TVP Historia Wtorek, 17.09.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 17 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1794 - powstał regiment żydowski Berka Joselewicza; 1822 - Jean - Franois Champollion odczytał egipskie hieroglify; 1939 - agresja Rosji Sowieckiej (oficjalnie ZSRS) na Polskę; 1980 - wymyślono nazwę i logo "Solidarności"; 07:05 STULECIE WINNYCH - ODC. 12 Serial obyczajowy, historyczny, 43 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Katarzyna Terechowicz, Magdalena Holland - Łazarkiewicz Muzyka: Wojciech Lemański Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Roman Gancarczyk, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Barbara Wypych, Rafał Królikowski, Andrzej Mastalerz, Anna Grycewicz, Sandra Drzymalska, Patryk Szwichtenberg, Tomasz Włosok, Kacper Dziubałko Zbliża się lato 1939 roku. Komunikaty radiowe nie pozostawiają złudzeń - Hitler grozi Europie wojną. - Dlaczego zawsze muszą być wojny? - pyta Anię córka Iwaszkiewiczów. Bo taka jest ludzka natura odpowiada nauczycielka. Z obawy o swoją przyszłość brwinowscy Żydzi emigrują do Ameryki, Guido zabiera Andzię z dziećmi do Włoch. O wyjeździe myślą też Wieruszowie. Inni mają nadzieję na normalność. Ania poznaje Kazimierza Tarasiewicza, literata z Krakowa. Młodzi zaczynają nieśmiało planować wspólną przyszłość. Mania i Paweł spodziewają się dziecka. Aniu, Paweł oszalał, jestem taka szczęśliwa, zwierza się siostrze Mania. Bronia zauważa zażyłość Jaśka i Łucji. Wyznaje prawdę o Łucji Stanisławowi - Oni nie mogą być razem. To córka Władzi. Tymczasem Łucja jest przekonana, że przybrana rodzina chce ją porzucić. Wyjeżdżają w tajemnicy, chcą mnie zostawić - zwierza się Jaśkowi. W szale rozpaczy dziewczyna niszczy zawartość szykowanych do podróży kufrów, niszczy srebrną papierośnicę. Wieruszowie oskarżają Jaśka o kradzież rodzinnej pamiątki. Chłopak zostaje aresztowany. 08:20 HISTORIA POLSKI - "... ZA KAŻDY KAMIEŃ TWÓJ..." Film dokumentalny, 47 min, Polska, 2004 Reżyseria: Zofia Kunert, Andrzej Krzysztof Kunert Scenariusz: Zofia Kunert, Andrzej Krzysztof Kunert W lokalu na ulicy Hożej, róg Poznańskiej, czekałem ostatnie dni przed Powstaniem. Byłem tam też 1 sierpnia przed godziną 17 - nie sam jeden zresztą. W okolicznych lokalach było wielu takich jak ja młodych ludzi. Czekaliśmy na łączników, którzy mieli przynieść rozkazy. Umieraliśmy z niecierpliwości. Ja wtedy miałem 22 lata, a 20 - latkowie rwą się, żeby nie być poza rozgrywającymi się zdarzeniami - wspomina po 60 latach minister Władysław Bartoszewski, żołnierz Armii Krajowej o pseudonimie "Teofil". 1 sierpnia 1944 roku tysiące młodych ludzi porwało za broń w jednym z najsłynniejszych zrywów narodowych, Powstaniu Warszawskim. Słabo uzbrojeni, choć zdeterminowani powstańcy musieli często nacierać na silnie ufortyfikowane punkty oporu Niemców. W ogniu karabinów maszynowych, strzelających z umocnionych bunkrów, stopniało niejedno natarcie. Zdarzały się spektakularne sukcesy, takie jak zdobycie gmachu tzw. PAST - y, lecz sytuacja walczących w stolicy oddziałów AK szybko zaczęła się pogarszać. Ostrzał karabinowy wzdłuż najważniejszych arterii miasta paraliżował komunikację, bombardowania przez artylerię i lotnictwo powodowały ciężkie straty. Domy szybko zmieniały się w stosy gruzu, w ulicach ziały potężne leje. Cierpieli cywile, wobec szalejącego na powierzchni inferno stłoczeni w piwnicach używanych także jako ciągi komunikacyjne. Ale pomimo wszechobecnej śmierci i zniszczenia powstańcy znajdowali chwile wytchnienia, zawierano śluby, chrzczono dzieci, śpiewano piosenki. Z niecierpliwością wypatrywano alianckich zrzutów broni i żywności, z przerażeniem słuchano o hitlerowskich zbrodniach w zajmowanych przez Niemców dzielnicach. Film Zofii i Andrzeja Krzysztofa Kunertów ukazuje dramatyzm tych dni. Wśród zabierających głos w dokumencie uczestników powstania poza Władysławem Bartoszewskim znalazły się także aktorki: Alina "Alina" Janowska i Małgorzata "Duda" Damięcka - Lorentowicz, słynny dziennikarz i komentator sportowy Bohdan "Mały" Tomaszewski oraz Eileen Garlińska, walcząca za Warszawę Irlandka. W filmie wykorzystano również bogate materiały archiwalne, w tym fragmenty niemieckich kronik propagandowych. 