TVP Historia Środa, 28.08.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 28 SIERPNIA Felieton, 2 min, Polska, 2008 Autor: Janusz Weychert 1850 - odbyła się premiera opery "Lohengrin" Richarda Wagnera; 1947 - władze komunistyczne zamknęły "Tygodnik Warszawski"; 1963 - świat usłyszał przemówienie Martina Luthera Kinga: "Miałem sen"... ; 1980 - piętnasty dzień polskiego Sierpnia; 07:40 DZWONY WOJNY - ODC. 2/4 (PASSING BELLS, THE, EP. 2/4) Miniserial wojenny, 44 min, Wielka Brytania/Polska, 2014 Reżyseria: Brendan Maher Scenariusz: Tony Jordan Zdjęcia: Jacek Petrycki, Tomasz Naumiuk Muzyka: John Lunn Aktorzy: Paddy Gibson, Jack Lowden, Sabrina Bartlet, Erika Karkuszewska odc. 2 Rok 1915. Tommy w samym środku bitwy musi walczyć nie tylko z wrogiem, ale i z trującym gazem niefortunnie użytym przez samych Brytyjczyków. Na froncie wschodnim Michael i jego przyjaciele podczas patrolu wpadają w zasadzkę. Dochodzi do walki wręcz z Rosjanami. Po potyczce Michael dostaje kilka dni urlopu, ale nawet radość ze spotkania z ukochaną Katie nie pozwala mu zapomnieć koszmaru wojny. Tymczasem Tommy zostaje ranny. Cudem unika śmierci i dochodzi do siebie w szpitalu polowym, gdzie poznaje Polkę z Małego Curie, Joannę, pracującą w jednej z mobilnych stacji rentgenowskich pomysłu Marii Curie - Skłodowskiej. Rany Tommy’ego goją się, a on sam jest zakochany. Gdy wraca na linię frontu, ma kolejny powód, by przeżyć wojnę. 08:30 PODRÓŻNIK - PADRON Magazyn, 17 min, Polska, 2005 Autor: Tomasz Rudomino, Anna Kwiatkowska Scenariusz: Tomasz Rudomino, Anna Kwiatkowska Zdjęcia: Tomasz Rudomino Autorzy programu Tomasz Rudomino i Anna Kwiatkowska proponują wyprawę do położonego w hiszpańskiej Galicji miasteczka Padron. Według legendy właśnie tam, na ogromnym kamieniu, zwanym w języku gallego "padron", u ujścia rzeki, zatrzymała się łódź ze szczątkami św. Jakuba. W kościele pod wezwaniem św. Jakuba ten kamień przechowywany jest do dziś. Padron słynie w Hiszpanii z rosnącej tutaj papryki - pimentos de Padron. Z Ameryki sprowadzili ją mnisi misjonarze w XVI wieku. Odwiedzimy klasztor, w którym po raz pierwszy ją wyhodowano oraz opowiemy, jak odróżnić paprykę słodką od pikantnej, choć obie rosną na tych samych krzakach. Opowiemy o galicyjskich obyczajach, np. budowaniu kamiennych spichlerzy, które stały się nieodłączną częścią krajobrazu. Zwiedzimy ruiny celtyckiej wioski. Historia Celtów ich tradycje stały się podstawą galicyjskiej tożsamości. Ich sztuka zaś wyzwaniem dla współczesnych artystów. 08:55 18 STRAJKOWYCH DNI - ARTYŚCI W STOCZNI Film dokumentalny, 12 min, Polska, 2005 Reżyseria: Krzysztof Kalukin Scenariusz: Barbara Madajczyk-Krasowska Trzecie spotkanie Jagielskiego z MKS. Negocjacje dotyczą cenzury. MKS wysuwa nowe żądania - transmisja mszy świętej w radiu. Autorzy programu prezentują fragment tych rozmów. Aktorzy Teatru Wybrzeże przygotowali spektakl dla strajkujących stoczniowców w gabinecie dyr. Stanisława Michalskiego, późniejszego członka KC PZPR. Kierownictwo spektaklu objął Maciej Prus - szef artystyczny teatru. Artyści rozmawiali ze stoczniowcami poprzez arcydzieła największych polskich poetów: Mickiewicza, Słowackiego, Norwida, Baczyńskiego, Tuwima. Opowiadają o tym Halina Winiarska, Jerzy Kiszkis, Halina Słojewska, Stanisław Michalski, Krzysztof Gordon, Maciej Prus. Ilustracją są fragmenty filmu pokazującego przyjęcie artystów przez stoczniowców. W programie także o MKS - ach powstałych w różnych miastach: gdańskim (ponad 600 przedsiębiorstw), szczecińskim (ponad 200), elbląskim (kilkadziesiąt), wrocławskim (kilkadziesiąt). Kolejny archiwalny materiał filmowy przedstawia Lecha Wałęsę, który apeluje przy bramie o solidarność i akces do MKS bez przerywania pracy. Do stoczni przybyła delegacja z MKS w Bydgoszczy (32 zakłady). 