TVP Historia Wtorek, 08.10.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 8 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1929 - zmarł Jacek Malczewski; 1958 - pierwszy wewnętrzny rozrusznik serca; 1978 - wystawa "Polaków portret własny"; 1982 - ustawa sejmu PRL o związkach zawodowych - wyrugowanie "Solidarności" z życia oficjalnego; 07:20 WSZYSTKIE PIENIĄDZE ŚWIATA - ODC. 2/4 Serial obyczajowy, 53 min, Polska 1999 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Kotkowski Zdjęcia: Włodzimierz Głodek Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Maciek Stuhr, Radek Elis, Joanna Benda, Agnieszka Pilaszewska, Ewa Wiśniewska i inni Późna jesień 1940 r. Po przyjeździe do Warszawy, Burek, Władek oraz Rysia zamieszkują u ciotki, która robi co może, by całej trójce jak najlepiej zorganizować życie. Po pierwszej lekcji w szkole rezygnują i dzięki znajomości ciotki z prezesem Parcewiczem zatrudniają się jako mechanicy w fabryce "Neptun". Dobrze zarabiają, mają ausweisy. Idylla się jednak kończy. Chłopcy dostają skierowanie do pracy w Monachium. 08:40 HISTORIA POLSKI - KLEEBERG ODSZEDŁ... KLEBERCZYCY ZOSTALI Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2007 Reżyseria: Mirosław Gronowski Scenariusz: Adam Sikorski Zdjęcia: Jacek Grzelak, Tomasz Smyk Tytuł oddaje pewien fenomen historyczno - społeczny. Oto trzecie już z kolei pokolenie przejmuje swego rodzaju sztafetę pamięci w najróżniejszych formach i z najróżniejszych powodów. Rodzinnych, środowiskowych, sentymentalnych. Żaden fragment kampanii wrześniowej, a być może i polskiej historii ostatniej wojny nie ma tak licznych i tak niezwykłych "strażników pamięci". Film ma dwie zasadnicze warstwy. Pierwszą warstwę "dziś" - cykl różnych działań, które pamięć o czynach SGO "Polesie" napełniają nowymi treściami i warstwę "wrzesień" szkicującą te szczególne epizody niezwykłej "kampanii po kampanii", które być może o tej wyjątkowości zadecydowały. Jest jeszcze trzecia pośrednia warstwa pokazująca, jak w czasach peerelu próbowano historię Kleeberga i jego żołnierzy zatrzeć, zakłamać, zmarginalizować i jak niezwykły i solidarny był opór przeciwko temu zarówno byłych podkomendnych gen. Kleeberga, jak i mieszkańców Podlasia. Film nie opowiada liniowo kampanii SGO, nie jest opowieścią biograficzną. Jest próbą analizy niezwykłego fenomenu zbiorowej pamięci, czasem wspartą pewnym oglądanym z dystansu "teatrem cieni", wszelakoż bez dialogów i nadmiernej teatralności, raczej sprowadzonego do czarno - białego zapisu reporterskiej kamery wojennego korespondenta. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA DALLAS Kameralne i studyjne (widowisko), 30 min, Polska, 1990 Reżyseria: Tomasz Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Bogusław Wołoszański naświetla okoliczności śmierci prezydenta USA Johna Fitzgeralda Kennedy'ego. 10:20 SPÓR O HISTORIĘ - MONACHIUM 1938/1939 Dysk./wywiad/debata, 28 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Monachium 1938/1939.12 września 1938 roku Hitler zapowiedział, że Niemcy nie będą dłużej godziły się na to, by tereny zamieszkałe przez Niemców należały do Czechosłowacji. Wielka Brytania i Francja natychmiast zaczęły naciskać na władze Czechosłowacji, by zgodziły się na przekazanie Niemcom terenów, na których ludność niemiecka stanowiła większość mieszkańców. Francja, z którą Czechosłowacja związana była sojuszem, dała do zrozumienia, że nie wypełni zobowiązań w przypadku niemieckiej agresji. 