TVP Historia Sobota, 21.12.2019 06:55 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1913 - w dodatku do dziennika "New York World" Arthur Wynne opublikował pierwszą krzyżowkę; 1927 - ruszyły Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL); 1937 - premiera pełnometrażowego filmu animowanego "Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków"; 1981 - nadal trwa strajk okupacyjny w kopalniach "Piast" i "Ziemowit"; 07:05 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - PROWANSJA (FLAVORS) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos Prowansja to niezwykle ciekawy region Francji. Liliowe pola lawendy, kobaltowe niebo, podmuch mistralu i upojne zapachy działają na zmysły jej mieszkańców i gości. Podróżni cenią Prowansję za gaje oliwne, wspaniałe zabytki i malownicze winnice, a także - za styl życia. Od Verdon po Mont Ventoux, od Forcalquier po Luberon - Prowansja to miejsce spotkań z niezwykłymi ludźmi, z kulturą i z historią. Wiosną powietrze przesycone jest wonią ziół. Kamienne domy pięknie wtapiają się w skaliste tło. Stoimy u bram Prowansji, krainy, która zapada w serce i cieszy oczy. Wąskie uliczki, stare domy, szum fontanny... w miasteczkach takich, jak to, życie płynie leniwie. Można usiąść na placu w cieniu drzewa oliwnego albo na schodkach kościoła. Każdy zakątek jest piękny i pełen harmonii. 08:05 KAZIMIERZ SIEMIENOWICZ. WIELKA SZTUKA ARTYLERII (KAZIMIERZ SIEMIENOWICZ. WIELKA SZTUKA ARTYLERII) Film dokumentalny, 39 min, Białoruś, 2017 Jest to portret wybitnego wynalazcy Rzeczypospolitej, który w połowie XVII wieku opisał w swoim traktacie "Wielka sztuka artylerii" urządzenie rakiet wielostopniowych. 08:55 SZALEŃSTWA PANNY EWY - ODC. 1 PIESKIE ŻYCIE Serial przygodowy dla młodych widzów, 50 min, Polska, 1983 Autor: Kornel Makuszyński Reżyseria: Kazimierz Tarnas Scenariusz: Kazimierz Tarnas Zdjęcia: Zdzisław Kaczmarek Muzyka: Waldemar Kazanecki Aktorzy: Dorota Grzelak, Piotr Fronczewski, Anna Seniuk, Emilian Kamiński, Ryszard Baer Serial w stylu retro, przywołujący barwne lata 30. , zrealizowany według powieści Kornela Makuszyńskiego. Z serialu jak z całej twórczości tego pisarza emanuje pogodna afirmacja życia i fascynacja urokiem "bezgrzesznych lat" dziecięcych i młodzieńczych. Zwraca uwagę szczególny klimat wykreowanego przez niego świata - idealistycznego, utopijnego, ale nasyconego liryzmem i humorem. Główna bohaterka swoim osobistym urokiem przydała wiarygodności filmowej Ewie, rezolutnej pannicy ciągle wściubiającej nos w nie swoje sprawy, trochę zwariowanej, odrobinę naiwnej, która swoim uśmiechem, serdecznością i niewzruszoną wiarą w zwycięstwo dobra zmienia życie ludzi wokół siebie. Zgorzkniałym przywraca radość, biedaków ratuje przed nędzą, kojarzynieszczęśliwie zakochanych. W perwszym odcinku Ewa, córka sławnego, lecz niezbyt zamożnego mikrobiologa, trafia pod opiekę państwa Szymbartów. Ojciec, pełen poświęcenia lekarz, wyjeżdża bowiem do Chin, by walczyć z rozprzestrzeniającą się tam epidemią cholery. Pani Szymbartowa, osoba skąpa i wścibska, tyranizuje męża i córkę. Nie wierzy "w lekarzy" i osiągnięcia medycyny, sama leczy anemiczną dziewczynkę, uciekając się do guseł i zabobonów. Ewa nie może się z tym pogodzić. Postanawia interweniować i zrobi wszystko, by chora na płuca Zosia mogła odbyć kurację w sanatorium w Otwocku. 