TVP Historia Poniedziałek, 23.09.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 23 WRZEŚNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1968 - zmarł o. Pio; 1976 - powstanie KOR; 1985 - nowa moda w sztuce - "opakowywanie budowli" - Pont Neuf w Paryżu; 07:20 TAJEMNICA ENIGMY - ODC. 3/8 - PRÓBA DYWERSJI Serial wojenno - sensacyjny, 39 min, 8 odc. , Polska 1980 Reżyseria: Roman Wionczek Scenariusz: Stanisław Strumph - Wojtkiewicz Zdjęcia: Jacek Zygadło Aktorzy: Tadeusz Borowski, Piotr Fronczewski, Piotr Garlicki, Janusz Zakrzeński, Arkadiusz Bazak, Henryk Bista, Ewa Borowik, Halina Golanko, Zygmunt Kęstowicz, Andrzej Szczepkowski, Andrzej Lajborek, Tadeusz Pluciński, Ewa Żukowska, Tadeusz Szaniecki, Jerzy Kamas, Emil Karewicz, August Kowalczyk, Józef Para, Jacek Recknitz, Stanisław Zaczyk, Andrzej Mirecki, Grażyna Marzec, Jerzy Nowak, Sweryn Butrym, Andrzej Mrowiec, Jolanta Wołłejko, Marcel Novek, Józef Zacharewicz, Eugeniusz Kamiński, Jan Machulski, Krzysztof Kalczyński, Wojciech Duriasz, Andrzej Mrożewski Wraz z wybuchem wojny Sztab Główny postanawia ewakuować biura szyfrów, ośrodek w Pyrach zaś zniszczyć. Kryptolodzy zabierają z Pyr wszystkie urządzenia i w dwóch grupach udają się w kierunku Brześcia. Tam po wielu tarapatach następuje połączenie obu grup i ekipa w tłumie uchodźców wędruje w stronę Kołomyi. Po wyczerpaniu się zapasów paliwa Langer podejmuje decyzję zniszczenia maszyn "Enigmy" i ich dokumentacji, które giną w ogniu. Teraz pozostało już tylko jedno wyjście - przedzierać się do granicy rumuńskiej. Jednocześnie Hoeger wraz ze swymi agentami przedostaje się do kolumny ewakuacyjnej z nadzieją, że uda mu się wykryć naszych kryptologów. Na szczęście jego usiłowania spełzają na niczym. 08:30 HISTORIA POLSKI - ODWAŻYĆ SIĘ BYĆ WOLNYM Film dokumentalny, 55 min, Polska 2004 Realizacja: Zofia Kunert Scenariusz: Zofia Kunert, Andrzej Kunert Zdjęcia: Sławomir Woźniak Zrealizowany z okazji 60. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego film dokumentalny prezentujący aktualny stan wiedzy historycznej na ten temat, interesujące, mało znane materiały archiwalne ze zbiorów państwowych i prywatnych (m.in. Zygmunta Walkowskiego) komentowane przez uczestników tamtych dramatycznych wydarzeń. Plany powszechnego powstania, największej akcji militarnej polskiego ruchu oporu w II wojnie światowej, były opracowywane już od 1940 r. Ustalenia konferencji teherańskiej pod koniec 1943 r. i ostateczna decyzja o utworzeniu drugiego frontu w Normandii sprawiły, że sprawa zorganizowania powstania stawała się coraz pilniejsza. Informacje o zbliżaniu się oddziałów Armii Czerwonej do Warszawy stały się dla Komendy Głównej Armii Krajowej bezpośrednim impulsem do podjęcia decyzji o powstaniu. O zewnętrznych uwarunkowaniach polityczno - militarnych na przełomie lat 1943 - 44 mówią brytyjski historyk prof. Norman Davies z Oxfordu oraz Andrzej Pomian - podczas powstania kierownik działu krajowego w londyńskim Ministerstwie Informacji i Dokumentacji RP. Z wypowiedzi Stanisława Lakiernika - oficera Kedywu Okręgu Warszawskiego, prototypu postaci "Kolumba" z powieści Romana Bratnego, Czesława Łotarewicza ps. "Sokół", Stanisława Kawzana - żołnierza AK z Wileńszczyzny, Zdzisława Sierpińskiego ps. "Mały Świda", Stanisława Sieradzkiego ps. "Świst", Zbigniewa Ścibora - Rylskiego z batalionu "Czata 49", Zbigniewa Tyszki z Harcerskiej Poczty Polowej, Jerzego Stefana Stawińskiego Danuty Mancewicz z Kolegium A Kedywu Okręgu Warszawskiego, Małgorzaty Lorentowicz - Janczar ps. "Duda", Elżbiety Ostrowskiej ps. "Ela" i