TVP Historia Niedziela, 04.08.2019 06:05 DWADZIEŚCIA LAT MINĘŁO... - 1993/5 Magazyn, 40 min, Polska, 2008 W kolejnym odcinku satyrycznych wspomnień Marcina Wolskiego pt. "Dwadzieścia lat minęło..." znajdziemy oprócz przeglądu wydarzeń krajowych towarzyszących powstaniu rządu Waldemar Pawlaka, sporo odniesień międzynarodowych z jesieni i wczesnej zimy 1993 roku. Przejęcie władzy w USA przez demokratów Clintona, walka Jelcyna ze zbuntowanym parlamentem, sukcesy w Rosji ultranacjonalistów Żyrynowskiego. Materiałów dostarczają programy "Polskie zoo" i "Szopka polska 1993" z doskonałymi kreacjami aktorskimi Hanny Śleszyńskiej, Piotra Gąsowskiego i Roberta Rozmusa. I jak zawsze Jerzego Kryszaka i Andrzeja Zaorskiego. Warto odnotować znakomite lalki według projektów Jacka Frankowskiego, Andrzeja Grygorowicza i Grzegorza Szumowskiego. 06:05 BYŁ TAKI DZIEŃ - 4 SIERPNIA Felieton, 2 min, Polska, 2008 Autor: Janusz Weychert 1693 - Dom Perignon odkrył szampana; 1873 - zmarł Hans Christian Andersen; 1919 - otwarto muzeum Augusta Rodina; 1944 - poległ Krzysztof Kamil Baczyński; 07:00 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - RADŻASTAN. DZIEDZICTWO MAHARADŻÓW. (FLAVORS) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos W tym odcinku podróż do Indii. Radżastan, "kraina królów", to największy stan Indii. Zyskał niepodległość w 1947 roku i liczy 68 milionów mieszkańców. Wspaniałe pałace Radżastanu, jego przepych i tradycje kuszą coraz liczniejszych podróżnych. Leżący w południowo - zachodnich Indiach Radżastan zawsze był wyjątkowy. To ziemia Radźputów - indyjskich klanów wojowniczcych, których męstwo i brawura przysparzały kłopotów kolejnym okupantom. Po odzyskaniu niepodległości, w przeciwieństwie do innych stanów nowej federacji, tutejsi maharadżowie zachowali swoje tytuły i mienie. Jednak olbrzymia część ludności Radżastanu żyje na granicy ubóstwa. 08:05 ŻYCIA NIE MOŻNA ZMARNOWAĆ Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2015 Reżyseria: Krzytsztof Tadej Scenariusz: Krzysztof Tadej Zdjęcia: Wojciech Kozłowski Wykonawcy: O. Jarosław Wysoczański Ofmconv., Franciszka Joanna Strzałkowska, S. Berta Hernandez Guerra, Marek Tomaszek, Maria Kozieł, Stanisław Baczyński, O. Jan Maria Szewek Ofmconv, o. Jacek Lisowski Ofmconv, Kard. Juan Luis Cipriani Thorne, Bp Luis Bambaren Dokument o dwóch polskich zakonnikach, franciszkanach konwentualnych zamordowanych w Peru w 1991 roku. Michał Tomaszek miał wówczas 31 lat, a Zbigniew Strzałkowski 33 lata. Zrealizowany przez ekipę TVP w peruwiańskich Andach i w Polsce film przedstawia ich życie i działalność. Ojciec Zbigniew Strzałkowski i ojciec Michał Tomaszek zostali zastrzeleni przez członków komunistycznej organizacji Świetlisty Szlak. Zostali beatyfikowani 5 grudnia 2015 r. , stając się pierwszymi polskimi misjonarzami męczennikami. W filmie widzowie zobaczą m. in. wypowiedzi ostatniego świadka porwania polskich zakonników, siostry zakonnej Berty Hernandez, a także emerytowanego biskupa, który zaprosił polskich zakonników, Luisa Bambarena, mieszkańców Pariacoto i polskich misjonarzy obecnie tam pracujących. W Polsce zostały nagrane rozmowy z rodzinami męczenników, w tym z matką Zbigniewa Strzałkowskiego, która przez wiele lat odmawiała wypowiedzi na temat tych tragicznych wydarzeń. 