09:20 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 10:10 SPÓR O HISTORIĘ - "SOWIETY WKROCZYŁY" Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2016 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) Kiedy 23 sierpnia 1939 roku w Moskwie podpisany został układ Ribbentrop - Mołotow, niektóre gazety polskie pisały o możliwym zawarciu tajnego porozumienia niemiecko - sowieckiego wymierzonego w Polskę. Wywiad donosił o ogromnej koncentracji wojsk Armii Czerwonej przy granicy z Polską. Wojsko Polskie nie dostało jednak instrukcji, jak się ma zachować w razie inwazji ze Wschodu. Jednak kiedy 1 września Niemcy zaatakowali Polskę Armia Czerwona, mimo ponagleń ze strony niemieckiej, nie ruszyła na Zachód. Stalin czekał obserwując rozwój sytuacji. Zdecydował się uderzyć wczesnym rankiem w niedzielę 17 września. Licząca ponad sześćset tysięcy Armia Czerwona zaatakowała bronione niewielkimi siłami strażnice Korpusu Ochrony Pogranicza. W szeregi polskie wkradł się chaos informacyjny i decyzyjny, który dodatkowo pogłębiła dyrektywa ogólna, w której marszałek Rydz Śmigły, Naczelny Wódz, nakazywał: z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony albo próby rozbrojenia oddziałów. Czy rząd polski brał pod uwagę możliwość inwazji sowieckiej? Dlaczego, gdy stała się faktem, nie było na nią żadnej reakcji ze strony polskich władz? Odpowiedzi na te pytania należą do największych tajemnic września1939 roku. 10:50 DZIECI UKRADZIONE PRZEZ HITLERA Reportaż, 28 min, Polska, 2008 Reżyseria: Dariusz Król Scenariusz: Dariusz Król Podczas wojny okupanci niemieccy prowadzili w różnych krajach (między innymi w Polsce) akcję zniemczania dzieci, najczęściej z sierocińców, chociaż zdarzały się też akcje odbierania dzieci rodzicom. Dzieci te, najczęściej kilkuletnie, były w specjalnych ośrodkach poddawane praniu mózgów, uczyły się niemieckiego i wyrastały w niemieckiej świadomości. Często były też adoptowane przez zaufane niemieckie i austriackie rodziny. W perspektywie dzieci miały się stać obywatelami Rzeszy. Około 200 tysięcy polskich dzieci poddano zniemczeniu. Po wojnie władze polskie (londyńskie) i PCK odnalazły około 30 tysięcy porwanych dzieci. Większość z nich wróciła do kraju, a niewielka część przebywała w obozach na terenie Austrii i Niemiec. Zorganizowano dla nich w Barcelonie ośrodek, w którym przywracano je polskości. Większość z około 200 wychowanków ośrodka pamiętała mimo niemieckich starań, kim są naprawdę. Dzieci dość szybko przypomniały sobie polski. Ci, co mieli rodzinę w kraju wrócili do Polski. Pozostali rozjechali się po świecie. Największą grupę polskich dzieci przyjęły władze okręgu Buffalo w USA. W grudniu 2008 roku po raz pierwszy od wojny, Konsulat Generalny RP w Barcelonie w porozumieniu z władzami Katalonii, zorganizowały spotkanie dzieci ukradzionych przez Hitlera. Niektórzy zobaczyli swoich znajomych i stare miejsca po pięćdziesięciu latach. Było wiele wzruszeń. Ale też refleksja o życiu. 11:25 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - FUNDAMENTY PRL: AGENTURA Magazyn, 29 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Fundament PRL: agentura. Tajni współpracownicy bezpieki byli sekretną bronią władzy komunistycznej. Ich donosy wskazywały, gdzie jest wróg, kto pójdzie siedzieć, komu utrącić karierę. Służby specjalne PRL snuły sieć obserwacji i szantażu, rozwijały techniki zapędzania w kozi róg. W Archiwum Zimnej Wojny - nagrania rozmów werbunkowych bezpieki, tajne materiały szkoleniowe, eksperci polscy i amerykańscy o technikach zdobywania agentów. Gośćmi Andrzeja Mietkowskiego są: prof. Andrzej Paczkowski, historyk, były członek Kolegium i Rady IPN, autor m.in. "Czarnej księgi komunizmu" (praca