wielu innych wyłania się natomiast obraz przebiegu walk w różnych dzielnicach miastach i zbiorowy portret uczestników powstańczego zrywu: zdeterminowanych w oporze wobec okupanta, świadomych konieczności podjęcia takiego wyzwania, przepełnionych wolą walki mimo ogromnej nierówności sił i uzbrojenia. Jan Nowak - Jeziorański przybliża okoliczności rozpoczęcia walk, kreśli też sylwetkę dowódcy powstania - płk Antoniego Chruściela "Montera". O udziale obcych oddziałów kolaborujących z Niemcami w pacyfikacji powstania opowiada z kolei prof. Władysław Bartoszewski. 09:35 SENSACJE XX WIEKU - DECYDUJĄCY CIOS Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2004 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Ziemowit Pędziwiatr, Cezary Żak, Juliusz Krzysztof Warunek, Zbigniew Paterak, Mirosław Neinert, Andrzej Dopierała, Ryszarda Celińska, Anna Kudulska, Grzegorz Sikora, Anna Dobrowolska, Bolesław Abart, Jerzy Schejbal "Jesteś śmieciem. Jutro odejdziesz z tego miłego więzienia do obozu koncentracyjnego. Stamtąd pewnie nie wyjdziesz żywy, gdyż Niemcy trzeba czyścić z takich jak ty. Jednak - szef tajnych służb SS Reinhard Heydrich zawiesił głos - w swoim parszywym życiu miałeś szczęście, że spotkałeś von Fritscha." Przerażony Otto Schmidt obiecał odwołać zeznania, wyprzeć się spotkania z oficerem. "Przeciwnie" - zaoponował Heydrich. Oznajmił więźniowi, że ma podtrzymać oskarżenie przeciwko generałowi. "Ależ to był kapitan! Kapitan Fritsch! - wołał zdesperowany Schmidt. Heydrich zdawał się nie słyszeć rozpaczliwych wyjaśnień kryminalisty."Spotkałeś generała von Fritscha! Szantażowałeś go. Dał ci pieniądze. Rozpoznasz go na zdjęciu. Tylko w ten sposób ocalisz życie... ". Wiosną 1936 roku atmosfera zagrożenia w Europie gęstniała. Hitler otwarcie parł do wojny. Jego podwładni z NSDAP i SS gremialnie popierali awanturnicze plany. Za to starzy, cesarscy jeszcze generałowie, tacy jak minister wojny von Blomberg oraz dowódca sił lądowych von Fritsch protestowali. Twierdzili, że Wehrmacht nie jest jeszcze przygotowany do starcia ze światowymi potęgami. Hitler zrozumiał, że musi czym prędzej zastąpić oponentów posłusznymi, przepojonymi narodowosocjalistycznym duchem oficerami. Niestety, obaj antagoniści fuhrera mieli wielki autorytet wśród kadry oficerskiej. Przed usunięciem ze stanowisk należało ich więc oczernić, skompromitować, splugawić. Wodzowi pomagali w tym dziele najbliżsi współpracownicy: Himmler, Heydrich oraz Goering. Zarówno dostojnicy z SS, jak i dowódca lotnictwa, pragnęli osłabić siły lądowe, a może nawet przejąć kontrolę nad tą formacją. Marszałek Blomberg ułatwił przeciwnikom zadanie. Ożenił się ze znacznie od siebie młodszą kobietą rejestrowaną w przeszłości przez policję jako prostytutka. Musiał ustąpić ze stanowiska. Generał pułkownik baron von Fritsch nie miał małżonki lekkich obyczajów, więc oskarżono go o homoseksualizm na podstawie zeznań kryminalisty. Choć sąd oficerski odrzucił zarzuty, generał nie doczekał się pełnej rehabilitacji. Wyruszył na wojnę jako dowódca pułku artylerii i zginął pod Warszawą. Fałszywy świadek Otto Schmidt, wbrew obietnicom Heydricha, został zastrzelony. Zaś ani Himmler, ani Goering, choć dobrze wykonali brudną robotę, nie odebrali wymarzonej nagrody - nie podporządkowali sobie armii. Żaden z akolitów Adolfa nie miał prawa wyrosnąć zbyt wysoko. 