TVP Historia Wtorek, 10.09.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 10 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1961 r. - papież Jan XXIII zaapelował o pokój na świecie; 1974 r. - zmarł Melchior Wańkowicz; 1984 r. - Alec Jeffrey odkrył metodę identyfikacji żywych organizmów na podstawie kodu DNA; 07:20 STULECIE WINNYCH - ODC. 7 Serial historyczny, 43 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Ariadna Lewańska, Małgorzata Retei Muzyka: Wojciech Lemański Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Roman Gancarczyk, Adam Ferency, Weronika Humaj, Aleksandra Kołacz, Karolina Bacia, Oliwia Tarachimowicz, Jakub Sasak, Patryk Szwichtenberg, Tomasz Włosok, Jakub Guszkowski, Krzysztof Rogucki, Ignacy Klim, Sebastian Sulima Ania i Mania uczą się w gimnazjum Platerek w Warszawie. Z Brwinowa dochodzą niepokojące wieści o zdrowiu Antoniego. Po konsultacji w warszawskiej klinice, lekarz stwierdza u Winnego chorobę otępienną. Paweł wyznaje Ani miłość i nalega na szybki ślub. Źle znosi wyjazd ukochanej do Warszawy, a za swoje cierpienie wini Lilpopa. - To on ci zawrócił w głowie... ta cała Warszawa, ta pensja dla panienek z wyższych sfer... Dziewczyna, choć odwzajemnia uczucie, nie chce przerywać nauki i prosi ukochanego o czas. Uczucie do Pawła utrzymuje w tajemnicy przed rodziną. Wstydzisz się mnie - pyta zaniepokojony Paweł. Mania, w przeciwieństwie do siostry nie ukrywa swoich uczuć i chętnie opowiada o swoich planach. - Kocham Pawła i chciałabym zostać jego żoną! - zwierza się zaskoczonej Ani. Ignacy przyjmuje w Warszawie święcenia kapłańskie. Podczas uroczystości Ania przypomina sobie, jak pierwsza przewidziała jemu przyszłość z dala od domu. W czasie jednego z warszawskich spacerów Ania zauważa zmianę zachowania Stanisława Lilpopa. - Wydaje mi się, że mam taką smutną pewność, że do nikogo i do niczego nie przynależę - mówi i prosi Anię, by została z nim na niedzielę w Warszawie. Dziewczyna myślami i sercem jest z Pawłem. W niedzielę jedzie do Brwinowa. Kilka dni później obie z Manią zostają wezwane do gabinetu dyrektorki szkoły. 08:35 HISTORIA POLSKI - MAGIK Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2019 Reżyseria: Włodzimierz Gołaszewski Scenariusz: Włodzimierz Gołaszewski Jest to filmowa opowieść o najmłodszym kawalerze orderu Virtuti Militari, Jerzym Bartniku, pseudonim Magik. Wręczył mu go sam generał Bór - Komorowski, podczas trwającego jeszcze Powstania Warszawskiego. Czternastoletni kapral Jurek został nim udekorowany za bohaterski czyn: ryzykując życiem, pod ostrzałem, wyskoczył z kolegą zza barykady na placu Zamkowym i przeciął saperką kabel Goliata, małego, opancerzonego i załadowanego trotylem pojazdu na gąsienicach, zdalnie sterowanego za pomocą długiego kabla. 09:30 "SENSACJE XX WIEKU" - KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA (KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Mikołaj Roznerski, Natalia Klimas, Krzysztof Warunek, Maria Konarowska, Zbigniew Paterak, Ziemowit Pędziwiatr, Klaudiusz Kaufmann, Łukasz Konopka, Ksawery Szlenkier Rotmistrz Jerzy Sosnowski do dziś pozostaje legendą polskiego wywiadu. Ten bohater wojny polsko - bolszewickiej był jednym z najbardziej skutecznych polskich szpiegów w Berlinie. Nadzwyczaj przystojny kawalerzysta, a do tego skuteczny i śmiertelnie niebezpieczny szpieg. Wiedział jak korzystać ze swoich atutów - uwodził kobiety mające dostęp do tajemnic Reichswehry zdobywając cenne informacje wywiadowcze. Aresztowany przez niemiecki kontrwywiad został w drodze negocjacji wymieniony za kilku niemieckich szpiegów schwytanych w Polsce. Niespodziewanie polski sąd skazał go na długoletnie więzienie, ale co ciekawe nie odbył kary. Ewakuowany na wschód trafił w ręce NKWD. Tu zaczynają się mnożyć pytania, na które do dziś szukamy odpowiedzi. Czy był zdrajcą, podwójnym agentem pracującym dla niemieckiego wywiadu? Czy też polski wywiad poświęcił go, aby ochronić tajemnicę złamania Enigmy? Czy zdradził podwójnie, współpracując w czasie wojny z sowieckim wywiadem? W pierwszym odcinku Sensacji XX wieku w postać Sosnowskiego wcieli się Mikołaj Roznerski, a u jego boku pojawi się m.in. Natalia Klimas. 