TVP Historia Poniedziałek, 16.12.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 16 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1922 - śmierć prezydenta Gabriela Narutowicza; 1944 - w locie nad Kanałem La Manche zaginął Glenn Miller, twórca najsłynniejszego Big Bandu; 1970 - Gdańsk, przed bramą Stoczni strzelano do robotników; 1981 - trwa strajk w kopalni "Wujek", w jej pacyfikacji poległo siedmiu górników; 07:15 PRZYGODY PANA MICHAŁA - ODC. 1/13 - BRAT JERZY Serial historyczno - przygodowy, 27 min, Polska 1969 Reżyseria: Paweł Komorowski Scenariusz: Jerzy Lutowski Zdjęcia: Andrzej Gronau Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Tadeusz Łomnicki, Mieczysław Pawlikowski, Bogumił Kobiela, Joanna Jędryka, Mariusz Dmochowski, Tadeusz Schmidt, Bogusz Bilewski, Marek Perepeczko, Andrzej Łapicki, Aleksander Fogiel, Wojciech Zagórski i inni Wioząc na ślub Anusię Borzobohatą, Michał Wołodyjowski zostaje napadnięty przez bandytów. Rozprawia się z nimi, ale chora Anusia umiera. Pan Michał w rozpaczy po utracie narzeczonej wstępuje do klasztoru. Podczas konwokacji Zagłoba spotyka dwu dawnych przyjaciół Wołodyjowskiego - Ketlinga i Nowowiejskiego. Od nich dowiaduje się o perypetiach pana Michała. Postanawia podstępem wyciągnąć go z klasztoru. Zagłoba dostaje się za mury zakonne. Argumenty patriotyczne nie działają na małego rycerza. Zagłoba mówi mu więc, że umierający Ketling chciałby zobaczyć go przed śmiercią. Wołodyjowski godzi się odwiedzić druha. W domu Ketlinga okazuje się, że to mistyfikacja. Wołodyjowski jest w pierwszej chwili oburzony, ale sam hetman Sobieski przekonuje go, by został wśród rycerzy. 07:50 PRZYGODY PANA MICHAŁA - ODC. 2/13 - HETMAŃSKI ORDONANS Serial historyczno - przygodowy, 26 min, Polska 1969 Reżyseria: Paweł Komorowski Scenariusz: Jerzy Lutowski Zdjęcia: Andrzej Gronau Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Tadeusz Łomnicki, Andrzej Łapicki, Mieczysław Pawlikowski, Magdalena Zawadzka, Barbara Brylska, Barbara Krafftówna, Andrzej Szalawski, Czesław Wołłejko, Marek Nowowiejski, Mariusz Dmochowski, Cezary Julski, Ludwik Benoit, Włodzimierz Skoczylas i inni Podczas przyjęcia hetman Sobieski wysyła Ketlinga do Kamieńca. Zaś od Mikołaja Potockiego dowiaduje się, że ten zamknął w lochu jego dragonów, którzy nieodpowiednio zachowywali się na ziemiach Potockiego. Sobieski wysyła więc pana Wołodyjowskiego, by uwolnił żołnierzy. Strażnikiem więźniów okazuje się dawny żołnierz Wołodyjowskiego. Otumaniony przez Zagłobę wpuszcza ich obu do uwięzionych. I oni - a zwłaszcza wachmistrz Luśnia - okazują się starymi znajomymi pana Michała. Wołodyjowski uwalnia wszystkich. Przypadkowo na leśnej drodze Wołodyjowski i Zagłoba spotykają siostrę pana Michała, stolnikową Makowiecką, i jej dwie podopieczne - panny Krzysię Drohojowską i Basię Jeziorkowską. Wołodyjowski zabiera trzy panie do domu, który Ketling przed wyjazdem powierzył jego opiece. 