TVP Kultura Środa, 12.06.2019 08:35 MÓJ ATAK SERCA (MY HEART ATTACK) Film animowany, 13 min, Kanada, 2015 Reżyseria: Sheldon Cohen Scenariusz: Sheldon Cohen Film animowany Prawdziwa, choć kompletnie nieprawdopodobna, opowieść kanadyjskiego reżysera Sheldona Cohena, ostatniej osoby, po której można się było spodziewać rozległego zawału serca. 09:05 PANNA NIKT Dramat, 98 min, Polska/Niemcy 1996 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Radosław Piwowarski Zdjęcia: Krzysztof Ptak Muzyka: Andrzej Korzyński Występują: Anna Wielgucka, Anna Powierza, Anna Mucha, Stanisława Celińska, Jan Janga Tomaszewski, Małgorzata Potocka, Leszek Teleszyński, Małgorzata Pieczyńska, Anna Romantowska, Adam Siemion i inni Adaptacja głośnej powieści Tomka Tryzny, uznanej przez polską krytykę literacką za jeden z najważniejszych debiutów lat dziewięćdziesiątych. Historia piętnastoletniej Marysi, która pod wpływem dwu koleżanek wyrzeka się swego kodeksu moralnego i ukształtowanych przez tradycję poglądów na życie, daje się rozmaicie interpretować. Można ją odczytywać zgodnie z wymową podtytułu ("tajemnicza podróż o dojrzewaniu") jako opowieść o bolesnej inicjacji w dorosłość lub potraktować w kategoriach filozoficznej powiastki o rozpadzie świata. Równie uprawione są interpretacje, których myślowym tworzywem będzie kontrast między naturą i kulturą, cywilizacją wiejską i miejską. Oniryczno - erotyczna warstwa "Panny Nikt" z pewnością zainspiruje freudystów, zaś wielowarstwowa narracja - zwolenników postmodernizmu. Andrzej Wajda poszedł jeszcze innym tropem. Jego adaptacja powieści Tryzny to przede wszystkim współczesny moralitet. W dziejach wchodzącej w dorosłość Marysi reżyser dostrzegł metaforę sytuacji duchowej współczesnego Polaka, który zafascynowany mirażami dobrobytu i obyczajowo - politycznej swobody zbyt pochopnie i niejako "hurtowo" rezygnuje z dotychczas pielęgnowanych wartości. Tymczasem Wajdowska "Panna Nikt" zdaje się przywoływać znane jeszcze w XIX wieku powiedzenie o zdejmowaniu kajdan razem z butami. Reżyser zdaje się za romantycznym poetą ostrzegać, że z "pawia narodów" łatwo stać się "papugą". Udziałem tej ostatniej jest śmieszność i wewnętrzna pustka, o czym tak boleśnie przekonała się Marysia. Film Wajdy to nie tylko kryptocharakterystyka dzisiejszego stanu "duszy polskiej". To także świetnie zagrana i nowocześnie zrealizowana (krótsze ujęcia, oryginalne zdjęcia) opowieść o pokusach młodości. To wreszcie pierwsza od wielu lat próba nawiązania przez reżysera autentycznego kontaktu z nastoletnim widzem. Wszak "każdy był kiedyś małą dziewczynką", jak mówił w wywiadzie twórca "Korczaka". Problem tylko w tym, czy uda się odkryć ją w sobie na nowo. Piętnastoletnia Marysia mieszka w starej wiejskiej chałupie wspólnie z ojcem, matką i licznym rodzeństwem. Kiedy jej rodzice dostają mieszkanie w bloku, dziewczynka przenosi się do miasta. Musi też zmienić szkołę. W nowej nie czuje się jednak dobrze. Jej widoczny na każdym kroku prowincjonalizm wywołuje nieustanne drwiny i szyderstwa kolegów. Uwagę Marysi szybko zwracają dwie dziewczynki. Pierwsza, Kasia Bogdańska, ma duszę artystki. Ponadprzeciętna inteligencja łączy się u niej z talentem kompozytorskim oraz cygańskim, buntowniczym stylem życia. Druga zaś, Ewa Bogdaj, imponuje nieśmiałej i zahukanej prowincjuszce niezwykłą urodą i modnymi, kosztownymi ubraniami. Przypadek sprawia, że Marysia zaprzyjaźnia się po kolei z obiema, co radykalnie zmienia jej życie i spojrzenie na świat. 