rosnąć blisko tysiąc gatunków drzew. Korony drzew prawie się nie dotykają, jakby każda z roślin szanowała przestrzeń sąsiedniej. Największy drapieżnik w lesie - pyton skalny - ma pięć metrów długości, waży sto kilogramów. Swoje cztery tysiące mięśni wykorzystuje do wyciskania życia z ofiar. Lasy Kotliny Konga to zielone płuca Afryki. Wykorzystując światło słoneczne do budowy tkanek, drzewa uwalniają tlen i parę wodną do atmosfery. Lasy Konga to najbogatsza, ale i najbardziej gwałtowna kraina Afryki. Małe strumienie łączą się, tworząc wielkie rzeki Afryki Środkowej, którymi spływa ku zachodowi ponad 450 miliardów litrów wody deszczowej. Na skraju środkowego płaskowyżu woda nabiera prędkości i tworzy olbrzymie spienione kaskady. Wodospad Kongou przebija się przez najbardziej dziewicze lasy Afryki. Dorzecze Konga odwadnia obszar wielkości Indii, niosąc wodę w kierunku Atlantyku. Im bliżej wybrzeża, tym szersze stają się rzeki, redukując powierzchnię lasów. Nie tylko woda toruje sobie drogę przez las. Niektóre zwierzęta - ssaki, ptaki i owady - też to potrafią. Utworzyły sieć szlaków, które, przecinając obszary nizinnych lasów, ciągną się tysiącami kilometrów we wszystkich kierunkach. W następnym odcinku ruszamy na południe Afryki. 11:50 JEDWABNY SZLAK - 2/3 (THE SILK ROAD) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2016 Fascynująca opowieść o historii szlaku handlowego, który odmienił świat. A wszystko zaczęło się od jednego towaru - materiału utkanego z kokonu pewnej ćmy, z którego zaczęto szyć cesarskie szaty. Jedwabny Szlak mierzył ponad osiem tysięcy kilometrów i biegł z dawnej chińskiej stolicy przez mityczne miasta Azji Środkowej, Samarkandę i Persepolis, aż po Morze Śródziemne do bazarów Konstantynopola i do weneckich kupców. Od Aleksandra Wielkiego po Czyngis - - chana, cesarze i książęta zawsze chcieli go kontrolować. Warto było o niego walczyć. Przynosił nie tylko zyski materialne. Ludy, których ziemie przecinał, wymieniali towary, ale też idee i zdobycze techniki, od których później zależał byt Zachodniej Europy. Papier. Proch. Instrumenty muzyczne. Jedwabny Szlak przekraczał granice, umożliwiał kontakt między różnymi kulturami, ale rodził też konflikty. W drugim odcinku nasz przewodnik dr Sam Willis dociera do Azji Środkowej, w sercu Jedwabnego Szlaku, miejscu ciągłych podbojów, migracji ludów i upadku całych miast. Tej części Jedwabnego Szlaku Europa często nie dostrzegała, a być może najwięcej jej zawdzięcza. Pozna ostatnich żyjących Sogdyjczyków, którzy niegdyś handlowali od Morza Śródziemnego po Morze Chińskie. Poszuka też śladów ich kultury. Zachwyci się miastem zbudowanym przez tysiące niewolników dla jednego z największych pogromców na świecie. Odwiedzi też szkoły w miastach na Jedwabnym Szlaku, w których narodziła się współczesna matematyka i astronomia. 12:55 ŚWIAT Z LOTU PTAKA - ODC. 2. AFRYKA (EARTHFLIGHT) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2012 Serial dokumentalny BBC. Marzymy, by jak ptak wznieść się na skrzydłach ku niebu. Ziemia widziana z góry jest bardziej niezwykła, niż nam się wydaje. Dziś możemy przyjrzeć się jej inaczej, z ptasiej perspektywy. Przed nami wędrówka po całym świecie, pełna niezwykłych wydarzeń, wielkich wyzwań i zasłużonych nagród. W części drugiej ekipa filmowa odbywa podróż do Afryki. Na południowym jej krańcu, obserwując majestatyczną Górę Stołową, symbol Kapsztadu, nie sposób nie dostrzec oznak niezwykłego poruszenia w wodach z dala od brzegu. Pod wodą dochodzi do wielkiego zgromadzenia. Ptaki najwyraźniej coś o tym wiedzą. To głuptaki przylądkowe, które są inteligentne i ciekawskie. Działają w zespole. Małe grupy rozrzucone po oceanie wypatrują znaków, które mogłyby doprowadzić je do celu. Obserwują humbaki, które