TVP Historia Czwartek, 19.09.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 19 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1851 - Gustaw Flaubert rozpoczął pisanie "Pani Bovary"; 1888 - pierwszy konkurs piękności; 1944 - klęska aliantów pod Arnhem; 1991 - znaleziono zamrożone w alpejskim lodowcu szczątki człowieka sprzed ponad 5000 lat; 07:20 TAJEMNICA ENIGMY - ODC. 1/8 - MARSZ W HISTORIĘ Serial sensacyjny, wojenny, 43 min, Polska, 1980 Reżyseria: Roman Wionczek Scenariusz: Stanisław Strumph-Wojtkiewicz, Roman Wionczek Zdjęcia: Jacek Zygadło Aktorzy: Tadeusz Borowski, Piotr Frączewski, Piotr Garlicki, Andrzej Szczepkowski, Janusz Zakrzeński, Henryk Bista, Jerzy Kamas, Eugeniusz Kamiński, Zygmunt Kęstowicz, Andrzej Lejborek, Jan Machulski, Grażyna Marzec, Tadeusz Pluciński, Jolanta Wołłejko, Józef Zacharewicz Opowieść o dramatycznych losach polskich inżynierów, którzy byli autorami jednego z najważniejszych dokonań w dziejach światowej myśli strategicznej. Mianem tym historycy określili dekryptaż niemieckiej maszyny szyfrującej "Enigma". Osiągnięcie to wywarło znaczący wpływ na przebieg II wojny światowej i przyśpieszyło ostateczną kapitulację Niemiec. Serial Romana Wionczka jest rozbudowaną wersją kinowego filmu pt. "Sekret Enigmy". Twórcy cyklu rozszerzyli zwłaszcza wątki osobiste polskich uczonych, wprowadzili też na ekran więcej postaci historycznych, takich jak król Jerzy VI, Winston Churchill czy Józef Stalin. Akcja rozpoczyna się w 1931 roku. Do Poznania powraca ze stypendium w Getyndze Marian Rejewski - młody, utalentowany matematyk. Nie rezygnując z posady na uczelni, rozpoczyna również pracę dla biura szyfrów Sztabu Głównego. Zostaje przydzielony do zespołu zajmującego się dekryptrażem niemieckich kodów. Rejewski jako pierwszy wpada na pomysł, jak należy je odczytywać. Dzięki pomocy techników z fabryki "AVA" kryptolodzy odtwarzają konstrukcję "Enigmy" - niemieckiej maszyny szyfrującej. Tymczasem do Polski przybywa grupa francuskich i angielskich oficerów wywiadu. W ośrodku w podwarszawskich Pyrach zapoznają się z najnowszymi, sensacyjnymi dokonaniami polskiego biura szyfrów. 08:10 PO PRLU - OBYCZAJE III RP Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Witold Karaś, Marcin Krynicki, Michał Jarosiński Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Celem programu jest przeanalizowanie okresu przełomu z lat 1989 - 1990, narodzin III RP i jej pierwszego okresu. Goście: Filip Memches - publicysta i dziennikarz TVP Kultura, Grzegorz Sieczkowski - pisarz, dziennikarz TVP Historia. Temat: obyczaje III RP. Zagadnienia: 1. Bieda, bezrobocie, żebractwo (w tym rumuńskich dzieci). Jak to wyglądało na wielu obszarach, w różnych społecznościach, jakie patologie były z tym związane, np. pojawienie się agencji towarzyskich? 2. Pojawienie się nowych zjawisk, np. legalizacji pornografii, możliwości masowych wyjazdów na wakacje do ciepłych krajów. 3. Korupcja na wielu obszarach, w tym zjawisko korupcji codziennej, w której uczestniczyła nieświadomie większość Polaków. 4. Powstawanie tzw. klasy średniej. 5. Powstawanie dużych różnic społecznych. 6. Zmiany zachowań społecznych (brak autorytetów, pojawienie się nowych - media i biznes). 7. Wszechobecne chamstwo, agresja w latach 90. 8. Pewne charakterystyczne wyróżniki tej epoki, gadżety jak komórka albo radio noszone, by nikt nie ukradł z samochodu. 