11:00 CHŁOPI - ODC. 5/13 - GODY Serial obyczajowy, 50 min, Polska 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Ignacy Gogolewski, Emilia Krakowska, Jadwiga Chojnacka, Tadeusz Janczar, Kazimierz Wichniarz, Krystyna Królówna, Franciszek Pieczka, Lech Ordon, Halina Kossobudzka, Bronisław Pawlik, August Kowalczyk, Wanda Łuczycka, Stanisław Milski, Mieczysław Czechowicz, Barbara Ludwiżanka Nadchodzi zima. Antek wraz z rodziną, wygnany z domu przez ojca, boryka się z kłopotami. Jego najbliższym głód zagląda w oczy, muszą sprzedać ostatnią krowę, jedyną żywicielkę rodziny. Młody Boryna podejmuje wreszcie pracę w młynie. Wkrótce jednak wda się w bójkę i skatuje do nieprzytomności jednego z robotników, który przechwalał się swoimi sukcesami u Jagny. Zbliża się Boże Narodzenie. We wszystkich domach trwają przygotowania do wieczerzy wigilijnej. 12:05 CHŁOPI - ODC. 6/13 - OGIEŃ Serial obyczajowy, 50 min, Polska 1972 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Jan Rybkowski, Ryszard Kosiński Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Adam Sławiński Aktorzy: Władysław Hańcza, Emilia Krakowska, Ignacy Gogolewski, Krystyna Królówna, August Kowalczyk, Magda Wołłejko, Jadwiga Chojnacka, Bronisław Pawlik, Irena Karel, Barbara Ludwiżanka, Tadeusz Janczar, Wirgiliusz Gryń, Aleksander Fogiel, Wiktor Sadecki, Barbara Byrska, Józef Nowak, Janusz Paluszkiewicz Antek jest gotów pogodzić się z Mateuszem, który odwołuje swoje przechwałki odnośnie do Jagny. W karczmie chłopi radzą, co zrobić, by uniemożliwić dziedzicowi sprzedaż lasu. Tymczasem w drugiej izbie Antek tańczy z Jagną tak ogniście, że cała wieś znowu "bierze ich na języki". Jagna już o to nie dba, regularnie wymyka się z chałupy na spotkania z Antkiem. Boryna domyśla się, że żona go zdradza, ale nie ma na to dowodu. We wsi pojawia się agitator Roch, który podburza gospodarzy przeciw panom. Maciej Boryna przyłapuje Jagnę z Antkiem w stogu siana. Oszalały z zazdrości podpala stóg. Kochankowie ratują się, ale wybucha pożar. 14:30 POGRABEK Film obyczajowy, 72 min, Polska 1992 Scenariusz i reżyseria: Jan Jakub Kolski Zdjęcia: Piotr Lenar Aktorzy: Mariusz Saniternik, Grażyna Błęcka - Kolska, Franciszek Pieczka, Elżbieta Dębska, Tadeusz Szymków, Lech Gwit, Ewa Kamas i inni Drugi film fabularny w dorobku Jana Jakuba Kolskiego, jednego z najoryginalniejszych polskich reżyserów współczesnych. "Pograbek" był zarazem pierwszym dokonaniem Kolskiego, które przyniosło mu niemal jednogłośne uznanie krytyki. Autor wykreował w nim bowiem swój własny, niepowtarzalny świat, który odegra tak wielką rolę w jego późniejszych filmach. Świat ten należy umiejscowić gdzieś na pograniczu surowej wiejskiej rzeczywistości i baśni, pełnej metafor i symboli. Niby sporo w nim znajomych, swojskich, często naturalistycznie ukazanych realiów, a jednak widza nie opuszcza wrażenie jakiejś bezczasowości, umowności właściwej przypowieściom i parabolom. "Pograbek" stanowi doskonały przykład tej poetyki. Jest to bowiem poruszająca opowieść o mocy miłości, której za tworzywo posłużył dramatyczny epizod z życia dwojga wiejskich "odmieńców". Są nimi tytułowy Pograbek - ociężały umysłowo mężczyzna, żyjący z pochówku koni i ludzi, oraz kulawa dziewczyna zwana "Kuśtyczką". Mimo biedy i wielu krzywd, wyrządzonych przez los, ich związek jest udany. Swoje szczęście Pograbek wyraża najpełniej, mówiąc o dymie unoszącym się z komina i witającym powracającego po pracy gospodarza. Na więcej nie pozwala mu ubogi język. Do pełni szczęścia brakuje obojgu tylko dziecka. Podejrzewając bezpłodność partnera, Kuśtyczka zaczyna mozolnie ciułać pieniądze, by kupić niemowlę od