10:35 WIELKIE WIDOWISKA NATURY. - WIELKA UCZTA ODC. 6/6 (NATURE’S GREAT EVENTS. THE GREAT FEAST.) Cykl dokumentalny, Wielka Brytania, 2009 Narracja: David Attenborough W rozległych obszarach Oceanu Spokojnego u wybrzeży Ameryki Północnej co roku dochodzi do prawdziwej eksplozji życia. A wszystko za sprawą miliardów małych organizmów, które służą za pożywienie rybom. Te z kolei padają ofiarą większych drapieżników. Największe z nich wieloryby humbaki potrafią zjeść tonę śledzi dziennie. Ów kulinarny festiwal, w którym uczestniczy ogromna liczba przedstawicieli morskiej fauny, to następne wielkie widowisko natury zarejestrowane kamerą telewizji BBC. Morza wzdłuż wybrzeży Alaski i Kolumbii Brytyjskiej słusznie uchodzą za największe zbiorowiska żywych organizmów na ziemi. Jednak w styczniu trudno w to uwierzyć. Mała ilość słońca i niska temperatura nie ułatwiają zdobywania pożywienia i wychowywania młodych. Jeszcze wiele miesięcy musi upłynąć, by nastąpił czas wielkiego ucztowania. Przy minus piętnastu stopniach Celsjusza uchatki grzywiaste skupiają się jak najbliżej siebie, by zachować tyle ciepła, ile tylko możliwe. Ławice ryb, którymi się żywią, spędzają zimę ukryte głęboko w wodzie, toteż niełatwo na nie polować. Tymczasem pięć tysięcy kilometrów stąd, u wybrzeży Hawajów, wieloryby humbaki szykują się już do wielkiej wędrówki. Instynkt niezawodnie podpowiada im, że w chwili, gdy dotrą do Alaski i Kolumbii Brytyjskiej, tamtejsze wody będą tak pełne pożywienia, że zwabią zwierzęta z całego Pacyfiku. Zarówno podczas pobytu w ciepłych wodach Hawajów, jak i podczas trzymiesięcznej peregrynacji na północ dorosłe humbaki nic nie jedzą. Ich post trwa w sumie około pół roku. W tym czasie młody humbak dostaje od samicy około czterystu litrów mleka dziennie. Nic dziwnego, że dorosłe wieloryby po przybyciu do celu podróży są niezwykle głodne i wychudzone. Na szczęście u wybrzeży Alaski nadchodzi marzec. Słońce świeci mocniej i dłużej. Ciepło dociera coraz głębiej do warstw bogatych w związki mineralne, aktywizując znajdujące się nich związki fosforu i azotu. Dzięki temu w wodzie pojawia się fitoplankton - organizmy samożywne wielkości drobiny kurzu, których ilość rośnie niemal w oczach. Wzrastająca temperatura morza sprawia, że ku przybrzeżnym płyciznom kierują się liczące setki milionów ryb ławice pacyficznych śledzi, dla których nadszedł właśnie czas rozmnażania. To z kolei prawdziwa gratka dla wygłodniałych uchatek. Jednak szybko pojawia się poważna konkurencja, miliony migrujących ptaków, dla których śledzie to również przysmak. Tymczasem rozwój fitoplanktonu szybko postępuje. Całe pasy morza pokrywają się zielonym osadem. W maju fitoplanktonu jest już tak dużo, że nawet laik przestaje się dziwić, skąd wzięło się określenie zakwit morza. Rozwijają się też prymitywne organizmy zwierzęce, tzw. zooplankton, skądinąd żerujący na swym roślinnym odpowiedniku. Rosnąca ilość fitoplanktonu zwabia coraz liczniejsze zastępy śledzi. Te z kolei przyciągają ptaki, delfiny i uchatki. Uchatki zaś przyciągają większe drapieżniki, np. orki. Wielkie ucztowanie zaczyna się w najlepsze. Jego ukoronowaniem staje się przybycie potężnych humbaków. Instynkt ich nie zawiódł. Jedzenia jest w bród. Przez kilkanaście tygodni na pewno zdołają powrócić do zwykłej masy ciała i zapewnić sobie energetyczne zapasy na kolejny półroczny post. 11:45 WOJENNE DZIEWCZYNY S.II - ODC. 18 (SERIA II ODC. 5) Serial wojenny, 42 min, Polska, 2017 Reżyseria: Michał Rogalski Scenariusz: Ewa Popiołek Aktorzy: Aleksandra Pisula, Marta Mazurek, Vanessa Aleksander, Michał Czernecki, Józef Pawłowski, Katrin Buhring, This Maag, Sebastian Jasnoch Doktor Andrzej zabiera Konstantego do szpitala. Marysia bandażuje głowę i twarz ojcu, by nie zdradzała żydowskiego pochodzenia. W siedzibie