08:50 13 PIERWSZYCH DNI - 16 GRUDNIA 1981 Film dokumentalny, 10 min, Polska, 2006 Reżyseria: Krzysztof Kalukin Scenariusz: Barbara Madajczyk - Krasowska 16 grudnia 1981 O świcie nastąpił szturm Stoczni Gdańskiej. Słynną bramę nr 2 staranował czołg, za nim wdarły się oddziały ZOMO, które brutalnie zaatakowały strajkujących. Zomowcy używali petard i gazu, pałowali strajkujących. O przebiegu brutalnej akcji mówi ciężko pobity wówczas Zenon Kwoka (jego koledzy sądzili, że nie żyje; mieli nawet przygotowany nekrolog do wydrukowania w prasie podziemnej). Po złamaniu oporu w Stoczni Gdańskiej mieszkańcy Gdańska protestowali na ulicach. W okolicach dworca PKP i Pomnika Poległych Stoczniowców doszło do kilkugodzinnych starć demonstrantów z milicją. Funkcjonariusze użyli gazów łzawiących, armatek wodnych. Z czołgów strzelano ślepą amunicją. Walki trwały do godz. 21.00. Według komunikatu lekarza wojewódzkiego zostały poszkodowane 324 osoby, 34 z nich hospitalizowano. Szczególnie twardy opór stawili górnicy Górnego Śląska. Strajkowano w prawie wszystkich kopalniach. Od 15 grudnia ZOMO zaczęły pacyfikować kolejne kopalnie. Najbardziej zdecydowany opór stawili górnicy z kopalni "Wujek". Kiedy 16 grudnia milicja rozpoczęła szturm, rozegrały się dramatyczne sceny przed bramą kopalni. Okoliczni mieszkańcy, głównie kobiety z małymi dziećmi, usiłowali zatrzymać czołgi. Doszło do starć z ZOMO. Zasadniczy szturm rozpoczął się około południa. Z czołgów strzelano ślepą amunicją, ze śmigłowca zrzucano środki chemiczne. Zomowcy użyli granatów gazowych przeciwko górnikom uzbrojonym w kamienie, łomy, łańcuchy. Obrońcy "Wujka" unieszkodliwili czołg. W pewnym momencie z odległości kilkudziesięciu metrów w chmurach łzawiącego gazu, pluton specjalny ZOMO zaczął strzelać z ostrej amunicji. Sześciu górników zginęło na miejscu. Trzech zmarło w szpitalu, 21 otrzymało rany postrzałowe. W sumie hospitalizowano 44 osoby, rannych zostało 41 milicjantów. 09:20 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 10:15 BLIŻEJ NIEDŹWIEDZI - CZ. 1/2 (GREAT BEAR STAKEOUT) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Jeff Wilson, David Marks Dwuczęściowa opowieść o niedźwiedziach grizzly, które gromadzą się każdego roku w Ameryce Północnej, aby walczyć o partnerki, dominację i pożywienie. Filmowcy podpatrują sceny z życia kilku bohaterów w ich naturalnym środowisku. Dzięki zdjęciom z ukrytych kamer i nowoczesnemu sprzętowi widać te niebezpieczne zwierzęta z odległości kilku centymetrów. Grizzly zamieszkują głównie Amerykę Północną. Są dość duże, długość ich ciała dochodzi do ponad 3 m, a masa do 700 kg. Na szczęście ten niedźwiedź jest wszystkożerny, odżywia się głównie pokarmem roślinnym, padliną, drobnymi zwierzętami, poluje także na większe ssaki. Zazwyczaj ponad 100 tysięcy niedźwiedzi grizzly przemierzało zachodnią część Ameryki Północnej, od ubogich terenów Arktyki aż po góry i wyżyny centralnego Meksyku. Obecnie północnoamerykańskie niedźwiedzie grizzly spotkać można jedynie w Kolumbii Brytyjskiej oraz w rejonie Parku Narodowego Yellowstone i na Alasce. 