zbiorowa), dr hab. Filip Musiał, dyrektor Oddziału IPN w Krakowie, autor m.in. opracowania "Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej SB". W programie wypowiada się także Richard H. Cummings, historyk Radia Wolna Europa, w latach 1980 - 1994 dyrektor ds. bezpieczeństwa RWE w Monachium. Tematy: Rozbudowanie sieci agenturalnych w państwach totalitarnych, szczegóły systemu werbowania konkretnych osób. Czy można było odmówić próbie werbunku? Jakie środowiska były na celowniku werbujących w szczególności? Okresy masowego werbunku, możliwości oddziaływania agentury. Agentura wojskowa jako odrębne zjawisko. Rodzaje materiałów obciążających i kompromitujących. Charakterystyka rodzajów współpracy z bezpieką: tajni współpracownicy, kontakty operacyjne, kontakty służbowe, konsultanci, rezydenci, agenci wpływu. Czy wiele jest przypadków potwierdzonych istnienia dokumentów, za którymi nie było rzeczywistej współpracy? Czy Polska była przesiąknięta agenturą w sposób wyjątkowy? Wykorzystane fragmenty: 1. Pozyskanie tajnego współpracownika PS Stefan - materiał szkoleniowy MSW, 1977, źródło: IPN; 2. Sprawa kryptonim Laser. Materiał szkoleniowy MSW, 1977. Zespół Realizatorów Filmowych SEKTOR, źródło: IPN; 3. Audycja Radia Wolna Europa. Józef Światło o fałszowaniu wyborów z pomocą sowiecką, (materiał audio); 4. Próba werbunku obywatela Turcji, przebywającego w PRL w celach handlowych, (materiał audio), źródło: IPN; 12:05 WOJENNE DZIEWCZYNY S.II - ODC. 14 (S. II ODC. 1) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2017 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Marek Kreutz, Piotr Starzak Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Michał Czernecki, Józef Pawłowski, Tomasz Włosok, Maria Dębska, Katrin Buhring, Marek Ślosarski, Sebastian Jasnoch, Magdalena Czerwińska, Dariusz Majchrzak, This Maag, Joanna Balas Marysia jest przesłuchiwana na Szucha. Nie chce wyjawić prawdziwego nazwiska. Niemiec katuje ją, a następnie druzgocze dłoń dziewczyny przyciskiem do papieru. Pobita Marysia trafia do celi na Pawiaku. Ranna Irka przebywa w domu Grudzińskiego na folwarku. Stefan podczas rozmowy z dziewczyną znów zauważa chłopaka, który twierdzi, że nie jest Kamilem, lecz Filipem Sroką. Leokadia i inne uwięzione kobiety starają się pomóc Marysi w cierpieniu. Leokadia podpowiada Marysi, że musi zaufać lekarzom, wtedy otrzyma pomoc. Za jego pośrednictwem Marysia przekazuje informację o swoim położeniu. W kryjówce konspiracyjnej Konstanty z Zoją, głodni i wyczerpani czekają na Marysię. Z odsieczą przybywa Ewka, która znajduje schronienie dla rodziny Marysi w domu Nawrota. Margarette przejmuje prowadzenie agenta Rudolfa. Niemka na własną rękę poszukuje Alicji Janiak. Po kolejnym drastycznym przesłuchaniu Leokadia usiłuje popełnić samobójstwo, połykając truciznę. Marysia wzywa pomoc. Kobietę udaje się odratować. Filip Sroka zostaje przyprowadzony na folwark Grudzińskiego. Nie rozumie, czemu biorą go za Kamila Brodzkiego. Okazuje się, że podczas bombardowania został ciężko ranny. Uratowano go, ale stracił pamięć. Ewka organizuje akcję mającą na celu wydostanie Marysi. Angażuje w nią dawnych przyjaciół z przestępczego półświatka. Dzięki pomocy lekarzy obie kobiety Marysia i Leokadia zostają wywiezione ze szpitala. 12:55 POWSTANIE SEJNEŃSKIE 1919 Reportaż, 15 min, Polska, 2009 Autor: Józef Wierzba Powstanie Sejneńskie wybuchło 23 sierpnia 1919 roku. Polscy powstańcy zaatakowali oddziały litewskie, zajmujące Sejny i ziemię sejneńską. Po pięciu dniach ciężkich walk, 28 sierpnia, miasto zostało wyzwolone. Powstanie sejneńskie, po wielkopolskim, było drugim polskim zwycięskim powstaniem. W mieście uroczyście obchodzono 90. rocznicę powrotu miasta i ziemi sejneńskiej do Polski. We wrześniu 1919 roku Sejny odwiedził Józef Piłsudski. Historyczny pobyt Naczelnika Państwa, odtworzył wybitny polski aktor Janusz Zakrzeński. Jakie były przyczyny konfliktu polsko - litewskiego? Dlaczego, mimo wyznaczenia linii granicznej między obu narodami, doszło do walk o Sejny i ziemię sejneńską? 