10:20 SPÓR O HISTORIĘ - KORPUS OCHRONY POGRANICZA Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2011 Scenariusz: Borys Hass Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Mimo zawarcia traktatu ryskiego i ustalenia wschodniej granicy Polski nie ustawały akcje dywersyjne i terrorystyczne na wschodzie kraju. Formacje graniczne były bezsilne wobec uzbrojonych grup, które z terenów sowieckich wkraczały do Polski, atakowały posterunki policji i administracji państwowej, a także napadały na pociągi i inne obiekty. Dlatego do obrony granicy wschodniej powołana została odrębna formacja wojskowa: Korpus Ochrony Pogranicza. Co wiemy o tej formacji? Jaka była skala dywersji i akcji terrorystycznych, z którymi KOP się zmagał? Kim byli terroryści i na czyje zlecenie działali? Jakie były relacje KOP - u z mieszkańcami, głównie należącymi do mniejszości narodowych, wschodnich obszarów kraju? Jaką rolę odegrał KOP w czasie agresji sowieckiej w 1939 roku? Jakie były losy żołnierzy tej formacji po zajęciu wschodniej Polski przez ZSRR. Oto pytania, na które będziemy w programie szukać odpowiedzi. 11:00 NASZ REPORTAŻ - PRASKA ARKA NOEGO Reportaż, 25 min, Polska, 2008 Autor: Joanna Ficińska W 1939 r. warszawskie zoo zostało zbombardowane. Wiele zwierząt zostało wypuszczonych lub zabitych. Opustoszałe pomieszczenia Jan Żabiński (drugi w historii dyrektor) wraz z żoną Antoniną wykorzystywał jako kryjówki dla uciekinierów z warszawskiego getta. Wielu ściganych i prześladowanych Żydów znalazło schronienie w jednopiętrowej willi na terenie warszawskiego ogrodu zoologicznego, w której mieszkali Jani Antonina Żabińscy z synem Ryszardem. Było to miejsce nazywane przez znajomych domem pod zwariowaną gwiazdą, domem z nieprawdziwego zdarzenia, Arką Noego. Dyrektor ogrodu zoologicznego pomagał im również w znalezieniu schronienia u swoich znajomych. Opiekował się, korzystając z pomocy finansowej Żegoty, co najmniej 25 osobami. Wśród ukrywanych znaleźli się między innymi: rzeźbiarka Magdalena Gross, Maurycy Paweł Fraenkel prawnik, Rachela Auerbach (Aniela Dobruch) tłumaczka i literatka, Regina Kenigswein z d. Sobol z mężem Samuelem (znanym przed wojną bokserem z warszawskiego klubusportowego Makabi) i dwojgiem dzieci. W czasie okupacji Jan Żabiński, wstąpił do Armii Krajowej, brał udział w Powstaniu Warszawskim i dosłużył się stopnia porucznika. 7 września 1965 r. Yad Vashem uznał Antoninę i Jana Żabińskich za Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Uznani na świecie, niedocenieni w Polsce państwo Żabińscy po wojnie starali się na nowo stworzyć ogród zoologiczny w odbudowywanej Warszawie. Kierowali nim tylko dwa lata (na karierze znanego biologa i zoologa zaważyła przynależność do AK). 