TVP Historia Czwartek, 13.06.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 13 CZERWCA.ODC. 592 Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1946 - władze PRL ogłosiły Mały Kodeks Karny; 1966 - pierwsze Międzynarodowe Biennale Plakatu w "Zachęcie"; 1997 - śmierć Bułata Okudżawy; 07:40 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 11/24 Serial historyczno - sensacyjny, 59 min, Polska, 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Zdjęcia: Antoni Wojtowicz Aktorzy: Olaf Lubaszenko, Janusz Bukowski, Cezary Pazura, Dariusz Jakubowski, Iwona Rulewicz, Jerzy Gudejko, Gustaw Lutkiewicz, Piotr Barszczak, Roch Siemianowski, Piotr Grabowski, Jerzy Nowacki, Włodzimierz Adamski, Ryszard Kotys, Jarosław Kopaczewski Chęć współpracy z polskim wywiadem zgłasza związany z Abwehrą kupiec z Gdańska August Mackett. Na poparcie swej wiarygodności dostarcza Czarkowi szkic nowej bomby, której tajemnicę zna tylko III Eskadra z Bydgoszczy i Berlin. Mackett wskazuje swego łącznika z Bydgoszczy. Jest nim Zygmunt Patchek, brat Trudy, narzeczonej kapitana Grządka, pilota III Eskadry. Podsuwając Patchkowi sfałszowane materiały Czarek z kolegami wpada na trop szpiega Abwehry "Hansa", którym jest porucznik Peltz, dowódca V strażnicy WP pod Bydgoszczą. Peltz w pułapce godzi się na podwójną współpracę. Truda z bratem opuszczają Polskę. 08:55 ZAKOCHAJ SIĘ W POLSCE - ODC. 77 ZAMOŚĆ Magazyn, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Ewa Grodzka Scenariusz: Tomasz Malkowski Zdjęcia: Jacek Banach, Jarosław Wątor Tomasz Bednarek odwiedza Zamość - miasto idealne, o którym śnili w renesansie filozofowie i architekci. Sławią je takie przydomki jak: perła renesansu czy Padwa północy. Jego nazwa pochodzi od nazwiska założyciela kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. W historii cywilizacji w pełni urzeczywistniono tylko kilka wizji miast idealnych. Dlatego Zamość jest unikatem na skalę światową. Jan Zamoyski zbudował to miasto na surowym korzeniu w niespełna 20 lat. W tym dziele wspomagał go włoski architekt Bernardo Morando. Kwintesencją Zamościa jest Stare Miasto, wyglądające wciąż jak za czasów hetmana Zamoyskiego. Przecinające się pod kątem prostym uliczki, równa wysokość zabudowy oraz szlachetne proporcje zdradzają renesansowe zamiłowanie do harmonii i porządku. Do miasta - twierdzy Zamość prowadziły niegdyś trzy bramy, a w XIX wieku dobudowane dodatkowe dwa wjazdy. Szczęśliwie wszystkie pięć zamojskich bram przetrwało do naszych czasów. Dziś stoją otworem dla wszystkich, którzy chcą tu przyjechać. A powodów jest wiele, choć koneserów sztuki i zabytków przyciąga najbardziej unikalny zespół Starego Miasta, który od 1992 roku widnieje na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. 09:25 HISTORIA POLSKI - NA KRAWĘDZI ŻYCIA Film dokumentalny, 32 min, Polska, 2009 Autor: Adam Kulik Reżyseria: Adam Kulik Muzyka: Adam Galant, Artur Giordano Wykonawcy: Mieczysława Demska-Trębacz, prof. dr Zygmunt Mańkowski, Izabella Gajewska Aktorzy: Piotr Lis Film dokumentalny o doktorze Zygmuncie Klukowskim, lekarzu ze Szczebrzeszyna na Zamojszczyźnie (pracował tam od 1919 roku do końca lat pięćdziesiątych), który napisał słynny "Dziennik z lat okupacji". Dzieło to jest dzisiaj podstawowym źródłem wiedzy o narastaniu terroru okupacyjnego w niewielkiej społeczności, składającej się - jak często na kresach bywało - w połowie z Polaków, w połowie z Żydów. Zygmunt Klukowski opisuje dzień po dniu narastanie atmosfery zagrożenia, najpierw pojedyncze mordy Niemców na Żydach, potem eskalację terroru i zagładę całej ludności żydowskiej w mieście. Atmosferę tamtych dni oddają sceny fabularyzowane z aktorem grającym dra Klukowskiego - w szpitalu, podczas pisania dziennika, w krętych uliczkach Szczebrzeszyna, na żydowskim kirkucie. Grozę