13:25 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - ARCYKSIĄŻĘ FRANCISZEK FERDYNAND (ARCHDUKE FRANZ FERDINAND OF AUSTRIA) Film dokumentalny, 105 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel W tym odcinku: życie i działalność arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, bratanka cesarza Franciszka Józefa, następcy cesarskiego tronu. Franciszek Ferdynand był światowcem, podróżnikiem, oddanym rodzinie mężem i ojcem. Zginął 24 czerwca 1914 roku z rąk serbskiego zamachowca, który nie tylko śmiertelnie go zranił, ale także zabił w tym samym czasie, żonę arcyksięcia, Zofię. To wydarzenie stało się zaczynem wybuchu I wojny światowej, co w konsekwencji spowodowało rozpad dotychczasowego porządku politycznego Europy. Film nie tylko podejmuje temat jego śmierci, ale cofa nas do czasów miedzy innymi jego dzieciństwa, ukazując relacje panujące na dworze cesarskim. Podejmuje też temat ożenku z Zofią, która nie pochodziła z książęcego rodu, a to do końca życia rzucało cień na relacje Ferdynanda ze stryjem, cesarzem Austro - Węgier. Dzięki realizatorom filmu zaglądamy do wnętrz najpiękniejszych pałaców Wiednia, Pragi oraz zamku w Konopiszte, w którym znajduje się imponująca kolekcja broni. 15:15 MARZYCIELE - DRUHNA OLEŃKA Dysk./wywiad/debata, 21 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Olga i Andrzej Małkowscy poznali się we Lwowie i tam założyli pierwsze polskie drużyny skautowe, z których powstało harcerstwo. Według Andrzeja Małkowskiego harcerstwo to skauting plus niepodległość. Andrzej zginął w 1919 roku jako żołnierz armii polskiej w katastrofie statku na Morzu Śródziemnym. Olga kontynuowała ich wspólne marzenia. W 1925 roku założyła w Pieninach prężny ośrodek harcerski. W jej koncepcji pedagogicznej wychowanie młodego człowieka to odkrywanie jego duszy i ułatwianie mu wydobycia z niej wszystkich najlepszych cech. 15:50 POWSTANIE WARSZAWSKIE DZIEŃ PO DNIU - ODC. 48 Reportaż, 7 min, Polska, 2017 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Bohater odcinka: Jerzy Cercwadze Wardisiani. 16:00 HISTORIA POLSKI - SIERPEM W PLECY Film dokumentalny, 33 min, Polska, 2017 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Film autorstwa Sławomira Koehlera, o sowieckiej inwazji na Polskę we wrześniu 1939 roku łamiącej polsko - sowiecki pakt o nieagresji, o pakcie Ribbentrop - Mołotow będącym IV rozbiorem Polski, o losach Polaków zamieszkałych na terenach zajętych przez Rosję sowiecką w pierwszych dniach i latach po inwazji. W środku nocy 17 września 1939r. ambasadorowi Polski w Moskwie, Wacławowi Grzybowskiemu, wręczono przewrotną notę dyplomatyczną informującą o wkroczeniu Armii Czerwonej, która miała na celu ochronę narodu polskiego. Historia opowiedziana przez świadków, uczestników zdarzeń z komentarzami historyków. Film o dramatycznych walkach Polaków z sowietami, między innymi o obronie Grodna, aresztowaniach i wywózkach na Syberię, masowych zabójstwach dokonanych na polskich żołnierzach i ludności cywilnej, o cynicznej polityce i propagandzie sowieckiej głoszącej wyzwoleńcze hasła wobec Polaków i o niektórych polskich środowiskach pozostających pod sowiecką okupacją. 16:40 WITOLD Film dokumentalny, 32 min, Polska, 1990 Scenariusz: Tadeusz Pawlicki Zdjęcia: Tadeusz Roman, Andrzej Wyglądała, Wojciech Ozdowski, Janusz Zembrzuski Wykonawcy: Bogusław Kokotek, Katarzyna Zientecka, Roman Jabłoński, Krystyna Borucińska Bohaterem filmu jest Witold Pilecki, człowiek, który w czasie wojny dobrowolnie znalazł się w Auschwitz, aby zorganizować tam komórkę AK. Zadanie to wykonał, udało mu się z obozu wydostać, potem walczył w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie zorganizował w Polsce dla gen. Andersa siatkę informacyjną. Został aresztowany przez UB 5 maja 1947. Rok później został stracony w więzieniu na Rakowieckiej. Film przedstawia tragedię człowieka, który zdołał wyrwać się z