09:15 HISTORIA POLSKI - JAN JÓZEF LIPSKI Film dokumentalny, 45 min, Polska, 1993 Reżyseria: Pawłeł Woldan Scenariusz: Paweł Woldan Zdjęcia: Krzysztof Ptak Wykonawcy: Stanisław Manturzewski, Anka Kowalska, Andrzej Celiński, Jacek Kuroń, Janusz Szpotański, Jan Lityński, Ewa Milewicz Jan Józef Lipski (ur. 25 maja 1926 r. w Warszawie, zm. 10 września 1991 r. w Krakowie) - polski krytyk i historyk literatury, publicysta, socjalistyczny działacz polityczny, mason, przez długi czas wielki mistrz pozostającej w podziemiu loży "Kopernik". Żołnierz AK i uczestnik powstania warszawskiego. Wydawca Benedykta Chmielowskiego, Gabrieli Zapolskiej, a przede wszystkim Jana Kasprowicza. W latach 1956 - 1957 członek redakcji proreformatorskiego tygodnika "Po Prostu". 1957 - 1959 - prezes Klubu Krzywego Koła. W 1964 r. organizator Listu 34. W 1976 r. współzałożyciel KOR - u. Jeden z najbardziej aktywnych organizatorów pomocy dla represjonowanych robotników z Radomia i Ursusa. Od 1980 r. działacz NSZZ Solidarność. W 1987 r. jako jedyny spośród znanych opozycjonistów wywodzących się z tradycji lewicy demokratycznej przystał na rzuconą przez działaczy młodszego pokolenia (m.in. Piotra Ikonowicza) ideę odbudowy w kraju PPS, w której od 1987 r. był przewodniczącym Rady Naczelnej. Od 1989 r. senator RP, zmarł w czasie I kadencji Senatu. O życiu, poglądach i wydarzeniach, w których brał udział Jan Józef Lipski, opowiadają przyjaciele i bliscy znajomi - z okresu powstania warszawskiego, "Krzywego Koła", działalności KOR - u, Solidarności, okresu po 1989 r. - działacze, politycy, pisarze i dziennikarze. 10:10 SENSACJE XX WIEKU - BERIA - HISTORIA BEZPRAWIA CZ. 3 Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 2000 Scenariusz: Wojciech Pacyna, Bogusław Wołoszański, Barbara Kedzierska Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) 9 marca 1953 roku w Moskwie rozpoczęły się uroczystości pogrzebowe Józefa Stalina. Historycy nie są zgodni co do tego, kiedy dokładnie zmarł i co było przyczyną jego śmierci. Przyjmuje się, że zgon nastąpił 5 marca. Naród poinformowano o tym fakcie dwa dni później. Najbliżsi współpracownicy Stalina, czyli Beria, Chruszczow, Malenkow i Mołotow, potrzebowali trochę czasu, aby podzielić się władzą. Żaden z nich nie był na tyle potężny, aby przejąć całość schedy po dyktatorze. Najsilniejszą pozycję miał niewątpliwie Ławrentij Beria. Udało mu się ubiec rywali i stanąć na czele połączonych resortów bezpieczeństwa i spraw wewnętrznych. Ufny w potęgę tego aparatu mistrz zbrodni i zdrady nie docenił jednak talentów współtowarzyszy z Biura Politycznego. Członkowie Prezydium KC KPZR zawiązali przeciwko niemu spisek. Zamierzali pozbawić go nie tylko stanowiska, ale i życia. Byli jednak zbyt słabi, aby wystąpić przeciwko niemu otwarcie. Potrzebowali sojusznika. Znaleźli go w osobie marszałka Georgija Żukowa, bohatera wojny ojczyźnianej. Dlaczego właśnie jego? Aby zrozumieć ich wybór, należy cofnąć się jeszcze kilka lat wcześniej. Żukow dowodził radzieckimi wojskami w najtrudniejszych momentach wojny - dowodził obroną Moskwy, Leningradu i Stalingradu, prowadził armię w bitwie pod Kurskiem, przewodził wielkiej ofensywie na Berlin. Jego podpis widniał pod aktem kapitulacyjnym Niemiec. Sukcesy marszałka zaczęły drażnić Stalina. Postanowił usunąć zbyt już sławnego współpracownika, przy pomocy mistrza intrygi, Ławrientija Berii. Tuż po zakończeniu wojny Żukow został dowódcą wojsk okupacyjnych w radzieckiej strefie Niemiec. Był tam władcą absolutnym i wykorzystywał ten fakt również dla własnych, osobistych celów, gromadząc coraz to większy majątek. Beria dowiedział się o tym przez swoich szpiegów. Wysłał do Berlina swego zastępcę, Abakumowa, aby zdobył dowody i zeznania przeciwko Żukowowi. Marszałkowi z trudem udało się ocalić życie. Zapamiętał jednak, jak niewiele brakowało, aby Beria zgotował mu los marszałka Tuchaczewskiego. Nie wahał się długo, gdy po śmierci Stalina Chruszczow zaproponował mu udział w obaleniu i zgładzeniu Berii. 