Abwehry Margarethe otrzymuje informację o śmierci Orszy. Ustala, że numer rozkazu wyjazdu należał do Strochowa mieszkającego w hotelu Europejskim. Wściekła na nieudolność gestapo Niemka, udaje się tam i przeprowadza śledztwo. Nakłania Zuzię do współpracy, szantażując wywiezieniem matki do Auschwitz. Natalia Wieleżyńska dostaje od listonosza donos na Marysię, który napisała jej córka Kasia. Dzięki działalności podziemia list nie dociera do gestapo, dpkąd został zaadresowany przez zazdrosną o Andrzeja dziewczynę. Kobieta nie może uwierzyć w to, że jej córka była gotowa sięgnąć po tak radykalne środki, by pozbyć się konkurentki. Z radiostacji ukrytej w piwnicy, radiotelegrafista odbiera wiadomość o śmierci Orszy. Alfa zrywa siatkę i wydaje zakaz kontaktowania się z hotelem. Andrzej proponuje Marysi tymczasowe zamieszkanie w pawilonie szpitalnym. Ze względu na donos Kasi, kobieta nie może wrócić do mieszkania Wieleżyńskiej. Irena wbrew rozkazowi Alfy udaje się do hotelu, by ostrzec Zuzię. Przed budynkiem czeka na nią Kamil. Po chwili zjawiają się Niemcy. 12:40 ŚWIADECTWO URODZENIA Nowele filmowe, wojenny, 100 min, Polska, 1961 Reżyseria: Stanisław Różewicz Scenariusz: Stanisław Różewicz, Tadeusz Różewicz Zdjęcia: Stanisław Loth Muzyka: Lucjan Kaszycki Aktorzy: Henryk Hryniewicz, Wojciech Siemion, Barbara Rachwalska, Mieczysław Stoor, Janusz Kłosiński, Krystyna Feldman, Edward Mincer, Andrzej Banaszewski, Paweł Różewicz, Stanisław Milski, Józef Nalberczak, Tadeusz Schmidt, Beata Barszczewska, Zofia Małynicz, Zdzisław Mrożewski Trzy nowele opowiadające o czasach wojny. W każdej, dziecko znajduje się w sytuacji przerastającej jego doświadczenie. 1. Na drodze Kampania wrześniowa. Żołnierz z rozbitego pułku wiezie bezwartościowe dokumenty, przekonany, że mają szczególną wagę. W podróży towarzyszy mu przypadkowo spotkany chłopiec. Niemiecka kolumna pancerna przecina im drogę. Żołnierz zaczyna strzelać, a przerażony chłopiec rzuca się do ucieczki. 2. List z obozu Trzej bracia całe dnie spędzają w pustym pokoju. Ich matka zajmuje się szmuglem, a ojciec, jeniec stalagu, przesyła im listy pełne otuchy. Pewnego dnia z pobliskiego obozu ucieka jeniec radziecki. Przypadkiem trafia do mieszkania chłopców. Otrzymane od nich jedzenie i ubranie umożliwia mu dalszą ucieczkę. Wkrótce obóz zostaje zlikwidowany. 3. Kropla krwi Z czystki dokonanej przez hitlerowców w żydowskiej kamienicy ratuje się tylko mała Mirka. Nie może zostać w domu aryjskiego lekarza i zaopatrzona w świadectwo chrztu, nauczona katolickiego pacierza, trafia do sierocińca na prowincji. Tam wytypowana przez niemiecką komisję, ma zostać wywieziona do Rzeszy i zniemczona. Nagrody filmowe 1961 - Stanisław Różewicz Wenecja (MFF dla Dzieci i Młodzieży) - Lew św. Marka 1962 - Stanisław Różewicz Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia 1962 - Stanisław Loth Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia 1962 - Stanisław Różewicz Cannes (MFF dla Młodzieży) - Grand Prix 1962 - Stanisław Różewicz Cannes (MFF dla Młodzieży) - nagroda FIPRESCI 14:30 WE WŁADANIU MONSUNÓW - CZEKAJĄC NA DESZCZE ODC. 1/5 (LANDS OF THE MONSOON) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2014 Część 1. Czekając na deszcze Egzotyka, przyroda i kultura południowej Azji zostały ukształtowane przez jedno z największych zjawisk na ziemi: wiatry monsunowe. Przemierzają one ten rozległy region, zamieniając suszę w potop. Życie ludzi i zwierząt zdominowane jest przez to szalejące zjawisko pogodowe. Od północnych wybrzeży Australii po najwyższe szczyty Himalajów, pustynie północnych Indii, do bujnych lasów równikowych Borneo, seria ta umożliwia wspaniałą podróż przez ziemie monsunu. Po drodze prezentuje różnorodne smaki i kolory niezwykłej przyrody i kultur w różnych regionach oraz sposoby, z jakimi radzą sobie mieszkańcy z burzliwą pogodą. Film to fascynująca historia relacji między naturą a ludźmi, którzy żyją przez tysiące lat w cieniu monsunu. 