09:55 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - OPOLSKIE POTRAWY WIGILIJNE Magazyn, 24 min, Polska, 2017 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) Tym razem Karola Okrasa zabierze widzów do Opola. To piękne miasto założone 800 lat temu przez księcia piastowskiego Kazimierza, z uwagi na swe położenie nad Odrą jest nazywane śląską Wenecją. To miejsce, w którym jak w tyglu, miesza się wiele kuchni regionalnych. Mieszały się wpływy czeskie, niemieckie, ale przede wszystkim królowała tu kuchnia śląska. Najbardziej znanym śląskim daniem jest rolada ze śląskimi kluskami i modrą kapustą. Ale wiele typowych dla regionu potraw zachowało się w tradycji wigilijnej. Trudno sobie wyobrazić opolski stół wigilijny bez tradycyjnego śląskiego kołocza, moczki, makówek czy harynek w cebulowej zołzie. Po II wojnie światowej te śląskie specjały zostały wzbogacone przez przybywających na te tereny przesiedleńców ze Wschodu, o takie potrawy jak choćby kutia. Karol Okrasa ruszy statkiem na przejażdżkę po Odrze i opowie widzom o opolskich tradycjach wigilijnych. Na płynącym przez Opole statku Karol przyrządzi dwie potrawy: kwaśną siemieniotkę grzybową, harynki w spalonej zołzie cebulowej, czyli śledzie w cebulowym sosie. 11:35 VOYAGER: MISJA BEZ KOŃCA (VOYAGER: TO THE FINAL FRONTIER) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2012 Reżyseria: Christopher Riley Sięgać gwiazd - historia długiej misji dwóch bezzałogowych sond, wystrzelonych przez NASA w 1977 r. Trzydzieści pięć lat po opuszczeniu Ziemi, prom kosmiczny Voyager jest bliski przekroczenia granicy Układu Słonecznego. Fascynujący dokument, bazujący na znakomitych materiałach filmowych i zdjęciach, znajdujących się w archiwach NASA i BBC, przedstawia spuściznę misji promu, która miała ogromny wpływ na naszą wiedzę o kosmosie. Opowiada niesamowitą historię misji, która w założeniu miała trwać pięć lat, lecz trwa do dnia dzisiejszego, oraz dwóch małych promów kosmicznych, które fundamentalnie zmieniły nasze rozumienie Układu Słonecznego. W programie zawarte są opinie naukowców, którzy pracowali nad Voyagerem lub są nim zainspirowani. Program stawia im pytanie: co dalej? 12:35 BLIŻEJ NIEDŹWIEDZI - CZ. 2/2 (GREAT BEAR STAKEOUT) Film dokumentalny, 47 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Jeff Wilson, David Marks Druga część opowieści o niedźwiedziach grizzly, które gromadzą się każdego roku w Ameryce Północnej, aby walczyć o partnerki, dominację i pożywienie. Będziemy śledzić życie kilku bohaterów w ich naturalnym środowisku. Dzięki zdjęciom z ukrytych kamer i nowoczesnemu sprzętowi zbliżymy się do tych niebezpiecznych zwierząt na odległość kilku centymetrów. Grizzly zamieszkują głównie Amerykę Północną. Długość ich ciała dochodzi do ponad 3 m, a masa do 700 kg. Na szczęście ten niedźwiedź jest wszystkożerny, odżywia się głównie pokarmem roślinnym, padliną, drobnymi zwierzętami, poluje także na większe ssaki. Zazwyczaj ponad 100 tysięcy niedźwiedzi grizzly przemierzało zachodnią część Ameryki Północnej, od ubogich terenów Arktyki aż po góry i wyżyny centralnego Meksyku. Obecnie północnoamerykańskie niedźwiedzie grizzly spotkać można jedynie w Kolumbii Brytyjskiej oraz w rejonie Parku Narodowego Yellowstone i na Alasce. 13:35 POLSKIE 100 LAT - PRZEWRÓT MAJOWY Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dancewicz Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor Od odzyskania niepodległości rządy w Polsce zmieniały się kilkanaście razy. Na początku maja 1926 roku upadł rząd Aleksandra Skrzyńskiego. Podjęto dziewięć nieudanych prób utworzenia kolejnego gabinetu. Państwu zagrażał paraliż. Duża część społeczeństwa i korpusu oficerskiego zrażona kłótniami partii politycznych, które paraliżowały pracę rządu i parlamentu, oczekiwała od Józefa Piłsudskiego wzięcia odpowiedzialności za Polskę i uchronienia jej od skompromitowanych rządów tzw. sejmokracji. Walki rozpoczęły się wieczorem 12 maja. Kilkadziesiąt godzin później w Warszawie rząd i prezydent Stanisław Wojciechowski podali się do dymisji. W historii całego międzywojennego dwudziestolecia niewiele jest równie kontrowersyjnych wydarzeń, jak przewrót Józefa Piłsudskiego, który do historii przejdzie pod mianem przewrotu majowego. 