11:15 RODZINA POŁANIECKICH - ODC. 6/7 ZDRADA Serial obyczajowy, 81 min, Polska 1978 Reżyseria: Jan Rybkowski Scenariusz: Andrzej Mularczyk, Bożena Hlebowicz na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza "Rodzina Połanieckich" Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Anna Nehrebecka, Andrzej May, Andrzej Chrzanowski, Teresa Lipowska, Jan Englert, Czesław Wołłejko, Bronisław Pawlik, Ewa Żukowska, Ewa Szykulska, Anna Milewska, Andrzej Seweryn, Leonard Pietraszak, Alicja Jachiewicz, Lucjan Fogiel, Andrzej Precigs i inni Lato przynosi wiele wydarzeń w życiu zaprzyjaźnionych rodzin. Marynia spodziewa się dziecka, stary pan Pławicki oddaje się uciechom wielkomiejskiego życia. Stanisław Połaniecki zostaje pewnej nocy z powabną Teresą Maszkową pod nieobecność pana domu. Po tej przygodzie pozostaje jednak Połanieckiemu niesmak i wyrzuty sumienia. Dochodzi do tragedii; Ignacy Zawiłowski, poeta, zarabiający jako kancelista u Połanieckiego, zastaje swą narzeczoną, pannę Castelli, w ramionach bawidamka, pana Kopowskiego. Młody człowiek strzela do siebie z rewolweru. 12:50 ŚMIERĆ JAK KROMKA CHLEBA Dramat społeczno - polityczny, 116 min, Polska 1994 Scenariusz i reżyseria: Kazimierz Kutz Zdjęcia: Wiesław Zdort Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Janusz Gajos, Jerzy Trela, Jerzy Radziwiłowicz, Mariusz Benoit, Roman Gancarczyk, Jan Peszek, Ryszard Jasiński, Przemysław Branny, Szymon Kuśmider, Anna Dymna, Małgorzata Majewska, Teresa Budzisz - Krzyżanowska Filmowy zapis pacyfikacji kopalni "Wujek" - najtragiczniejszego epizodu stanu wojennego. Kazimierz Kutz z wielką dbałością o szczegóły zrealizował patetyczny fresk o tamtych dramatycznych wydarzeniach. Jego film, o niekwestionowanej wartości artystycznej, jest też swoistym hołdem dla odwagi i determinacji górników, którzy nie zawahali się oddać życia za ideały Sierpnia. Katowice, noc z 12 na 13 grudnia 1981 roku. Jednostki wojskowe zajmują strategiczne punkty miasta. Niebawem generał Jaruzelski ogłosi w telewizji wprowadzenie stanu wojennego. Grupa zomowców, rozbijając związkową ochronę, wyciąga z mieszkania przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność w kopalni "Wujek". Wieść o tym szybko przedostaje się do górników. Początkowo zaskoczeni, wkrótce reagują spontanicznym protestem. 14 grudnia w zakładzie wybucha strajk. Robotnicy domagają się zniesienia stanu wojennego i uwolnienia przewodniczącego. Negocjacje z władzami kończą się fiaskiem. Wojsko, ZOMO i milicja przygotowują szturm na kopalnię. Mimo że bohaterem filmu Kutza jest zbiorowość, reżyser nie miał problemu z namówieniem do współpracy renomowanych aktorów. Wielu z nich, choć pojawia się tylko w mniejszych lub większych epizodach, zagrało na najwyższym poziomie. W pamięci pozostają zwłaszcza: wewnętrznie skupiona kreacja Janusza Gajosa jako inżyniera Miodka, Jerzy Radziwiłowicz w kluczowej roli proboszcza oraz pełen dramatyzmu i ekspresji występ Teresy Budzisz - Krzyżanowskiej odtwarzającej postać lekarki pomagającej rannym górnikom. Utrzymany w paradokumentalnej stylistyce utwór Kutza wzbudził zachwyt krytyków, przeważnie rekrutujących się z ludzi, którzy podobnie jak reżyser silnie przeżyli wprowadzenie stanu wojennego. "Śmierć jak kromka chleba" wciąż pozostaje jednym z najważniejszych filmów o stanie wojennym. Przenikliwie odtwarza świadomość strajkujących, którzy ze zwykłych ludzi stają się współtwórcami mitu. Dzięki elegijnej muzyce Wojciecha Kilara, łączącej elementy śląskich melodii z kościelnym chorałem, oraz uniwersalizacji męczeństwa strajkujących, film Kutza przypomina widowisko pasyjne. Jego mottem stają się słowa z górniczej szatni: "Nie pal, zachowaj czystość". W interpretacji