29 września 1938 roku w Monachium spotkali się przywódcy Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Włoch: Neville Chamberlain, Edouard Daladier, Adolf Hitler i Benito Mussolini. Przedstawicieli Czechosłowacji nie zaproszono. Zawarto sprzeczny z prawem międzynarodowym układ, na mocy którego przyłączono do Niemiec prawie 40 procent czeskiego terytorium. Układ datowany na 29 września, podpisano już po północy, 30 września. Brytyjska polityka appeasementu, czyli ustępstw wobec Niemiec osiągnęła punkt szczytowy. Praga milcząco zaakceptowała decyzję swoich sojuszników. Niecały rok później Warszawa wybrała wojnę zamiast ustępstw. 10:50 Z ARCHIWUM PORUCZNIKA BROKA Film dokumentalny, 27 min, Polska, 2004 Autor: Krzysztof Kownas Reżyseria: Krzysztof Kownas Zdjęcia: Marcin Buczkowski Historia Powstania Warszawskiego została już opowiedziana na bardzo wiele sposobów. Wciąż jednak pozostało wiele pominiętych wątków dotyczących tej tragedii sprzed lat. To przede wszystkim historie konkretnych ludzi, tych anonimowych i tych znanych kiedyś, o których już zapomniano. Jednym z nich jest Eugeniusz Lokajski. Są nimi także bohaterowie jego zdjęć pokazujących czas powstania. Opowiadamy o zwycięstwie życia nad śmiercią, posługując się ocalałym, dzięki wysiłkowi wielu ludzi, archiwum fotograficznym Lokajskiego. Eugeniusz Lokajski - oszczepnik, olimpijczyk, nauczyciel wychowania fizycznego w liceum Reya. Uwielbiany przez młodzież. Kiedy przyszło do wojny - por. "Brok" w konspiracji, w Powstaniu Warszawskim reporter wojenny. Cudowne jego zdjęcia z walk powstańczych przetrwały do dziś. "Tych ludzi miałem szczęście osobiście znać jako młody chłopiec..." - napisał Bogdan Tomaszewski. Eugeniusz Lokajski urodził się w 1909 roku w Warszawie. Uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Reya, gdzie w 1928 roku zdał maturę. W szkole nazywano go Pająkiem. Nauczyciel wychowania fizycznego zamykał go w szatni na czas pokazów sportowych, by nie psuł widowiska swym wyglądem. Takie było z niego chuchro. Po latach został nauczycielem gimnastyki w tej samej szkole. Rzut oszczepem zaczął ćwiczyć, mając 15 lat. W 1936 ustanowił rekord Polski (73 m 27 cm). W tym samym roku został reprezentantem Polski na olimpiadzie w Berlinie. Był już wtedy trzecim oszczepnikiem świata i jednym z faworytów do złotego medalu. Niestety, podczas rzutu pokazowego odniósł kontuzję, która wykluczała go de facto z zawodów. Wystartował jednak i zdołał zająć siódme miejsce. Wydawało się, że na tym zakończy się jego sportowa kariera. Determinacja i ciężka praca pozwoliły mu wrócić do wcześniejszych znakomitych wyników. Znowu miał reprezentować Polskę na olimpiadzie (w Tokio 1944), która niestety się nie odbyła ze względu na wojnę... Podczas kampanii wrześniowej walczył w okolicach Brześcia nad Bugiem. Dostał się do niewoli sowieckiej. Udało mu się z niej uciec. Lata okupacji to dla Eugeniusza Lokajskiego czas pracy konspiracyjnej i kronikarskiego fotografowania Warszawy. Młodszy brat Eugeniusza pod wpływem starszego brata zaczął uprawiać rzut oszczepem i znany był jako Lokajski II. Był w czołówce oszczepników polskich. On pierwszy zaczął działać w podziemiu. W czasie potyczki z Niemcami zginął na jednej z ulic Warszawy. Miał pseudonim "Grot", biorący się właśnie z oszczepu. Eugeniuszowi odradzano aktywny udział w wojnie. Działał w podziemiu, ale nie afiszował się z tym. Po śmierci brata uważał, że nie może pozostać bierny. W pseudonimie swojego brata zmienił dwie litery z Grota na Brok i od tej pory podporucznik Brok brał już czynny udział w działalności podziemnej w okresie okupacji. Podczas Powstania Warszawskiego szefostwo AK trochę oszczędzało "Broka", ale gdy 30 sierpnia brakowało już oficerów do walki na pierwszej linii, Eugeniusz Lokajski ruszył do boju już nie z kamerą i nie z oszczepem. Walczył w Śródmieściu w oddziale "Koszta" (Kompania Sztabowa). Był oficerem łącznikowym kompanii ochrony sztabu i dowodził na pierwszej linii, kiedy Starówka przebijała się do Śródmieścia. Gdy powstanie dogorywało, Lokajski otrzymał ostatnie, bardzo ważne zadanie. Jako fotografik miał pomóc w sporządzaniu fałszywych dokumentów dla tych, którzy mieli nie iść do niewoli, lecz walczyć dalej. Zginął w kamienicy przy ul. Marszałkowskiej 129. Budynek był tak zrujnowany, iż dopiero w maju 1945 roku dokopano się do jego ciała. Powstanie przeżyła tylko młodsza o 4 lata siostra Eugeniusza - Zofia (także żołnierz - w batalionie "Zośka"). 