14:05 PODRÓŻE Z HISTORIĄ S.III - ODC. 33 JAK SMAKUJĄ KRESY? Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Reżyseria: Radosław Kotarski Scenariusz: Radosław Kotarski Skoro pierogi ruskie nie pochodzą z Rosji, to skąd się wzięła ich nazwa? Czym różni się barszcz ukraiński od swojej polskiej wersji? Radek Kotarski przemierza pola, restauracje i targi Ukrainy. Szuka odpowiedzi na pytanie, dlaczego o tym rejonie mówiono spichlerz Europy. Razem ze swoimi przewodnikami po kresowych smakach przygotowuje potrawy w profesjonalnej restauracji, na polu i w zwykłym domu. Pokaże też, ile słodyczy znajdziemy w połączeniu ogórków i miodu. 15:45 SPÓR O HISTORIĘ - WŁADCY POLSCY: ROZBICIE DZIELNICOWE XII W. Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2016 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Przed śmiercią w roku 1138 Bolesław Krzywousty podzielił państwo na dzielnice. Wprowadzono zasadę senioratu i pryncypatu. To najstarszy z rodu, senior i prynceps sprawował władzę zwierzchnią na terenie całego kraju wobec młodszych książąt. On także reprezentował państwo za granicą. Osiem lat po wprowadzeniu tak zwanego statutu Krzywoustego, dążący niemal od początku do usunięcia młodszych braci prynceps Władysław sam został wygnany z kraju. Obierając nowego władcę, Bolesława Kędzierzawego, złamano zasadę senioratu. W kolejnych latach słabła władza księcia zwierzchniego - pryncepsa. Po śmierci Leszka Białego, zamordowanego podczas zjazdu w Gąsawie w 1227 roku, zanika zasada pryncypatu. 17:40 MARZYCIELE - POLACY I UKRAIŃCY RAZEM Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Polska w okresie międzywojennym była krajem wielonarodowościowym, w którym Polacy stanowili od 64 do 69% populacji, a Ukraińcy około 14%, przy czym na wiejskich obszarach Kresów Wschodnich Polacy najczęściej byli w mniejszości. Od początku istnienia polskiej państwowości poszukiwano dróg porozumienia ze społecznością ukraińską. Inicjatywy współpracy w ramach wspólnego Państwa Polskiego wychodziły z dwóch stron. Zwolennikiem dialogu był m. in. urodzony w Kijowie Henryk Józewski (1892 - 1981), wieloletni wojewoda wołyński, a wcześniej (1919) członek rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej, współpracownik atamana Petlury. 18:15 WIEDŹMIN - ODC. 10/13 MNIEJSZE ZŁO Serial fantastyczno - przygodowy, 50 min, Polska 2002 Reżyseria: Marek Brodzki Scenariusz: Michał Szczerbiec Zdjęcia: Bogdan Stachurski Muzyka: Grzegorz Ciechowski Aktorzy: Michał Żebrowski, Anna Dymna, Ewa Wiśniewska, Grażyna Wolszczak, Andrzej Chyra, Maciej Kozłowski, Zbigniew Zamachowski, Michał Milowicz, Dorota Kamińska, Henryk Talar, Karolina Gruszka, Agnieszka Sitek, Maja Ostaszewska, Agata Buzek, Daniel Olbrychski Wiedźmin Geralt żegna się z Matką Nenneke i opuszcza Ellander, by odnaleźć kryjówkę dla Cirilli. Niedługo po jego wyjeździe do świątyni Melitele przybywa podstępny hrabia Falwick. Renegat grozi Nenneke, że zacznie zabijać zgromadzone w miejscu kultu elfy i targnie się na życie kapłanek, jeżeli te nie wydadzą mu Cirilli. Nie zważając na powagę Matki Nenneke i wieszczby IoliFalwick jest bliski zrealizowania swoich krwawych planów. W ostatniej chwili Ciri, chcąc ratować kapłanki, świątynię i zgromadzonych w niej uciekinierów, postanawia ujawnić się i jechać