10:40 UCZCIE SIĘ POLSKI (LERNT POLNISCH) Film dokumentalny, 42 min, Polska/Niemcy 2014 Scenariusz i reżyseria: Magdalena Gwóźdź, Róża Romaniec Zdjęcia: Grzegorz Bartoszewicz Muzyka: Adrian Konarski Film o Solidarności i opozycji w NRD został zrealizowany w koprodukcji Telewizji Polskiej i Deutsche Welle. Opozycjoniści NRD próbowali na wszelkie sposoby solidaryzować się z Polakami. To niemal zupełnie nieznany dotąd epizod pokojowej rewolucji. W Polsce prawie w ogóle nie słyszano o wsparciu dla idei Solidarności przez obywateli NRD. Między sierpniem 1980 a końcem 1981 roku, kiedy Solidarność w Polsce została zalegalizowana i miała 10 milionów członków, w NRD wielokrotnie starano się importować idee zza wschodniej granicy. Aby nie dopuścić do rozszerzenia się solidarnościowego ruchu w kraju, władze NRD po prostu zamknęły granicę z Polską. Od jesieni 1980 r. obowiązywały wizy, swoją rolę odgrywała też antypolska propaganda w mediach. Bohaterowie filmu "Uczcie się Polski" to byli opozycjoniści z NRD, którzy podziwiali Polaków i solidaryzowali się z nimi w ich walce o wolność: Thomas Kretschmer, Roland Jahn, Lothar Konig, Peter Blase Rosch, Knut Dahlbor, prof. Rainer Eckert, Axel Reitel, Viktor Witt. Tamte lata wspominają także opozycjoniści z Polski, Bogdan Borusewicz i Władysław Frasyniuk. Wszyscy oni walczyli o obalenie znienawidzonego systemu, funkcjonując w podobnych, a jednocześnie bardzo różnych światach. Polska była w oczach mieszkańców NRD wentylem wolności w całym obozie socjalistycznym. 13 grudnia 1981 r. w Polsce wprowadzono stan wojenny: zdelegalizowano Solidarność, opozycjoniści trafili do więzień, wprowadzono godzinę policyjną, kontrole na rogatkach miast, wyłączono telefony, zamknięto szkoły i wyższe uczelnie, teatry i kina. Thomas Kretschmer wspomina swój pomysł na nietypowe noworoczne kartki, które rozsyłał do znajomych. Na kawałkach materiału czerwonym tuszem było wypisane: "1981 Lernt Polnisch", czyli "uczcie się po polsku", co w podtekście miało także oznaczać: spójrzcie jak to u nich się robi, bierzcie przykład z Polski. Kretschmer został aresztowany i skazany na 4 lata i 4 miesiące. Na początku lata 80. w zakładach karnych w NRD przebywało kilka tysięcy więźniów politycznych. Kilkudziesięciu skazanych trafiło do więzienia Stasi w Cottbus. Knut Gahlbor, Axel Reitel, Viktor Witt zorganizowali tu pamiętny strajk głodowy za Solidarność. I to właśnie oni 30 lat później, w październiku 2014 roku, odbyli podróż do Gdańska, gdzie wszystko się zaczęło. W tutejszej siedzibie Europejskiego Centrum Solidarności spotkali się z idolami z lat swojej młodości, m.in. z Lechem Wałęsą. Film "Uczcie się Polski" to podwójne - polskie i niemieckie - spojrzenie na tamtą epokę i próba dokonania bilansu przemian po obu stronach Odry. 11:50 DOM - ODC. 25/25 - DZIŚ KAŻDY MA DWADZIEŚCIA LAT Serial obyczajowy, 88 min, Polska 2000 Reżyseria: Jan Łomnicki, Marcin Łomnicki Scenariusz: Jerzy Janicki, Andrzej Mularczyk Muzyka: Piotr Hertel Aktorzy: Tomasz Borkowy, Halina Rowicka, Waldemar Barwiński, Monika Kwiatkowska, Igor Śmiałowski, Anna Romantowska, Jerzy Bończak, Piotr Fronczewski, Hanna Lachman, Marek Bukowski, Bożena Dykiel, Jan Englert, Zbigniew Buczkowski i inni Krzysio zostawia rodzinę, by poświęcić się opiece nad Jolą, która dopiero co dokonała aborcji. Prokop oświadcza się Lodzi. Klara wraca do Polski z zamiarem pozostania tu na stałe, lecz nie uzyskuje wymaganej zgody i zostaje deportowana do ZSRR. Ojciec Joli proponuje Krzysiowi pracę w ekipie rajdowej FSO pod warunkiem, że chłopak zostawi w spokoju jego córkę. Majka rodzi syna, a Prokop i Lodzia stają na ślubnym kobiercu. Rozpoczynają się strajki na Wybrzeżu. Wrotek niemal natychmiast jedzie z kamerą, by filmować zajścia. Samopoczucie Ewy systematycznie się pogarsza. Krzyś zawozi ją do uzdrowiciela Harrisa skradzionym samochodem. Zatrzymuje go milicja, lecz dzięki interwencji ojca Joli chłopak wychodzi z aresztu. Lermaszewscy wyprowadzają się z domu przy Złotej. Śmierć Ewy zbiega się w czasie z podpisaniem porozumień sierpniowych. Nad trumną zmarłej spotykają się wszyscy mieszkańcy kamienicy. 