ciężarnej a płochej sąsiadki. Ta jednak w ostatniej chwili wycofuje się z "transakcji". Wówczas Pograbek zdobywa się na wielkie upokorzenie i ofiarę. Proponuje swej kobiecie zapłodnienie przez innego mężczynę. Będzie nim kowal Materka - znany miejscowy Casanova, a zarazem sprawdzony "reproduktor". Jednak chwilowe w intencjach zejście się Kuśtyczki z Materką przedłuża się. Wreszcie pewnego dnia wracającego do domu Pograbka nie wita już dym z komina. Jednym z największych walorów filmu jest gra aktorów, zwłaszcza kulejącej i pobrzydzonej Grażyny Błęckiej - Kolskiej, "najpiękniejszego w całej wsi" Tadeusza Szymkowa oraz Tadeusza Saniternika, oszczędnymi środkami ukazującego przejmujący dramat swego bohatera. Urody dodaje filmowi także wyjątkowo "czułe" sportretowanie przyrody jako tła dla działań postaci. 15:55 MAŁA WIELKA MIŁOŚĆ Komedia romantyczna, 109 min, Polska 2008 Scenariusz i reżyseria: Łukasz Karwowski Zdjęcia: Arkadiusz Tomiak Muzyka: Piotr Komorowski Aktorzy: Agnieszka Grochowska, Joshua Leonard, Agnieszka Pilaszewska, Mikołaj Grabowski, Marcin Bosak, Łukasz Simlat, Anna Guzik, Maciej Kowalewski, Maciej Wierzbicki, Agnieszka Wielgosz, Marcin Perchuć, Reedbad Klijnstra Kinowy przebój Łukasza Karwowskiego cieszył się zainteresowaniem widzów, ale także uznaniem krytyki. W 2008 r. "Mała wielka miłość" zdobyła "Srebrny Bilet" - Nagrodę Stowarzyszenia Kina Polskie. Akcja tej urokliwej opowieści romantycznej rozgrywa w malowniczych plenerach Kalifornii i w Warszawie. 29 - letni Ian Everson jest wziętym prawnikiem, mieszka w Los Angeles w pięknym domu z ogromnym tarasem i widokiem na ocean. Na podjeździe cieszy oko właściciela sportowy kabriolet najwyższej klasy. Ian pędzi beztroski żywot uwodziciela, czerpie z życia garściami, unikając jak ognia problemów i obowiązków rodzinnych. Nad jego domem sprawuje pieczę gosposia z Meksyku, dobroduszna, choć niezbyt lotna Juanita, której daleko do idealnej gospodyni. Mimo to Ian ją zatrudnia, bo sprawnie wiąże krawaty i potrafi wprawić go w dobry humor. Na Iana nagle spada wiadomość z Polski od Joanny, która podczas wakacji pracowała jako kelnerka w jednym z barów w Los Angels. Okazuje się, że uwiedziona przez Iana dziewczyna spodziewa się dziecka, a na dodatek jest nieletnia. Wkrótce przyjedzie do Stanów, by rozmówić się z przyszłym ojcem. Everson wpada w panikę, a Steve pogrąża go jeszcze bardziej, przypominając, że w Kalifornii za seksualne kontakty z nieletnią grozi surowa kara. Topiąc problemy w alkoholu, Ian rozpaczliwie szuka wyjścia z beznadziejnej sytuacji. Kompan radzi przyjacielowi, żeby pojechał do Warszawy, gdzie mieszka Joanna, i tam wyjaśnił z nią całą sprawę. Szef George Patten, choć niechętnie, ale w końcu udziela mu urlopu okolicznościowego i Ian leci do Polski. Joanna i Amerykanin spędzają ze sobą kilka fantastycznych dni. A Ian przekonuje się, że zależy mu na dziewczynie coraz bardziej. Kiedy Joanna przypadkowo słyszy jego rozmowę z sekretarką, Chloe, domyśla się, że mają romans. Robi mu scenę zazdrości. W gniewie Ian wyciąga dokument o zrzeczeniu się przez Joannę wszelkich roszczeń wobec niego, a ona - niewiele myśląc - składa swój podpis. Po burzliwym rozstaniu Amerykanin wraca do Los Angeles. W firmie okazuje się, że sprawa intratnego kontraktu nie wypaliła. Wyszło też na jaw kłamstwo Iana, który wziął kilka dni wolnego na rzekome odwiedziny chorej babci. Za nielojalność i krętactwa szef udziela mu ostrej reprymendy i żąda raportu na piśmie. Ian odchodzi z pracy. Traci wszystko: dobrą posadę, kochankę. Tymczasem w Polsce Joanna ma wypadek. 