9. Powszechny pracoholizm Polaków. 08:45 HISTORIA POLSKI - MARSZ WYZWOLICIELI Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2009 Reżyseria: Grzegorz Braun Scenariusz: Grzegorz Braun Zdjęcia: Andrzej Adamczak, Grzegorz Ruzik, Józef Szymura Autor dokumentu kontynuuje temat podjęty w "Defiladzie zwycięzców". Swoistą lekcję historii prowadzi Wiktor Suworow, historyk, były oficer GRU, radzieckiego wywiadu wojskowego. Zostały przedstawione w nowym świetle kulisy II wojny światowej, w rozpętaniu której nie mniejszy udział miał Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. W zrealizowanym dwa lata później "Marszu wyzwolicieli" prezentowane tezy Suworowa ponownie zostały poddane weryfikacji. Nawiązując do Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, którą zapoczątkował atak Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 roku, autor szuka odpowiedzi na pytanie: jakie były prawdziwe przyczyny bezprecedensowej druzgocącej klęski wojsk radzieckich? Dokument obnaża prawdę o roli stalinowskiej Rosji, o Stalinie, który unicestwił miliony ludzi i doprowadził do wybuchu krwawej wojny, by w ten sposób objąć panowanie nad całym światem. Znamienne jest, że największa w historii koncentracja Armii Czerwonej została rozbita w przededniu "wyzwolicielskiego marszu na Zachód". W filmie nie zabraknie świadków historii pochodzących (jak w "Defiladzie zwycięzców") z okolic Brześcia n/Bugiem. Obrona twierdzy brzeskiej jest bowiem jedną z legend sowieckiej propagandy - jednym z kluczowych elementów mitu Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Rozwiązanie zagadki 1941 roku może przynieść - za Suworowem - wyjaśnienie przyczyn obecności w brzeskiej twierdzy funkcjonariuszy 132. Batalionu Konwojowego NKWD (jednostki do działań zafrontowych). Twórcy dokumentu wykorzystali fragment wystąpienia prezydenta Rosji, Dmitrija Miedwiediewa. W 2009 roku najwyższe władze Rosji zapowiedziały stanowczą walkę z rewizjonizmem w historii, a zwłaszcza ściganie wszelkich prób umniejszania wkładu Związku Radzieckiego w zwycięstwo nad faszyzmem. Ilustracją są archiwalia filmowe i ikonograficzne. 09:55 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 3 (ENIGMA CZ. 3) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesława Żurek, Maciej Mikołajczyk, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Tomasz Borkowski, Mirosław Zbrojewicz, Arkadiusz Janiczek, Przemysław Bluszcz, Mariusz Bonaszewski, Anna Kerth, Andrzej Precigs Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję wśród klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny - skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny - ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich; naukowy - tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu. Jednakże ten sukces został nam ukradziony; tylko historycy wiedzą, że Polacy złamali Enigmę Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechny odbiór tej przygody nie jest kształtowany przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany, by nie rzec przewrotny. Można próbować to zmienić, jedynie oddziałując innymi produktami kultury masowej. Czterodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 10:50 EUGENIUSZ KWIATKOWSKI. MĄŻ STANU Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2018 Reżyseria: Mirosław Bork Scenariusz: Mirosław Bork Zdjęcia: Andrzej Adamczyk Eugeniusz