11:30 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - GORĄCE KSIĄŻKI ZIMNEJ WOJNY Magazyn, 29 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Gorące książki zimnej wojny. International Literary Center - Międzynarodowe Centrum Litertury. Podczas zimnej wojny ta firma - parawan CIA, szmuglowała do krajów komunistycznych miliony zakazanych książek. Operacją kierował z Nowego Jorku George Minden - rumuński uchodźca i pracownik Centralnej Agencji Wywiadowczej. Korzystano z rozmaitych kanałów przerzutowych, nawet z balonów. W Archiwum zimnej woojny - relacje uczestników przerzutów, największe sukcesy i spektakularne wpadki. Cykl powstaje we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej. 12:05 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 9 Serial wojenny, 45 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Krzysztof Franieczek, Krzysztof Wach, Kamil Szeptycki odc. 9 Za radą Witka Marysia opowiada Dietrichowi, że jest szantażowana przez gestapo. Irka i Ewka udają się do mieszkania Brodzkiej po tajemniczą kasetkę, którą zostawił Kamil. Po licznych przygodach zdobywają kasetkę, jest w niej notes z zaszyfrowanymi informacjami. Ewka, która poprzednią noc spędziła z Witkiem, teraz go odrzuca. Ewa i Marysia otwierają sejf Dietricha. Znajdują tam broń, kompromitujące zdjęcia Dietricha oraz zaszyfrowane zapisy, identyczne jak te, które są w notesie Kamila. Jurka aresztuje gestapo. Wypytują o noc, podczas której zastrzelono niemieckiego oficera. Zeznania prowadzą do Marysi, która zostaje przywieziona na przesłuchanie. Z opresji ratuje ją Kleim. Jurek trafia na Pawiak. Kleim w zamian za pieniądze i zdjęcia kompromitujące Dietricha obiecuje go uwolnić. Nie zamierza jednak dotrzymać obietnicy. Gdy Marysia, dowiaduje się, że Jurek został rozstrzelany, zamiast przekazać Kleimowi pieniądze, strzela do niego z broni Dietricha. 13:05 TAŚMY CHROMIŃSKIEGO Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2010 Reżyseria: Jerzy Lubach Scenariusz: Jerzy Lubach, Andrzej Ślązak Zdjęcia: Andrzej Ślązak, Mateusz Skalski Muzyka: Tomasz Bajerski Film powstał wokół odkrytych przez reżysera materiałów archiwalnych z okresu tworzenia się Brygady Karpackiej w czasie II wojny światowej. Materiał został nakręcony przez Tadeusza Chromińskiego, amatora filmowca, który dokumentował zarówno ważne wydarzenia z historii Brygady, jak również okruchy życia żołnierzy w czasie wolnym i na służbie. Na ekranie zobaczyć można miedzy innymi generała Władysława Sikorskiego, pułkownika Stanisława Kopańskiego i generała władysława Andersa. 14:10 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - JULIUSZ CEZAR (JULIUSZ CEZAR) Film dokumentalny, 106 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Film z cyklu "Historia w postaciach zapisana" zabiera widzów w podróż do starożytnego Rzymu. Mogą tu poznać wyjątkową postać Juliusza Cezara. Wielkiego wodza, polityka i uwodziciela. Człowieka wybitnie uzdolnionego, o ponadprzeciętnych walorach fizycznych i umysłowych, przy tym jednak przekonanego o swoim geniuszu, wręcz boskości. To za jego panowania Rzym z małego, brudnego miasteczka zaczął stawać się centrum administracyjnym, politycznym i kulturalnym imperium. A serca Rzymian podbił, dając im to czego pragnęli: chleba i igrzysk. Film przybliży fascynujący świat gladiatorów i olimpiad, zabawy i rozpusty. Dzięki zręcznym zabiegom politycznym i czterem małżeństwom Cezar stał się pierwszym po bogach w Cesarstwie Rzymskim. Nim do tego doszło, przez 8 lat podbił tereny leżące w granicach dzisiejszej Szwajcarii, Francji, Niemiec, Belgii. Jednak jego celem był Rzym. W 49 roku p.n.e. Cezar przekroczył Rubikon. To otworzyło mu drogę do cesarstwa i do spotkania na swojej drodze Kleopatry. Panował krótko. Zamordowano go podczas id marcowych, 15 marca 44 roku przed Chrystusem. Zamach zorganizowała grupa republikanów obawiających się powrotu monarchii. 