rąk gestapo, ale pokonany został przez aparat przemocy PRL. 18:30 STULECIE WINNYCH - ODC. 13 Serial obyczajowy, historyczny, 42 min, Polska, 2018 Reżyseria: Piotr Trzaskalski Scenariusz: Magdalena Holland - Łazarkiewicz, Katarzyna Terechowicz Muzyka: Wojciech Lemański Aktorzy: Kinga Preis, Jan Wieczorkowski, Roman Gancarczyk, Weronika Humaj, Karolina Bacia, Katarzyna Kwiatkowska, Arkadiusz Janiczek, Andrzej Mastalerz, Anna Grycewicz, Sandra Drzymalska, Patryk Szwichtenberg, Tomasz Włosok, Lidia Sadowa, Maciej Pesta, Amelia Konopka Jasiek jest przetrzymywany w areszcie. Władek i Kazia są bezsilni. Wiedzą, że Łucja widziała całe zdarzenie, ale milczy. Proszą o pomoc Bronię. Babka Winna żąda, by dziewczyna powiedziała policji prawdę. Posuwa się do groźby: Przysięgam ci, jak go nie zwolnią z aresztu, to się ludzie dowiedzą prawdy o tobie. Wrócisz tam, gdzie twoje miejsce. Łucja wpada w rozpacz. Niech mi pani powie, kim ja jestem - błaga. Naprawdę chcesz to wiedzieć? - pyta Bronia i zostawia dziewczynę bez odpowiedzi. W Brwinowie pojawiają się plakaty o mobilizacji. Wszyscy przeczuwają, że wybuch wojny jest kwestią czasu. Jasiek wstępuje do wojska. Ania dostaje list od Tarasiewicza. Zakochany Kazimierz obiecuje przyjazd do Brwinowa 17 września. Wieruszowie opuszczają pałac i wyjeżdżają zagranicę. Kilka dni później, 1 września Polskie Radio nadaje komunikat specjalny: A więc wojna! W dniu dzisiejszym wszelkie sprawy i zagadnienia schodzą na plan dalszy, całe nasze życie publiczne i prywatne przestawiamy na specjalne tory W Stawisku trwa gorączkowe pakowanie waliz. Tymczasem córki Iwaszkiewiczów znajdują w pobliskim lesie ciało zastrzelonego niemieckiego żołnierza. Drogi do Brwinowa zostają zamknięte. W nocy Niemcy brutalnie wyganiają wszystkich brwinowian z ich domów. Nie oszczędzają nikogo. Zgromadzonym na rynku doktor Brzozowski ma odczytać rozkaz niemieckich władz Gdy poznaje jego treść, odmawia - Panie oficerze, nie możecie tego zrobić, przecież to są niewinni ludzie. Tak się nie godzi. Niemieccy żołnierze wybierają z tłumu 10 mężczyzn. Wśród nich jest Paweł. Pluton egzekucyjny formuje szereg. Słychać dźwięk załadowywanej broni. Pada komenda ognia. 19:25 PRE MORTEM Film fabularny telewizyjny, 33 min, Polska, 2013 Reżyseria: Konrad Łęcki Aktorzy: Beata Tyszkiewicz, Paweł Deląg Krótkometrażowy film fabularny o Katyniu. Film opowiada historię oficerów Wojska Polskiego, którzy zginęli w Katyniu. Występują m.in. Paweł Deląg i Beata Tyszkiewicz. Film "Pre Mortem" pokazuje ostatnie chwile polskich oficerów, którzy nagle zdają sobie sprawę, że ponowne spotkanie z bliskimi w Warszawie pozostanie ich niespełnioną nadzieją. Nawet guzika nie oddamy - tak mówiło wielu z nich. Młodych, silnych, pewnych siebie. Elita Polski z początku lat 40. XX wieku, gotowa bronić swojej ojczyzny. Wierzyli, że nie wyjadą na długo. Wszyscy mówili, że to będzie błyskawiczna wojna, która zakończy się po kilku dniach. Nie zdawali sobie jednak sprawy, że żegnając się ze swoimi żonami, matkami, synami i siostrami, widzą ich po raz ostatni. Czekała ich rzeź. Wojskowi byli ubrani w "dobre polskie mundury", mieli dobre, mało znoszone obuwie. Ginęli dumnie, z honorem, potwierdzając swoją wyższość nad obdartymi, cuchnącymi wódką oprawcami. Ten kontrast, widoczny w filmie Konrada Łęckiego, tym jaskrawiej uświadamia tragizm polskich jeńców, mordowanych ot tak, bez sensu: Just for the fun of it, dla czystej przyjemności. 20:05 DEFILADA ZWYCIĘZCÓW Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2007 Reżyseria: Grzegorz Braun, Robert Kaczmarek Scenariusz: Grzegorz Braun, Robert Kaczmarek Zdjęcia: Andrzej Adamczak, Marek Borzęcki Kto rozpętał drugą wojnę światową? Odpowiedź: Hitler i nazistowskie Niemcy jest, w świetle najnowszych ustaleń, co najmniej niewystarczająca. Zdaniem Wiktora Suworowa, którego publikacje zyskują coraz szersze uznanie wśród historyków, prawidłowa odpowiedź brzmi: Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Autorzy filmu prezentują tezy Suworowa i poddają je weryfikacji. Szukając odpowiedzi na stawiane przez niego proste pytania, docierają do prawdy o roli stalinowskiej Rosji w rozpętaniu najkrwawszego konfliktu w dziejach. Konfliktu, którego pierwszą ofiarą była Polska. 