13:30 WSZYSTKIE KOLORY ŚWIATA - QUEBEC. INNA AMERYKA (FLAVORS) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2008 Reżyseria: Eric Bacos W tym odcinku podróż do Quebecu. Quebec to największa kanadyjska prowincja, francuskojęzyczna enklawa na anglosaskim kontynencie. Gościnność i serdeczność mieszkańców kontrastują z lodowatymi, rozległymi pustkowiami, z których słynie ten region. W 1608 roku francuski podróżnik Samuel de Champlain założył niewielką osadę nad Rzeką Świętego Wawrzyńca. Czterysta lat później nazwa Quebec pozostaje obietnicą nowego świata. W miejscu dzisiejszego Montrealu, de Champlain utworzył ośrodek handlu futrami. Wkrótce powstała tu także misja katolicka. Francuzi stopniowo przekształcali Montreal w ważną metropolię. Miasto położone jest głównie na dwóch dużych wyspach, które opływają dwie odnogi Rzeki Świętego Wawrzyńca. Architektura ratusza odzwierciedla burzliwą historię Montrealu. 14:30 KAMA Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2007 Reżyseria: Rafał Mierzejewski Scenariusz: Rafał Mierzejewski Film pt. "KAMA" opowiada o wojennych losach Marii Chojeckiej ps. "Kama". Maria Chojecka, urodzona 24 września 1926 roku w Warszawie, wraz ze swoją drużyną harcerską we wrześniu 1939 roku, nie mając jeszcze 13 lat, pomagała uchodźcom wojennym na warszawskim Dworcu Głównym, tam też po raz pierwszy bezpośrednio zetknęła się z wojną. W konspiracji w Szarych Szeregach od 1940 jako zastępowa ukończyła kurs sanitarny i łączności. 3 sierpnia 1943, nie mając jeszcze 17 lat, zaprzysiężona została jako żołnierz AK z przydziałem do oddziału "Agat" (później "Pegaz") powołanego do zadań specjalnych Kedywu KG AK (Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej). Uczestniczy w przygotowaniach i sygnalizacji podczas licznych akcji likwidacyjnych wysokich funkcjonariuszy gestapo i administracji niemieckiej. Bierze udział w akcjach: "Weffels", "Fruhrwirth", "Braun", "Stamm" i najsławniejszej akcji polskiego państwa podziemnego, zamachu na generała SS i policji Franza Kutscherę. Na kilka tygodni przed wybuchem Powstania Warszawskiego uczestniczy w Krakowie w akcji "Koppe". Podczas Powstania Warszawskiego przechodzi cały szlak bojowy batalionu "Parasol". Powstanie zaczyna na Woli, potem walczy na Starym Mieście, Powiślu, Mokotowie. Kapitulacja zastaje ją w Śródmieściu, nie idzie do niewoli, razem ze swoim tatą opuszcza Warszawę z ludnością cywilną. Za udział w walkach "Kama" została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem za udział w wojnie obronnej 1939 i wieloma innymi odznaczeniami. W filmie Maria Chojecka opowiada o początkach konspiracji, przystąpieniu do AK, udziale w swojej pierwszej akcji zbrojnej "Weffels", o przebiegu akcji "Kutschera" oraz chyba najtragiczniejszej akcji polskiego podziemia "Stamm". Opowie też o swoim udziale w Powstaniu Warszawskim; min. o ewakuacji kanałami, którymi przemieszczała się trzykrotnie. Opowieść pani Marii to niezwykle szczera, wstrząsająca historia młodej warszawianki postawionej przez los w tragicznej sytuacji, z którą zmaga się z wielką odwagą i hartem ducha. 15:00 CHŁOPCY PO CO TU PRZYSZLIŚCIE Reportaż, 19 min, Polska, 1998 Reżyseria: Stanisław Wolny Film przypomina wydarzenia związane z inwazją wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Materiał oprawiony jest nieznanymi dotychczas dokumentami oraz opowieściami o faktach odsłaniających rolę polskiego wojska w tych wydarzeniach. Ponadto w programie rozmowa z Czechami w Hradcu Kralove, gdzie stacjonował sztab polskich wojsk, o ich stosunku do wydarzeń z 1968 roku. 16:40 POWSTANIE WARSZAWSKIE DZIEŃ PO DNIU - ODC. 28 Reportaż, 6 min, Polska, 2017 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Bohaterka odcinka: Hanna Kumuniecka - Chełmińska. 