czasu potęgują unikatowe zdjęcia, obrazujące znęcanie się Niemców nad zamojskimi Żydami i ostateczną ich zagładę, oraz fabularyzowane sceny (cytaty z "Powstania Zamojskiego"). Klukowski był wielkim społecznikiem i pasjonatem historii: zakładał bibliotekę w Szczebrzeszynie, muzeum w Zamościu, był redaktorem "Teki Zamojskiej". Napisał kilkadziesiąt prac nt. Zamojszczyzny, m. in. "Zbrodnie niemieckie na Zamojszczyźnie", które przetłumaczone na angielski stały się koronnym dowodem w procesie norymberskim (doktor został zaproszony do Norymbergii jako jeden z trzech! polskich świadków). W czasie wojny współpracował blisko z Armią Krajową, wielokrotnie leczył w szczebrzeskim szpitalu rannych partyzantów, np. późniejszego pisarza Zbigniewa Jakubika. Po wojnie, mimo zasług dla polskiej racji stanu, był prześladowany i więziony przez UB, które pragnęło wyłączyć doktora z życia publicznego. Ponieważ sam był postacią zbyt znaną, żeby go wyeliminować fizycznie, uczyniono to pośrednio, skazując na śmierć jego syna Tadeusza. Wyrok wykonano w 1953 roku. Ostatnio IPN ujawnił nowe, nieznane dotąd dokumenty dotyczące tej zbrodni. O Klukowskim opowiedzą m. in. prof. dr Zygmunt Mańkowski, prof. dr Jerzy Markiewicz, Izabella Gajewska - żołnierz AK, koleżanka Tadeusza Klukowskiego, razem z nim sądzona. Wykorzystaną zostaną nagrania archiwalne z wypowiedzią Stanisława Książka (szefa obwodu zamojskiego AK). Duży walor stanowią odrealnione, przesiąknięte metafizyką zdjęcia Szczebrzeszyna - miasteczka skupiającego w sobie całą esencję kresowości, z pozostałościami przedwojennej, żydowskiej architektury: synagogą, drewnianymi domami i greckokatolicką cerkwią, uratowaną przez doktora Zygmunta Klukowskiego. 10:05 HISTORIA POLSKI - EPITAFIUM DLA ORŁÓW Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2008 Reżyseria: Adam Sikorski Zdjęcia: Tomasz Smyk Czas sprawił, iż w niepamięć odeszły dwie postacie, których nazwiska onegdaj wymieniono jednym tchem: Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura. Nie dość, że życiorys każdego z nich miał cechy niezwykłości, to jeszcze razem stanowili syntezę i symbol dziejów lotnictwa II Rzeczpospolitej. Kim byli dla kilku pokoleń naszych rodaków, obrazują zdjęcia z Pola Mokotowskiego, kiedy to pokonawszy lotnicze potęgi ówczesnej Europy, wielkie firmy i wielkie sławy, powracają jako zwycięzcy Challenge 1932. Należeli do ścisłej czołówki twórców polskiego lotniczego cudu. Z poziomu kraju rozjechanego przez Wielką Wojnę, zacofanego gospodarczo, wykonali skok w obszar najnowocześniejszych ówczesnych technologii. Wystarczyło jedno dziesięciolecie. Stanisław Wigura wspólnie z Rogalskim i Drzewieckim stworzyli rodzinę samolotów RWD, śmiałością rozwiązań bijącą renomowane biura konstrukcyjne. Najsłynniejsza z nich RWD - 6 przyniosła im wielki tryumf. Kapitan Franciszek Żwirko był pilotem w I Pułku Lotniczym, instruktorem walki powietrznej, słowem praktykiem z najwyższej półki. Władze wojskowe skierowały go do pracy w środowisku młodzieżowym w Aeroklubie Akademickim. Miał wypatrywać lotniczych talentów. I tak spotkał znacznie młodszego od siebie Wigurę. Setki godzin przelatali razem. Zdobyli dziesiątki sportowych laurów. W locie na Mityng Lotniczy w Pradze opuściło ich szczęście. Zginęli 11 września 1932 roku pod Cierlikiem na Zaolziu. Polska pogrążyła się w żałobie. Dziś te postacie nader symboliczne odpłynęły w świadomości naszej dosyć daleko i z tego powodu warto je przypomnieć. 10:40 SENSACJE XX WIEKU - WYROK WYKONANO, CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 1995 Reżyseria: T Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Pierwsza część programu o kryzysie kubańskim w 1962 roku, do wybuchu którego przyczyniła się działalność Olega Pienkowskiego, pracującego w Moskwie dla wywiadu brytyjskiego. 