16:00 MARZYCIELE - KAROL ESTREICHER MŁODSZY Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Karol Estreicher junior należał do rodziny słynnych krakowskich prawników, ale jego pasją była historia sztuki. Stał się znawcą dziejów i skarbów kultury Krakowa. W czasie II wojny światowej kierował Biurem Rewindykacji Strat Kulturalnych. Odzyskał i sprowadził do Polski wiele zrabowanych przez Niemców dóbr kultury, m. in. obraz Leonarda da Vinci Dama z gronostajem i Ołtarz Mariacki Wita Stwosza. Po wojnie kierował renowacją Collegium Maius, był twórcą i dyrektorem Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Cykl przybliża postaci Polaków, którzy podjęli walkę o niepodległość Ojczyzny, znajdując w Krakowie wyjątkowe ku temu miejsce i środowisko. Poszczególne odcinki cyklu przedstawiają postacie i wydarzenia z bliższej perspektywy przez zaproszenie do programu osób, które potrafią w sposób popularny przedstawić bohaterów także jako zwyczajnych ludzi, którzy mogą stać się bliscy współczesnemu pokoleniu. Stąd między innymi wybór takich miejsc rozmowy, które stwarzają lżejszy, galicyjski klimat spotkania - stare krakowskie kawiarnie z ciekawymi wnętrzami. 16:25 POWSTANIE WARSZAWSKIE DZIEŃ PO DNIU - ODC. 41 Reportaż, 6 min, Polska, 2017 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Bohater odcinka: Jan Marian Wieruch. 16:35 HISTORIA POLSKI - TOBRUK 1941 Film dokumentalny, 33 min, Polska, 2011 Reżyseria: Zbigniew Wawer Scenariusz: Zbigniew Wawer Zdjęcia: Marek Borzęcki, Tomasz Smyk Film opowiada o udziale polskiej Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w obronie Tobruku, w Północnej Afryce w dniach 3 października - 26 listopada 1941 roku. Przybliża także dalsze działania SBSK w walkach pod Ghazallą i w Cyrenajce. Hasło "Tobruk" funkcjonuje dość powszechnie w świadomości Polaków, lecz szczegóły walk o Tobruk są raczej mało znane. Film pozwoli więc choć w części wypełnić tę lukę w pamięci historycznej społeczeństwa. Oś opowieści stanowią: komentarz autorski Zbigniewa Wawra, wypowiedzi kombatantów oraz ekspertów - historyków II wojny światowej. W komentarzu lektorskim zacytowane zostaną dokumenty brytyjskie, polskie i niemieckie z lat 1940 - 1941. Na warstwę wizyjną złożą się filmowe materiały archiwalne i fotografie z tamtego czasu ze zbiorów Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Telewizji Polskiej i prywatnego archiwum Zbigniewa Wawra. Użyta zostanie też grafika komputerowa, która ukaże pozycje wojska na kolejnych etapach walk, ruchy oddziałów, kierunki natarcia. Kolejno zostaną przedstawione: zajęcie Tobruku przez Włochy w latach 1911 - 1912, rozbudowa twierdzy w latach międzywojnia, kapitulacja Francji, obrona Tobruku przez Australijczyków, Brytyjczyków i Polaków - aż po jej odblokowanie, wreszcie ofensywa na Cyrenajce. 18:40 STULECIE WINNYCH - ODC. 8 Serial historyczny, 42 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Ariadna Lewańska, Małgorzata Retei Muzyka: Wojciech Lemański Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Roman Gancarczyk, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Olaf Lubaszenko, Andrzej Mastalerz, Anna Grycewicz, Sandra Drzymalska, Patryk Szwichtenberg, Tomasz Włosok, Katarzyna Mikiewicz, Jakub Sasak Ania i Mania szykują się do matury. Po egzaminach Mania jest zdecydowana wrócić do Brwinowa, Anię bardziej niż stabilizacja, pociąga dalsza edukacja. Ty zawsze byłaś ta zdolniejsza, więcej chciałaś, mówi jej w szczerej rozmowie Mania. - Zostaniesz w Warszawie, będziesz kimś. Ja chcę zostać tu, mieć dom, rodzinę, dzieci. Paweł po raz kolejny próbuje zawalczyć o Anię i wpłynąć na zmianę jej planów. Odwiedza ją w Warszawie, ale niewiele udaje mu się ugrać. Ania pilnie przygotowuje się do matury. Szybko zyskuje nowych mistrzów, których