09:10 PRZYGODY PANA MICHAŁA - ODC. 5/13 - MĄŻ BASI Serial historyczno - przygodowy, 27 min, Polska, 1969 Reżyseria: Paweł Komorowski Scenariusz: Jerzy Lutowski Zdjęcia: Andrzej Gronau Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Tadeusz Łomnicki, Magdalena Zawadzka, Mieczysław Pawlikowski, Andrzej Łapicki, Barbara Brylska, Bogusz Bilewski, Tadeusz Schmidt, Andrzej Jurczak, Antoni Lewek Wołodyjowski dowiaduje się, dlaczego Krzysia zdecydowała się pójść do klasztoru. Postanawia zemścić się na Ketlingu i wyzywa go na pojedynek. Zamiast do walki dochodzi jednak do pojednania. Michał oddaje rękę Krzysi Ketlingowi, a sam przyjmuje oświadczyny Basi. 09:45 PRZYGODY PANA MICHAŁA - ODC. 6/13 - KOMENDANT STANICY Serial historyczno - przygodowy, 26 min, Polska, 1969 Reżyseria: Paweł Komorowski Scenariusz: Jerzy Lutowski Zdjęcia: Andrzej Gronau Muzyka: Wojciech Kilar Aktorzy: Tadeusz Łomnicki, Magdalena Zawadzka, Mieczysław Pawlikowski, Andrzej Łapicki, Barbara Brylska, Bogusz Bilewski, Tadeusz Schmidt, Andrzej Jurczak, Antoni Lewek Pan Michał zostaje komendantem stanicy w Chreptiowie, niedaleko granicy mołdawskiej. Udaje się tam pierwszy. Nieco później oddział jego żołnierzy ma przywieźć Basię. W drodze żołnierze i Basia natykają się na wojska tatarskie, uciekające z pola bitwy pod stanicą. Podczas potyczki, jaka się wywiązuje, Basię ponosi koń, który wpada wraz z nią do głębokiego jaru. Pierwszy na miejsce wypadku dociera jeden z podkomendnych pana Michała, zakochany w pani Wołodyjowskiej młody Tatar Azja. 10:15 OKRASA ŁAMIE PRZEPISY - CZAS NA JAJKA Magazyn, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Tomasz Rostworowski Scenariusz: Tomasz Rostworowski, Karol Okrasa Zdjęcia: Józef Szymura, Jarosław Frankowski, Sławomir Orman Wykonawcy: Karol Okrasa (prowadzący) W swojej kolejnej wyprawie kulinarnej Karol Okrasa opowie o potrawach z jaj. Kulinarnie każdemu Polakowi okres Wielkanocy kojarzy się właśnie z jajkiem, często barwnie ukraszonym. Na co dzień jajko zazwyczaj spożywamy na śniadanie. A jakie potrawy z jaj jadali dawni Polacy? Od wieków jajo uważane było za pokarm wartościowy, lekki, przypisywano mu nawet lecznicze czy wręcz magiczne własności. W staropolskich książkach kucharskich znajdziemy receptury na potrawy z jaj z winem, korzeniami, śledziami, świeżymi ogórkami a nawet z ikrą z karpia. Zaletą jaj jest szybki czas przygotowania i delikatny smak, który pasuje do wielu najrozmaitszych składników. Karol sięgnie do polskich przepisów kulinarnych sprzed dwóch wieków, ale oczywiście złamie je na swoją modłę. Karol zaprezentuje trzy potrawy: 1/ Omlet ze śledziem i szparagami; 2/ wzorowana na angielskiej potrawie bread and butter zapiekanka z jaj, śmietanki i bułeczek; 3/ omlet z wędzoną makrelą, szpinakiem, kaparami i sałatką z buraków. 10:45 DAWNE ŚWIATY - ODC. 5/8 JORDANIA. OD NABATEJCZYKÓW DO HASZYMIDÓW (FROM THE NABATEAN TO THE JORDAN KINGDOM) Film dokumentalny, 50 min, Francja, 2007 Obecnie miasto Amman jest nowe, w większości z drugiej połowy XX wieku. Mimo to stolica Jordańskiego Królestwa Haszymidzkiego jest świadectwem długiej historii kraju. Dzieje Ammanu sięgają czasów biblijnych. Wtedy nazywano go Rabbat Ammon. Ammon był stolicą królestwa Ammonitów. Następcy Aleksandra Wielkiego przemianowali go na Filadelfia. W czasach Rzymian, Filadelfia należała do sieci handlowej Dekapolis. Z czasów tych pozostał imponujący teatr postawiony przez Marka Aureliusza. Nazwa Amman oficjalnie pojawi się dopiero w roku 635, po podboju przez Arabów. Jordania, młode państwo powstałe po rozpadzie europejskich imperiów kolonialnych, znalazła się w samym środku regionu o dużym znaczeniu historycznym. W miejscu tym spotykały się Afryka, Europa i Azja. Ten wspaniały zakątek świata od zawsze przyciągał obcych. Po kolei Hebrajczyków, Żydów, Chrześcijan, Umajjadów, Mameluków, Abbasydów, Turków osmańskich, a potem Anglików i Palestyńczyków. Wszyscy