12:20 CZAS HONORU - POWSTANIE - ODC. 11 "BRATNIA POMOC" Serial wojenny, 45 min, Polska, 2014 Reżyseria: Jan Hryniak Scenariusz: Jarosław Sokół Aktorzy: Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Jakub Wesołowski, Maciej Zakościelny Zdziesiątkowana kompania Krawca broni resztką sił domu na Czerniakowie. Niemcy przypuszczają już trzeci atak. Wszyscy wiedzą, że przy tak niewielkim uzbrojeniu powstańcy długo się nie utrzymają. Z kompanii odłącza się na chwilę Bronek, który wyrusza na poszukiwanie tajemniczego mieszkańca z domu na Wilanowskiej. W siedzibie radia, Michał znów odbiera nietypowy sygnał. Podejrzewa, że są to instrukcje dla sowieckich agentów. Namawia umierającego z bólu Słowińskiego, by spróbował odkodować szyfrowaną informację. Rainer zastanawia się, gdzie ukryć archiwum. Pabst jednak wydaje się nieobecny i prosi kolegę o cyjanek dla siebie i swojej ukochanej Hilde. 14:35 PERŁY ADRIATYKU (SECRETS OF THE ADRIATIC) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2013 Reżyseria: Michael Schlamberger Morze Adriatyckie było przez długi czas jedynym łącznikiem Europy Środkowej ze Wschodem, dlatego to małe morze stało się symbolem wspaniałego, wielkiego i egzotycznego świata. Dzięki niemu Wenecji nadano przydomek "Królowej Siedmiu Mórz". Wędrując wzdłuż wybrzeży Morza Adriatyckiego, spotkamy niezwykłe świadectwa bogactwa kulturowego tego regionu, położone w otoczeniu niesamowitych zasobów naturalnych. Bo natura tutaj jest nierozerwalnie związana z kulturą i historią: homary zamieszkują stare wraki austriackiej marynarki wojennej, sokoły skalne polują na czarne jaskółczaki nad szczytami Dubrownika, a w gajach oliwnych można znaleźć żmije piaskowe i greckie żółwie. 16:40 HISTORIA POLSKI - W KRĘGU PARYSKIEJ KULTURY Reportaż, 41 min, Polska, 1991 Autor: Halina Dębicka Program poświęcony działalności paryskiej "Kultury" oraz jej twórcy i redaktorowi naczelnemu Jerzemu Giedroyciowi. W audycji m. in: biografia założyciela "Kultury" oraz wypowiedzi m. in.: Mieczysława Pruszyńskiego, Marcina Króla, Jarosława Abramowa Newerlyego, Marka Nowakowskiego, Czesława Bieleckiego, Kazimierza Orłosia, Mirosława Chojeckiego oraz bohatera programu - Jerzego Giedroycia. 18:50 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 12/24 Serial historyczno - sensacyjny, 56 min, Polska 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Muzyka: Andrzej Trzaskowski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Jan Monczka, Tomasz Stockinger, Marta Klubowicz - Różycka, Janusz Bukowski, Miłogost Reczek, Jan Jankowski, Joanna Jankowska, Katarzyna Chrzanowska, Włodzimierz Adamski, Marek Lewandowski, Dariusz Jakubowski, Piotr Grabowski, Maciej Kozłowski, Stanisław Jaskułka, Włodzimierz Maciudziński, Maciej Orłoś, Beata Paluch, Ewa Sałacka, Alicja Jachiewicz, Danuta Kowalska, Hanna Wrycza - Polk, Magdalena Michalak, Małgorzata Wachecka, Maria Probosz, Agnieszka Robótka - Michalska i inni Agentem polskiego wywiadu zamieszkałym w Berlinie ma być rotmistrz Jerzy Osnowski, czterokrotny kawaler Krzyża Walecznych, zdobywca licznych nagród jeździeckich, hulaka na bocznym torze, znany w wojsku jako przeciwnik Piłsudskiego. Po miesiącach intensywnego szkolenia w nowoczesnych technikach wywiadowczych zdobywa I miejsce na międzynarodowym konkursie hipicznym w Sopocie, potem w Berlinie. Uzbrojony w "legendę" proniemieckiego hrabiego Nałęcza obraca się w Berlinie w najlepszych salonach, gdzie tematem kpin staje się właśnie prowincjonalny nacjonalista Hitler. Wkrótce "hrabia" nadsyła Warszawie rewelacyjne materiały. 