dorobek życiowy jej imponuje. W szkole poznaje Janusza Korczaka, w Instytucie Pedagogicznym, Marię Grzegorzewską. Nauka pochłania ją do tego stopnia, że mimo próśb Pawła, nie przyjeżdża na świąteczny festyn do Brwinowa. Tymczasem właśnie tam, po raz pierwszy publicznie swoje rysunki prezentuje Łucja. Jej uroda zachwyca Jaśka Winnego, a talent malarski porusza serce Tadeusza Wierusz - Kowalskiego, bogatego dyplomaty, właściciela pałacu w Brwinowie. Damian Winny oświadcza się Zosi, a rodzice młodych czym prędzej planują ślub. O swoim ślubie z Anią ciągle marzy Paweł, a o założeniu rodziny z nim marzy Mania. Ania, staje się ulubioną studentką Korczaka. Po jednym z wykładów dziewczyna zadaje swojemu wykładowcy trudne pytanie: Czy jeśli dwie bliskie sobie osoby kochają tego samego mężczyznę, to czy jedna, wybierając go, ma prawo zniszczyć szczęście tej drugiej? Odpowiedź Korczaka, który nie wie, dlaczego Ania pyta go o to, zaważy na losie całej trójki. 20:00 HELIKOPTERY W AKCJI - ODC. 1/4 WIETNAM (ODC. 1/4) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2008 Ta trzymająca w napięciu seria prezentuje śmiałe akcje ratunkowe przeprowadzone przez helikoptery podczas wojen w Wietnamie, na Falklandach, Afganistanie i Iraku. W jednym z odcinków pokażemy, jak podczas wojny wietnamskiej pilot przy pomocy wirników nośnych swojego helikoptera ściął w dżungli 12 - metrowe bambusy, żeby stworzyć miejsce do lądowania, tak by móc uratować stu ostrzeliwanych żołnierzy. W innym dramatyczną operację ratunkową na Falklandach, dzięki której uratowano członków brytyjskich sił specjalnych, których misja została sparaliżowana z powodu niskiej temperatury. 21:05 SŁYNNE JEDNOSTKI SPECJALNE - SPIDERMANI ALEKSANDRA WIELKIEGO. ODC. 2/10 (ANCIENT ASSASSINS) Film dokumentalny, 43 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Chris Lethbridge Wykonawcy: Janusz Szydłowski Od wieków historia pełna jest opowieści o odważnych wojownikach i elitarnych jednostkach bojowych, które walczyły, aby chronić władców, pokonywać wrogie armie i ratować imperia. Seria ta opowiada o najbardziej zabójczych formacjach wojskowych w historii, od starożytnej Grecji po Japonię. Przy pomocy rekonstrukcji filmowych i wypowiedzi ekspertów przypomina ich misje i dzieje. Władcy zawsze potrzebowali elitarnych oddziałów bojowych; mężczyzn czy kobiet doskonale wyszkolonych, zręcznych w posługiwaniu się bronią, zdolnych do infiltracji szeregów wroga, a w razie konieczności do ich eliminacji. Każdy z odcinków serii poświęcony jest jednemu wojownikowi albo jednej wyspecjalizowanej grupie. Bada ich szczegolne umiejętności, w jaki sposób się szkolili, jaki mieli cel, co dokładnie uczyniło z nich najbardziej przerażających morderców ich czasów i jak ich działania wpłynęły na współczesną taktykę wojenną. W cyklu będzie można znaleźć odpowiedź, między innymi, na pytania: jak buddyjska mniszka stała się wojowniczką Kung Fu, jak saksońskie siły bojowe ostatecznie pokonały wikingów, jak cygańscy najemnicy Vlada Palownika zatrzymali inwazję osmańską i jak holenderskie plemię doprowadziło do przejęcia Brytanii przez cesarza rzymskiego Klaudiusza. Ta oryginalna, pełna akcji i niesamowitych faktów seria, wciągnie wszystkich miłośników historii. 