22 września 1939 roku, Brześć nad Bugiem. Na ulicy Unii Lubelskiej trwa wspólna parada pancernych oddziałów Wehrmachtu i Armii Czerwonej, a na trybunie honorowej ramię w ramię stoją legendarni dowódcy obu wojsk: generał Heinz Guderian i kombryg Siemion Kriwoszejn. Jaka droga wiodła do tego spotkania? Jakie były szanse Polski w starciu z dwoma zbrodniczymi reżimami? "Zadziwiające jest, że Niemcy napadły na Polskę, więc uznano, że rozpętały wojnę, podczas gdy Związek Radziecki uczynił to samo i w tym samym miesiącu, a mimo to nie uchodzi za najeźdźcę. Co więcej, uważa się, że w latach 1939 - 1941 nie brał udziału w tej wojnie" - mówi Wiktor Suworow. Wraz z nim wydarzenia pamiętnego września komentują polscy historycy - wybitni znawcy przedmiotu, a wspominają je naoczni świadkowie owej "defilady zwycięstwa". Urodzony w 1947 r. Wiktor Suworow, narrator filmu, naprawdę nazywa się Władimir Rezun. Był szpiegiem radzieckiego wywiadu wojskowego GRU. W latach siedemdziesiątych pracował jako "dyplomata" w Szwajcarii, w roku 1978 uciekł do Wielkiej Brytanii. Poświęcił się pracy pisarskiej (najbardziej znana jego książka - m. in. dzięki ekranizacji Antoniego Krauzego - to "Akwarium"). Pasja historyczna Suworowa zaowocowała cyklem książek o roli Związku Radzieckiego w II wojnie światowej - a ściślej: o planach Józefa Wissiaronowicza Stalina dotyczących podboju Europy i prowadzonych konsekwentnie od początku lat 30. przygotowaniach do inwazji kontynentu. Zostały one pokrzyżowane przez niemieckie uderzenie prewencyjne 22 czerwca 1941 r. Nie można bowiem być równocześnie przygotowanym do ataku i do obrony. Wehrmacht rozbił Armię Czerwoną niemal w przeddzień jej planowanego uderzenia na Zachód - w przeddzień "Dnia M". Swoje tezy wyprowadza Suworow bynajmniej nie ze źródeł tajnych i nieznanych światowej historiografii, przeciwnie - opiera się przede wszystkim na źródłach "oficjalnych", dostępnych także w Związku Radzieckim i Rosji, które w konsekwentny, drobiazgowy i niezwykle frapujący sposób reinterpretuje. W języku polskim ukazują się od początku lat 90. kolejne prace Suworowa poświęcone "kłamstwu XX wieku": "Lodołamacz", "Dzień M", "Ostatnia republika", "Samobójstwo", "Oczyszczenie" (o tzw. czystkach w Armii Czerwonej w przededniu II wojny światowej), oraz poświęcone marszałkowi Żukowowi "Cień zwycięstwa" i "Cofam wypowiedziane słowa". 21:05 SŁYNNE JEDNOSTKI SPECJALNE - MNISI KUNG - FU ODC. 3/10 (ODC. 3) Film dokumentalny, 43 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Chris Lethbridge Wykonawcy: Janusz Szydłowski Od wieków historia pełna jest opowieści o odważnych wojownikach i elitarnych jednostkach bojowych, które walczyły, aby chronić władców, pokonywać wrogie armie i ratować imperia. Seria ta opowiada o najbardziej zabójczych formacjach wojskowych w historii, od starożytnej Grecji po Japonię. Przy pomocy rekonstrukcji filmowych i wypowiedzi ekspertów przypomina ich misje i dzieje. Władcy zawsze potrzebowali elitarnych oddziałów bojowych; mężczyzn czy kobiet doskonale wyszkolonych, zręcznych w posługiwaniu się bronią, zdolnych do infiltracji szeregów wroga, a w razie konieczności do ich eliminacji. Każdy z odcinków serii poświęcony jest jednemu wojownikowi albo jednej wyspecjalizowanej grupie. Bada ich szczegolne umiejętności, w jaki sposób się szkolili, jaki mieli cel, co dokładnie uczyniło z nich najbardziej przerażających morderców ich czasów i jak ich działania wpłynęły na współczesną taktykę wojenną. W cyklu będzie można znaleźć odpowiedź, między innymi, na pytania: jak buddyjska mniszka stała się wojowniczką Kung Fu, jak saksońskie siły bojowe ostatecznie pokonały wikingów, jak cygańscy najemnicy Vlada Palownika zatrzymali inwazję osmańską i jak holenderskie plemię doprowadziło do przejęcia Brytanii przez cesarza rzymskiego Klaudiusza. Ta oryginalna, pełna akcji i niesamowitych faktów seria, wciągnie wszystkich miłośników historii. 