TVP Historia Piątek, 13.09.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 13 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1321 - zmarł Dante Alighieri; 1944 - oddziały sowieckie dotarły do przedmieść warszawskiej Pragi; 1981 - KOK podjął decyzję o przygotowaniach do stanu wojennego; 1996 - zmarł Wiktor Woroszylski; 07:20 STULECIE WINNYCH - ODC. 10 Serial obyczajowy, historyczny, 43 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Ariadna Lewańska, Małgorzata Retei Muzyka: Wojciech Lemański Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Roman Gancarczyk, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Barbara Wypych, Rafał Królikowski, Olaf Lubaszenko, Andrzej Mastalerz, Anna Grycewicz, Sandra Drzymalska, Patryk Szwichtenberg, Tomasz Włosok Jest maj 1935 roku. Ania z wyróżnieniem kończy naukę w Instytucie Pedagogicznym i wkrótce podejmuje pracę w szkole w Brwinowie. Małżeństwo Mani i Pawła nadal przeżywa trudny czas. On cię kocha, Ania uspokaja siostrę, a może siebie. Powrót Ani do Brwinowa dostrzega Antek Jamroży, który proponuje jej randkę. Ania zaskakuje swoją zgodą i siebie, i Jamrożego. Łucja wciąż rywalizuje z macochą o względy Wierusza. Trudny charakter panienki daje się we znaki Jaśkowi. Dziewczyna manipuluje Winnym, wykorzystując jego uczucie do siebie. Ofiarą ciętego języka Łucji staje się również dyrektorka szkoły, której dawna uczennica proponuje oszustwo w konkursie plastycznym. Do Winnych z nastoletnim synem przyjeżdża Andzia. Odkąd Radomir umarł, czuję, że życie mi się kończy - zwierza się Broni. Wracaj do nas - proponuje Stanisław, który dostrzega w Andzi piękną kobietę. Urodę Andzi dostrzega również Guido. Tymczasem stała obecność Ani w Brwinowie staje się coraz trudniejsza dla Pawła. - Dłużej tego nie zniosę wyznaje Ani. A Ania? Czy będzie miała siłę wyprzeć się swojego uczucia do Pawła? 08:10 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - GORĄCE KSIĄŻKI ZIMNEJ WOJNY Magazyn, 29 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Gorące książki zimnej wojny. International Literary Center - Międzynarodowe Centrum Litertury. Podczas zimnej wojny ta firma - parawan CIA, szmuglowała do krajów komunistycznych miliony zakazanych książek. Operacją kierował z Nowego Jorku George Minden - rumuński uchodźca i pracownik Centralnej Agencji Wywiadowczej. Korzystano z rozmaitych kanałów przerzutowych, nawet z balonów. W Archiwum zimnej woojny - relacje uczestników przerzutów, największe sukcesy i spektakularne wpadki. Cykl powstaje we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej. 08:50 HISTORIA POLSKI - MAŁA ZAGŁADA Film dokumentalny, 58 min, Polska, 2018 Reżyseria: Natalia Koryncka - Gruz Scenariusz: Anna Janko, Natalia Koryncka - Gruz Zdjęcia: Zdzisław Psc Najda, Łukasz Łasica Muzyka: Alex Gruz Wykonawcy: Magdalena Cielecka Film dokumentalny o tragicznych losach wsi Sochy na Zamojszczyźnie. Wszystko stało się 1 czerwca 1943 roku. Niemcy zamordowali mieszkańców, spalili zabudowania, potem nadleciały samoloty. W ciągu paru godzin wieś przestała istnieć. Pośród zgliszczy pozostał jeden dom. Ocaleli nieliczni dorośli i garstka przerażonych dzieci. Wśród nich 9 - letnia Teresa Ferenc, matka Anny Janko. Jak opowiada Anna, tragiczna historia rodziny była drugim dnem jej dzieciństwa. Teresa - jako dziewczynka patrzyła na śmierć swoich rodziców, na rozpad całego świata. Takie życie, które rozpoczęło się od apokalipsy. Obrazy pożarów, zabijania, sieroctwa, tułaczki małych dzieci przeniknęły również do życia Anny i były jak stronice szczególnego albumu rodzinnego, który się ogląda ze ściśniętym gardłem. Bohaterkami filmu są trzy kobiety: matka, córka i wnuczka, towarzyszy im trauma wojenna, która przenosi