ze złym hrabią. Choć rycerze Białej Róży opuszczają Ellander, groza wciąż wisi nad miejscem kultu Melitele. Tymczasem Geralt rozprawia się z kolejnym potworem i trafia do miasteczka Blaviken. Spotyka tu znajomego maga - rezydenta, Stregobora. Czarodziej żyje w swej wieży w śmiertelnym strachu, albowiem mająca z nim stare porachunki Renfri jest już w Blaviken. Stregobor donosi Geraltowi o strasznym losie kapłanek Melitele, wymordowanych przez nieznanych sprawców. Jednocześnie błaga o obronę przed pałającą żądzą zemsty za dawne czasy Dzierzbą. Księżniczka, jak mówi magik, jest potworem w ludzkiej postaci. Przed laty Stregobor, w porozumieniu z macochą Renfri, polecił zgładzić małą dziewczynkę. Wtedy uratował ją Geralt. Teraz wiedźmin ma zgładzić dorosłą już Dzierzbę. Wiedźmin śmiało dąży do spotkania z Renfri. W karczmie ratuje z opresji najlepszego druha - barda Jaskra. Księżniczka bowiem podróżuje z bandą zabijaków, wsród których jest jeden zwany Cykada. Łotr ten wiele słyszał o szermerskiej sztuce Geralta i gorąco pragnie skrzyżować miecz z Białym Wilkiem. W nocy do izby wiedźmina zakrada się Renfri. Geralt stara się ją przekonać do poniechania zemsty na Stregoborze. Dzierzba zdaje się podzielać osąd wiedźmina. Czy jest jednak szczera? 19:15 BITWA O DOM KATOLICKI. WYDARZENIA ZIELONOGÓRSKIE 1960 ROKU. Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2017 Reżyseria: Rafał Bryll Scenariusz: Witold Głowacki Zdjęcia: Michał Pałka Keff, Jakub Kowalczyk, Piotr Nieporęcki Bitwa o Dom Katolicki. Wydarzenia Zielonogórskie 1960 roku według scenariusza Witolda Głowackiego, w reżyserii Rafała Brylla. 21:30 DEKALOG - DZIEWIĘĆ Dramat psychologiczny, 58 min, Polska, 1988 Reżyseria: Krzysztof Kieślowski Scenariusz: Krzysztof Kieślowski, Krzysztof Piesiewicz Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Zbigniew Preisner Aktorzy: Ewa Błaszczyk, Piotr Machalica, Jan Jankowski, Jolanta Piętek-Górecka, Artur Barciś, Katarzyna Piwowarczyk, Jerzy Trela Roman, z zawodu kardiochirurg, choć nie ma jeszcze czterdziestki, staje się impotentem bez nadziei wyleczenia. Wyniki badań i analiz są okrutnie jednoznaczne. Zdruzgotany mężczyzna dochodzi do wniosku, że jego udane, partnerskie małżeństwo musi się rozpaść. Hanka kocha go jednak bez względu na wszystko i nie zamierza odchodzić. W nowej, trudnej sytuacji Roman staje się obsesyjnie zazdrosny. Szpieguje żonę i przyłapuje ją in flagranti z młodym chłopakiem. Hanka wszakże przekonuje go, że wdała się w romans wyłącznie dla seksu, bez żadnych uczuciowych podtekstów. Małżonkowie dochodzą do porozumienia, decydują się nawet na adopcję. Wcześniej jednak chcą od siebie trochę odpocząć. Hanka wybiera się w góry na narty. Nie wie, że to samo zamierza uczynić jej kochanek. Roman natomiast odkrywa zamiary chłopaka i myśląc, że żona go oszukała, postanawia popełnić samobójstwo. W "Dekalogu, dziewięć", nazywanym również czasem "krótkim filmem o zazdrości", Kieślowski jak zwykle dotyka spraw drażliwych i bolesnych. Opowiada o nich wszakże z dużym taktem, dowodząc przy okazji swojej znakomitej intuicji psychologicznej. W wiarygodny sposób ukazuje paradoksalną sytuację, kiedy to małżeńska zdrada wbrew pozorom cementuje związek, choć nie bez dramatycznych perturbacji po drodze. Piotr Machalica (Roman) i Ewa Błaszczyk (Hanka), obsadzona trochę na przekór swemu wcześniejszemu emploi, dają prawdziwy koncert gry. Historia ich bohaterów w poruszający sposób nawiązuje do chrześcijańskiego rozumienia miłości, wedle którego jest ona głównie związkiem dusz, a dopiero potem ciał. 22:40 WOJCIECH KILAR. MIĘDZY AWANGARDĄ A HOLLYWOOD. Film dokumentalny, 75 min, Polska, 2017 Film dokumentalny oparty jest na rozmowach z artystami, wykonawcami oraz reżyserami filmowymi, z którymi twórca współpracował. Jednocześnie z filmem ukazała się książka wydana przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne, będąca zapisem rozmów przeprowadzonych w trakcie rejestracji filmu. Światowej sławy polski kompozytor Wojciech Kilar jest jedną z najbardziej znaczących i jedną z najbarwniejszych postaci polskiej kultury. 