oni stawali na tej ziemi, lecz nigdy nie udało im się jej zdobyć na zawsze. Wydaje się jednak, że pewien lud nigdy nie wyzbył się suwerenności. Są nim Beduini! Ci nomadzi żyjący z pasterstwa, synowie pustyni, są strażnikami wielowiekowych tradycji. Obecnie są filarem królestwa. Żyją jak badawi, czyli po beduińsku. Jak ich przodkowie właśnie! A kim byli ci przodkowie? Tej zagadki nie rozwikłano. Niektórzy badacze twierdzą, że pochodzą ze starego wędrownego ludu, który osiadł tu w IV wieku przed naszą erą. Wśród skał założył swoją stolicę, Petrę. Jordania co roku gości kilka milionów turystów. Zawdzięcza to właśnie odkryciu Petry w XIX wieku. Dawna stolica Nabatejczyków jest najcenniejszym zabytkiem Jordanii i jednym z najwspanialszych w Lewancie. Wykute w skale miasto z innej epoki fascynuje turystów i przyciąga archeologów. Co roku z całego świata zjeżdżają tu zespoły ekspertów. Każdy przyczynia się do pogłębienia wiedzy o Nabatejczykach. 11:50 WOJNA O MORZA - BITWA Z U - BOOTAMI. ODC. 2/2 (ODC. 2/2) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Andy Twaddle Przez wieki Royal British Navy walczyła na południowych wodach, przeciwko swoim tradycyjnym wrogom, Francji i Hiszpanii. Ale w pierwszych latach XX wieku wszystko się zmieniło. Nowe zagrożenie było na północnym wschodzie, ponieważ Niemcy zbudowały potężną nową flotę - rozpoczął się wyścig zbrojeń. W programie unikalna perspektywa wydarzeń i doświadczeń, które pomogłyby rozstrzygnąć wynik pierwszej wojny światowej. 12:55 BLIŻEJ NIEDŹWIEDZI - CZ. 2/2 (GREAT BEAR STAKEOUT) Film dokumentalny, 47 min, Wielka Brytania, 2013 Reżyseria: Jeff Wilson, David Marks Druga część opowieści o niedźwiedziach grizzly, które gromadzą się każdego roku w Ameryce Północnej, aby walczyć o partnerki, dominację i pożywienie. Będziemy śledzić życie kilku bohaterów w ich naturalnym środowisku. Dzięki zdjęciom z ukrytych kamer i nowoczesnemu sprzętowi zbliżymy się do tych niebezpiecznych zwierząt na odległość kilku centymetrów. Grizzly zamieszkują głównie Amerykę Północną. Długość ich ciała dochodzi do ponad 3 m, a masa do 700 kg. Na szczęście ten niedźwiedź jest wszystkożerny, odżywia się głównie pokarmem roślinnym, padliną, drobnymi zwierzętami, poluje także na większe ssaki. Zazwyczaj ponad 100 tysięcy niedźwiedzi grizzly przemierzało zachodnią część Ameryki Północnej, od ubogich terenów Arktyki aż po góry i wyżyny centralnego Meksyku. Obecnie północnoamerykańskie niedźwiedzie grizzly spotkać można jedynie w Kolumbii Brytyjskiej oraz w rejonie Parku Narodowego Yellowstone i na Alasce. 13:55 NIEZWYKŁE HISTORIE BIAŁO - CZERWONYCH - STANISŁAW MARUSARZ Reportaż, 15 min, Polska, 2019 Scenariusz: Krzysztof Miklas Zdjęcia: Robert Jażdżyk Wykonawcy: Krzysztof Miklas (prowadzący) Celem cyklu jest przybliżenie sylwetek wybitnych polskich sportowców, którzy byli zarazem wielkimi polskimi patriotami, czasem oddając życie za Ojczyznę. Bohaterem odcinka jest Stanisław Marusarz (1913 1993). Był wybitnym sportowcem, wicemistrzem świata z 1938 roku w skokach narciarskich, czterokrotnym olimpijczykiem (dwukrotnie przed wybuchem wojny i dwukrotnie po wojnie). Rekordzistą świata w długości skoku. Laureatem plebiscytu Przeglądu Sportowego (1938) na najlepszego polskiego sportowca. Niezwykłą postacią, wielkim polskim patriotą. Po agresji Niemiec na Polską chciał ochotniczo wstąpić do wojska, ale jego prośbę odrzucono. Niemal natychmiast po zajęciu Polski przez hitlerowców zaangażował się w działalność konspiracyjną. Podporucznik Armii Krajowej. Był kurierem na trasie Zakopane - Budapeszt, przeprowadzając ludzi i