16:50 HISTORIA POLSKI - MIĘDZY SIERPNIEM A MŁOTEM Film dokumentalny, 42 min, Polska 2010 Reżyseria: Adam Kinaszewski, Henryka Dobosz-Kinaszewska, Jacek Mydlarski Scenariusz: Adam Kinaszewski Zdjęcia: Przemysław Reichel, Krzysztof Iglikowski Muzyka: Leszek Możdżer Film dokumentalny zainspirowany opublikowaną w 2005 r. książką "Między Sierpniem a młotem" Stanisława Esdena - Tempskiego, w której autor zawarł wiele wątków z własnej biografii. To literacka wizja wydarzeń sprzed lat, oparta na osobistych wspomnieniach, przemyśleniach i faktach historycznych. Bohaterem książki autor uczynił postać fikcyjną, bowiem jej pierwsze wydanie ukazało się jeszcze w podziemiu. Punktem wyjścia dla twórców dokumentu stała się sprawa brutalnego pobicia Esdena - Tempskiego przez zomowców, w efekcie czego doznał on znacznego uszczerbku na zdrowiu, stracił mowę i pamięć. Do dramatycznego w skutkach wydarzenia doszło w ostatnim dniu stanu wojennego, 21 lipca 1983 r. Wieczorem przy ul. Tkackiej w Gdańsku 31 - letni wówczas literat natknął się na powracający z patrolu oddział ZOMO. Doszło do konfrontacji, zatrzymany Esden - Tempski trafił na pobliski posterunek milicji, gdzie został skatowany. Po przewiezieniu go do szpitala lekarze stwierdzili ciężkie obrażenia, zagrażające życiu pacjenta. Mimo krytycznego stanu i najgorszych obaw personelu medycznego, wrócił do zdrowia, co dla wielu jawi się prawdziwym cudem. W 1980 r. w początkach sierpniowego strajku Stanisław Esden - Tempski był pierwszym protokolantem obrad Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, walczył również o zniesienie cenzury, podobnie jak bohater jego powieści, postać fikcyjna, Andrzej Łazarz. Łazarz pochodzi z gdańskiej Biskupiej Górki, gdzie wrzeszczanin Esden - Tempski zawsze sam chciał mieszkać. W quasi pamiętniku - jak sam mówi o swojej książce "Między Sierpniem a młotem" - Stanisław Esden - Tempski sięga do przeszłości, by ocalić ją od zapomnienia. Od 1980 r. minęło 30 lat, większość dokumentów zniknęła, świadkowie wymarli, zacierają się wspomnienia tamtych czasów. Z zakamarków pamięci i odzyskanej świadomości autora wyłaniają się kolejne obrazy z jego życia: strajk sierpniowy i późniejsze wydarzenia, które mocno zaważyły na jego dalszych losach. Wynurzenia przed kamerą Stanisława Esdena - Tempskiego przeplatają archiwalne materiały filmowe z wydarzeń sierpniowych oraz nagrane współcześnie wypowiedzi Anny Walentynowicz, Andrzeja Gwiazdy, Bogdana Lisa, a także dra Kazimierza Kotowicza i Klaudii Wyszkowskiej z Komendy Miejskiej Policji w Gdańsku. Ilustracją jest ponadto zainscenizowane aresztowanie Esdena - Tempskiego przez zomowców. Fragmenty quasi - pamiętnika "Między Sierpniem a młotem" Stanisława Esdena - Tempskiego czyta Piotr Michalski. 17:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - W OBRONIE PODKARPACIA Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W obronie Podkarpacia Jak napisał ks. Jan Twardowski: rzeczy maja swą własną, po umarłych, pamięć. Nasza wyprawa od takiej właśnie rzeczy się rozpoczyna. Trafiła do Krośnieńskiego Muzeum Pól Bitewnych Podkarpacia. A ten niezwykły przedmiot to ryngraf Antoniego Żubryda, dowódcy samodzielnego batalionu NSZ, największego oddziału partyzanckiego II konspiracji na Podkarpaciu. Dziś będziemy wspominać działalność tego wyjątkowego dowódcy i jego podkomendnych. 