się z pokolenia na pokolenie. Dla matki (Teresa) wojna jest bezpośrednim wstrząsającym doświadczeniem, dla córki (Anna) jest bolesną opowieścią rodzinną, dla wnuczki (Ola) to straszna historia, której nie chce się dopuścić do swojego życia. Na koniec pojawia się refleksja, że wojna nie umiera nigdy, a trauma wojenna przenosi się z pokolenia na pokolenie. Refleksje powracają w narracji bohaterów i plastycznych obrazach - dziecięcych wspomnieniach wojennych opresji. Film powstał na podstawie opublikowanej w 2015 roku książki Anny Janko "Mała zagłada". 10:00 SENSACJE XX WIEKU - SKARBY TRZECIEJ RZESZY Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Bogusław Wołoszański, Adek Drabiński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Jedna z najbardziej tajemniczych spraw II wojny - zaginięcie części skarbu III Rzeszy, rezerw walutowych i złota Reichsbanku. Miliardy dolarów zostały wykradzione w celu finansowania ucieczek esesmanów i tworzeniu organizacji neonazistowskich po wojnie. Widowisko przedstawia, jak przebiegał rabunek i ukrywanie skarbów Rzeszy w końcu wojny. 11:00 ALFRED SCHREYER Z DROHOBYCZA Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2010 Reżyseria: Marcin Gizycki Scenariusz: Małgorzata Sady, Marcin Giżycki Zdjęcia: Przemysław Niczyporuk, Wojciech Walkiewicz Barwna opowieść o Alfredzie Schreyerze, polskim skrzypku, działaczu społeczno - kulturalnym, ostatnim żyjącym uczniu Brunona Schulza. Alfred Schreyer jest ostatnim żyjącym uczniem Brunona Schulza. Pochodzi z zamożnej rodziny polskich Żydów z Jasła. Przed wojną jego ojciec kierował rafinerią naftową. W 1934 roku rozpoczął naukę w Gimnazjum Państwowym im. Króla Władysława Jagiełły w Drohobyczu, w którym prac ręcznych uczył Bruno Schulz. Jako jedyny z swojej rodziny przeżył II wojnę światową. Był więźniem obozów koncentracyjnych w Płaszowie, Gross - Rosen i Buchenwaldzie. Alfred Schreyer wielokrotnie podkreślał, że udało mu się przeżyć, dzięki umiejętnościom stolarskim, których nauczył go właśnie Bruno Schulz. Po wojnie zamieszkał w Drohobyczu, gdzie uczył muzyki i śpiewu w tamtejszym liceum. Zachowanie pamięci o Żydach z Drohobycza i o Brunonie Schulzu jest misją Schreyera, jak sam wielokrotnie podkreśla. Dlatego od lat uczestniczy w Festiwalu Brunona Schulza w Drohobyczu. 12:30 WOJENNE DZIEWCZYNY S.I - ODC. 12 Serial wojenny, 45 min, Polska, 2016 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz Zdjęcia: Marian Prokop Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Vanessa Aleksander, Marta Mazurek, Aleksandra Pisula, Michał Czernecki, Marek Gierszał, This Maag, Katrin Buhring, Marek Ślosarski, Maria Dębska, Beata Fido, Bartosz Szczerbiak odc. 12 Komendant granatowej policji domaga się łapówki. Za dziesięć tysięcy ma wypuścić wszystkich zatrzymanych. Ewka z Irką wpadają na pomysł jak zdobyć pieniądze. Tymczasem w pensjonacie Margarete spotyka się z Brennerem. Wymieniają wiedzę na temat samobójstwa Dietricha. Joachimowie wychodzą na wolność. Dziewczyny znajdują im tymczasowe schronienie. Gestapo urządza kocioł w domu Szczęsnych. Szukają Irki, Marysi, Kamila. Ewka wpada w pułapkę i zostaje aresztowana razem z matką Irki. Marysi udaje się znaleźć tymczasowe mieszkanie dla ojca i siostry. Zamieszkują u Celiny - matki chłopca, który pomógł Marysi ukryć się przed Niemcami podczas wpadki po wyjściu z getta. Matka Irki zostaje zwolniona z gestapo. Schulze chce ją wykorzystać jako przynętę. Dom Szczęsnych jest pod obserwacją. Witold rozpaczliwie próbuje wyciągnąć Ewkę z aresztu. Wszystko na próżno. Ewka odjeżdża wraz z transportem więźniów. 