15:35 SPÓR O HISTORIĘ - PRZEGRANY REALISTA. STANISŁAW MIKOŁAJCZYK Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2011 Scenariusz: Borys Hass Wykonawcy: Michał Klimecki, Piotr Madajczyk, Paweł Kosiński Stanisław Mikołajczyk był antykomunistą, jednak sprzeciwiał się walce zbrojnej przeciwko komunistom po wojnie. Jak sam mówił, wrócił do kraju, aby powstrzymać Stalina przed eksterminacją narodu polskiego. Nic nie wyszło z jego planów, a on sam musiał uciekać na Zachód, gdzie spotkał się z bardzo chłodnym przejęciem emigracji. W dzisiejszym programie chcielibyśmy się przyjrzeć temu, jakim politykiem był Stanisław Mikołajczyk. Tezy do dyskusji: - Jak wyglądała kariera polityczną Mikołajczyka w II RP, umiarkowany praktyk czy wojujący ekstremista? - W 1920 r. zgłosił się na ochotnika i został ranny, wcześniej brał udział w Powstaniu Wielkopolskim. - Po wojnie bolszewickiej związał się z PSL Piast Wincentego Witosa. - Cały czas się samokształcił i awansował w strukturach partii. - W 1930 r. został posłem, występował na forum sejmu głównie w sprawach gospodarczych. - W 1937 zostaje wiceprezesem Stronnictwa i jest współorganizatorem strajków chłopskich, w których w starciach z policją zginęło 44 strajkujących. 16:10 POWSTANIE WARSZAWSKIE DZIEŃ PO DNIU - ODC. 54 Reportaż, 6 min, Polska, 2017 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik Bohater odcinka: Apolinary Cynk - Borucki. 16:25 HISTORIA POLSKI - DOWÓDCY AK - "BÓR" - GEN. DYWIZJI TADEUSZ KOMOROWSKI Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2000 Reżyseria: Andrzej Krzysztof Kunert, Zofia Kunert Scenariusz: Zofia Kunert, Andrzej Krzysztof Kunert Zdjęcia: Sławomir Woźniak Muzyka: Jan Zawierski Wypowiada się Jan Nowak - Jeziorański Filmowa biografia gen. "Bora" Komorowskiego, ukazująca tę nietuzinkową postać na tle epoki. Autorzy wykorzystali między innymi unikatowe zdjęcia z olimpiady w Berlinie w 1936 roku, materiały archiwalne z konferencji Wielkiej Trójki w Teheranie, desantu w Normandii i walk powstańczych w Warszawie. Z wypowiedzi Jana Nowaka - Jeziorańskiego poznajemy generała "Bora" jako człowieka o wyjątkowych zaletach osobistych, zaś Józef Garliński podkreśla symboliczne znaczenie mianowania "Bora" naczelnym wodzem w chwili kapitulacji powstania. Adam Komorowski, syn generała, ujawnia kulisy niewykonania wyroku śmierci na przywódcach powstania przez komendanta jednego z obozów jenieckich i przedstawia okoliczności wyjazdu rodziny Komorowskich do Anglii w 1945 roku. 18:50 TAJEMNICA ENIGMY - ODC. 4/8 - OCALIĆ MYŚL Serial wojenno - sensacyjny, 44 min, 8 odc. , Polska 1980 Reżyseria: Roman Wionczek Scenariusz: Stanisław Strumph - Wojtkiewicz Muzyka: Andrzej Korzyński Zdjęcia: Jacek Zygadło Aktorzy: Tadeusz Borowski, Piotr Fronczewski, Piotr Garlicki, Janusz Zakrzeński, Arkadiusz Bazak, Henryk Bista, Ewa Borowik, Halina Golanko, Zygmunt Kęstowicz, Andrzej Szczepkowski, Andrzej Lajborek, Tadeusz Pluciński, Ewa Żukowska, Tadeusz Szaniecki, Jerzy Kamas, Emil Karewicz, August Kowalczyk, Józef Para, Jacek Recknitz, Stanisław Zaczyk, Andrzej Mirecki, Grażyna Marzec, Jerzy Nowak, Sweryn Butrym, Andrzej Mrowiec, Jolanta Wołłejko, Marcel Novek, Józef