szukają tej samej zdobyczy. Głuptaki są jakby oczami delfinów. Z góry widzą to, czego delfiny nie dostrzegą wśród fal. Ławica sardynek to wielka uczta. Delfiny atakują ją od dołu. Rozbijają ławicę i podprowadzają ryby pod powierzchnię. Tu głuptakom łatwiej wyłapywać małe ryby. O lądowych mieszkańcach Afryki najwięcej wiedzą sępy afrykańskie. Te sprytne padlinożerne ptaki całymi godzinami szybują w powietrzu, obserwując zachowanie innych zwierząt. Lwy i sępy żyją w niełatwym przymierzu. Szpiegują się wzajemnie, by dotrzeć do posiłku. Poznamy również bieliki afrykańskie, marabuty afrykańskie, uchatki karłowate, bociany białe, jaskółki. 17:10 WOJOWNICY CZASU - NAPOLEON Z NAMI, CZYLI LIDZBARK WARMIŃSKI 1807 Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan W marszu na wschód wojska Napoleona wkroczyły w 1807 roku na dzisiejsze ziemie polskie. Pod Heilsbergiem, dzisiejszym Lidzbarkiem Warmińskim miała wówczas miejsce bitwa stoczona pomiędzy armią Boga Wojny a korpusami rosyjskimi oraz pruskimi. Ta nierozstrzygnięta taktycznie bitwa o parę dni zaledwie poprzedziła bitwę pod Frydlandem, w której Napoleon odniósł już bezdyskusyjne zwycięstwo i zakończył kampanię. Jej finałem było zawarcie pokoju w Tylży, niekorzystnego dla cara Aleksandra. Dzięki zapisom traktatu pojawiła się możliwość powołania do życia Księstwa Warszawskiego, co obudziło w Polakach kolejne złudne nadzieje na odrodzenie Polski. 17:45 DROGI WOLNOŚCI - ODC. 6 - KOBIETA IDEALNA Serial historyczno-obyczajowy, 52 min, Polska, 2018 Reżyseria: Maciej Migas Scenariusz: Hanna Probulska - Dzisiów, Stanisław Krzemiński, Joanna Wojdowicz Aktorzy: Paulina Gałązka, Katarzyna Zawadzka, Julia Rosnowska, Adam Cywka, Izabela Kuna Sierpień 1920. Trwa wojna polsko - bolszewicka. Szymon naraża swoje życie pod Warszawą. Redakcja Iskry organizuje zbiórkę broni dla ochotników. Nawet Emilia Biernacka przekazuje wnuczkom broń powstańczą na ten cel. Henryk Dembiński przesyła Dosterowi szczotkę pierwszego numeru "Kobiety Idealnej". Usypia tym czujność redakcji. Nikt się nie spodziewa artykułu, który wychodzi na łamach nowego dodatku do IKC, szkalującego przeszłość Biernackich. Kiedy Michał Górski wpada na pomysł, jak załatwić autora artykułu, Alina jest przeciwko: brzydzi się takimi metodami. Marynia wbrew siostrze bierze się do działania i przekazuje informacje babce. Anna i Ignacy spędzają ze sobą czas w Lanckoronie. Dla obojga staje się jasne, że nic ich już nie łączy. Anna zdobywa się na odwagę, by wykrzyczeć Ignacemu prawdę o ojcu Józefki. 18:50 JÓZEF CZAPSKI - ŚWIADEK WIEKU 1896 - 1993 (JÓZEF CZAPSKI - ŚWIADEK WIEKU 1896 - 1993) Film dokumentalny, 58 min, Francja/Polska, 2014 Reżyseria: Andrzej Wolski Scenariusz: Andrzej Wolski Zdjęcia: Stephane Rossi, Wiktor Owlasiuk, Andrzej Wojciechowski, Larissa Kabernik Wykonawcy: Józef Czapski Film o Józefie Czapskim - malarzu, rysowniku publicyście, współzałożycielu i współredaktorze paryskiej "Kultury". Hrabia Józef Czapski herbu Leliwa urodził się w roku 1896 w Pradze, zmarł zaś w 1993 w Maisons - Laffitte, we Francji. Malarz, rysownik, pisarz, eseista, krytyk, ale też i wielki człowiek czasów, w których przyszło mu żyć. Żołnierz, odznaczony Orderem Virtutti Militari za udział w wojnie polsko - bolszewickiej, więzień obozów jenieckich ZSRR podczas II wojny światowej, żołnierz Armii Andersa, major Wojska Polskiego poszukujący "zaginionych" polskich oficerów, ofiar katyńskiej zbrodni. Współtwórca paryskiej "Kultury", intelektualista, który na swej drodze spotkał wybitne postaci swoich czasów: Andersa, de Gaulle ' a, Achmatową, Camusa czy Malraux. Swoją pasję artystyczną realizował, studiując najpierw w Warszawie, a później na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie dołączył do grupy tzw. kapistów - pełnych entuzjazmu i otwartych na świat młodych malarzy, którzy w 1924 r. założyli tzw. Komitet Paryski, który umożliwił im artystyczną ekskursję do światowej stolicy sztuki. Wraz z Janem Cybisem, Zygmuntem Waliszewskim i Arturem Nacht - Samborskim zamieszkał na kilka lat w Paryżu, chłonąc francuski postimpresjonizm, by później przenieść te doświadczenia na polski grunt. Do Francji powrócił w 1946 r. , stając się znaczącą postacią paryskiej "Kultury", z którą związany był aż do śmierci, również przez fakt zamieszkania w domu w Maisons - Laffitte przy Avenue de Poissy 9, gdzie mieściła się redakcja pisma. Jego eseje były publikowane w znaczących tytułach francuskich, jak "Le Figaro Litteraire", "Preuves", "Gavroche" czy "Nova et Vettera". Jego twórczość to niezliczone portrety, pejzaże, kompozycje kwiatowe, martwe natury, studia postaci. W swojej pracowni na piętrze domu - redakcji przetwarzał w skupieniu najprostsze motywy z życia codziennego, poszukując dramatyzmu i ekspresji poprzez niezwykle sugestywną grę świateł i kontrastowych barw. Choć jego prace oglądać można było na wystawach we Francji, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Brazylii, Belgii i Polsce, był właściwie nieznany jako malarz, ale również jako eseista i dopiero po roku 1989 możliwe stało się zaprezentowanie jego bogatego dorobku. Jego "świadectwa" to liczne książki wspomnieniowe, ale także eseje na temat sztuki, religii i polityki. 21:05 ZNACHOR Melodramat, 127 min, Polska 1981 Reżyseria: Jerzy Hoffman Scenariusz według powieści Tadeusza Dołęgi - Mostowicza: Jacek Fuksiewicz, Jerzy Hoffman Zdjęcia: Jerzy Gościk Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Jerzy Bińczycki, Anna Dymna, Tomasz Stockinger, Bernard Ładysz, Bożena Dykiel, Artur Barciś, Andrzej Kopiczyński, Piotr Fronczewski, Piotr Grabowski, Jerzy Trela, Maria Homerska, Igor Śmiałowski, Arkadiusz Bazak, Jerzy Block, Bogusław Sochnacki "Znachora", jak żaden inny polski film przedwojenny, otacza legenda. Wpłynęła na nią niezwykła popularność książki Tadeusza Dołęgi - Mostowicza, według której został zrealizowany. Już w 1934 roku Michał Waszyński przeniósł na ekran inną powieść tego autora - "Prokurator Alicja Horn", cztery lata później zrealizował "Znachora", a w roku 1939 "Testament profesora Wilczura". Ten ostatni film po raz pierwszy zaprezentowany został w Generalnej Guberni w roku 1942, ale nie zachowała się jego żadna kopia, wiadomo jedynie, że w pierwszej scenie "Testamentu" pojawia się sam Dołęga - Mostowicz. W sumie w latach 1934 - 39 przeniesiono na ekran 10 dzieł tego pisarza i bez przesady powiedzieć można, iż miał on bardzo duży wpływ na oblicze polskiego kina lat 30. Do jego utworów sięgano także po wojnie. W 1956 Jan Rybkowski zrealizował "Nikodema Dyzmę", a w roku 1983 Stanisław Lenartowicz "Pamiętnik pani Hanki". Powodzenie wprowadzonych do szerokiego rozpowszechniania na początku lat 70. przedwojennych kinowych przebojów, takich jak "Znachor" i "Profesor Wilczur", sprawiło, że TVP nakręciła dwa seriale według utworów Dołęgi - Mostowicza - "Doktor Murek" i "Kariera Nikodema Dyzmy". W roku 1982 powstała kolejna adaptacja "Znachora" zrealizowana przez Jerzego Hoffmana z Jerzym Binczyckim w roli głównej. Opuszczony przez żonę Beatę i siedmioletnią córeczkę Marysię znany chirurg, profesor Wilczur, szuka pocieszenia w alkoholu. Zostaje ograbiony i pobity, na skutek czego traci pamięć. Po kilkunastu latach włóczęgi, pod przybranym nazwiskiem Antoniego Kosiby, osiada na wsi i zyskuje sławę jako znakomity znachor. Marysia, którą umierająca matka oddała na wychowanie właścicielce sklepu, wyrosła na piękną pannę i pracuje u swej opiekunki. Zakochuje się z wzajemnością w młodym hrabim, Leszku Czyńskim, ale jego rodzice nie zgadzają