przerzucając prasę konspiracyjną oraz pieniądze. Dwukrotnie aresztowany przez słowacką straż graniczną, dwukrotnie uciekł. Druga ucieczka z celi śmierci więzienia przy Montelupich w Krakowie była niezwykle brawurowa. Ponownie przedostał się na Węgry, gdzie szkolił tamtejszych narciarzy. Jednocześnie sam trenował. Po wojnie, jeszcze jako czynny zawodnik, a jednocześnie trener, przez dwa lata organizował sport narciarski w Karpaczu. Następnie wrócił do swojego Zakopanego, udzielając się na różnych polach. Niezwykle długo był też czynnym skoczkiem. Zmarł 29 października 1993 roku, na zawał serca, wygłaszając mowę pożegnalną podczas pogrzebu jednego ze swych przyjaciół i dowódcy z AK, profesora UJ, Wacława Felczaka, na zakopiańskim cmentarzu Na Pęksowym Brzyzku, gdzie został pochowany, w pobliżu swej siostry, Heleny, narciarki i konspiratorki, rozstrzelanej przez Niemców. 14:20 SIEDEM CZERWONYCH RÓŻ, CZYLI BENEK KWIACIARZ O SOBIE I O INNYCH Nowele filmowe, obyczajowe, 69 min, Polska, 1972 Reżyseria: Jerzy Sztwiertnia Scenariusz: Marek Nowakowski Zdjęcia: Witold Adamek Aktorzy: Zdzisław Maklakiewicz, Piotr Garlicki, Jan Himilsbach, Henryk Hunko, Renata Kossobudzka, Krzysztof Kowalewski, Eliasz Kuziemski, Wacław Kowalski, Wanda Łuczycka, Ferdynand Matysik, Jan Nowicki, Witold Pyrkosz, Ryszard Wachowski Ekranizacja sześciu opowiadań Marka Nowakowskiego, które łączy osoba Zdzisława Maklakiewicza wcielającego się w bohaterów kolejnych historii. Wprawdzie za każdym razem kreuje on inną postać, ale wszystkie w sumie tworzą portret jednego człowieka. Reżyser filmu, Jerzy Sztwiertnia jest autorem m.in. "Grzechu Antoniego Grudy", "Wesołych Świąt", serialu "Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy", "111 dni letargu", "Komediantki" i "Oszołomienia". 15:45 TAJEMNICE PAŃSTWA PODZIEMNEGO - BROŃ CENNA JAK ŻYCIE Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2016 Reżyseria: Rafał Bryl Scenariusz: Witold Głowacki Tylko co dziesiąty powstaniec ruszał w godzinie "W" do walki, mając w ręku pistolet lub karabin. Jak powstańcy zdobywali i konstruowali uzbrojenie w płonącym oblężonym mieście? Sprawdzamy, jak działały Błyskawice, Piaty, powstańcze katapulty, granatniki i miotacze płomieni. 16:15 POWSTANIE WARSZAWSKIE DZIEŃ PO DNIU - ODC. 4 Reportaż, 7 min, Polska, 2017 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Bohater odcinka: Jerzy Chlistunoff. 17:20 WOJOWNICY CZASU - POWSTAŃCZA RAPSODIA, CZYLI OLSZYNKA GROCHOWSKA 1831 Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2018 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Krzysztof Krzyżanowski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Rozpoczęte w noc listopadową 1830 roku powstanie było kolejnym po insurekcji kościuszkowskiej zrywem skierowanym przeciwko rosyjskiemu okupantowi. Wyrzucenie z Warszawy Rosjan poskutkowało rozpoczęciem regularnej wojny polsko - rosyjskiej, a jedną z najkrwawszych jej starć była rozegrana w mroźne dni lutego 1831 roku bitwa pod Olszynką Grochowską, gdzie polska armia dowodzona przez gen. Józefa Chłopickiego przeciwstawiła się skutecznie rosyjskiemu korpusowi feldmarszałka Dybicza. 