11:20 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - REWOLUCJA POWIELACZOWA Magazyn, 30 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Jan Sosiński, Andrzej Mietkowski Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Rewolucja powielaczowa. Rosyjskie początki samizdatu: mrówcza praca, maszyny do pisania, powielanie w kilku egzemplarzach pojedynczych wierszy albo pisemek. Nad Wisłą w latach 70. poszły w ruch powielacze, offsety, sitodruk. Nastąpił technologiczny przełom. W programie przypominamy czas, gdy słowo słychać było jak dynamit, cytując Jana Krzysztofa Kelusa, a nielegalne pisma i książki rozchwiały monolit totalitarny. W studiu - założyciele czołowych oficyn podziemnych wraz z urządzeniami, na których drukowali i szkolenie jak zbudować poligrafię z kilku desek, pasty do prania i gumki do majtek. 11:55 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 3 TRWANIE I PRZEMOC. ROK 1884 Serial historyczny, 70 min, Polska, 1982 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Franciszek Pieczka, Anna Ciepielewska, Andrzej Baranowski, Marian Dziędziel, Tomasz Lulek, Sławomira Łozińska, Ewa Nijaki, Urszula Gierbuszewska, Tadeusz Madeja, Tadeusz Borowski Mijają lata. Bismarckowska polityka Kulturkampfu coraz bardziej daje się we znaki śląskim Polakom. Do domu Franciszka Pasternika niespodziewanie powraca jego syn Jan, który zaginął przed laty podczas wojny francusko - pruskiej. Obecnie jest już obywatelem francuskim. Tęsknota za ojczystymi stronami sprawiła jednak, że postanowił odwiedzić najbliższych. Radość z powodu odwiedzin jednak nie trwała długo. Przerywają ją brutalnie pruskie władze, które odbierają staremu Pasternikowi kuźnię. To już dla sędziwego kowala zbyt wiele. Wstrząśnięty do głębi dostaje wylewu. Jego efektem jest niemal całkowity paraliż. 13:15 SZYSZKO BOHUSZ - ARCHITEKT NIEPODLEGŁEJ Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maria Guzy Scenariusz: Maria Guzy Zdjęcia: Jeremi Grzywa, Maciej Piotrowski Bohaterem filmu jest prof. Adolf Szyszko - Bohusz, legionista, wybitny architekt, przez trzy dekady kluczowa postać w odnowie najważniejszych zabytków odrodzonej Rzeczpospolitej. Po dziesięcioleciach niemal całkowitego zapomnienia przybliżamy postać tego wielkiego Polaka. 14:20 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - IZABELA I KASTYLIJSKA (ISABELA OF CASTILLE) Film dokumentalny, 94 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Film opowiada o losach największej królowej w historii Hiszpanii Izabeli I Kastylijskiej, znanej jako Izabela Katolicka. Była ona niezwykłą postacią, kobietą pełną pasji, żyjącą w świecie, w którym sztuka arabsko - hiszpańska osiągnęła apogeum. Nieustępliwa i autorytarna Izabela wzięła ślub, którym zjednoczyła Hiszpanię. Jej mężem został wielki Fryderyk Aragoński. Imię Izabeli jest także ściśle związane z inną wielką postacią, Krzysztofem Kolumbem. W roku 1492 nikt nie wierzył Kolumbowi. Jedynie Izabela zaryzykowała i wsparła jego szaloną wyprawę za Atlantyk, jak się okazało do Nowego Świata. Izabela, choć niemal godna ołtarzy, splamiła swoje ręce krwią, inicjując działalność hiszpańskiej Inkwizycji oraz nakazując wydalenie Żydów i muzułmanów z Półwyspu Iberyjskiego. 