18:00 PORTRETY - AKTORKA (PORTRET ELŻBIETY CZYŻEWSKIEJ) Film dokumentalny, 71 min, Polska, 2014 Reżyseria: Kinga Dębska, Maria Konwicka Scenariusz: Maria Konwicka Zdjęcia: Radek Ładczuk Pełnometrażowy, biograficzny film dokumentalny o zmarłej w 2010 roku Elżbiecie Czyżewskiej, jednej z największych polskich aktorek, ikonie urody lat 60. Odniosła wielką karierę w Polsce, ale autorzy filmu bardziej skupiają uwagę na jej próbach zaistnienia jako aktorka w Ameryce, po nagłej emigracji do Stanów Zjednoczonych wraz z mężem, amerykańskim dziennikarzem Davidem Halberstamem. Przyjaciele i znajomi Elżbiety Czyżewskiej mówią bez upiększeń o jej nieudanym małżeństwie, o wygranej po latach walce z alkoholizmem, o próbach powrotu do Polski. To opowieść o losach aktorki na różnych etapach kariery: na szczycie, na dnie i pomiędzy. W filmie występują między innymi: Andrzej Wajda, Beata Tyszkiewicz, Małgorzata Potocka, Liliana Komorowska, Daniel Olbrychski, Michał Urbaniak, Adam Holender, Gay Talese (pisarz), Nancy Weber (pisarka), Hanna Hartowicz (założycielka Nowojorskiego Festiwalu Filmów Polskich), krytyk i profesor studiów filmowych na Columbia University Annette Insdorf, aktor Omar Sangare, Myra Paci (reżyserka), Barbara Sass - Zdort, John Guare (dramaturg), Joanna Rostropowicz - Clark (pisarka), Robert Brustein (założyciel Yale Repertory Theatre), Barbara Ungeheuer (dziennikarka). Spotkanie z Czyżewską wspomina także aktorka Meryl Streep. Tłem filmu jest impresyjnie pokazany Nowy Jork, miasto, które Czyżewska uważała za swoją drugą ojczyznę. Dokument "Aktorka" to także opowieść o życiu na emigracji, o akcencie, który uniemożliwił jej karierę w Stanach Zjednoczonych. Z relacji ludzi jej bliskich poznajemy życie i charakter Elżbiety Czyżewskiej, osoby wieloznacznej, trudnej, niezwykle inteligentnej i ambitnej, ciepłej, hojnej, towarzyskiej, ale i niemożliwej do wytrzymania, kłótliwej, samotnej. Film stawia pytania: czy Czyżewska zmarnowała swoją karierę, wyjeżdżając do Stanów w momencie, kiedy w Polsce była u szczytu sławy? Czy zmarnowała swoją szansę na karierę w Ameryce przez alkohol? Skąd wzięła się jej autodestrukcja? Skonstruowany zgodnie z zasadami fabularnymi film, krok po kroku prowadzi widza przez przypominające antyczną tragedię życie aktorki. Od Elżbiety Czyżewskiej Woody Allen dowiedział się o istnieniu Wisławy Szymborskiej, to ją Meryl Streep wspomina jako aktorskie zjawisko. Do mieszkania Elżbiety pielgrzymowano w dzień i w nocy. I to zarówno wtedy, gdy należała do establishmentu, jak i potem, kiedy w chorobie nie miała pieniędzy. Zawsze była królową, która rozdaje łaski nic w zamian nie żądając. O codziennej kawie Elżbiety w New York Public Library na 42 ulicy krążyły legendy. Zakładano się, kiedy można do niej podejść, aby nie narazić się na niełaskę. Mówiono, że najlepszy jest moment, kiedy odłoży książkę lub gazetę z zadowoloną miną. Jaka jest zadowolona mina Elżbiety Czyżewskiej, wiedzieli nieliczni. 20:20 NA WSCHÓD OD HOLLYWOOD - DOBRA ŻONA (DOBRA ŽENA) Dramat, 90 min, Bośnia i Hercegowina/Serbia/Chorwacja, 2016 Reżyseria: Mirjana Karanović Aktorzy: Mirjana Karanović, Boris Isaković, Jasna Djuricic, Bojan Navojec, Hristina Popović, Ksenija Marinković Akcja filmu toczy się w powojennej Serbii. Milena jest kobietą w średnim wieku, żoną i matką, żyjącą wygodnie w ekskluzywnej dzielnicy Belgradu. Pielęgnuje urodę, sumiennie gotuje, urządza przyjęcia i śpiewa w chórze. Oboje z mężem prowadzą beztroskie życie towarzyskie w grupie przyjaciół. Jednak stopniowo niepokojące elementy rzeczywistości