Kwiatkowski. Chyba nie ma w polskiej historii polityka i działacza gospodarczego z tak wielkimi zasługami dla rozwoju kraju. I mimo że większość słyszała o jego dokonaniach, nie ma drugiej postaci tak zapomnianej. Urodził się pod koniec XIX wieku niedaleko Zbaraża na Kresach, zmarł w 1974 w gierkowskiej Polsce. Był legionistą Piłsudskiego, brał udział w wojnie 1920 roku, scalał Polskę po zaborach, był ministrem i wicepremierem, rozwijał gospodarkę i dbał o polską monetę, przygotowywał do starcia z Niemcami, przeżył upokorzenie internowania w Rumunii, dramat śmierci syna w kampanii wrześniowej, euforię pierwszych lat po II wojnie światowej i klęskę realnego socjalizmu w stalinowskiej wersji. A potem 25 lat milczenia, skazania na polityczny i społeczny niebyt. I na sam koniec chichot historii - tuż przed śmiercią ekipa Gierka próbuje uczynić z niego swego patrona. Zmarł w 1974 roku, o czym komunistyczne gazety donosiły w kilku zdaniach na dalszych stronach. Skąd się wziął i na czym polegał fenomen człowieka, którego inicjatywy są do dzisiaj podstawą polskiej gospodarki? Dlaczego tak bezwzględnie wyeliminowano go z życia publicznego, mimo zasług, których nie zdołali zakwestionować nawet komuniści? Okres, w którym skupiają się wszystkie napięcia bogatego życia Eugeniusza Kwiatkowskiego, to czas pomiędzy rokiem 1945, kiedy wbrew wszystkim, motywowany chęcią pracy dla ojczyzny, zdecydował się na powrót do Polski, a rokiem 1948, kiedy ostatecznie usunięto go z życia publicznego, zabraniając wyjazdów na wybrzeże i do ukochanej Gdyni. Ten krótki okres, skupiający w sobie wszystkie polskie dylematy, to podstawowa kanwa narracji. 12:30 WOJENNE DZIEWCZYNY S.II - ODC. 16 (SERIA II ODC. 3) Serial wojenny, 44 min, Polska, 2017 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Ewa Popiołek Muzyka: Bartosz Chajdecki Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Michał Czernecki, Józef Pawłowski, Katrin Buhring, This Maag, Sebastian Jasnoch, Magdalena Czerwińska W Warszawie Witek z Ewką udają się do konspiracyjnego mieszkania, w którym mają się zatrzymać. Ewka odkrywa, że żona właściciela jest w obozie w Auschwitz. Zdenerwowany mężczyzna przyznaje się do zdrady, mówi, że Niemcy obiecali uwolnić jego żonę w zamian za wydanie ich. W ostatniej chwili zakochani uciekają przed obławą zorganizowaną przez Margarethe. Po kontakcie z Alfą, Ewka i Witek trafiają do Dowódcy Wydziału Łączności przy Komendzie Głównej. Okazuje się, że jest tam była dziewczyna Witka pseud. Leokadia oraz kurier podziemia pseud. Orsza. Leokadia zleca Ewce zadanie polegające na kradzieży niemieckiego formularza Marschbefehl (rozkaz wyjazdu), który jest niezbędny kurierowi udającemu się w niemieckim mundurze do Londynu. Kasia Wieleżyńska, która podkochuje się w doktorze Andrzeju i jest zazdrosna o Marysię, przeszukuje rzeczy przebywającej u nich dziewczyny. Odkrywa że jest ona Żydówką. Próbuje namówić matkę, by pozbyły się jej. Irka organizuje w stacji krwiodawstwa spotkanie Kamila z jego matką licząc, że ona pomoże mu w odzyskaniu pamięci. Na widok matki Kamil doznaje szoku, ucieka w panice z budynku i oszołomiony wpada na niemiecki patrol. Irka przedstawia Niemcom zaświadczenie potwierdzające oddanie krwi przez Kamila dla żołnierzy niemieckich. Odchodzą wolni. Przy budynku z burdelem Ewka otrzymuje wiadomość od prostytutki - Niny, która pomaga organizacji, wyciągając ważne informacje od pijanych Niemców. Z informacji wynika, że Kamila Brodzkiego poszukuje niemiecki kontrwywiad. Ewka przedstawia Leokadii swój plan kradzieży niemieckiego dokumentu. Do akcji włącza Irkę i Marysię. Pomaga im koleżanka Irki - Zuzia, która jest kelnerką w Hotelu Europejskim, gdzie zatrzymują się Niemcy. 