14:30 ZAGINIONA FLOTA KOLUMBA (COLUMBUS' LOST FLEET) Film dokumentalny, 49 min, USA, 2010 W 1494 roku Krzysztof Kolumb odbył drugą podróż do Ameryki. Tym razem z większą liczbą statków, większą liczbą ludzi i większą misją. Popłynął z 17 okrętami i prawie 1400 osobami, żeby zbudować pierwszą europejską kolonię w Nowym Świecie. Ale w ciągu zaledwie kilku lat osada znika - jedna piąta jej mieszkańców umiera, a co najmniej sześć statków tonie w zatoce. To, co wydarzyło się w tej osadzie, pozostaje tajemnicą nawet 500 lat później. Teraz dwa zespoły archeologów, jeden na morzu a drugi na lądzie, podróżują, aby odkryć nowe dowody, dlaczego pierwsze europejskie miasto Ameryki, La Isabela, upadło. La Isabela, znajdująca się na terenie dzisiejszej Republiki Dominikańskiej, była największym marzeniem Kolumba i jego szansą na stworzenie imperium i zdobycie bogactwa. Było to także pierwsze stałe miejsce kontaktu między Nowym i Starym Światem, pierwsze miejsce, w którym rodzima amerykańska cywilizacja spotkała się i zderzyła z europejskimi kolonizatorami. Jednak marzenia Kolumba o bogactwie, władzy i gubernatorstwie nad Nowym Światem nigdy się nie ziściły. Setki jego ludzi i tysiące rdzennych Indian Taino z Hispanioli zginęło. Huragany, wówczas nieznane Hiszpanom, zatopiły ich statki, a kolonia ostatecznie upadła w ciągu zaledwie czterech krótkich lat. Niewiarygodne, że nikt dokładnie nie wie, dlaczego i jak kolonia obróciła się w ruinę. Wskazówek, co do przyczyn jej upadku, szukają w XV - wiecznych statkach oraz kościach osadników i miejscowych dwie grupy badaczy. Charlie Beeker, dyrektor katedry nauk podwodnych na Uniwersytecie Indiana, stoi przed najważniejszym wyzwaniem w życiu: chce odnaleźć, nieodkryty do tej pory, statek Krzysztofa Kolumba. Zaś zespół archeologów przeprowadzi badania archeologiczne, aby ustalić, kim byli ci pierwsi koloniści i co ich zabiło w tak krótkim czasie. 15:30 TAJEMNICZY KSIĘŻYC (THE MOON) Film dokumentalny, 57 min, Wielka Brytania, 2006 Reżyseria: Ruth Whippman W filmie zaprezentowano materiały archiwalne i zdjęcia z misji Apollo, NASA i Europejskiej Agencji Kosmicznej, wywiady z licznymi osobami na temat aktywności księżycowej oraz pełen rachunek relacji człowieka z Księżycem oraz innymi naturalnymi satelitami. Program przedstawia historię wierzeń i mitów związanych z Księżycem, a także postęp naukowy, jaki stał się udziałem ludzkości - od starożytnego kultu Księżyca, do wyścigu kosmicznego w latach 60. Obecnie fascynacja człowieka Księżycem ponownie przeżywa swój rozkwit: na pustyni Utah Towarzystwo Księżycowe wybudowało pełnowymiarowe symulacje księżycowe, a firma Space Adventures oferuje bilety na Księżyc dla super bogatych pasjonatów. 16:35 POWSTANIE WARSZAWSKIE DZIEŃ PO DNIU - ODC. 44 Reportaż, 5 min, Polska, 2017 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Bohater odcinka: Bogdan Celiński. 16:50 HISTORIA POLSKI - NADZIEJA UMIERA OSTATNIA Film dokumentalny, 48 min, Polska, 1992 Reżyseria: Tadeusz Wudzki Scenariusz: Tadeusz Wudzki Zdjęcia: Henryk Janas, Jerzy Murawski Wykonawcy: Halina Birenbaum Opowieść Haliny Birenbaum - pisarki, poetki, tłumaczki - o eksterminacji narodu żydowskiego w latach 1939 - 45. Urodziła się w Warszawie, a od 1947 r. mieszka w Izraelu. Gdy miała 10 lat, wybuchła wojna. Przeżyła getto w Warszawie, następnie obozy: Majdanek, Birkenau, Ravensbruck i Neustadt - Glewe, gdzie w 1945 r. odzyskała wolność. W czasie wojny straciła całą rodzinę. Po 40 latach wraca do Polski, do miejsc i zdarzeń z dzieciństwa. Opowieść Heleny Birenbaum ilustrowana jest fotografiami i migawkami z filmów archiwalnych. Helena Birenbaum wspomina dzieciństwo w Warszawie, rodziców, początek wojny, naloty, butnych żołnierzy niemieckich wkraczających do Warszawy, utworzenie getta, spędzenie ludności pochodzenia żydowskiego na zamknięty teren