przenikają do świadomości Mileny i zaburzają jej poukładany świat. Bohaterka dowiaduje się w krótkim czasie kilku nieprzyjemnych rzeczy o sobie samej i swoim mężu. Rutynowe badania wykazują, że ma guza piersi, dodatkowo pewnego dnia podczas sprzątania odkrywa taśmę wideo, stanowiącą dowód obciążający jej męża strasznymi zbrodniami wojennymi. Tajemnica ta zmieni jej życie i ją samą w nieodwracalny sposób. Przykładna gospodyni domowa i kochająca żona musi zmierzyć się teraz z realiami otaczającego ją świata i odpowiedzieć sobie na wiele trudnych pytań. 22:40 ZIEMIA, PLANETA LUDZI - ŁAP I UCIEKAJ! (GRAB AND RUN) Film dokumentalny, 86 min, KIRGISTAN/Niemcy/Hiszpania, 2017 Reżyseria: Roser Corella Od czasu uzyskania niepodległości w 1991 roku w Kirgistanie nastąpiło odrodzenie pradawnej praktyki Ala - Kachuu, polegającej na rytuałach porywania przez młodych mężczyzn wybranek serca, często wbrew ich woli. Ponad połowa kirgiskich kobiet zostaje uprowadzona i zmuszona do zamążpójścia, co wiąże się z porzuceniem przez nie nauki i pracy. Film przybliża portrety kobiet opowiadających historie swoich małżeństw, które zaczynały się od uprowadzenia narzeczonych z domu rodzinnego. 00:25 POLSKI JAZZ W TVP KULTURA - FREEYO: WOJTCZAK/MAZOLEWSKI/GOS Koncert, 45 min, Polska, 2009 Wykonawcy: Freeyo, Irek Wojtczak, Wojtek Mazolewski, Michał Gos W programie prezentujemy występ zespołu FREEYO, będący fragmentem koncertu jazzowego, który odbył się w grudniu 2009 roku w Palladium. W skład zespołu wchodzą: Wojtek Mazolewski, Irek Wojtczak i Michał Gos. Muzycy z powodzeniem łączą elementy polskiej muzyki ludowej, muzyki jidysz z free jazzem i muzyką improwizowaną. 03:20 KINO NOCNE - JEJ POWRÓT Film obyczajowy, 63 min, Polska 1975 Autor: Joseph Conrad Scenariusz i reżyseria: Witold Orzechowski Zdjęcia: Kazimierz Konrad Aktorzy: Beata Tyszkiewicz, Jerzy Zelnik, Andrzej Mrożewski, Maria Wachowiak, Lucja Kowalik, Leon Niemczyk, Andrzej Bogucki, Tadeusz Tarnowski, Jerzy Januszewicz, Mirosław Szonert, Marian Stanisławski, Jerzy Moes, Andrzej May, Henryk Rostworowski, Ewa Śnieżanka Adaptacja opowiadania "Powrót" Josepha Conrada, pomieszczonego w tomie "Opowieści niepokojące". Reżyser przeniósł akcję z Londynu końca XIX wieku do międzywojennego Krakowa. Młody, zapracowany przemysłowiec przeżywa szok, kiedy dowiaduje się o odejściu swej pięknej żony. Kolejny wstrząs przychodzi jeszcze tego samego dnia. Wiarołomna małżonka niespodziewanie wraca. Nie stara się ani przeprosić męża, ani wyjaśnić mu cokolwiek. W zamian za to obwieszcza, że nim gardzi, nienawidzi jego stylu życia i że od tej pory będzie z nim tylko "pro forma". Młody przedsiębiorca pod wpływem postępku żony postanawia zrewidować swoje dotychczasowe życie. Wnioski z jego przemyśleń nie są budujące... Pierwszą w polskiej kinematografii adaptację utworu Josepha Conrada cechuje dobra gra aktorska, interesująca próba psychologicznej analizy oraz - jak na połowę lat siedemdziesiątych - scenograficzna maestria. "Cudowne pałacowe wnętrza, boazerie, żyrandole, stylowe meble i stroje, w których kobiety są piękne do nieprzyzwoitości; pastelowe pejzaże, miękkie jakby z pogranicza snu i realności", nad którymi rozpływali się krytycy, mogą robić wrażenie także i dziś. 04:30 TAŚMY KULTURY - DELEGACJE SUKCESU Artystyczne/estradowe (widowisko), 12 min, Polska, 2018 Wielka kariera to taka, która wykracza poza granice administracyjne. Jest jak ambicja wodza, która pcha go do podbijania kolejnych terytoriów i budowania potężnego imperium. Sen o zagranicznej karierze śni się nie od dziś.