14:35 DAWNE ŚWIATY - ODC. 3/8 GRECJA. CO ZOSTAŁO Z MITÓW? (THE GREEK MIRACLE) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2007 Na początku dziejów nic nie wskazywało na to, że Hellada stanie się kolebką jednej z najwspanialszych cywilizacji. Kraina ta, podzielona na liczne wyspy pokryte niewielkimi nizinami i górami, była pozbawiona bogactw mineralnych. Jedynym atutem okazało się morze. Wnikało głęboko w wybrzeża i stało się intensywnym szlakiem wymiany, kształtując przyszłość Greków. Ich wynalazki, myśli, wartości rozpowszechniły się w przestrzeni i w czasie. Od liczydła po karty do głosowania; od igrzysk olimpijskich po filozofię i erudycję - Grecja antyczna jest wciąż obecna we współczesnym świecie. Czy można mówić o greckim cudzie? Uznać, że na tej ziemi wszystko wymyśliły istoty wyższe? Stwierdzić, że ich model jest wzorcowy? Rzeczywistość jest bardziej złożona. Grecja antyczna nie była harmonijną i zjednoczoną krainą, na jaką wskazują romantyczne ruiny i białe świątynie. Był to świat gwałtowny, pełen ognia i krwi, prawie zawsze w stanie wojny. Hellas znaczy Grecja antyczna, ale dawni Hellenowie nie mieli poczucia wspólnoty etnicznej ani kulturowej. Jednoczył ich język, ale stanowili zespół luźnych społeczności, co odróżniało ich od tych, którzy nie znali greki. Dopiero Rzymianie nazwali ich Grekami, od nazwy jednego z plemion - Graeci (gretsi). Od dziesięcioleci rządy greckie starają się osłabić konotacje bizantyjskie i osmańskie, forsując nazwy Hellas na kraj i Hellenowie na jego mieszkańców. W duszy Greków zakorzeniona jest świadomość ciągłości ze starożytnością, ciągłości krwi i kamienia. 16:40 POWSTANIE WARSZAWSKIE DZIEŃ PO DNIU - ODC. 50 Reportaż, 6 min, Polska, 2017 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Bohaterka odcinka: Zuzanna Stromenger. 16:50 HISTORIA POLSKI - TAK BARDZO BALI SIĘ LEGENDY O NIM Film dokumentalny, 37 min, Polska, 1975 Scenariusz: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Czesław Byszewski Film dokumentalny Lucyny Smolińskiej i Mieczysława Sroki. Mimo upływu lat film zachował atrakcyjność dzięki dobrym zdjęciom Andrzeja Żydaczewskiego oraz intrygującej narracji; widz odnosi wrażenie, że na jego oczach grób majora za moment zostanie odkryty. Dokument otwiera konna kawalkada, apel poległych uwzględniający żołnierzy poległych na wszystkich frontach II wojny światowej. Okoliczności śmierci Hubala relacjonuje kombatant ps. Dołęga, hubalczyk towarzyszący majorowi w ostatnich godzinach życia majora. Stojący dwa kroki od przełożonego w chwili, gdy poległ. Weteran mówi wyraźnie, jest elegancko ubrany, w butach do jazdy konnej. W dalszej części występują: chłop, który furmanką wywoził zwłoki Henryka Dobrzańskiego, inny hubalczyk uczestniczący w poszukiwaniach grobu, oficer Wehrmachtu walczący z oddziałem mjr. Hubala. Liczne zdjęcia archiwalne majora, jego oddziału, prasy polskiej i niemieckiej (FAZ) z lat 1960. , gdy trwały poszukiwania mogiły. Nakręcono akcję rozkopywania grobów przez ekipę ekshumacyjną. Nie ma scen drastycznych. Unikatowość