TVP Historia Środa, 09.10.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 9 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1920 - wyzwolenie Wilna przez oddziały gen. Lucjana Żeligowskiego; 1945 - w Paryżu powstała ENA - Państwowa Szkoła Administracji; 1977 - zmarł aktor Zdzisław Maklakiewicz; 1980 - literacki Nobel dla Czeslawa Miłosza; 07:25 WSZYSTKIE PIENIĄDZE ŚWIATA - ODC. 3/4 Serial wojenny, 53 min, Polska, 1999 Reżyseria: Andrzej Kotkowski Scenariusz: Andrzej Kotkowski Aktorzy: Maciej Stuhr, Radek Elis, Joanna Benda, Agnieszka Pilaszewska, Ewa Wiśniewska Burek i Władek nadal pracują w zakładach "Neptun". Oprócz tego prowadzą własne interesy, świetnie zarabiają. Mimo życia w okupacyjnych realiach nie zdają sobie sprawy z prawdziwego, bestialskiego oblicza wojny. Przełom w ich świadomości następuje, gdy w jednej z piwnic znajdują brudną, cuchnącą fekaliami dziewczynę. Władek rozpoznaje w niej Hanię, w której iedyś się podkochiwał. Chłopcy przewożą ją do swojego mieszkania. Tam w jej brudnych rzeczach Władek znajduje opaskę Dawida. 09:00 HISTORIA POLSKI - MALOWANE POLSKI ZMARTWYCHWSTANIE WEDŁUG JACKA MALCZEWSKIEGO Film dokumentalny, 62 min, Polska, 2018 Reżyseria: Przemysław Bednarczyk Scenariusz: Przemysław Bednarczyk Zdjęcia: Wojciech Pronin Wykonawcy: Mariusz Pyrka, Magdalena Pawelec Fabularyzowany dokument opowiadający o życiu i twórczości najwybitniejszego polskiego malarza symbolisty, który zwykł mawiać o sobie: wierny radomiak. Obraz, będący barwną i sentymentalną podróżą przez całą biografię Malczewskiego, wskazuje na historyczno - patriotyczne i kulturowe źródła jego twórczych inspiracji. Przedstawia środowisko rodzinnego domu, w jakim dorastał, które uformowało go jako człowieka i jako artystę. Poprzez fabularyzację wybranych obrazów, autorzy filmu ukazali mistrzostwo Malczewskiego w przenoszeniu swych poetyckich wyobrażeń na płótno. 10:20 SENSACJE XX WIEKU - ZŁOTO ROMANOWÓW Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 1998 Reżyseria: T Kostuch Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Audycja cykliczna o charakterze sensacyjnym, popularyzująca wiedzę o historii XX wieku. Odcinek poświęcony jednej z najbardziej szokujących i intrygujących świat tragedii, która wydarzyła się w piwnicy kupieckiego domu w Jekaterynburgu. W lipcu 1918 roku bolszewicy zamordowali carską rodzinę: cara Mikołaja II, jego żonę Aleksandrę, dzieci oraz kilka osób służby. Nie wiadomo, gdzie zapodziała się gigantyczna fortuna carskiej rodziny. A zapewne to był powód, dla którego cara, jego żonę i dzieci więziono i zamordowano. Jednakże ślady ujawnione w ostatnich latach pozwalają wskazać kierunek poszukiwań. Przedstawienie tamtych tragicznych wydarzeń jest podstawą do pokazania przełomowego czasu dla historii Rosji - wojny, rewolucji i upadku dynastii. 10:50 SEN O MORZACH I KOLONIACH Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2011 Reżyseria: Tomasz Rudomino Scenariusz: Tomasz Rudomino Ten film dokumentalny to niezwykła podróż w czasie i przestrzeni. Przypomina o jednym z najmniej znanych i najbardziej obrosłych mitami elementów polskiej polityki w dwudziestoleciu międzywojennym, a mianowicie o polskich staraniach o ekspansję kolonialną. W filmie pokazane jest tło historyczne, które sprawiło, że część polskiej opinii publicznej zaczęła domagać się udziału w kolonialnym podziale świata. Przedstawione są organizacje, takie jak Liga Morska i Kolonialna, która liczyła prawie milion członków, a której zadaniem było m.in. upowszechnianie wiedzy o polityce morskiej i zamorskiej. Autorzy filmu pokazują, jak powściągliwa była polityka polskiego rządu w kwestiach kolonialnych, a jednocześnie docierają do miejsc, gdzie miały powstawać polskie osady, a więc na Madagaskar, i tam gdzie kolonialny sen niemal udało się zrealizować, czyli do położonej w Argentynie Wandy. Rozmowy z potomkami polskich osadników oraz wizyta w stworzonym przez Polaków miasteczku to poruszająca relacja o wielkiej polityce, która przełożyła się na zwykłe życie zwykłych ludzi. 