18:15 KOŁO HISTORII - KIEDY KISZKI MARSZA GRAJĄ Reportaż, 25 min, Polska, 2015 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Bóg wojny, cesarz Francuzów, Napoleon Bonaparte zwykł był mawiać, że "Wojsko maszeruje na brzuchu". Zaiste, o wielu klęskach i wielu zwycięstwach w historii świata zdecydowała kondycja żołnierza, to, czy był wypoczęty i najedzony przed bitwą. W naszej kulturze utarło się niestety przekonanie, że kuchnia wojskowa to nieśmiertelna grochówka. Niektórzy potrafią jeszcze jednym tchem wymienić "komiśniak", nie bardzo nawet najczęściej rozumiejąc, o czym mówią. Planowany reportaż ma zadać kłam takiemu spłyceniu tematu żołnierskiej kuchni. Pokażemy tylko kilka przykładów dań, które przez wieki pozwalały wojsku "maszerować na brzuchu", a potem jeszcze efektywnie walczyć... Program zaprezentuje trzy sytuacje, w których powstaną trzy potrawy typowe dla dwudziestowiecznej wojskowej gastronomii. Będą to: wojskowy krupnik sporządzony według polskiego przepisu z 1924 roku, austriacki "Kartofelngulash"z nany choćby z "Przygód dobrego wojaka Szwejka" i wreszcie - kiełbasa po kawaleryjsku. Każde z dań przyrządzane będzie przez specjalistów od kuchni wojskowej, a cały proces zostanie wpisany w zainscenizowane wydarzenia, w jakich mogły się one pojawiać w rzeczywistości. Kartoflany gulasz powstanie w austriackim forcie, gdzie na efekt kulinarnych zabiegów będzie czekać załoga twierdzy. Polski krupnik posili żołnierzy strudzonych defiladą, jaka będzie miała miejsce w związku z obchodami Święta Niepodległości. Kiełbasa po kawaleryjsku uświetni obchodzony uroczyście w każdym pułku konnicy dzień św. Huberta. Prócz tak inscenizowanych scen przekażemy również komentarz historyczny autora książki o żołnierskiej kuchni, dr. Krzysztofa Mroczkowskiego. Uzupełnią go archiwalia pozyskane ze zbiorów prywatnych oraz zbiorów autora. Ilustrację muzyczną dopełnią utwory marszowe. 19:05 DZWONY WOJNY - ODC. 3/4 (PASSING BELLS, THE, EP. 3/4) Miniserial wojenny, 43 min, Wielka Brytania/Polska, 2014 Reżyseria: Brendan Maher Scenariusz: Tony Jordan Zdjęcia: Jacek Petrycki, Tomasz Naumiuk Muzyka: John Lunn Aktorzy: Paddy Gibson, Jack Lowden, Sabrina Bartlet, Erika Karkuszewska odc. 3 Rok 1916. Wojna utknęła w martwym punkcie, ale obie strony walczą zaciekle, jak nigdy dotąd. Myśli obu chłopców są przy ukochanych. Michael może tylko wspominać swoją żonę, tymczasem przyjaciele usychającego z miłości Tommy'ego szykują niespodziankę. Zgłaszają go jako rannego do transportu do szpitala, w którym pracuje Joanna. Brytyjskie i niemieckie siły gromadzą się nad Sommą, gdzie mają stoczyć bitwę zapowiadaną jako decydujące starcie tej wojny. Krwawa rozgrywka trwa wiele dni, a zwycięstwo przechyla się raz na jedną, raz na drugą stronę. 20:55 LUDOBÓJSTWO ORMIAN (ARMENIAN GENOCIDE) Film dokumentalny, 54 min, USA, 2018 Reżyseria: Andrew Goldberg Scenariusz: Andrew Goldberg Wykonawcy: Julianna Margulies, Ed Harris, Natalie Portman, Orlando Bloom Podczas I Wojny Światowej Imperium Osmańskie dopuściło się jednego z największych ludobójstw w historii - ludobójstwa zamieszkującej je mniejszości ormiańskiej. Ponad milion Ormian straciło wówczas życie w wyniku egzekucji i prześladowań. Akcja ludobójcza rozpoczęła się 24 kwietnia 1915 roku aresztowaniem, i w większości wymordowaniem, przedstawicieli ormiańskiej inteligencji. Następnym krokiem było przesiedlenie społeczności ormiańskiej, z kolejnych rejonów Turcji, do Mezopotamii i Syrii. Wiązało się to wielotygodniowymi marszami przez pustkowia i pustynie, w czasie których przesiedleńców mordowano, rabowano i torturowano. Do dziś Turcja odmawia uznania tych masowych mordów za ludobójstwo. Film "Ludobójstwo Ormian", produkcja zdobywcy nagrody Emmy, Andrew Goldberga, pokazuje kompleksową historię ludobójstwa Ormian: wydarzenia poprzedzające I wojnę światową, jej przebieg, ale i rozwój sytuacji po wojnie, do czasów współczesnych, w których Turcja w dalszym ciągu neguje ludobójczy charakter tych mordów. W filmie udział wzięli uznani badacze, w tym pochodzenia tureckiego, tacy jak: Peter Balakian, Samantha Power, Ron Suny, Taner Akcam, Halil Berktay czy Israel Charny. W roli narratora wystąpiła Julianna Margulies, a historię opowiadają Ed Harris, Natalie Portman, Laura Linney i Orlando Bloom. 