00:10 SPITFIRE GUYA MARTINA (GUY MARTIN: SPITFIRE RESTORATION) Film dokumentalny, 71 min, Wielka Brytania, 2015 Wykonawcy: Guy Martin (prowadzący) Guy Martin, brytyjski kierowca rajdowy, mechanik i osobowość telewizyjna, przyłączył się do niezwykłego projektu inżynieryjnego - rekonstrukcji jednego z najbardziej znanych samolotów myśliwskich na świecie. Wziął udział w trwającej dwa lata niezwykle precyzyjnej odbudowie zniszczonego Spitfire 'a, który został wykopany na francuskiej plaży. Dopasowywał części, przymocowywał skrzydła, testował silnik, malował kadłub i nabijał niektóre z tysięcy nitów potrzebnych do montażu elementów samolotu. Przy okazji odkrył niezwykłą historię pilota asa, który latał tym samolotem i rozbił się we Francji w maju 1940 roku. Pojmany trafił do obozu jenieckiego, jednak przeżył wojnę, po zakończeniu której został pierwszym pilotem króla Jerzego VI, a potem królowej Elżbiety II. Widzowie będą mogli zobaczyć, czy Guy podołał zadaniu i czy samolot, po raz pierwszy od blisko 80 lat, ponownie wzbije się w powietrze. 01:35 CZŁOWIEK BOGA Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2016 Reżyseria: Krzysztof Tadej Scenariusz: Krzysztof Tadej Wykonawcy: Piotr Borowiec, Józef Pawłowski Film dokumentalny o życiu i działalności księdza Władysława Bukowińskiego (1904 - 1974). Ksiądz Bukowiński spędził 13 lat 5 miesięcy i 10 dni w sowieckich łagrach i więzieniach. Potajemnie odprawiał msze św. , spowiadał, nauczał o Bogu. Był zdradzany, a jednak pokonał w sobie niechęć i nienawiść wobec tych, przez których cierpiał. Jego odwagę i poświęcenie podziwiał kard. Karol Wojtyła. Dokument zrealizowany w Polsce, na Ukrainie i w Kazachstanie. W filmie występuje 20 osób, większość z nich to świadkowie działalności niezwykłego kapłana Kazachstanu. 02:35 WŁÓCZĘGI Komedia, Film archiwalny, 93 min, Polska 1939 Reżyseria: Michał Waszyński Scenariusz: Konrad Tom, Emanuel Schlechter Zdjęcia: Albert Wywerka Muzyka: Henryk Wars Aktorzy: Antoni Vogelfanger, Kazimierz Wajda, Stanisław Grolicki, Stanisława Stępniówna, Stanisława Wysocka, Stanisław Sielański, Helena Grossówna, Andrzej Bogucki, Zbigniew Rakowiecki, Antoni Fertner, Helena Sulimowa, Helena Buczyńska Jeden z ostatnich filmów z udziałem Szczepka i Tońka - legendarnych lwowskich "batiarów". Tytuł filmu Michała Waszyńskiego doskonale oddaje typ bohaterów, wykreowanych przez Antoniego Vogelfangera i Kazimierza Wajdę. W "Włóczęgach" grają dwójkę ulicznych grajków o pustych kieszeniach i gołębim sercu. Nic zatem dziwnego, że sierotka Krysia woli biedę u Szczepka i Tońka niż luksusy u apodyktycznej babki - baronowej von Dorn. Idylla jednak nie trwa długo. W mieście ukazują się listy gończe, obiecujące 1000 złotych za znalezienie Krysi. Tońko denuncjuje Szczepka i inkasuje nagrodę... Nie ma jednak tego złego, co by na dobre nie wyszło. Zdrada Tońka pośrednio przyczynia się do umieszczenia Krysi na pensji. Dzięki temu dziewczyna poznaje Tadzika. Między młodymi rodzi się miłość. Wkrótce Tadzik oświadcza się i zostaje przyjęty. Zanim jednak odbędzie się ślub, trzeba pokonać liczne przeszkody. Ale od czegóż zmyślne głowy Szczepka i Tońka...