proboszcza nabierają one symbolicznego znaczenia: nie dopuść do siebie nienawiści, pielęgnuj wewnętrzną potrzebę wolności. Złote Grono na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie w 1994 roku. Honorowe Wyróżnienie Jury na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni w 1994 roku. 16:00 SPÓR O HISTORIĘ - KMIECIE POLSCY Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Chłopi pańszczyźniani to symbol nędzy, opresji i najniższej warstwy społecznej. Czy sytuacja chłopów zawsze była tak trudna? Jak doszło do utraty niezależności przez warstwę ludzi żyjących z uprawy roli? Kiedy i w jaki sposób wolni kmiecie stracili wolność i niezależność ekonomiczną? Kmieć, czyli kto? Nie oznaczał dawniej, tak jak dziś chłopa, a utworzony został z szeroko rozpowszechnionego w wiekach średnich łac. słowa comes, comites. Króla czy księcia miała otaczać starszyzna comite, więc w wyrazie tym mieściło się pojęcie każdej starszyzny dygnitarskiej. W czasach, gdy nie było folwarków, a więc i szlachty folwarcznej, a tylko rycerstwo drużyn książęcych, z którego potem wyrosła szlachta przez nadanie ziemi, "kmieciami" zaczęto nazywać starszyznę wiejską, rolniczą i ziemiańską. To pojęcia starszeństwa określanego tym wyrazem słychać w pieśni Bogarodzica - "Adamie, ty Boży kmieciu, Ty siedzisz u Boga w wiecu". Wyraz "chłop" odpowiada w pierwotnym znaczeniu ściśle łac. vir, homo, stąd "chłopi" oznaczało tyle samo, co homines w łacinie średniowiecznej, tj. ludzie będący pańską własnością, poddani. (tyle Gloger i Encyklopedia staropolska). Kmiecie byli wolni. Jaka była ich pozycja społeczna w państwie pierwszych Piastów? Jaki rodowód mieli Piastowie? Kim byli kmiecie piastowscy? Rolnicy, ale uzbrojeni. Jakiemu prawu podlegali? Do czasów Kazimierza Wielkiego obowiązek uczestniczenia w wojnie spadał na wszystkich, którzy jakikolwiek kawałek ziemi uprawiali. Podlegali tzw. "prawu rycerskiemu". Stan ten jednak musiał ulec przeobrażeniu wobec dążności Piastów do wytworzenia rycerstwa zawodowego, na wzór zachodniej Europy. Kiedy sytuacja kmieci zaczyna się zmieniać? Proces tracenia wolności osobistej (teoretycznie kmiecie i chłopi wolność osobistą mieli aż końca XV wieku) i ekonomicznej. Kiedy i w jaki sposób kmiecie/chłopi przestali podlegać sądownictwu królewskiemu, a przeszli pod jurysdykcję dziedzica? Kiedy możemy mówić o chłopie pańszczyźnianym, jakie miał prawa, a jakie obowiązki. Przyczyny zmian statusu kmieci. Zmiany w warunkach życia kmieci i chłopów na przestrzeni kilku wieków - jak mieszkali, co jedli, jak wygladało ich życie codzienne. 16:40 HISTORIA POLSKI - NIEZWYKŁE DWUDZIESTOLECIE. HISTORIA GOSPODARCZA II RP - KOLEJ LINOWA ODC. 5 Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2018 Reżyseria: Robert Kaczmarek Piąty odcinek z serii to opowieść o budowie kolei linowej na Kasprowy Wierch. Kolej ta była ukochanym dzieckiem ówczesnego wiceministra komunikacji Aleksandra Bobkowskiego, który, mimo licznych protestów i kontrowersji, doprowadził do jej powstania. Zbudowana na przełomie 1935 i 1936 roku, w rekordowym tempie sześciu i pół miesiąca, kolej linowa przyczyniła się do wzrostu turystyki w Tatrach i wielkiego rozwoju sportów zimowych w naszym kraju. Ta niezwykle nowoczesna, jak na owe czasy, konstrukcja sprawiła, że Zakopane z modnej wśród elit tatrzańskiej wioski zmieniło się w zimową stolicę Polski. 