22:00 MARZYCIELE - KARLIK Z KOCYNDRA Dysk./wywiad/debata, 22 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Stanisław Ligoń (1879 - 1954), tworzący po pseudonimem Karlik z Kocyndra, był śląskim artystą i działaczem niepodległościowym, a także radiowcem. Pochodził z rodziny polskich działaczy społecznych na Śląsku. Malarstwa uczył się w Berlinie i Krakowie. Od 1921 roku, w okresie plebiscytu, pisał i rysował w polityczno - satyrycznym piśmie Kocynder (propagandowe karykatury, opatrzone dosadnymi podpisami antypruskimi). Był twórcą widowiska "Wesele na Górnym Śląsku", które wystawił w 1930 roku, animatorem teatrów ludowych i chórów, współtwórcą Polskiego Radia w Katowicach (powstało w 1927 roku jako czwarta regionalna placówka w Polsce), gdzie prowadził audycje w gwarze śląskiej: "Bery i bojki", "Przy sobocie po robocie", "Co niedziela u Karlika brzmi pieśniczka, gro kapela". Od 1934 roku, aż do wybuchu wojny, był dyrektorem rozgłośni. W 1935 roku wybrany z listy BBWR do Sejmu, pracował w komisji oświatowej. W 1939 roku zorganizował dużą akcję medialną Zbieramy środki na Fundusz Obrony Narodowej. Najpierw zebrał pieniądze na karabin maszynowy, potem na działo, na czołg, w końcu uzbierał na samolot. Jego imię nosi (od 1974) katowicka rozgłośnia Polskiego Radia. 22:30 DRESZCZE Dramat obyczajowy, 101 min, Polska 1981 Scenariusz i reżyseria: Wojciech Marczewski Zdjęcia: Jerzy Zieliński Muzyka: Andrzej Trzaskowski Aktorzy: Tomasz Hudziec, Teresa Marczewska, Marek Kondrat, Zdzisław Wardejn, Władysław Kowalski, Teresa Sawicka, Jerzy Bińczycki, Bogdan Koca, Zygmunt Bielawski, Bogusław Linda Srebrny Niedźwiedź na XXXII Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie Zachodnim, nagrody Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyki Filmowej (FIPRESCI) i Międzynarodowego Stowarzyszenia Kin Artystycznych (CICAE). To tylko część wyróżnień, którymi uhonorowano "Dreszcze" - w opinii wielu krytyków najlepszy film w dorobku Wojciecha Marczewskiego. Ich zdaniem, polski reżyser jako jeden z nielicznych (obok Istvana Szabo) odsłonił tak głęboko i szczerze kulisy świadomości dziecka epoki komunizmu. By pojąć "Dreszcze", trzeba wniknąć w klimat epoki. Nie miał on wiele wspólnego ze zgiełkiem konkurencyjnych ideologii, charakterystycznym dla demokracji zachodnich; superideologia niwelowała różnice poglądów. Nieważne, na jakiej podstawie aresztowano ojca małego bohatera filmu (jest to reminiscencja aresztowania ojca Wojciecha Marczewskiego). Mógł być z przekonań narodowcem, katolikiem, socjalistą. Ustrojowi "robotniczo - chłopskiemu" zagrażał w zasadzie każdy, kto nie był doskonałym konformistą"(Tadeusz Sobolewski)."Doskonały konformizm"to propozycja, którą przedstawia fanatyczna druhna, nękanemu przez światopoglądowe niepokoje, Tomkowi. Owa propozycja, wzmocniona przez erotyczną fascynację chłopca, jest nad wyraz atrakcyjna. Nie tylko tłumaczy niezrozumiały świat i zaspokaja potrzeby religijne, ale w dodatku obiecuje jakąś formę miłosnego spełnienia. Krytyka widziała w"Dreszczach"nie tylko film rozrachunkowy. Dopatrywano się w nim również wpływów surrelizmu i twórczości Roberta Musila ("Niepokoje wychowanka Törlessa","Człowiek bez właściwości"). Z racji daty premiery: 12 grudnia 1981 (dzień przed wprowadzeniem stanu wojennego) dla wielu dzieło Marczewskiego stało się też niepokojącym"memento", że"totalitarna religia"zawsze może się odrodzić - obojętnie pod jaką postacią. Rok 1955. Trzynastoletni Tomek, którego ojciec przebywa w więzieniu, wyjeżdża na obóz harcerski. Początkowo jego postępowanie jest naganne. Jak na dłoni widać, że rodzice nie wychowywali go w duchu marksistowsko - leninowskim. Wkrótce jednak chłopiec zaczyna ulegać coraz większej fascynacji druhną - przewodniczką, pryncypialną komunistką, ślepo wierzącą i posłuszną swoim partyjnym zwierzchnikom. Tymczasem"gdzieś z Polski"docierają wieści o"wypadkach poznańskich". Ojciec Tomka wychodzi z więzienia. Czy odnajdzie wspólny język z synem? Czy odmieniona dusza chłopca odnajdzie swoje miejsce w nowej rzeczywistości? 