22:05 SPÓR O HISTORIĘ - NORMANDIA Dysk./wywiad/debata, 26 min, Polska, 2014 Scenariusz: Elżbieta Szumiec -Zielińska Wykonawcy: Grzegorz Łukomski, Tadeusz Panecki, Henryk Stańczyk 70. rocznica lądowania wojsk alianckich w Normandii. (program zrealizowany w 2014 r.) 22:40 SZEROKIE TORY - BEZDOMNI ODESSY Reportaż, 25 min, Polska, 2011 Autor: Barbara Włodarczyk Inna zna najmroczniejsze zakątki Odessy. Już jako nastolatka brała narkotyki. Dwa razy siedziała w więzieniu. Jest nosicielką wirusa HIV. Kiedyś rzuciła się pod pociąg i straciła rękę, ma protezę. Dziś Inna pracuje w organizacji charytatywnej "Droga do domu". Pomaga bezdomnym dzieciom, które przyjeżdżają tu nie tylko z całej Ukrainy, ale też z Mołdawii, Rosji czy Białorusi, bo ciepły klimat i atmosfera słynnego portu nad Morzem Czarnym przyciągają jak magnes. Ich wymarzony raj zwykle jednak okazuje się piekłem. W milionowej Odessie jest co najmniej kilka tysięcy dzieci ulicy. Większość bierze narkotyki, co trzecie ma AIDS. Ukraińskie państwo nie radzi sobie z nimi, a zwykli ludzie bardziej interesują się życiem miliarderów niż biedaków. Większość odesskich dzieci ulicy to półanalfabeci. W internacie Inna ma mały pokoik, obok sal dla dzieci. Jeden z jej podopiecznych, Walik właśnie wstał, ma 10 lat. Jak większość wychowanków, trafił tu z ulicy. Pół roku wcześniej uciekł z domu. Zaczął kraść. Twierdzi, że ojczym się na niego wydzierał, a matka piła. Odesscy bezdomni przeważnie chowają się w starych zrujnowanych kamienicach lub w bunkrach. Na pomoc państwa nikt nie liczy. Inna zawiezie im jedzenie i leki. Dziewczyny, które chowają się w kamienicy, uciekły z domów, gdzie była bieda, alkoholizm i przemoc. Jedna jest częściowo sparaliżowana, druga spodziewa się dziecka. Przed zimą Inna sprawdza wszystkie możliwe miejsca kryjówek. Bo dzieciaki często zmieniają legowiska. W obawie przed milicją, skinheadami, obcymi. Do internatu Inna wraca o siódmej wieczorem. Na koniec dnia sporządza raport z patrolu. Opisuje spotkane dzieci i ich stan. Większość z nich nie ma żadnych perspektyw na przyszłość. Rzadko komu udaje się tak jak jej. Gdyby w 2003 roku nie trafiła do organizacji "Droga do domu", to - jak sama mówi - pewnie zaćpałaby się albo znów siedziała w więzieniu. Reportaż Barbary Włodarczyk jest wstrząsającą opowieścią o nieznanym obliczu Odessy. 01:10 SENSACJE XX WIEKU - WYROK WYKONANO, CZ. 1 Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 1995 Reżyseria: T Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Pierwsza część programu o kryzysie kubańskim w 1962 roku, do wybuchu którego przyczyniła się działalność Olega Pienkowskiego, pracującego w Moskwie dla wywiadu brytyjskiego. 01:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SPALIĆ LONDYN CZ. 2 Magazyn, 26 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Wykorzystano w niej materiały archiwalne. Odcinek poświęcony niemieckim przygotowaniom do zniszczenia Londynu, m.in. budowie w Eperlecques bunkrów, z których można by było wystrzeliwać rakiety V - 2 na Londyn. W bunkrze miała znajdować się fabryka paliwa oraz montownia rakiet. 02:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - GRUNWALD ODSŁONA KOLEJNA Magazyn, 22 min, Polska, 2015 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Pola Grunwaldu należą do naszej narodowej, dobrze rozumianej mitologii. Jednak historia i archeologia mają wątpliwości co do dokładnej lokalizacji pola bitwy. Nasze potoczne wyobrażenia o wielkiej wojnie z zakonem krzyżackim ukształtowali artyści. Najpierw malarz Jan Matejko, potem pisarz Henryk Sienkiewicz, wreszcie Aleksander Ford ze swym nieśmiertelnym filmem. Jednak w tym marszu pokoleń artystyczne wizje i polityczne interpretacje jednego z najważniejszych militarnych wydarzeń w historii Polski przestają wystarczać i rośnie apetyt na wiedzę rzetelnie udokumentowaną. Przyglądamy się dziś poszukiwaniom pozostałości po bitwie prowadzonym przez kolegów z Muzeum Bitwy pod Grunwaldem. Mamy nadzieję, że uda się choć trochę doprecyzować miejsce bitwy.