22:00 PO PRLU - OBYCZAJE III RP Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Witold Karaś, Marcin Krynicki, Michał Jarosiński Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Celem programu jest przeanalizowanie okresu przełomu z lat 1989 - 1990, narodzin III RP i jej pierwszego okresu. Goście: Filip Memches - publicysta i dziennikarz TVP Kultura, Grzegorz Sieczkowski - pisarz, dziennikarz TVP Historia. Temat: obyczaje III RP. Zagadnienia: 1. Bieda, bezrobocie, żebractwo (w tym rumuńskich dzieci). Jak to wyglądało na wielu obszarach, w różnych społecznościach, jakie patologie były z tym związane, np. pojawienie się agencji towarzyskich? 2. Pojawienie się nowych zjawisk, np. legalizacji pornografii, możliwości masowych wyjazdów na wakacje do ciepłych krajów. 3. Korupcja na wielu obszarach, w tym zjawisko korupcji codziennej, w której uczestniczyła nieświadomie większość Polaków. 4. Powstawanie tzw. klasy średniej. 5. Powstawanie dużych różnic społecznych. 6. Zmiany zachowań społecznych (brak autorytetów, pojawienie się nowych - media i biznes). 7. Wszechobecne chamstwo, agresja w latach 90. 8. Pewne charakterystyczne wyróżniki tej epoki, gadżety jak komórka albo radio noszone, by nikt nie ukradł z samochodu. 9. Powszechny pracoholizm Polaków. 22:35 KATYŃ Dramat historyczny, 117 min, Polska 2007 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Andrzej Wajda, Władysław Pasikowski, Przemysław Nowakowski Zdjęcia: Paweł Edelman, Marek Rajca Muzyka: Krzysztof Penderecki Aktorzy: Andrzej Chyra, Maja Ostaszewska, Artur Żmijewski, Danuta Stenka, Jan Englert, Magdalena Cielecka, Agnieszka Glińska, Paweł Małaszyński, Maja Komorowska, Władysław Kowalski, Antoni Pawlicki, Agnieszka Kawiorska, Siergiej Garmasz, Joachim Paul Assbock, Waldemar Barwiński, Sebastian Bezzel, Jacek Braciak i inni "Katyń" Andrzeja Wajdy nikogo nie oskarża wprost, a jedynie przedstawia obraz społeczeństwa na tle powojennych dylematów, obraz, na jaki wcześniej kino polskie się nie zdobyło. Przez pół wieku z przyczyn politycznych nie mogło, a przez następne kilkanaście lat zwyczajnie nie potrafiło. Wajda przełamuje tę niemoc, jeszcze raz budzi sumienia: pozwala zrozumieć, czym jest świadomość zbrodni i kłamstwa katyńskiego dla rodzin jej ofiar, ale także dla całego narodu. Ta wiedza zyskała na ekranie, mimo świadomie założonej rzeczowości, wymiar artystyczny: począwszy od inscenizacji wielkich scen, poprzez muzykę Krzysztofa Pendereckiego i niemal pozbawione barwy zdjęcia Pawła Edelmana, aż do wyrażającej głębokie przeżycie gry całego aktorskiego zespołu - pisał na łamach branżowego "Kina" Konrad J. Zarębski. Andrzej Wajda przez wiele lat nosił się z zamiarem nakręcenia filmu o tragedii katyńskiej. Nie tylko dlatego, że nazwisko jego ojca figuruje na liście ofiar tej zbrodni. Także ze względu na tych, którzy dopiero wchodzą na scenę dorosłego życia i jakże często zaprzątnięci wyłącznie chwilą obecną zapominają nazwy i daty najważniejsze dla polskiej historii i decydujące o narodowej tożsamości Polaków. - Nie tak dawno w jednym z telewizyjnych programów gimnazjalista zapytany, z czym kojarzy mu się 17 września, odpowiedział, że z jakimś świętem kościelnym. Może dzięki naszemu filmowi młody człowiek zapytany o Katyń, będzie potrafił odpowiedzieć coś więcej niż to, że Katyń to nazwa jakiejś miejscowości niedaleko od Smoleńska? - pytał z nadzieją Wajda w swoim przesłaniu zamieszczonym na internetowej stronie jego filmu. Chcąc dotrzeć do współczesnych dwudziesto - i trzydziestolatków, wychowanych w dużej mierze na MTV, serialach i grach komputerowych, reżyser zaprosił do współpracy przy tworzeniu scenariusza dwóch głośnych twórców młodszego pokolenia: Władysława Pasikowskiego, rodzimego speca od kina akcji i Przemysława Nowakowskiego, współtwórcę serialu "Na Wspólnej" i kontrowersyjnych "Egoistów", drapieżnego filmu o warszawskich dandysach A. D. 2000. W rezultacie powstała opowieść o tragedii Katynia widzianej z perspektywy kilku indywidualnych losów, zarówno żołnierzy, jak i ich rodzin, a zwłaszcza kobiet, matek, żon i córek. Wielka historia, choć w filmie obecna, służy głównie do odmalowania fabularnego tła, dzięki któremu widz ma lepiej zrozumieć motywacje bohaterów, ich dylematy, a przede wszystkim ich cierpienie. 