17:15 CZAS NA DOKUMENT - LOT KULI Film dokumentalny, 24 min, Polska, 1999 Reżyseria: Jerzy Ridan Scenariusz: Jerzy Ridan Zdjęcia: Andrzej Jeziorek Wykonawcy: Tomasz Marzecki Protest przeciwko zabijaniu, przeciw używaniu broni ostrej i pocisków penetracyjnych. Dokument oparty o wydarzenia w kopalni Wujek, które miały miejsce 16 grudnia 1981 roku. Występują eksperci od broni i balistyki, lekarze, prawnicy oraz górnicy - świadkowie wydarzeń. W filmie wykorzystano dokumenty archiwalne K. W. K. Wujek oraz materiały i fragmenty filmów TVP S. A.: "Górnicy z kopalni Wujek" i "Kopalnia Wujek". 18:55 PRZYGODY PANA MICHAŁA - ODC. 3/13 - ZRĘKOWINY PANA MICHAŁA Serial historyczno - przygodowy, 27 min, Polska 1969 Reżyseria: Paweł Komorowski Scenariusz: Jerzy Lutowski Zdjęcia: Andrzej Gronau Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Tadeusz Łomnicki, Magdalena Zawadzka, Mieczysław Pawlikowski, Andrzej Łapicki, Barbara Brylska, Bogusz Bilewski, Tadeusz Schmidt, Andrzej Jurczak, Antoni Lewek Pan Michał, Zagłoba, pani Makowiecka oraz Krzysia i Basia miło spędzają czas w dworku Ketlinga. Basia zakochuje się w panu Michale, a on tymczasem adoruje Krzysię. Krzysi wydaje się, że pan Michał nie jest jej obojętny, przyjmuje więc jego wyznania miłosne. Zaręczają się i Krzysia prosi o utrzymanie tego w tajemnicy. 19:35 PRZYGODY PANA MICHAŁA - ODC. 4/13 - CZTERY SERCA Serial przygodowy, 27 min, Polska 1969 Reżyseria: Paweł Komorowski Scenariusz: Jerzy Lutowski Zdjęcia: Andrzej Gronau Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Tadeusz Łomnicki, Magdalena Zawadzka, Mieczysław Pawlikowski, Andrzej Łapicki, Barbara Brylska, Bogusz Bilewski, Tadeusz Schmidt, Andrzej Jurczak, Antoni Lewek Ketling wraca z Kurlandii do swego dworku i zastaje tam miłych gości. Między nim a Krzysią rodzi się uczucie. Nie chcąc łamać narzeczeńskiej umowy z panem Michałem, Krysia postanawia iść do klasztoru. 20:15 WIELKI GRÓB ZA CHIŃSKIM MUREM (CHINA'S MEGATOMB REVEALED) Film dokumentalny, 88 min, Wielka Brytania/USA, 2016 Reżyseria: Hugh Ballantyne Scenariusz: Nic Young Dzięki najnowszym wykopaliskom w Mauzoleum Pierwszego Cesarza Chin Albert Lin, badacz National Geographic, odkrywa nowe tajemnice grobowca pierwszego cesarza Chin. Ujawnia nieznane dotąd oblicze mitycznego władcy. Terakotowa Armia to zaledwie wierzchołek góry lodowej w Mauzoleum, które ma powierzchnię Manhattanu, i które w dużej mierze pozostało pod ziemią - aż do teraz. Milczące posągi wojowników strzegą zaskakującej i makabrycznej prawdy, której ujawnienie pisze nowe karty historii i maluje zupełnie odmienny od tego, jaki do tej pory znaliśmy obraz starożytnego świata. 