filmu zasadza się na relacjach uczestników wydarzeń, dziś już nieżyjących, których poznajemy w kamerze Smolińskiej w pełni sił. 19:05 TAJEMNICA ENIGMY - ODC. 2/8 - ZAPROSZENIE DO WARSZAWY Serial sensacyjny, wojenny, 42 min, 8 odc. , Polska 1980 Reżyseria: Roman Wionczek Scenariusz: Stanisław Strumph - Wojtkiewicz Zdjęcia: Jacek Zygadło Aktorzy: Tadeusz Borowski, Piotr Fronczewski, Piotr Garlicki, Janusz Zakrzeński, Arkadiusz Bazak, Henryk Bista, Ewa Borowik, Halina Golanko, Zygmunt Kęstowicz, Andrzej Szczepkowski, Andrzej Lajborek, Tadeusz Pluciński, Ewa Żukowska, Tadeusz Szaniecki, Jerzy Kamas, Emil Karewicz, August Kowalczyk, Józef Para, Jacek Recknitz, Stanisław Zaczyk, Andrzej Mirecki, Grażyna Marzec, Jerzy Nowak, Sweryn Butrym, Andrzej Mrowiec, Jolanta Wołłejko, Marcel Novek, Józef Zacharewicz, Eugeniusz Kamiński, Jan Machulski, Krzysztof Kalczyński, Wojciech Duriasz, Andrzej Mrożewski W lipcu 1939 roku do Polski przybywa grupa angielskich i francuskich oficerów wywiadu, a wśród nich przyjaciel ppłk. Langera, major Gustave Betrand (po wojnie autor publikacji, dzięki którym udział Polaków w złamaniu tajemnicy "Enigmy" stał się wreszcie powszechnie znany). W ośrodku w Pyrach pod Warszawą zapoznają się z najnowszymi osiągnięciami polskiego biura szyfrów i ku swemu zdumieniu oglądają egzemplarz polskiego odpowiednika "Enigmy", z zastrzeżeniem, że kiedy sprawa przestanie być tajemnicą, polski wkład w zwycięstwo zostanie ujawniony. Tymczasem dowództwo niemieckie i sam Hitler nabierają absolutnego przekonania, że szyfry "Enigmy" są wyłącznie ich tajemnicą, zwłaszcza że wywiadowi niemieckiemu nie udaje się uzyskać jakichkolwiek informacji świadczących o działalności kryptologów, a agenci, którzy próbowali przeniknąć do ośrodka w Pyrach, ponieśli porażkę. 1 września o świcie Różycki odczytuje tekst rozkazu Hitlera o rozpoczęciu działań wojennych. 20:00 NIEZWYKŁE MIASTA - BARCELONA ODC. 1/3 (SECRET CITIES SERIA 1) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2017 Wykonawcy: Janina Ramirez (prowadząca), Alastair Sooke (prowadzący) Fascynujące historie zabytków sztuki, które ukształtowały trzy olśniewająco piękne miasta. Amsterdam, Sankt Petersburg i Barcelona są odwiedzane przez turystów, którzy spacerują po wydeptanych ścieżkach wokół wielkich galerii, pałaców i placów. Ale w tej serii historyk sztuki Janina Ramirez i krytyk sztuki Alastair Sooke odkrywają istotę każdego miasta w świeży i fascynujący sposób, schodząc z utartych szlaków, odwiedzając wybrane przez siebie zabytki, które ich zdaniem trzeba zobaczyć. W Amsterdamie badają kontrasty w sercu miasta, które podsycały mistrzów takich jak Rembrandt i Vermeer. W Petersburgu odkrywają, w jaki sposób sztuka została wykorzystana do zwiększenia władzy przywódców. W Barcelonie pokazują miasto naznaczone katalońską walką o pełną niezależność. 21:05 HISTORIA SZKOCKICH KLANÓW - BRATOBÓJCZA WOJNA ODC. 2/3 (RISE OF THE CLANS) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2019 Reżyseria: Rachel Bell Zdjęcia: Carlo D'Alessandro Wykonawcy: Hannah Young, Darren Mitchell, Neil Oliver Dawne szkockie klany to owiani legendą, jedni z najsłynniejszych wojowników w historii. To dzikie plemiona ukształtowane przez surowe i niedostępne góry i doliny Szkocji. W tej fascynującej serii widzowie będą mogli poznać opowieści o bohaterstwie i niegodziwości kultowych postaci Szkocji: Roberta Bruce ’ a czy Mary, królowej Szkotów. Widzowie dowiedzą się, jak zjednoczone klany pokonały największą potęgę militarną Europy, by zdobyć niepodległość Szkocji i jak wykorzystały swoje wpływy, aby obalić władców i zmienić bieg historii. To prawdziwa szkocka gra o tron: epicka walka o władzę, opowiedziana z punktu widzenia zwaśnionych klanów. Odc. 2 Bratobójcza wojnie Neil Oliver przedstawia historię klanu Stewart, który stał się królewską dynastią Szkocji. 