17 września 1939 roku. Trwa exodus ludności cywilnej na wschód w nadziei na ocalenie przed hitlerowską nawałą. Na moście zdumieni uciekinierzy spotykają innych, uciekających w przeciwną stronę przed wkraczającą właśnie do Polski Armią Czerwoną. W zajmowanych wsiach i miastach bolszewicy ogłaszają, że przychodzą jako wyzwoliciele mas pracujących od ucisku burżuazji. Reprezentantem tej ostatniej jest według nich także Wojsko Polskie, więc żołnierze masowo brani są do niewoli. Taki los spotyka m. in. Andrzeja, rotmistrza 8. Pułku Ułanów z Krakowa. W prowizorycznym obozie jenieckim odnajduje go żona Anna z małą córeczką Niką. Anna ze łzami w oczach błaga, by przebrał się w cywilne ubranie i uciekł. Andrzej odmawia, powołując się na przysięgę żołnierską. Wkrótce wraz ze swoim pułkiem zostaje wywieziony do znacznie silniej strzeżonego obozu w Kozielsku. Tymczasem Anna po wielu perypetiach, niemal cudem ocalając życie swoje i dziecka, dociera do Krakowa, znajdującego się teraz pod jurysdykcją niemiecką. Zatrzymuje się u matki Andrzeja. Jego ojca, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, wraz z innymi pracownikami tej uczelni hitlerowcy podstępnie uwięzili i wywieźli do obozu w Sachsenhausen. Obu kobietom nie pozostaje nic innego jak czekać na swoich mężów. Po kilku miesiącach przychodzi wiadomość, że ojciec Andrzeja zmarł. W kwietniu 1943 roku Kraków obiega sensacyjna wiadomość o odnalezieniu zbiorowych mogił polskich oficerów w Katyniu. Wbrew wszelkiemu prawdopodobieństwu Anna nie chce dać wiary, że pośród ofiar jest Andrzej. 01:20 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 1 (ENIGMA CZ. 1) Dokument fabularyzowany, 43 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Krzysztof Czeczot, Mateusz Banasiuk, Grzegorz Małecki, Marcin Sztabiński, Marcin Czarnik, Marcin Kwaśny Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję w czasie klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny (skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny (ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich); naukowy (tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu). Jednakże ten sukces został nam skradziony; tylko historycy wiedzą, że to Polacy złamali Enigmę. Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechna wiedza na ten temat nie jest kształtowana przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany. Czteroodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 02:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - PUNKT OPORU WIETRZNICA Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Jesteśmy dziś w Tylmanowej. Tu zaczyna się fantastyczna ścieżka historyczna. Punkt oporu Wietrznica to jedno ze skutecznych miejsc oporu Korpusu Ochrony Pogranicza, jednostek broniących tego terytorium przed Słowakami i Niemcami w 1939 r. , a obecnie ścieżka dydaktyczna, która powstała dzięki współpracy Polskiego Towarzystwa Historycznego w Nowym Targu i gminy Ochotnica Dolna. Jest to zespół najlepiej zachowanych w Małopolsce fortyfikacji polowych z 1939 r. Dzięki temu będziemy mogli ruszyć śladem niemieckiego natarcia na Punkt Oporu Wietrznica. 02:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - GOEBBELS Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) W cyklu popularyzującym wiedzę o historii II wojny światowej, odcinek poświęcony Josephowi Goebbelsowi oraz roli propagandy w III Rzeszy. Obraz w całości tworzą czarno - białe archiwalne materiały filmowe.