17:50 NA KŁOPOTY... BEDNARSKI - ODC. 1/7 - KURIER Z ANKARY Serial sensacyjny, 60 min, Polska 1986 Reżyseria: Paweł Pitera Scenariusz: Wojciech Jędrkiewicz, Marek Bahdaj Muzyka: Henryk Kuźniak Aktorzy: Stefan Friedmann, Krystyna Feldman, Wiktor Sadecki, Marta Żak, Stanisław Michalski, Grażyna Barszczewska i inni Akcja serialu rozgrywa się w międzywojennym Gdańsku, a jego bohaterem jest prywatny detektyw Bednarski. Bednarski to mężczyzna bardzo przeciętny - ani szczegónie przystojny, ani bardzo sprytny. Wiele rzeczy mu nie wychodzi i właściwie można powiedzieć o nim, że jest życiowym nieudacznikiem. A jednak udaje mu się rozwiązać nawet najbardziej zawiłe zagadki, przy tym jest niezywkle sympatyczny i ma duże poczucie humoru. W postać Bednarskiego znakomicie wcielił się Stefan Friedmann, od lat obsadzany w rolach komediowych, ale widzowie częściej myślą o nim jako autorze i wykonawcy tekstów kabaretowych niż aktorze. Jemu to jednak nie przeszkadza - "Robię to, w czym się dobrze czuję. Moją zasadą jest żart dla żartu i humor dla sztuki". W tajemniczych okolicznościach zamordowany zostaje polski dyplomata Janicki. Zaangażowany przez polskie władze oraz żonę dyplomaty detektyw Bednarski wpada na trop afery przemytniczej. Okazuje się, że z Ankary przemycane są do Gdańska narkotyki. Bednarski wyjaśnia zagadkę kolejnych morderstw związanych z tą sprawą. Dowiaduje się także, że gangiem kieruje Janicka, żona zamordowanego dyplomaty. Postępuje jak dżentelmen i pozwala jej wybrać - aresztowanie albo... 19:05 UMRZEĆ ZA WARSZAWĘ (POWSTANIE WARSZAWSKIE) Film dokumentalny, 51 min, Polska/Francja, 2013 Reżyseria: Krzysztof Talczewski Scenariusz: Krzysztof Talczewski Film "Umrzeć za Warszawę" w koprodukcji polsko - francuskiej przedstawia przyczyny i przebieg Powstania Warszawskiego. Pokazuje sytuację polityczną, w jakiej się znajdowała Polska w latach 1939 - 44 i która doprowadziła do podjęcia decyzji o rozpoczęciu bitwy o Warszawę. Przedstawia zarówno działania zbrojne w walczącej stolicy, jak i życie codzienne jej mieszkańców. W dokumencie wykorzystano przede wszystkim zdjęcia filmowe i fotografie zrobione przez żołnierzy - operatorów Armii Krajowej oraz w mniejszym stopniu niemieckie materiały propagandowe. Narracja filmu opiera się często na świadectwach uczestników Powstania, co pozwala nadać bardziej osobisty i emocjonalny charakter. Prof. Norman Davies, dr Aleksandra Viatteau, dr Dariusz Gawin opowiadają o tym, co działo się w Londynie, Moskwie i Warszawie w kluczowych dla wydarzenia momentach. Tytuł filmu "Umrzeć za Warszawę" nawiązuje do popularnego w Europie Zachodniej, przed wybuchem drugiej wojny światowej, stwierdzenia poddającego w wątpliwość potrzebę umierania za Gdańsk. 20:05 KAMA Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Rafał Mierzejewski Scenariusz: Rafał Mierzejewski Film pt. "KAMA" opowiada o wojennych losach Marii Chojeckiej ps. "Kama". Maria Chojecka, urodzona 24 września 1926 roku w Warszawie, wraz ze swoją drużyną harcerską we wrześniu 1939 roku, nie mając jeszcze 13 lat, pomagała uchodźcom wojennym na warszawskim Dworcu Głównym, tam też po raz pierwszy bezpośrednio zetknęła się z wojną. W konspiracji w Szarych Szeregach od 1940 jako zastępowa ukończyła kurs sanitarny i łączności. 3 sierpnia 1943, nie mając jeszcze 17 lat, zaprzysiężona została jako żołnierz AK z przydziałem do oddziału "Agat" (później "Pegaz") powołanego do zadań specjalnych Kedywu KG AK (Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej). Uczestniczy w przygotowaniach i sygnalizacji podczas licznych akcji likwidacyjnych wysokich funkcjonariuszy gestapo i administracji niemieckiej. Bierze udział w akcjach: "Weffels", "Fruhrwirth", "Braun", "Stamm" i najsławniejszej akcji polskiego państwa podziemnego, zamachu na generała SS i policji Franza Kutscherę. Na kilka tygodni przed wybuchem Powstania Warszawskiego uczestniczy w Krakowie w akcji "Koppe". Podczas Powstania Warszawskiego przechodzi cały szlak bojowy batalionu "Parasol". Powstanie zaczyna na Woli, potem walczy na Starym