22:05 SPÓR O HISTORIĘ - NAJAZD SOWIECKI NA POLSKĘ W 1939 ROKU Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2018 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Maciej Zakrocki (prowadzący) W niedzielny poranek 17 września 1939 roku Związek Sowiecki uderzył na Polskę. Od godziny czwartej rano ze strażnic Korpusu Ochrony Pogranicza zaczęły spływać meldunki o ataku wojsk sowieckich. Związek Sowiecki szedł na pomoc Niemcom zgodnie z zobowiązaniami wynikającymi z podpisanego 23 sierpnia 1939 roku paktu Ribbentrop - Mołotow. Po zajęciu wschodniej Polski Sowieci natychmiast przystąpili do eksterminacji polskich elit politycznych, kulturalnych, społecznych i gospodarczych. Spośród wziętych do niewoli 18 tysięcy oficerów wielu nie było żołnierzami zawodowymi, lecz zmobilizowanymi lekarzami, prawnikami, nauczycielami. 2 marca 1940 roku Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych Związku Sowieckiego Ławrientij Beria skierował do Stalina notatkę, w której stwierdził, że NKWD uważa za uzasadnione rozstrzelanie polskich jeńców wojennych przetrzymywanych w obozach oraz polskich więźniów z Zachodniej Białorusi i Ukrainy, jako zdeklarowanych i nierokujących nadziei poprawy wrogów władzy sowieckiej. 5 marca przez Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło decyzję o wymordowaniu około 22 tysięcy obywateli polskich, w dużej części oficerów Wojska Polskiego. Symbolem tej zbrodni jest Katyń, ale setki tysięcy Polaków zginęły także w tysiącach innych miejsc od Łomży po Sachalin. Większość z nich do dzisiaj nie jest znana. Polskimi grobami znaczone są cztery ludobójcze deportacje: w lutym, kwietniu, czerwcu 1940 roku oraz czerwcu 1941 roku z Polski wschodniej na Syberię. Każdy, kto potencjalnie mógł zarażać sowieckiemu panowaniu w Polsce wschodniej, miał być zabity bądź deportowany na Syberię lub do Kazachstanu. 22:45 SZEROKIE TORY - SZEROKIE TORY. KATYŃ Cykl reportaży, 25 min, TVP 2010 Scenariusz i realizacja: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Walentyn Bodrow Kolejny odcinek z nowego cyklu reportaży Barbary Włodarczyk pokazujących codzienne życie mieszkańców byłego ZSRR przez pryzmat zmian, jakie się tam dokonały po przemianach ustrojowych. Każdy z reportaży opowiada o jednym dniu z życia wybranego bohatera, którego losy odzwierciedlają znaki czasu i przemian. Tym razem autorka cyklu wraca do wciąż budzącej emocje kontrowersyjnej sprawy Katynia. Technologia zbrodni opracowana była w najmniejszych szczegółach. Strzał zawsze w tył głowy i zawsze z bliska, żeby nie marnować kul. Kaci, którzy wykonywali egzekucję, żalili się, że byli tak przesiąknięci zapachem krwi, że nawet psy od nich uciekały. O tych i o innych szczegółach mordu opowie wicedyrektor Muzeum Katyńskiego, które dokumentuje wspomnienia osób mieszkających w okolicach lasu katyńskiego. W programie znajdą się pełne emocji i barwne wspomnienia o szczegółach i okolicznościach zbrodni, a także o tym, w jaki sposób i dlaczego skrywano prawdę. 