16:00 MARZYCIELE - JÓZEF UNRUG Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Józef Unrug urodził się w Brandenburgii na terenie Królestwa Pruskiego, jako Joseph Michael Hubert von Unruh. Jego ojciec Tadeusz był generałem pruskiej gwardii, jednak wrócił do polskich korzeni Unrugów. Józef, który podczas pierwszej wojny światowej był dowódcą niemieckiego okrętu podwodnego, w 1919 roku zgłosił się do służby w Wojsku Polskim. W 1925 roku został dowódcą Floty Nadmorskiej, a w 1939 kierował obroną Wybrzeża. Jako jeniec wojenny rozmawiał z Niemcami przez tłumaczy mówiąc: Pierwszego września zapomniałem języka niemieckiego. 16:30 HISTORIA POLSKI - MALOWANE POLSKI ZMARTWYCHWSTANIE WEDŁUG JACKA MALCZEWSKIEGO Film dokumentalny, 62 min, Polska, 2018 Reżyseria: Przemysław Bednarczyk Scenariusz: Przemysław Bednarczyk Zdjęcia: Wojciech Pronin Wykonawcy: Mariusz Pyrka, Magdalena Pawelec Fabularyzowany dokument opowiadający o życiu i twórczości najwybitniejszego polskiego malarza symbolisty, który zwykł mawiać o sobie: wierny radomiak. Obraz, będący barwną i sentymentalną podróżą przez całą biografię Malczewskiego, wskazuje na historyczno - patriotyczne i kulturowe źródła jego twórczych inspiracji. Przedstawia środowisko rodzinnego domu, w jakim dorastał, które uformowało go jako człowieka i jako artystę. Poprzez fabularyzację wybranych obrazów, autorzy filmu ukazali mistrzostwo Malczewskiego w przenoszeniu swych poetyckich wyobrażeń na płótno. 17:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. Magazyn, 22 min, Polska, 2015 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. Górska reduta konfederatów Nie potrafimy rozmawiać o historii, nie pielgrzymując do miejsc przez nią dotkniętych. Bierze się to z wiary, że ziemia ma swoją pamięć, która otwiera się po dotknięciu rozoranego okopu, strzaskanego pociskiem pnia drzewa czy uparcie tkwiącego w tym samym miejscu od stuleci przydrożnego kamienia. Dziś w Muszynce, wśród górskich krajobrazów, porzucamy samochody, by pieszo skręcić w pewną zaśnieżoną ścieżkę; pół godzinny marszu dzieli nas od miejsca określonego na drogowskazie jako Okopy Konfederatów Barskich, bo o Konfederacji Barskiej będziemy dziś rozmawiać z naszymi gośćmi. Pamięci powstańczego pamiętnikarza Następnie z głębokiej zimy przeskakujemy na wiosenne niemal pojezierze łęczyńsko - włodawskie, ale w klimacie narodowych zrywów pozostajemy nadal. Tu wracamy do poszukiwań majątku pamiętnikarza okresu Powstania Styczniowego Jana Nałęcz - Rostworowskiego. 19:05 WSZYSTKIE PIENIĄDZE ŚWIATA - ODC. 3/4 Serial wojenny, 53 min, Polska, 1999 Reżyseria: Andrzej Kotkowski Scenariusz: Andrzej Kotkowski Aktorzy: Maciej Stuhr, Radek Elis, Joanna Benda, Agnieszka Pilaszewska, Ewa Wiśniewska Burek i Władek nadal pracują w zakładach "Neptun". Oprócz tego prowadzą własne interesy, świetnie zarabiają. Mimo życia w okupacyjnych realiach nie zdają sobie sprawy z prawdziwego, bestialskiego oblicza wojny. Przełom w ich świadomości następuje, gdy w jednej z piwnic znajdują brudną, cuchnącą fekaliami dziewczynę. Władek rozpoznaje w niej Hanię, w której iedyś się podkochiwał. Chłopcy przewożą ją do swojego mieszkania. Tam w jej brudnych rzeczach Władek znajduje opaskę Dawida. 22:00 PO PRL-U - PREZYDENTURA LECHA WAŁĘSY Dysk./wywiad/debata, 24 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Celem programu jest przeanalizowanie okresu przełomu z lat 1989 i 1990, narodzin III RP i pierwszych jej lat. W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoim gościem, dziennikarzem i historykiem Piotrem Zarembą, rozmawia o prezydenturze Lecha Wałęsy. Pierwszy przewodniczący Solidarności był pierwszym polskim prezydentem wybranym w powszechnych i wolnych wyborach w 1990 roku, w którym pokonał Stanisława Tymińskiego i pierwszego premiera III RP, Tadeusza Mazowieckiego. Jednak jego prezydentura była pełna kontrowersji. 