Mieście, Powiślu, Mokotowie. Kapitulacja zastaje ją w Śródmieściu, nie idzie do niewoli, razem ze swoim tatą opuszcza Warszawę z ludnością cywilną. Za udział w walkach "Kama" została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem za udział w wojnie obronnej 1939 i wieloma innymi odznaczeniami. W filmie Maria Chojecka opowiada o początkach konspiracji, przystąpieniu do AK, udziale w swojej pierwszej akcji zbrojnej "Weffels", o przebiegu akcji "Kutschera" oraz chyba najtragiczniejszej akcji polskiego podziemia "Stamm". Opowie też o swoim udziale w Powstaniu Warszawskim; min. o ewakuacji kanałami, którymi przemieszczała się trzykrotnie. Opowieść pani Marii to niezwykle szczera, wstrząsająca historia młodej warszawianki postawionej przez los w tragicznej sytuacji, z którą zmaga się z wielką odwagą i hartem ducha. 21:45 DZIEŃ CZWARTY Dramat, 77 min, Polska 1984 Scenariusz i reżyseria: Ludmiła Niedbalska Zdjęcia: Stefan Matyjaszkiewicz Występują: Krzysztof Pieczyński, Jarosław Domin, Bogdan Szcześniak, Witold Bieliński, Witold Kopeć, Katarzyna Kozak, Krzysztof Luft, Zdzisław Wardejn, Edmund Fetting i inni W roku 1984 nawet film o Baczyńskim nie uniknął nożyc cenzora. Z utworu Ludmiły Niedbalskiej wycięto wówczas m.in. nazwisko Czesława Miłosza, który 4 lata wcześniej otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Dziś "Dzień czwarty" można już oglądać w oryginale. Paradokumentalny obraz odtwarza początkowe dni Powstania. Główny bohater filmu, Krzysztof Kamil Baczyński, ukazany został na tle nierównych walk powstańców z Niemcami oraz licznych retrospekcji, w których wiele miejsca poświęcono jego żonie Barbarze. Ludmiła Niedbalska zaakcentowała to, co w postaci autora "Śpiewu z pożogi" naturalne, codzienne, zwykłe. Powstał portret nie tyle genialnego poety, co człowieka przedwcześnie dojrzałego, wrażliwego i świadomego tragizmu historii. Reżyserka przygotowywała się do realizacji "Dnia czwartego" niezwykle skrupulatnie. Nie tylko studiowała materiały dotyczące Powstania, ale też zbierała - wcześniej niepublikowane - relacje naocznych świadków ostatnich godzin życia Baczyńskiego. Na odtwórcę głównej roli wybrała Krzysztofa Pieczyńskiego. Zaryzykowała, albowiem typ urody i wiek tego aktora różnił się nieco od fizjonomii i wieku poety. Ryzyko wszakże się opłaciło. Pieczyński zebrał świetne recenzje. Jeden z krytyków tak pisał o jego kreacji: "Pełnia prawdy, osiągniętej środkami tak delikatnymi, że zbliżyć się tu można tylko na tę odległość, jaką wyznacza najbardziej chyba przejmujący wiersz Baczyńskiego "Elegia o chłopcu polskim". Wtórował mu inny: "Baczyński stał się wielką kreacją Krzysztofa Pieczyńskiego, zgodną z koncepcją całości; trafność reżyserskiego wyboru odtwórcy głównej roli nie ulega wątpliwości. Grał bez cienia sztuczności, bez cienia patosu, z ogromną powściągliwocią". Kolejną zaletą filmu jest też bezbłędne wtopienie w tkankę narracji materiałów archiwalnych. Autorka ukazała rzeczywistość Powstania bez patosu i wzniosłej symboliki. Nawet heroizm dwudziestokilkuletnich żołnierzy wolny jest od - właściwej często młodości - egzaltacji. Nie znaczy to oczywiście, że "Dzień czwarty" jest filmem pozbawionym dramatyzmu. Jeśli ktoś, tak jak Ludmiła Niedbalska, brał udział w Powstaniu, to nie może o nim mówić bez emocji. 