23:20 SŁYNNE JEDNOSTKI SPECJALNE - MNISI KUNG - FU ODC. 3/10 (ODC. 3) Film dokumentalny, 43 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Chris Lethbridge Wykonawcy: Janusz Szydłowski Od wieków historia pełna jest opowieści o odważnych wojownikach i elitarnych jednostkach bojowych, które walczyły, aby chronić władców, pokonywać wrogie armie i ratować imperia. Seria ta opowiada o najbardziej zabójczych formacjach wojskowych w historii, od starożytnej Grecji po Japonię. Przy pomocy rekonstrukcji filmowych i wypowiedzi ekspertów przypomina ich misje i dzieje. Władcy zawsze potrzebowali elitarnych oddziałów bojowych; mężczyzn czy kobiet doskonale wyszkolonych, zręcznych w posługiwaniu się bronią, zdolnych do infiltracji szeregów wroga, a w razie konieczności do ich eliminacji. Każdy z odcinków serii poświęcony jest jednemu wojownikowi albo jednej wyspecjalizowanej grupie. Bada ich szczegolne umiejętności, w jaki sposób się szkolili, jaki mieli cel, co dokładnie uczyniło z nich najbardziej przerażających morderców ich czasów i jak ich działania wpłynęły na współczesną taktykę wojenną. W cyklu będzie można znaleźć odpowiedź, między innymi, na pytania: jak buddyjska mniszka stała się wojowniczką Kung Fu, jak saksońskie siły bojowe ostatecznie pokonały wikingów, jak cygańscy najemnicy Vlada Palownika zatrzymali inwazję osmańską i jak holenderskie plemię doprowadziło do przejęcia Brytanii przez cesarza rzymskiego Klaudiusza. Ta oryginalna, pełna akcji i niesamowitych faktów seria, wciągnie wszystkich miłośników historii. 00:20 DYREKCJA - NOWE MIASTO Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2018 Reżyseria: Magdalena Kołodziejczyk, Rafał Kołodziejczyk Scenariusz: Magdalena Kołodziejczyk, Marcin Wroński Zdjęcia: Paweł Iwaniuk, Andrzej Znamierowski Osiedle Dyrekcja to przykład wspaniałego rozwoju polskiej myśli technicznej, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. W okresie tym niezwykle dynamicznie postępował rozwój kraju, realizowano założenia budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego, wybudowano port Gdynia, a Polska, po latach podległości obcym mocarstwom, podnosiła się z kolan i rozwijała w każdej dziedzinie życia. Budowa Osiedla Dyrekcja w Chełmie, wpisanego w kształt orła, była składową tego nastroju, jak i składową dynamicznego rozwoju kraju, który to rozwój przerwał wybuch II wojny światowej. 01:45 "SENSACJE XX WIEKU" - ENIGMA CZ. 3 (ENIGMA CZ. 3) Dokument fabularyzowany, 44 min, Polska/Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Robert Wichrowski Scenariusz: Bogusław Wołszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Jakub Wesołowski, Modest Ruciński, Lesław Żurek, Maciej Mikołajczyk, Michał Czernecki, Ireneusz Czop, Tomasz Borkowski, Mirosław Zbrojewicz, Arkadiusz Janiczek, Przemysław Bluszcz, Mariusz Bonaszewski, Anna Kerth, Andrzej Precigs Największym polskim wkładem w zwycięstwo w II wojnie światowej było złamanie przez polskich kryptologów tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Szczodry dar polskiego wywiadu, przekazany aliantom w przededniu wybuchu wojny, dał im nadzieję wśród klęsk wczesnego okresu wojny i umożliwił pierwsze zwycięstwa, prowadzące do wielkiego przełomu. Dzieło matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego, a także ich