ogrodzony murem, zakaz wychodzenia i kontaktowania się z Polakami, głód, choroby, ludzi umierających na ulicach. Wspomina też swoje dziecięce marzenia - o czekoladzie, wycieczkach do lasu i beztroskiej zabawie. Mówi o likwidacji getta, masowym wywożeniu ludzi, rozpaczliwych staraniach rodziców, by uniknąć transportu, ukrywaniu się całej rodziny w piwnicach, zatrzymaniu i wywiezieniu ojca, po którym zaginął ślad. Wspomina życie w opuszczonym mieszkaniu na ul. Leszno, pozostawione tam dziecięce zabawki. Mówi o ewakuacji getta, załadunku do wagonów kolejowych, transporcie w nieludzkich warunkach, w ścisku, duchocie, wśród tratowanych, umierających ludzi. Opowiada o przyjeździe do Majdanka, oddzieleniu od matki oraz o jej śmierci, opisuje życie w obozie, wspomina opiekującą się nią bratową. Następnie mówi o przewiezieniu do obozu w Auschwitz - Birkenau, o masowych transportach ludzi z Węgier i Rumunii, o ewakuacji obozu, transporcie wagonami do Ravensbruck, a potem do Neustadt - Glewe. Opisuje zmianę zachowania Niemców w stosunku do więźniów w obliczu zbliżającego się końca wojny, swą radość z powodu widoku pokonanych wojsk niemieckich. 19:00 STULECIE WINNYCH - ODC. 11 Serial obyczajowy, historyczny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Ariadna Lewańska, Małgorzata Retei Muzyka: Wojciech Lemański Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Roman Gancarczyk, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Barbara Wypych, Rafał Królikowski, Olaf Lubaszenko, Andrzej Mastalerz, Anna Grycewicz, Sandra Drzymalska, Patryk Szwichtenberg, Tomasz Włosok Lato 1938 roku. Winni i przyjaciele rodziny bawią się na weselu Andzi i Guido. Jerzyk jest zazdrosny o uczucia mamy. Dopiero rozmowa ze Stanisławem nieco go uspokaja. Kazia i Damian dostają pracę u Iwaszkiewiczów. Damian znajduje się w orbicie zainteresowań literata. - To wielki pisarz... Rozmawiamy o sztuce, o muzyce... - tłumaczy Ani, która często bywa w Stawisku. Udziela bezpłatnie lekcji córkom Iwaszkiewiczów. - Mam dług wobec pani i pani ojca... Teraz mam szansę, żeby się odwdzięczyć, tłumaczy Annie Lilpop, gdy ta mówi, że nie ma z czego płacić za korepetycje. Kazia i Ania widzą, co dzieje się z Damianem. Chcąc uniknąć skandalu, Anna Lilpop zwalnia chłopaka. Guido i Andzia otwierają w Brwinowie włoską lodziarnię, a Mania, Ania i Paweł starają się unormować swoje relacje. Jasiek nie ukrywa przed Łucją swoich uczuć. Między młodymi dochodzi do sprzeczki, dziewczyna upada na ziemię i traci przytomność. Wezwana przez Jaśka Bronia, cuci Łucję i odkrywa na jej plecach znamię. - Jest takie samo i w tym samym miejscu, co synowa miała - mówi Winna siostrze przełożonej klasztoru, przed którym znaleziono niemowlę. Gdy odkrywa datę podrzucenia Łucji, Bronia łączy fakty. Tymczasem Jasiek wyznaje Łucji miłość. 19:55 ASTRONOMIA NIEPODLEGŁA 100 LAT POLSKIEJ ASTRONOMII - ODC. 2/19 - OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNE UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2018 Reżyseria: Bogumił Radajewski Scenariusz: Maciej Mikołajewski, Bogumił Radajewski Zdjęcia: Tomasz Stelmach, Adam Rubaszewski Poznań to miejsce, które odegrało szczególną rolę w odrodzeniu niepodległej Polski. Historia tamtych wydarzeń splata się ściśle z narodzinami poznańskiej astronomii. W roku 1919 w stolicy wyzwolonej w powstaniu Wielkopolski powołano do życia Uniwersytet Poznański. Władze nowej polskiej uczelni zdecydowały o utworzeniu obserwatorium astronomicznego. W tym odcinku przybliżymy jego historię. 