Zacharewicz, Eugeniusz Kamiński, Jan Machulski, Krzysztof Kalczyński, Wojciech Duriasz, Andrzej Mrożewski Przez granicę rumuńską przechodzi istny pochód uciekinierów i wojska. Rajewski, Różycki i Zygalski oddzielają się od pozostałych kryptologów i bocznymi drogami wędrują do Bukaresztu. Próby znalezienia pomocy i przedostania się na Zachód początkowo nie przynoszą rezultatu, dopiero po wizycie w ambasadzie francuskiej zaczynają mieć nadzieję. Było to efektem działania płk. Bertranda, specjalnie przybyłego w tym celu do Bukaresztu. Przez Włochy, trójka kryptologów przedostaje się do Paryża, gdzie spotyka prawie wszystkich swoich warszawskich kolegów, którym różnymi sposobami udało się wydostać z rumuńskich obozów. Bertrand przy udziale Langera postanawia reaktywować biura szyfrów; liczą też na współpracę z Anglią. Jako siedzibę obierają pałacyk "Bruno" pod Paryżem, gdzie zainstalowana zostaje cała aparatura szyfrowa, i tam kryptolodzy w klasztornych bez mała warunkach zabierają się do pracy. Już w listopadzie 1939 r. przychodzi pierwszy sukces - Różyckiemu udaje się złamać kolejny tajny szyfr Abwehry. 19:45 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - MIKOŁAJ II (TZAR NICHOLAS II) Film dokumentalny, 116 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Mikołaj II był ostatnim carem Rosji. Jego ogromne imperium rozciągało się od terytoriów polskich po granice Chin. Choć nie miał usposobienia tyrana, to żył i rządził zgodnie z tradycją swojej dynastii. Car dysponował władzą absolutną, czemu sprzeciwiali się deputowani marzący o podziale władzy. A to wywoływało niepokoje społeczne i było zarzewiem pierwszych ruchów rewolucyjnych. W sierpniu 1914 roku Mikołaj II postanowił przystąpić do wojny z Niemcami. Objął dowództwo nad armią. Jako generał przestał być, w oczach ludu, carem reprezentującym Boga, a został Batiuszką. W lutym 1917 doszło do manifestacji kobiet i robotników, na ulicach Sankt Petersburga wybuchły rozruchy. Duma poparła rewolucję i powołała rząd tymczasowy. Pod naciskiem generałów i Dumy Mikołaj II podpisał akt abdykacji, a z wygnania wrócił Lenin, który głosząc hasła: ziemia dla chłopów, koniec wojny, władza w ręce rad, błyskawicznie przejmował władzę w kraju. Rodzina carska jeszcze przez jakiś czas mogła cieszyć się względną wolnością. Jednak bolszewicy już wkrótce w tajemniczych okolicznościach zabili cara, jego żonę Aleksandrę i ich dzieci. 22:00 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - WIDMO CZARNOBYLA Magazyn, 29 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) "Widmo Czarnobyla" 26 kwietnia 1986 roku, Czarnobyl. Największa katastrofa w historii energetyki jądrowej. Świat dowiedział się o niej od szwedzkich naukowców. Sekretarz partii w Kijowie skomentował problem: Ha, też mi problem. My tu obmyślamy, czy sprzedawać wódkę 1 maja. To dopiero problem! W kolejnym odcinku cyklu "Archiwum zimnej wojny" gośćmi Andrzeja Mietkowskiego są dr inż. Marek Rabiński z Narodowego Centrum Badań Jądrowych, badacz przyczyn i skutków katastrofy w Czarnobylu, oraz prof. Andrzej Paczkowski, historyk, były członek Kolegium i Rady IPN, współautor pracy zbiorowej "Czarna księga komunizmu". W programie wypowiada się także A. Ross Johnson, w latach 1998 - 2004 dyrektor Radia Wolna Europa. Jest także przytoczona wypowiedź prezydenta Ronalda Reagana. Tematy: Co wydarzyło się w Czarnobylu 26 kwietnia 1986 roku? Jak świat dowiedział się o skutkach katastrofy, jak informacja ta dotarła do Polski? Jakie były reakcje na awarię na świecie - w mediach w Europie, w Związku Sowieckim? Próby ignorowania katastrofy przez władze sowieckie. Jakie mogły być następstwa awarii dla żyjącego i przyszłego pokolenia? Szczegóły dotyczące budowy reaktora jądrowego, próby zapobiegania katastrofie. Konsekwencje polityczne wybuchu w Czarnobylu. Koszty ludzkie i finansowe akcji ratunkowej po katastrofie. Początek ery głasnosti - otwarcia informacyjnego władz. Komplikacje związane z międzynarodowym aspektem wybuchu w Czarnobylu. 