23:15 WIELKI TEST - WIELKI TEST O UNII EUROPEJSKIEJ Kameralne i studyjne (widowisko), 75 min, Polska, 2019 Scenariusz: Konrad Smuga Wykonawcy: Sylwia Dekiert (prowadzący), Maciej Kurzajewski (prowadzący) W maju 2019 roku minęło 15 lat od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Jak bardzo w tym czasie zmienił się nasz kraj i jak zmieniło się życie konkretnych ludzi w wielu regionach? Co dzisiaj wiemy o samej Unii Europejskiej i zasadach jej funkcjonowania? Jak wykorzystaliśmy szanse, które powstały dzięki otwarciu granic i dostępności unijnych funduszy? Sprawdziliśmy to w programie Wielki Test o Unii Europejskiej. W studiu TVP na pytania odpowiadali popularni artyści, sportowcy i dziennikarze, ale tym razem w duetach z piętnastolatkami, którzy przyszli na świat w 2004 roku, kiedy Polska wstępowała do Unii Europejskiej. Widzowie mogli rozwiązywać test online na stronie wielkitest.tvp.pl lub ściągając aplikację na smartfony. Program poprowadzą Sylwia Dekiert i Maciej Kurzajewski. 00:45 WYŚCIG W PRZESTWORZACH - CZ. 4/4 (SPACE RACE) Dokument fabularyzowany, 50 min, 4 odc. , Wielka Brytania 2005 Reżyseria: Mark Everest Scenariusz: Christopher Spencer Aktorzy: Richard Dillane, Steve Nicolson, Rawił Isjanow, Chris Robson, Tim Woodard, Stuart Bunce, Mark Dexter, Michaił Gorewoj i inni Jest rok 1964. W Związku Radzieckim Siergiej Koroliow cały czas boryka się z kłopotami finansowymi, Rosjanie mają też cały czas problemy z silnikami rakietowymi, dochodzi do kolejnych poważnych awarii. Koroliow z zazdrością słucha doniesień o nowej amerykańskiej rakiecie Saturn 5 z najpotężniejszymi silnikami, jakie kiedykolwiek zbudowano. Postanawia poprosić o pomoc Walentina Głuszkę, licząc, że główny rosyjski konstruktor silników pomoże mu uzyskać potrzebne zezwolenia i fundusze. Zazdrosny o jego sukcesy Głuszko jednak odmawia. Również von Braun miewa trudne chwile. Po kilku nieudanych próbach z synchronizacją silników rakietowych wiele osób zarzuca mu marnotrawienie publicznych pieniędzy. Von Braun słusznie też przewiduje, że milczący od dawna Rosjanie mają w zanadrzu kolejną niespodziankę. Faktycznie: kosmonauta Aleksiej Leonow, który odbył lot statkiem Wostok 2, jest pierwszym człowiekiem, który odbywa spacer w kosomosie. Trwa on 24 minuty i tylko wąskie grono wtajemniczonych wie, że wskutek problemów ze skafandrem Leonow o mało nie przypłacił tego wyczynu życiem. Koroliowowi udaje się znaleźć następcę Głuszki - Nikołaja Kuzniecowa. Ten jednak jest przeciwny budowie rakiety mającej aż 24 silniki. Uważa, że nigdy nie uda się ich zsynchronizować. Uczestniczy jednak w pracach nad projektem nowej kapsuły księżycowej - Sojuz. To właśnie ten statek ma posłużyć do odbycia pierwszego radzieckiego lotu załogowego. Na liście kandydatów są: Leonow, Gagarin i Komarow. Tymczasem jednak zdrowie Koroliowa zaczyna szwankować. Jak na złość, Amerykanie przedstawiają projekt nowego statku Gemini. Ich astronauci odbywają regularne loty załogowe, wychodzą w przestrzeń kosmiczną, ustanawiają też rekord długości pobytu w kosmosie - dwa tygodnie. Wszystko to jest wstępem do programu Apollo. Koroliow coraz wyraźniej czuje, że zostaje w tyle. Musi się poddać operacji, lekarze odkrywają, że ma raka. Jego słabe serce nie wytrzymuje jednak narkozy i twórca radzieckiego programu badań kosmicznych umiera. Dopiero wtedy zostaje ujawniona jego tożsamość, a prochy Koroliowa zostają złożone w murach Kremla. Tragedia dotyka też drugą stronę. W styczniu 1967 r. podczas prób z nową kapsułą dochodzi do nagłej eksplozji i trzej astronauci giną na miejscu. Zaledwie trzy miesiące później Rosjanie wystrzeliwują statek Sojuz. Podczas lądowania dochodzi do śmierci lecącego statkiem kosmonauty, Władimira Komarowa. Dwa miesiące później w wypadku lotniczym ginie również Jurij Gagarin. Dla radzieckiej astronautyki to niepowetowane straty. W grudniu 1968 r. trzech amerykańskich astronautów bierze udział w locie wokół Księżyca statkiem Apollo 8. Zbliżają się na odległość 70 mil do Księżyca. Są pierwszymi ludźmi, którzy opuścili orbitę okołoziemską. Następnym krokiem ma już być lądowanie na Srebrnym Globie. Rosjanie mogą co najwyżej myśleć w tym czasie o locie bezzałogowym, ale i ten zamiar kończy się fiaskiem. Zaopatrzona w aż 30 silników rakieta eksploduje już w chwili startu. Fakt ten będzie przez 20 lat utrzymywany w tajemnicy. 