20:25 MARZYCIELE - KAROL ESTREICHER MŁODSZY Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Karol Estreicher junior należał do rodziny słynnych krakowskich prawników, ale jego pasją była historia sztuki. Stał się znawcą dziejów i skarbów kultury Krakowa. W czasie II wojny światowej kierował Biurem Rewindykacji Strat Kulturalnych. Odzyskał i sprowadził do Polski wiele zrabowanych przez Niemców dóbr kultury, m. in. obraz Leonarda da Vinci Dama z gronostajem i Ołtarz Mariacki Wita Stwosza. Po wojnie kierował renowacją Collegium Maius, był twórcą i dyrektorem Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Cykl przybliża postaci Polaków, którzy podjęli walkę o niepodległość Ojczyzny, znajdując w Krakowie wyjątkowe ku temu miejsce i środowisko. Poszczególne odcinki cyklu przedstawiają postacie i wydarzenia z bliższej perspektywy przez zaproszenie do programu osób, które potrafią w sposób popularny przedstawić bohaterów także jako zwyczajnych ludzi, którzy mogą stać się bliscy współczesnemu pokoleniu. Stąd między innymi wybór takich miejsc rozmowy, które stwarzają lżejszy, galicyjski klimat spotkania - stare krakowskie kawiarnie z ciekawymi wnętrzami. 22:35 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA UKRAIŃSKIEGO MILIONERA W KIJOWIE Reportaż, 25 min, Polska, 2000 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Wiktor Politow Cykl reportaży o codziennym życiu w krajach byłego Związku Radzieckiego. Program pokazuje zmiany, jakie zaszły tam w ostatnich latach oraz przybliża nowe zjawiska i problemy ludzi ze wszystkich grup i środowisk społecznych. W tym wydaniu przedstawiono jeden dzień z życia ukraińskiego milionera Mikoły Iwanowicza Tałajczuka. Reportaż ukazuje też mechanizmy funkcjonowania biznesu na Ukrainie oraz różnice między finansowymi elitami na Wschodzie i Zachodzie Europy. 00:45 SENSACJE XX WIEKU - SKARBY TRZECIEJ RZESZY Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Bogusław Wołoszański, Adek Drabiński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Jedna z najbardziej tajemniczych spraw II wojny - zaginięcie części skarbu III Rzeszy, rezerw walutowych i złota Reichsbanku. Miliardy dolarów zostały wykradzione w celu finansowania ucieczek esesmanów i tworzeniu organizacji neonazistowskich po wojnie. Widowisko przedstawia, jak przebiegał rabunek i ukrywanie skarbów Rzeszy w końcu wojny. 01:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - OSTATNI SEKRET PARTYZANTA Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Ostatni sekret partyzanta Jeżeli starszy pan zasiada nad kartką papieru i w pamięci zaczyna odszukiwać szczegóły zabudowy jakiejś wioski, to w oczywisty sposób na horyzoncie najbliższych dni zaczyna majaczyć nam przygoda. A doprowadzi nas do niej były partyzant 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK, z którym dziś powspominamy jego ostatni dzień w partyzantce i ukrytym przez niego depozycie niezwykle ważnych dokumentów. Lim 2 - reaktywacja Następnie obierzemy kurs na Grajewo, gdzie kilka miesięcy temu garstka zapaleńców postanowiła uratować przed zniszczeniem samolot Lim 2, zdobiący miejscowy park. Ciekawe, ile zdążyli już zdziałać. 02:15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PRZERWANA WOJNA Magazyn, 19 min, Polska, 1994 Scenariusz: Maciej Zakrocki, Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Ładysław Lipkowski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony genezie wojny, której źródeł autor doszukuje się w przebiegu I wojny światowej. 02:40 TERYTORIALSI - ODC. 14 Reportaż, 12 min, Polska, 2019 Autor: Edyta Strub, Monika Kwasigroch W czternastym odcinku ćwiczenia 10. Świętokrzyskiej BOT human story - szer. Michał Cios - w cywilu modelarz, w mundurze żołnierz 5. BOT, przedstawienie postaci patrona 12. Wielkopolskiej Brygady Obrony Terytorialnej gen. Stanisława Taczaka, pilotażowy program szkolenia psów poszukiwawczo - ratowniczych w 13. ŚBOT.