23:40 NIEPOKORNI Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2006 Reżyseria: Borys Lankosz, Maciej Dancewicz Scenariusz: Maria Zielińska Film upamiętniający 30. rocznicę powstania Komitetu Obrony Robotników. Grupa opozycjonistów wystosowała 23 września 1976 roku "Apel do społeczeństwa i władz PRL", w którym ogłoszono powstanie Komitetu Obrony Robotników - ofiar represji zastosowanych w związku z wydarzeniami 25 czerwca 1976 r. Opozycja demokratyczna w Polsce zrodziła się jako początkowo słaby protest przeciw licznym niesprawiedliwościom społecznym i politycznym. Z biegiem lat przekształcił się on w zorganizowany ruch opozycyjny, w którym intelektualiści wraz z robotnikami doprowadzili do obalenia reżimu totalitarnego. Najważniejszą grupą opozycyjną w Polsce był właśnie Komitet Obrony Robotników. Było to stale rozrastające się środowisko, w którym dominowała młodzież, ale byli też ludzie w średnim i starszym wieku pamiętający demokrację przedwojenną, biorący udział w podziemnej walce z Niemcami podczas wojny. Dziś pokrzywdzony obywatel może upominać się o swoje prawa w organizacjach broniących praw różnych grup społecznych, w niezawisłych sądach, a nawet odwoływać się do międzynarodowych instancji. W czasach PRL organizacje były fasadowe, sądy nie były niezawisłe. Biuro Interwencyjne KOR miało więc pełne ręce roboty. W chwili obecnej nie ma cenzury, każdy może pisać i wydawać, co chce. Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA powstała, bo istniała potrzeba wydawania publikacji niepodlegających cenzurze. Gdyby w szkołach i na uniwersytetach przekazywano prawdziwą wiedzę o historii współczesnej, ekonomii, socjologii, psychologii, itd. nie zrodziłaby się też idea Latających Uniwersytetów. KOR bardzo silnie podkreśla przywiązanie do polskiej tradycji wolnościowej. Nawet nazwy wydawanych periodyków odnoszą się do wydawanych dawniej publikacji. Nazwa Latający Uniwersytet też nawiązywała do uniwersytetu z przełomu XIX i XX w. , który nie miał stałej siedziby i ukrywał się przed rosyjską tajną policją. KOR działał jawnie i dzięki temu mógł pokazać społeczeństwu, że opór społeczny daje rezultaty. Oczywiście, cena, jaką jego członkowie płacili za działalność opozycyjną, była duża, bo często byli aresztowani na 48 godz. , napadani przez nieznanych sprawców, w ich domach przeprowadzano rewizje, byli stale inwigilowani przez SB, a ich rodziny nękała milicja i tajne służby. Jednak wiele osób, biorąc z nich przykład, pomagało w działalności opozycyjnej, a dzięki wydawnictwom podziemnym robotnicy nauczyli się walczyć o swoje prawa. Biuro Interwencyjne KOR odegrało ogromną rolę w bronieniu prawa poszczególnych ludzi przed bezduszną i arogancką władzą. Wielką zasługą KOR było przekazywanie informacji o represjach i nieprawościach w Polsce rozgłośniom polskim na Zachodzie, które to informacje na falach eteru wracały do kraju. Informacje te były też przekazywane akredytowanym w Polsce dziennikarzom zagranicznym, którzy z kolei mogli nagłaśniać w prasie zagranicznej przypadki bezprawia. Autorzy filmu pokazują historię KOR widzianą oczami nie członków organizacji, ale ich bliskich współpracowników, którzy opowiadają o działalności poszczególnych KOR - owców na różnych polach, o ich życiu w stanie ciągłego zagrożenia, o związanych z tym problemach rodzinnych, o ich odwadze cywilnej i poświęceniu. Byli to ludzie, którzy potrafili zrezygnować z kariery zawodowej, łatwego i wygodnego życia dla dobra sprawy. 