dowódców i towarzyszy broni z Biura Szyfrów, miało wiele wymiarów: historyczny - skracając o 2 - 3 lata koszmar wojny, a zdaniem niektórych historyków decydując o jej wyniku; humanitarny - ratując przed zagładą wiele milionów istnień ludzkich; naukowy - tworząc podwaliny współczesnej kryptologii, także w jej cywilnym wydaniu. Jednakże ten sukces został nam ukradziony; tylko historycy wiedzą, że Polacy złamali Enigmę Prawdę o Enigmie ujawniono późno i w sposób deprecjonujący kluczowy wkład Polaków. Nawet, jeśli dzisiaj większość naukowców uznaje ich pionierską rolę, powszechny odbiór tej przygody nie jest kształtowany przez książki historyków, lecz produkty kultury masowej, prezentujące rolę polskich kryptologów w sposób zafałszowany, by nie rzec przewrotny. Można próbować to zmienić, jedynie oddziałując innymi produktami kultury masowej. Czterodcinkowe widowisko przedstawia, jak doszło do złamania szyfru Enigmy, przed którym skapitulowali brytyjscy i francuscy kryptolodzy, uznając, że jest to zadanie niemożliwe do wykonania. 02:40 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. Magazyn, 22 min, Polska, 2014 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. W tym odcinku: 1/ W trybie alarmowym Pod Krasnobród na Roztoczu zespół "Było, nie minęło" wyruszył dosłownie w trybie alarmowym. Rozmowa telefoniczna, która poderwała nas do działania, opisywała odsłonięcie przez koparkę przy niwelacji piaszczystego wzgórza szczątków polskich wrześniowych żołnierzy. Jak zawsze w takich okolicznościach na miejsce przybyła policja i prokuratura, ale uznaliśmy, że i nasz sprzęt może być w poszukiwaniach pomocny. 20 września 1939 r. w odwecie za śmierć niemieckiego oficera Niemcy rozstrzelali tu czterdziestu dwóch polskich jeńców. Nie sposób wybierając z piachu polskie żołnierskie guziki - dowody popełnionej tu zbrodni wojennej - nie zastanawiać się nad tym, co popchnęło niemieckiego dowódcę do wydania rozkazu zabić. Być może odpowiedź kryje zaciekły charakter bitwy pod Tomaszowem Lubelskim, rozegranej przez stronę polską z wielkim heroizmem pod koniec drugiej dekady września, kiedy to najeźdźcy od kilku dni ogłaszali walki właściwie za skończone. Dalej miał być już tylko spacerek po jeńców i łupy. Ta pycha pod Tomaszowem musiała zmienić się w pokorę, ta zaś we frustrację, a potem w zbrodnię. 2/ Uskrzydlone marzenia Różny kształt przybierają ludzkie marzenia. A marzenie pana Krzysztofa, pasjonata lotnictwa, którego odwiedzamy, to samolot RWD 10. To konstrukcja z 1933 r. zaprojektowana przez Jerzego Drzewieckiego. Te marzenia krystalizują się w garażu naszego bohatera. Znajdziemy tu szczegółowe szkice oraz materiały do wykonania modelu tej maszyny. Ten samolot nie będzie latał, ale umożliwi podobnym jak pan Krzysztof pasjonatom zapoznanie się z budową i konstrukcją pierwszego polskiego produkowanego seryjnie samolotu akrobacyjnego, a my taką inicjatywę z przyjemnością popieramy. 03:10 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ŻUKOW Magazyn, 19 min, Polska, 1996 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Biografia marszałka Georgija Żukowa. Wykorzystano pamiętniki Żukowa i kroniki filmowe. Przedstawiono udział marszałka w walkach z Japończykami, zbrojenia ZSRR, wielką czystkę w wojsku, wojnę zimową, decydującą rolę Żukowa w zwycięstwie nad armią niemiecką, okoliczności popadnięcia w niełaskę u Stalina.