się na ślub. Do dziewczyny wzdycha też syn karczmarza, Zenek, który patrzy z zawiścią na jej znajomość z Czyńskim. Kiedy młodzi wybierają się na wycieczkę motocyklem, Zenek zastawia na nich pułapkę i oboje ulegają wypadkowi. Marysia jest umierająca. Życie ratuje jej znachor Kosiba, który kradnie potrzebne do operacji narzędzia chirurgiczne. Trafia za to do więzienia i zostaje wypuszczony dopiero po interwencji mieszkańców wsi. Tymczasem Leszek Czyński po wyjściu ze szpitala wyjeżdża na rekonwalescencję do Szwajcarii. Matka okłamuje go, że Marysia nie żyje. Hrabia wraca do kraju z zamiarem popełnienia samobójstwa na grobie ukochanej. 23:25 WIELKI TEST - WIELKI TEST. SPORTOWIEC STULECIA Kameralne i studyjne (widowisko), 82 min, Polska, 2018 Scenariusz: Konrad Smuga Wykonawcy: Sylwia Dekiert (prowadząca), Maciej Kurzajewski (prowadzący) Wygrywali najważniejsze sportowe zawody, zdobywali mistrzowskie tytuły i olimpijskie medale, bili rekordy świata i przede wszystkim spełniali swoje marzenia. A kibice dzięki nim przeżywali chwile radości i wzruszeń. W Wielkim teście przypomnimy najwybitniejszych polskich sportowców stulecia i ich największe sukcesy, rozpoczniemy też plebiscyt, w którym widzowie TVP będą mogli wybrać tego najlepszego z najlepszych. Podczas testu w studiu telewizyjnym jak zwykle na pytania odpowiadają w duetach popularni artyści, sportowcy i dziennikarze. Każdy z widzów może sprawdzić swoją wiedzę rozwiązując test online na stronie wielkitest.tvp.pl lub ściągając aplikację na smartfon. Program prowadzą Sywia Dekiert i Maciej Kurzajewski. 02:10 PONARY. NÓŻ W SERCE Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2016 Reżyseria: Bronisław Bubiak Scenariusz: Bronisław Bubiak Muzyka: Andrzej Dudek - Duerer, Maciej Karpuk Ponary. Miejsce wypoczynku, zabaw i spotkań, zaledwie 9 km kilometrów od Wilna. Podczas okupacji sowieckiej, na przełomie 1940/1941 roku, Rosjanie przeprowadzali tu rozległe prace ziemne. Nieopodal miało powstać lotnisko polowe, a w Ponarach miały być zbudowane potężne zbiorniki na paliwo lotnicze. W tym celu wykopano kilka olbrzymich dołów, o średnicy około 35 metrów i głębokości do 8 metrów. 22 czerwca 1941 roku Niemcy zajęli Wilno. Rosjanie uciekli, zostawiając niedokończoną inwestycję. Wkrótce nowy okupant stwierdził, że to idealne miejsce do eksterminacji Żydów. Pierwsze egzekucje odbyły się prawdopodobnie 10 lipca 1941 roku. Film to opowieść naocznych świadków zbrodni na Polakach, Żydach i innych narodowościach. W Ponarach Niemcy, rękoma Litwinów, tzw. szaulisów, zamordowali około 100 000 ludzi, z czego około 20 000 stanowili obywatele polscy. Z filmu dowiemy się, jakich okrucieństw dopuszczali się zbrodniarze. Opowiemy również, jaką rolę w rzezi odegrało słynne więzienie na Łukiszkach. Najwięcej informacji o samej zbrodni przekazał przedwojenny dziennikarz, Kazimierz Sakowicz, zastrzelony również przez Litwinów. Mieszkał w Ponarach, w pobliżu bazy i począwszy od 11 lipca 1941 roku, aż do 6 listopada 1943 roku, prowadził obserwację terenu i sporządzał notatki. Zapisane kartki wkładał do butelek i zakopywał w ogrodzie. Po wojnie odnaleziono część notatek. Opisy zbrodni są bardzo szczegółowe. Treść wielu notatek znajdziemy również w filmie. 03:20 WYGRAĆ Z PRZEZNACZENIEM Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2016 Reżyseria: Marek Lechowicz Scenariusz: Marek Lechowicz Zdjęcia: Michał Chojak Muzyka: Robert Chojnacki Film o ludzkich losach. O cierpieniu, upodleniu, beznadziei i śmierci. Ale też o sile, wierze w lepszą przyszłość i o dobrym losie. Prawdziwa historia grupy 733 polskich dzieci, które po deportacji na daleką północ ZSRR i Syberię znalazły swój dom w Nowej Zelandii, w Pahiatua, leżącym w południowo - wschodniej części Wyspy Północnej.