22:00 PO PRLU - UWŁASZCZENIE NOMENKLATURY Dysk./wywiad/debata, 27 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Witold Karaś, Marcin Krynicki, Michał Jarosiński Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Celem programu jest przeanalizowanie okresu przełomu z lat 1989 i 1990, narodzin III RP i jej pierwszych lat. Temat: uwłaszczenie nomenklatury. Gość: prof. Krzysztof Jasiecki, politolog UW. Poważnym błędem pierwszego okresu było przedwczesne, zbyt tanie, a czasami wręcz głęboko niekorzystne dla gospodarki sprywatyzowanie niektórych firm. Nie wszystkich, było wiele udanych prywatyzacji, ale było też sporo nieudanych, kiedy przedsiębiorstwa kupowano tylko po to, aby przejąć produkt, prawa własności albo udział w rynku. Dziś ponosimy tego bardzo trudne konsekwencje. Czy uwłaszczenie komunistycznej nomenklatury wpłynęło niekorzystnie na naszą gospodarkę? To była ogromna patologia okresu transformacji. Uwłaszczenie odbyło się na aktywach całego społeczeństwa. Paradoksem jest, że w ciągu pierwszych lat wolności to dawna opozycja i strona solidarnościowa dawały parasol przemianom gospodarczym, które rodziły właśnie takie patologie, a ich beneficjentem była strona komunistyczna. Na marginesie ujawniania dokumentów, związanych ze współpracą Lecha Wałęsy z SB, rodzi się pytanie, na ile tego typu zależności od tajnych służb części działaczy Solidarności spowodowały ich gotowość na daleko idące kompromisy, na przykład zgodę na uwłaszczenie komunistów? Czy można naprawić negatywne skutki polityki gospodarczej pierwszych lat wolności? Czy jest teraz szansa na głębsze zmiany i dojście do prawdy? Dzięki przejęciu materiałów od pani Kiszczakowej jesteśmy dziś w nowej rzeczywistości. Mamy szansę nie tylko na odkrycie prawdy. Dramatem tych 27 lat było to, jak wielu, ciągle nam nieznanych, ludzi ze szczytów władzy mogło żyć pod pośrednim i bezpośrednim szantażem. Mamy dziś wyjątkową możliwość narodowego odrodzenia, odnowy. Wszyscy funkcjonariusze aparatu PRL mogą przyczynić się do tego. Niech dzisiaj dobrowolnie oddadzą posiadane przez siebie materiały do IPN. 22:35 WOLNE MIASTO Dramat wojenny, 96 min, Polska 1958 Reżyseria: Stanisław Różewicz Scenariusz: Jan Józef Szczepański Zdjęcia: Władysław Forbert Muzyka: Andrzej Dobrowolski Aktorzy: Włodzisław Ziembiński, Kazimierz Wichniarz, Stanisław Jasiukiewicz, Jerzy Śliwa, Bronisław Dardziński, Piotr Fronczewski, Hanna Zembrzuska, Jan Machulski, Irena Netto, Danuta Królska "Pierwszy polski film o wrześniu 1939 roku". Pod tym hasłem "Wolne miasto" ma zapewnione miejsce w annałach rodzimej kinematografii. Reżyser Stanisław Różewicz z obfitującego w dramatyczne wydarzenia pierwszego miesiąca II wojny światowej wybrał epizod rzadko eksponowany w podręcznikach historii. Obrona Poczty Gdańskiej nie pochłonęła wszak tylu ofiar, co walki o Westerplatte czy Warszawę. Nie miała też takiego polityczno - militarnego znaczenia, jak zmagania o Hel czy twierdzę Modlin. Trwała też znacznie krócej niż tamte, przełomowe bitwy. Jeśli jednak bliżej przyjrzeć się jej dziejom, odsłoni się skondensowany do minimum, ale przez to niesłychanie wyrazisty dramat grupy cywilów, którzy niczym dawni bohaterowie Żeromskiego do końca bronili z góry przegranej sprawy. Jaką bowiem szansę na zwycięstwo miał personel poczty wobec świetnie uzbrojonych, przeważających sił niemieckich? Pod względem gatunkowym "Wolne miasto" również otwiera w polskiej kinematografii nowy rozdział. Jest bowiem pierwszym rodzimym "reinscenizowanym dokumentem wojennym". Ten typ filmu wywodzi się w prostej linii z dokumentu, powstającego "na placu boju". Kinematografia europejska zna przykłady dzieł ważnych i wybitnych, realizowanych w tej konwencji. Recenzenci "Wolnego miasta" przywoływali na poparcie tej tezy takie filmy jak: "Bitwa o ciężką wodę" Mllera i Dreville'a, "Bitwę Stalingradzką" Pietrowa i "Ostatni akt" Pabsta. Mimo utyskiwań części krytyki "Wolne miasto" przyjęte zostało bardzo dobrze. Chwalono pracę aktorów i reżysera. Podobały się zdjęcia Władysława Forberta, zwłaszcza te