22:00 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - ODKRYWANIE GUŁAGU Magazyn, 33 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Odkrywanie Gułagu. Przed Sołżenicynem świat nie miał pojęcia, jaki straszliwy sens niesie skrót GUŁag. Przez dziesięciolecia istnienia Związku Sowieckiego Zachód nie wiedział, a potem nie dawał wiary świadectwom o łagrach zagłady. Gustaw Herling - Grudziński spisał swoje wspomnienia w roku 1950, ale we Francji "Inny świat" mógł się ukazać dopiero 35 lat później. Goście: prof. Rafał Habielski, historyk, prasoznawca, autor m.in. "Życie społeczne i kulturalne emigracji" oraz prof. Włodzimierz Bolecki, pisarz, historyk literatury. Rozmawiają o tym, kiedy informacje o gułagach zaczęły docierać do opinii publicznej i w jakich okolicznościach, kto o łagry pytał i dlaczego, czyjego autorstwa były te relacje. Zastanawiają się, czy to była część sowieckiego systemu gospodarczego, czy politycznego łamania kręgosłupów. Mówią o sprzecznościach tego systemu, dyskutują, na jakiej zasadzie mógł działać, wspominają literaturę łagrową: "Wspomnienia starobielskie" Józefa Czapskiego, "Inny świat" Gustawa Herlinga - Grudzińskiego. Zastanawiają się nad niewiarą francuskich intelektualistów wobec świadectw obydwu pisarzy. Mówią, kiedy nastąpił przełom i dlaczego. Wspominają podejście naukowe i postać Michała Hellera, wieloletniego współpracownika paryskiej Kultury, autora doktoratu pt. "Świat obozów koncentracyjnych a literatura sowiecka". Omawiają mechanizm stopniowego ujawniania prawdy. Wspominają proces Wiktora Kravczenki, autora książki "Wybrałem wolność", oskarżonego o to, że był marionetką w rękach CIA i Davida Rousseta. Omawiają twórczość Aleksandra Sołżenicyna, okoliczności, w jakich trafił do łagru oraz to jak opinia publiczna dowiedziała się o jego relacji. Mówią też o bezkrytycznej wierze w działania i idee Związku Sowieckiego i kłamstwach, jakie zalewały wówczas świat. Wspominają też postać Margarete Buber - Neumann. W programie cytowane są także wypowiedzi dr Anny Marii Jackowskiej, autorki książki "Sowiety na ławie oskarżonych", archiwalne wypowiedzi Józefa Czapskiego oraz fragment opowiadania Aleksandra Sołżenicyna "Jeden dzień z życia Iwana Denisowicza". Wykorzystano także archiwa TVP, fotografie PAP, mapy gułagów oraz cytaty z prasy. 23:50 13 PIERWSZYCH DNI - 16 GRUDNIA 1981 Film dokumentalny, 10 min, Polska, 2006 Reżyseria: Krzysztof Kalukin Scenariusz: Barbara Madajczyk - Krasowska 16 grudnia 1981 O świcie nastąpił szturm Stoczni Gdańskiej. Słynną bramę nr 2 staranował czołg, za nim wdarły się oddziały ZOMO, które brutalnie zaatakowały strajkujących. Zomowcy używali petard i gazu, pałowali strajkujących. O przebiegu brutalnej akcji mówi ciężko pobity wówczas Zenon Kwoka (jego koledzy sądzili, że nie żyje; mieli nawet przygotowany nekrolog do wydrukowania w prasie podziemnej). Po złamaniu oporu w Stoczni Gdańskiej mieszkańcy Gdańska protestowali na ulicach. W okolicach dworca PKP i Pomnika Poległych Stoczniowców doszło do kilkugodzinnych starć demonstrantów z milicją. Funkcjonariusze użyli gazów łzawiących, armatek wodnych. Z czołgów strzelano ślepą amunicją. Walki trwały do godz. 21.00. Według komunikatu lekarza wojewódzkiego zostały poszkodowane 324 osoby, 34 z nich hospitalizowano. Szczególnie twardy opór stawili górnicy Górnego Śląska. Strajkowano w prawie wszystkich kopalniach. Od 15 grudnia ZOMO zaczęły pacyfikować kolejne kopalnie. Najbardziej zdecydowany opór stawili górnicy z kopalni "Wujek". Kiedy 16 grudnia milicja rozpoczęła szturm, rozegrały się dramatyczne sceny przed bramą kopalni. Okoliczni mieszkańcy, głównie kobiety z małymi dziećmi, usiłowali zatrzymać czołgi. Doszło