01:20 SENSACJE XX WIEKU - DECYDUJĄCY CIOS Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2004 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Waldemar Szmidt Wykonawcy: Bogusław Wołoszański Aktorzy: Ziemowit Pędziwiatr, Cezary Żak, Juliusz Krzysztof Warunek, Zbigniew Paterak, Mirosław Neinert, Andrzej Dopierała, Ryszarda Celińska, Anna Kudulska, Grzegorz Sikora, Anna Dobrowolska, Bolesław Abart, Jerzy Schejbal "Jesteś śmieciem. Jutro odejdziesz z tego miłego więzienia do obozu koncentracyjnego. Stamtąd pewnie nie wyjdziesz żywy, gdyż Niemcy trzeba czyścić z takich jak ty. Jednak - szef tajnych służb SS Reinhard Heydrich zawiesił głos - w swoim parszywym życiu miałeś szczęście, że spotkałeś von Fritscha." Przerażony Otto Schmidt obiecał odwołać zeznania, wyprzeć się spotkania z oficerem. "Przeciwnie" - zaoponował Heydrich. Oznajmił więźniowi, że ma podtrzymać oskarżenie przeciwko generałowi. "Ależ to był kapitan! Kapitan Fritsch! - wołał zdesperowany Schmidt. Heydrich zdawał się nie słyszeć rozpaczliwych wyjaśnień kryminalisty."Spotkałeś generała von Fritscha! Szantażowałeś go. Dał ci pieniądze. Rozpoznasz go na zdjęciu. Tylko w ten sposób ocalisz życie... ". Wiosną 1936 roku atmosfera zagrożenia w Europie gęstniała. Hitler otwarcie parł do wojny. Jego podwładni z NSDAP i SS gremialnie popierali awanturnicze plany. Za to starzy, cesarscy jeszcze generałowie, tacy jak minister wojny von Blomberg oraz dowódca sił lądowych von Fritsch protestowali. Twierdzili, że Wehrmacht nie jest jeszcze przygotowany do starcia ze światowymi potęgami. Hitler zrozumiał, że musi czym prędzej zastąpić oponentów posłusznymi, przepojonymi narodowosocjalistycznym duchem oficerami. Niestety, obaj antagoniści fuhrera mieli wielki autorytet wśród kadry oficerskiej. Przed usunięciem ze stanowisk należało ich więc oczernić, skompromitować, splugawić. Wodzowi pomagali w tym dziele najbliżsi współpracownicy: Himmler, Heydrich oraz Goering. Zarówno dostojnicy z SS, jak i dowódca lotnictwa, pragnęli osłabić siły lądowe, a może nawet przejąć kontrolę nad tą formacją. Marszałek Blomberg ułatwił przeciwnikom zadanie. Ożenił się ze znacznie od siebie młodszą kobietą rejestrowaną w przeszłości przez policję jako prostytutka. Musiał ustąpić ze stanowiska. Generał pułkownik baron von Fritsch nie miał małżonki lekkich obyczajów, więc oskarżono go o homoseksualizm na podstawie zeznań kryminalisty. Choć sąd oficerski odrzucił zarzuty, generał nie doczekał się pełnej rehabilitacji. Wyruszył na wojnę jako dowódca pułku artylerii i zginął pod Warszawą. Fałszywy świadek Otto Schmidt, wbrew obietnicom Heydricha, został zastrzelony. Zaś ani Himmler, ani Goering, choć dobrze wykonali brudną robotę, nie odebrali wymarzonej nagrody - nie podporządkowali sobie armii. Żaden z akolitów Adolfa nie miał prawa wyrosnąć zbyt wysoko. 02:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KILKA NAJDŁUŻSZYCH DNI CZ. 1 Magazyn, 29 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii drugiej wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego największej operacji desantowej, mającej na celu otwarcie drugiego frontu w Europie Zachodniej - lądowaniu aliantów w Normandii 6 czerwca 1944 roku. W nagraniu unikatowe materiały archiwalne.