16 lipca 1969 r. trzyosobowa załoga statku Apollo 11: Neil Armstrong, Edwin Aldrin i Michael Collins wyrusza w pierwszy w historii lot na Księżyc. 24 lipca następuje historyczny moment: Neil Armstrong schodzi ze statku, który wylądował na satelicie Ziemi. Człowiek stawia nogę na Księżycu. 01:45 ZAPOMNIANY GENERAŁ TADEUSZ JORDAN ROZWADOWSKI Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2011 Reżyseria: Piotr Boruszkowski Scenariusz: Piotr Boruszkowski Zdjęcia: Michał Jarosiński Film dokumentalny przypominający postać i historię jednego z najbardziej niezwykłych i niestety zapomnianych polskich generałów Tadeusza Jordana Rozwadowskiego. Pochodził z rodziny o długich tradycjach patriotycznych. Jego przodkowie walczyli u boku Króla Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w Powstaniach Kościuszkowskim, Listopadowym i Styczniowym. Tadeusz Rozwadowski studiował w Wojskowej Akademii Technicznej w Wiedniu. Szybko ujawnił się jego talent stratega i konstruktora. Jego wynalazki to bardzo skuteczny przyrząd celowniczy oraz granato - szrapnel, którego podczas I wojny światowej używały armie niemiecka i austriacka. Za zasługi na polach bitewnych został odznaczony przez cesarza Wilhelma II Krzyżem Żelaznym I klasy. Już w 1916 roku nawiązał współpracę z Tymczasową Radą Stanu. Został pierwszym szefem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. O niezwykłej roli generała Rozwadowskiego w walce o niepodległość Polski oraz jego udziale w budowaniu II Rzeczpospolitej opowiada autorom filmu prof. Wojciech Roszkowski oraz biograf generała dr Mariusz Patelski. Unikatowe są wypowiedzi pani Kazimiery Rozwadowskiej, ostatniej już z żyjących i pamiętających generała Rozwadowskiego. Film przedstawia fakty z biografii generała Rozwadowskiego oraz tło historyczne wybuchu I wojny światowej i odzyskania przez Polskę niepodległości, nie tylko w formie wypowiedzi historyków i świadków, ale także inscenizacji przypominających widzom atmosferę tamtych czasów. W rolę generała Rozwadowskiego wcielił się Tomasz Marzecki. 02:55 DOM PRZY OLESIŃSKIEJ 5 Reportaż, 27 min, Polska, 1985 Scenariusz: Halina Miroszowa Zdjęcia: Mikołaj Nesterowicz Wspomnienia osób, które przeżyły masakrę zgotowaną ludności cywilnej przez Niemców w piwnicy domu przy ul. Olesińskiej 5 na Mokotowie w czasie Powstania Warszawskiego w dniu 4 sierpnia 1944 r. 03:35 DWADZIEŚCIA LAT MINĘŁO... - 1993/5 Magazyn, 40 min, Polska, 2008 W kolejnym odcinku satyrycznych wspomnień Marcina Wolskiego pt. "Dwadzieścia lat minęło..." znajdziemy oprócz przeglądu wydarzeń krajowych towarzyszących powstaniu rządu Waldemar Pawlaka, sporo odniesień międzynarodowych z jesieni i wczesnej zimy 1993 roku. Przejęcie władzy w USA przez demokratów Clintona, walka Jelcyna ze zbuntowanym parlamentem, sukcesy w Rosji ultranacjonalistów Żyrynowskiego. Materiałów dostarczają programy "Polskie zoo" i "Szopka polska 1993" z doskonałymi kreacjami aktorskimi Hanny Śleszyńskiej, Piotra Gąsowskiego i Roberta Rozmusa. I jak zawsze Jerzego Kryszaka i Andrzeja Zaorskiego. Warto odnotować znakomite lalki według projektów Jacka Frankowskiego, Andrzeja Grygorowicza i Grzegorza Szumowskiego.