do starć z ZOMO. Zasadniczy szturm rozpoczął się około południa. Z czołgów strzelano ślepą amunicją, ze śmigłowca zrzucano środki chemiczne. Zomowcy użyli granatów gazowych przeciwko górnikom uzbrojonym w kamienie, łomy, łańcuchy. Obrońcy "Wujka" unieszkodliwili czołg. W pewnym momencie z odległości kilkudziesięciu metrów w chmurach łzawiącego gazu, pluton specjalny ZOMO zaczął strzelać z ostrej amunicji. Sześciu górników zginęło na miejscu. Trzech zmarło w szpitalu, 21 otrzymało rany postrzałowe. W sumie hospitalizowano 44 osoby, rannych zostało 41 milicjantów. 00:10 CZAS NA DOKUMENT - LOT KULI Film dokumentalny, 24 min, Polska, 1999 Reżyseria: Jerzy Ridan Scenariusz: Jerzy Ridan Zdjęcia: Andrzej Jeziorek Wykonawcy: Tomasz Marzecki Protest przeciwko zabijaniu, przeciw używaniu broni ostrej i pocisków penetracyjnych. Dokument oparty o wydarzenia w kopalni Wujek, które miały miejsce 16 grudnia 1981 roku. Występują eksperci od broni i balistyki, lekarze, prawnicy oraz górnicy - świadkowie wydarzeń. W filmie wykorzystano dokumenty archiwalne K. W. K. Wujek oraz materiały i fragmenty filmów TVP S. A.: "Górnicy z kopalni Wujek" i "Kopalnia Wujek". 00:45 GINTROWSKI - A JEDNAK COŚ PO NAS ZOSTANIE Koncert, 55 min, Polska, 2016 Reżyseria: Jarosław Kilian Scenariusz: Paweł Sztompke, Gabriela Gusztyn-Popławska Wykonawcy: Paweł Sztompke (prowadzący), Joanna Trzepiecińska (prowadząca), Aleksandra Gintrowska, Julia Gintrowska, Justyna Steczkowska, Kasia Kowalska, Ewa Błaszczyk, Maciej Miecznikowski, Bracia Cugowscy, Krzysztof Napiórkowski, Joanna Trzepiecińska, Orkiestra Teatru Wielkiego-Opery Narodowej Pod Batutą Piotra Staniszewskiego, Piotr Staniszewski W Teatrze Wielkim - Operze Narodowej w Warszawie odbył się koncert poświęcony twórczości Przemysława Gintrowskiego, barda Solidarności oraz stanu wojennego, człowieka, który w wolnej Polsce swoim głosem i pieśnią przypominał, że nie wystarczy odzyskać wolność, trzeba jeszcze wziąć za nią odpowiedzialność. W koncercie udział wzięli m.in. Kasia Kowalska, Bracia Cugowscy, Ewa Błaszczyk, Aleksandra Gintrowska, Julia Gintrowska, Justyna Steczkowska, Maciej Miecznikowski, Krzysztof Napiórkowski oraz Joanna Trzepiecińska, która wystąpiła również w roli prowadzącej razem z Pawłem Sztompke. Po raz pierwszy wręczone zostały nagrody im. Przemysława Gintrowskiego - "Nagrody Wolności w Kulturze". Za wierność, za bezkompromisową postawę wobec własnej twórczości, za wybór drogi niełatwej i niewdzięcznej, za konsekwentne nią podążanie Kapituła przyznała Nagrodę im. Przemysława Gintrowskiego Janowi Polkowskiemu. Laureatką pierwszej edycji Nagrody im. Przemysława Gintrowskiego została Antonina Krzysztoń. Za wybitne i niezapomniane kreacje aktorskie w teatrze, filmie i telewizji; za sceniczny dramatyzm i komediową werwę; za artystyczną odwagę, siłę i wierność sobie; za dobitne "Uśmiechnij się", liryczną "Nową Warszawę" i osobistą "Atramentową" uhonorowana została Stanisława Celińska. 01:55 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 03:20 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - NARODZINY WOJNY CZ. 1 Magazyn, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka o genezie wojny poświęcona jest narodzinom niemieckiej broni pancernej.