00:20 SENSACJE XX WIEKU - BERIA - HISTORIA BEZPRAWIA CZ. 3 Kameralne i studyjne (widowisko), 23 min, Polska, 2000 Scenariusz: Wojciech Pacyna, Bogusław Wołoszański, Barbara Kedzierska Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) 9 marca 1953 roku w Moskwie rozpoczęły się uroczystości pogrzebowe Józefa Stalina. Historycy nie są zgodni co do tego, kiedy dokładnie zmarł i co było przyczyną jego śmierci. Przyjmuje się, że zgon nastąpił 5 marca. Naród poinformowano o tym fakcie dwa dni później. Najbliżsi współpracownicy Stalina, czyli Beria, Chruszczow, Malenkow i Mołotow, potrzebowali trochę czasu, aby podzielić się władzą. Żaden z nich nie był na tyle potężny, aby przejąć całość schedy po dyktatorze. Najsilniejszą pozycję miał niewątpliwie Ławrentij Beria. Udało mu się ubiec rywali i stanąć na czele połączonych resortów bezpieczeństwa i spraw wewnętrznych. Ufny w potęgę tego aparatu mistrz zbrodni i zdrady nie docenił jednak talentów współtowarzyszy z Biura Politycznego. Członkowie Prezydium KC KPZR zawiązali przeciwko niemu spisek. Zamierzali pozbawić go nie tylko stanowiska, ale i życia. Byli jednak zbyt słabi, aby wystąpić przeciwko niemu otwarcie. Potrzebowali sojusznika. Znaleźli go w osobie marszałka Georgija Żukowa, bohatera wojny ojczyźnianej. Dlaczego właśnie jego? Aby zrozumieć ich wybór, należy cofnąć się jeszcze kilka lat wcześniej. Żukow dowodził radzieckimi wojskami w najtrudniejszych momentach wojny - dowodził obroną Moskwy, Leningradu i Stalingradu, prowadził armię w bitwie pod Kurskiem, przewodził wielkiej ofensywie na Berlin. Jego podpis widniał pod aktem kapitulacyjnym Niemiec. Sukcesy marszałka zaczęły drażnić Stalina. Postanowił usunąć zbyt już sławnego współpracownika, przy pomocy mistrza intrygi, Ławrientija Berii. Tuż po zakończeniu wojny Żukow został dowódcą wojsk okupacyjnych w radzieckiej strefie Niemiec. Był tam władcą absolutnym i wykorzystywał ten fakt również dla własnych, osobistych celów, gromadząc coraz to większy majątek. Beria dowiedział się o tym przez swoich szpiegów. Wysłał do Berlina swego zastępcę, Abakumowa, aby zdobył dowody i zeznania przeciwko Żukowowi. Marszałkowi z trudem udało się ocalić życie. Zapamiętał jednak, jak niewiele brakowało, aby Beria zgotował mu los marszałka Tuchaczewskiego. Nie wahał się długo, gdy po śmierci Stalina Chruszczow zaproponował mu udział w obaleniu i zgładzeniu Berii. 00:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - TAMTEN NAJDŁUŻSZY DZIEŃ CZ. 1 Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony przygotowaniom aliantów do lądowania w Normandii, przedstawiający aspekt militarny oraz polityczne tło operacji. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - W OBRONIE PODKARPACIA Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki W obronie Podkarpacia Jak napisał ks. Jan Twardowski: rzeczy maja swą własną, po umarłych, pamięć. Nasza wyprawa od takiej właśnie rzeczy się rozpoczyna. Trafiła do Krośnieńskiego Muzeum Pól Bitewnych Podkarpacia. A ten niezwykły przedmiot to ryngraf Antoniego Żubryda, dowódcy samodzielnego batalionu NSZ, największego oddziału partyzanckiego II konspiracji na Podkarpaciu. Dziś będziemy wspominać działalność tego wyjątkowego dowódcy i jego podkomendnych. 01:55 Z HERBEM W NAZWISKU - LUBOMIRSKI HERBU ŚRENIAWA Magazyn, 28 min, Polska, 2006 Autor: Grzegorz Kuczyński Reżyseria: Grzegorz Kuczyński Scenariusz: Grzegorz Kuczyński Aktorzy: Adam Ferency Bohaterem kolejnego programu Grzegorza Kuczyńskiego z cyklu "Z herbem w nazwisku" pt. "Lubomirski herbu Śreniawa" jest Stanisław Lubomirski. Adam Ferency ubrany w polski strój szlachecki czyta ze starej księgi legendę herbową klejnotu Śreniawa.