22:35 MATYLDA (MATILDA) Film biograficzny, historyczny, 104 min, Rosja, 2017 Reżyseria: Aleksey Uchitel Scenariusz: Aleksandr Tieriechow Aktorzy: Michalina Olszańska, Lars Eidinger, Luise Wolfram Historia tytułowej Matyldy, rosyjskiej tancerki polskiego pochodzenia, występującej na scenach Petersburga i Moskwy, którą łączyły bliskie związki z carewiczem Mikołajem, przyszłym carem Rosji. Spotkali się w 1890 roku. On miał wówczas 22 lata, ona 18 lat i kończyła właśnie szkołę baletową. Początkowa fascynacja przerodziła się w płomienny romans. Ich związek przetrwał kilka lat, do koronacji Mikołaja w 1896 r. i jego ślubu z Aleksandrą Fiodorowną. Premiera "Matyldy" odbyła się 23 października 2017 roku w Teatrze Maryjskim w Petersburgu. Jeszcze przed swoją premierą film wywołał skandal w Rosji. Różnymi sposobami próbowano zablokować pierwszy pokaz. Zdaniem wielu film obraża bowiem uczucia religijne i hańbi pamięć rosyjskiego cara, którego wraz z rodziną zamordowli bolszewicy w 1918 r. Po upadku komunizmu car Mikołaj II został kanonizowany na świętego cerkwi prawosławnej. W roli Matyldy wystąpiła polska aktorka, skrzypaczka i wokalistka, Michalina Olszańska (rocznik 1992), która grała m.in. u Władysława Pasikowskiego w thrillerze szpiegowskim "Jack Strong", w "Córkach dancingu" Agnieszki Smoczyńskiej i "Anatomii zła" Jacka Bromskiego, a także w dramacie biograficznym "Ja, Olga Hepnarova", w koprodukcji Czechy/Francja/Polska/Słowacja. 00:35 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BUNKRA HITLERA Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Glacel Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Stało się to bez mała 60 lat temu, a zeznania świadków, protokoły sekcji zwłok, wyjaśnienia śledczych odtajnione ostatnio dowodzą, że przez dziesiątki lat byliśmy oszukiwani. Wierzyliśmy w sprytnie spreparowaną wersję śmierci Adolfa Hitlera i Ewy Braun. Dzisiaj znamy już pytania, które należało zadać, aby sprawę tę wyjaśnić do końca. Kluczem do rozwiązania tej zagadki sprzed 60 lat jest los Ewy Braun. 01:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. Magazyn, 22 min, Polska, 2015 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Autorski program Adama Sikorskiego, przypominający postacie i miejsca, które odegrały znaczącą rolę w historii Polski. Górska reduta konfederatów Nie potrafimy rozmawiać o historii, nie pielgrzymując do miejsc przez nią dotkniętych. Bierze się to z wiary, że ziemia ma swoją pamięć, która otwiera się po dotknięciu rozoranego okopu, strzaskanego pociskiem pnia drzewa czy uparcie tkwiącego w tym samym miejscu od stuleci przydrożnego kamienia. Dziś w Muszynce, wśród górskich krajobrazów, porzucamy samochody, by pieszo skręcić w pewną zaśnieżoną ścieżkę; pół godzinny marszu dzieli nas od miejsca określonego na drogowskazie jako Okopy Konfederatów Barskich, bo o Konfederacji Barskiej będziemy dziś rozmawiać z naszymi gośćmi. Pamięci powstańczego pamiętnikarza Następnie z głębokiej zimy przeskakujemy na wiosenne niemal pojezierze łęczyńsko - włodawskie, ale w klimacie narodowych zrywów pozostajemy nadal. Tu wracamy do poszukiwań majątku pamiętnikarza okresu Powstania Styczniowego Jana Nałęcz - Rostworowskiego. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - PIRAMIDY XX WIEKU Magazyn, 19 min, Polska, 1995 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony fortyfikacjom Linii Maginota, Linii Zygfryda oraz Wałowi Atlantyckiemu.