ukazujące powolną wewnętrzną agonię Poczty, wstrząsanej wybuchami, targanej pociskami, wypełnionej ludzkim przerażeniem, poświęceniem i heroizmem. Fabuła filmu dzieli się na trzy części. Pierwsza opowiada o codziennym życiu przyszłych bohaterów. Ukazuje ich w pracy, w domu, na ulicy. Widz łatwo odnajduje w nich własne problemy, nadzieje, marzenia. Z drugiej jednak strony reżyser wyraźnie kreśli okoliczności poprzedzające dramat - napiętą sytuację w Gdańsku, coraz dokuczliwszą hitlerowską butę i agresywność. Atmosfera zagęszcza się, bliskość kataklizmu staje się wyczuwalna. Część druga to zapis rozpaczliwej walki nie tylko o obronę Poczty, ale o własną godność i honor. Kamera operuje głównie w gmachu oblężonego budynku. Jeśli go opuszcza, to tylko po to, by uprzytomnić widzowi beznadziejność położenia obrońców wrześniowej reduty. I wreszcie część trzecia - gorzki finał, w którym pozostali przy życiu pocztowcy z rękami na karku idą na stracenie pośród szyderstw i drwin swych pogromców. 01:05 "SENSACJE XX WIEKU" - KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA (KREW, MIŁOŚĆ, ZDRADA) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Mikołaj Roznerski, Natalia Klimas, Krzysztof Warunek, Maria Konarowska, Zbigniew Paterak, Ziemowit Pędziwiatr, Klaudiusz Kaufmann, Łukasz Konopka, Ksawery Szlenkier Rotmistrz Jerzy Sosnowski do dziś pozostaje legendą polskiego wywiadu. Ten bohater wojny polsko - bolszewickiej był jednym z najbardziej skutecznych polskich szpiegów w Berlinie. Nadzwyczaj przystojny kawalerzysta, a do tego skuteczny i śmiertelnie niebezpieczny szpieg. Wiedział jak korzystać ze swoich atutów - uwodził kobiety mające dostęp do tajemnic Reichswehry zdobywając cenne informacje wywiadowcze. Aresztowany przez niemiecki kontrwywiad został w drodze negocjacji wymieniony za kilku niemieckich szpiegów schwytanych w Polsce. Niespodziewanie polski sąd skazał go na długoletnie więzienie, ale co ciekawe nie odbył kary. Ewakuowany na wschód trafił w ręce NKWD. Tu zaczynają się mnożyć pytania, na które do dziś szukamy odpowiedzi. Czy był zdrajcą, podwójnym agentem pracującym dla niemieckiego wywiadu? Czy też polski wywiad poświęcił go, aby ochronić tajemnicę złamania Enigmy? Czy zdradził podwójnie, współpracując w czasie wojny z sowieckim wywiadem? W pierwszym odcinku Sensacji XX wieku w postać Sosnowskiego wcieli się Mikołaj Roznerski, a u jego boku pojawi się m.in. Natalia Klimas. 02:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - ŚLĄSKA BITWA O BENZYNĘ Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Śląska bitwa o benzynę Lokalna opowieść brzmi tak: gdzieś tu na jednym ze ściernisk w okolicach miejscowości Blachownia pozostał głęboko wryty silnik samolotu B24 Liberator. Do niedawna żyjący świadkowie przekazali swoim dzieciom informację, w którym miejscu silnik został zlokalizowany i po wojnie zasypany ziemią. Postanowiliśmy sprawdzić prawdziwość tej legendy. Uzbrojeni w sprzęt poszukiwawczy zaczynamy przeczesywanie terenu, nie zwlekając ani chwili. Takie poszukiwania nabierają dla nas nowego wymiaru w momencie, gdy widzimy, że po dziesiątkach lat młodzi ludzie podejmują trud szukania ostatnich śladów bojowej misji Liberatora z 762. Eskadry Bombowej lotnictwa Stanów Zjednoczonych. 02:30 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - BERCHTESGADEN Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Odcinek poświęcony rezydencjom Adolfa Hitlera w Berchtesgaden koło Obersalzbergu, w których zapadały kluczowe dla XX wieku decyzje: Berghof (u stóp góry Kehlstein) i Adlerhorst (na szczycie góry). To właśnie w Berchtesgaden zapadła decyzja o ataku na Polskę.