12:05 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 4 CZCIJ OJCA SWEGO. ROK 1888 Serial historyczny, 73 min, Polska, 1982 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Tadeusz Madeja, Franciszek Pieczka, Ewa Żylanka, Jerzy Grałek, Justyna Krawczyk, Jerzy Zygmunt Nowak, Ewa Leśniak, Lidia Bienias, Tadeusz Borowski Walka rządu pruskiego z polskością na Śląsku wciąż przybiera na sile. Sparaliżowany, sędziwy Franciszek Pasternik, czując nadchodzącą śmierć, pragnie pogodzić się z synem Antonim. Ze względu na stan zdrowia nie może go jednak odwiedzić zimą. Za radą rodziny wizyta zostaje więc odłożona do wiosny. Jednak stary kowal, nie mogąc doczekać się spotkania z synem, postanawia na własną rękę podjąć wyprawę do Sosnowca. Gdy zaskakuje go zamieć śnieżna, nie potrafi się przed nią ukryć i ginie. 14:35 UJEK - JÓZEF KRZEPTOWSKI CZ. 2 Film dokumentalny, 34 min, Polska, 1995 Scenariusz: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka Wykonawcy: Józef Pitoń, Tadeusz Gąsienica Giewont, Jan Karpiel Film dokumentalny o Józefie Krzeptowskim. Druga część opowiada o jego tragicznych losach po zakończeniu II wojny światowej, kiedy został wywieziony przez NKWD na Syberię. Przebywał tam trzy lata. Po powrocie do kraju, ciężko schorowany nie mógł otrzymać pracy. Powrócił jednak na trasy tatrzańskie jako przewodnik. 16:35 HISTORIA POLSKI - HENRYK SŁAWIK. POLSKI WALLENBERG Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2004 Reżyseria: Grzegorz Łubczyk, Marek Maldis Scenariusz: Marek Maldis, Grzegorz Łubczyk "Miał tu, na Śląsku, ulicę swego imienia - wspomina córka Sławika. Przez trzy dni. Potem miejscowe władze zorientowały się, że patron nie wywodzi się z kręgu socjalistów tych komunizujących, właściwych, i szybko zmieniły nazwę ulicy na Zbarską... Ocalił życie tysiącom ludzi. Za swą odwagę i poświęcenie zapłacił najwyższą cenę, taką samą, jak Raoul Wallenberg. Ale, w przeciwieństwie do znanej w świecie misji szwedzkiego przemysłowca i dyplomaty, dzieło Henryka Sławika pozostaje mało znane, nawet wśród jego rodaków. Twórcy dokumentalnego filmu TVP pragną widzom przybliżyć postać bohatera. Dziennikarz i wydawca, naczelny redaktor"Gazety Robotniczej", prezes Syndykatu Dziennikarzy Śląskich, poseł na Sejm Śląski. Wystarczyłoby tych tytułów i funkcji, by zapewnić sobie poczesne miejsce na listach osób poszukiwanych przez niemieckie ograny policyjne. Henryk Sławik był też śląskim powstańcem. Dlatego, ratując się przed niechybnym aresztowaniem, we wrześniu 1939 roku opuścił ojczyznę i przedostał się na Węgry. Było już tam wielu Polaków, zarówno żołnierzy, jak i cywilów. Sławik brał czynny udział w tworzeniu Komitetu Obywatelskiego ds Opieki nad Uchodźcami Polskimi - agendy Rządu RP. Dzięki staraniom Komitetu i przychylności węgierskich przyjaciół, od września roku 1939 do czerwca 1940 na Zachód wyjechało około pięćdziesięciu tysięcy internowanych polskich żołnierzy. Następnie Sławik wraz ze współpracownikami zajął się losem polskich Żydów przebywających na Węgrzech. Otrzymywali nowe, fałszywe dane personalne umieszczone w nowych, jak najbardziej legalnych papierach - i tym samym możliwość wyjazdu na Zachód. Ta akcja miała coraz więcej przeciwników w miejscowych, coraz bardziej zdominowanych przez Rzeszę kręgach centralnej administracji i armii. Dla polskich ogranizacji nadchodziły ciężkie czasy. A jednak jeszcze w 1943 roku około pięciu tysięcy uciekinierów z likwidowanych w okupowanej Polsce gett zyskało szansę ucieczki przed Zagładą. To był najwyższy czas. W marcu roku 1944 na Węgry wkroczyły niemieckie wojska okupacyjne. Kilka miesięcy później Henryk Sławik, prezes Komitetu Obywatelskiego ds. Opieki nad Uchodźcami Polskimi na Węgrzech, został aresztowany przez gestapo. Zginął 25 lub 26 sierpnia roku 1944, rozstrzelany w obozie koncentracyjnym Mauthausen. 17:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - SEKRETY KUROWSKIEJ ŚWIĄTYNI Magazyn, 22 min, Polska, 2015 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Tym razem bohaterem magazynu jest kapłan, który wierzył, że dla dobra ojczyzny najwięcej uczynić można siłą powszechnie dostępnej wiedzy. Mowa o kapłanie Grzegorzu Piramowiczu, działaczu oświatowym, pisarzu i filozofie. To niezwykły patriota, który w okresie dla Rzeczpospolitej najbardziej dramatycznym, tuż u progu rozbiorów, całą swą energię poświęcił ratowaniu Ojczyzny. Jak na prowincjonalnego proboszcza to ks. Piramowicz pozostawił po sobie imponujący dorobek naukowy i literacki. Podobnie jak Hugo Kołłątaj wierzył, że nowe wyzwania wymagają ukształtowania świadomego i światłego obywatela. W programie odwiedzimy kurowską świątynię, dawną parafię ks. Piramowicza. Spróbujemy też zbadać, gdzie są zlokalizowane, a w przyszłości - być może - co kryją zamurowane krypty, znajdujące się w podziemiach tego kościoła. 18:50 WSZYSTKIE PIENIĄDZE ŚWIATA - ODC. 4/4 Serial wojenny, 57 min, Polska 1999 Scenariusz i reżyseria: Andrzej Kotkowski Zdjęcia: Włodzimierz Głodek Muzyka: Michał Lorenc Aktorzy: Maciek Stuhr, Radek Elis, Joanna Benda, Agnieszka Pilaszewska, Ewa Wiśniewska i inni Wakacje 1943. Burek, Władek, Hania i Rysia spędzają u ciotki Wandy w Konstancinie. Żyją z dala od okupacyjnej rzeczywistości. Kiedy orientują się, że są obserwowani, uciekają do Warszawy. W mieście wszystko wraca do normy. W drodze do pewnego oszusta przypadkiem spotykają Kukusia, dawnego kolegę ze szkoły, obecnie żołnierza AK. Władek umawia się z nim na spotkanie, na które spóźnia się kilka minut. Dzięki temu ratuje życie, chwilę wcześniej, Kukuś i jego przyjaciele - konspiratorzy zostali wymordowani przez gestapo. 20:00 SZTUKA FRANCJI - ODC. 1 MIĘDZY TRWANIEM A ZMIANĄ (THE ART OF FRANCE EP. 1 - PLUS CA CHANGE) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Tim Kirby, Basil Comely, Tim Dunn 3 - odcinkowy serial dokumentalny poświęcony sztuce Francji. Andrew Graham Dixon przybliża nam historię i dziedzictwo francuskiej kultury. W pierwszym odcinku poznajemy historię gotyckiej Bazyliki Saint - Denis, przyglądamy się sylwetce najwybitniejszego pisarza i filozofa renesansu - Michela de Montaigne, odkrywamy dzieła barokowego malarza Nicolasa Poussin poznajemy dzieła królewskiego dworu w Wersalu. 21:05 TAJNE AKTA III RZESZY - ODC. 6/6 NAZISTOWSKI MESJASZ (ODC. 6/6) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2015 Reżyseria: Sam Taplin, Paul Jenkins, Sid Bennett Odc. 6 Lato 1941 roku. Niemcy przygotowują się do "Operacji Barbarossa" - inwazji na ZSRR. Jeżeli zniszczą potęgę radziecką, Hitler uzyska dominację w Europie. Jak zaczęła się przemiana Adolfa Hitlera w nazistowskiego przywódcę, człowieka odpowiedzialnego za najbardziej wyniszczający konflikt w historii świata? Cofamy się do roku 1923, gdy przebywał w więzieniu. Wtedy napisał swój manifest "Mein Kampf" i rozmyślał o tym, jak przekonać cały kraj do swoich zbrodniczych planów. Pewny tego, że jest zbawcą i wybrańcem narodu. 22:35 POPIOŁY CZ. I Dramat historyczny, 100 min, 2 części, Polska 1965 Reżyseria: Andrzej Wajda Scenariusz: Aleksander Ścibor - Rylski Zdjęcia: Jerzy Lipman Muzyka: Andrzej Markowski Aktorzy: Daniel Olbrychski, Bogusław Kierc, Piotr Wysocki, Beata Tyszkiewicz, Pola Raksa, Jan Koecher, Władysław Hańcza, Jadwiga Andrzejewska, Barbara Wrzesińska, Zbigniew Sawan, Józef Duriasz, Zbigniew Józefowicz, Janusz Zakrzeński, Stanisław Zaczyk, Jan Świderski, Jan Nowicki i inni "Nie wybieram do ekranizacji Sienkiewicza, tylko Żeromskiego, bo nie interesuje mnie literatura zgody narodowej, literatura pogodzenia wszystkich ze wszystkimi" - mówił w wywiadzie Andrzej Wajda. I dodawał: "... naszymi bohaterami są ludzie młodzi, niedojrzali, ludzie takiego"niedojrzałego"kraju, jaki odziedziczyliśmy i po pierwszej wojnie, i po pierwszej niepodległości. Ten młodzieniec jest bohaterem i"Ferdydurke", i powstania warszawskiego. On jeszcze ciągle za nami idzie". Interpretować "Popioły" przez pryzmat "Ferdydurke"? Zamiar zaskakujący, lecz zarazem ciekawy. O ile jednak Gombrowiczowi młodość i niedojrzałość kojarzyły się głównie z duchową wolnością jednostki i negacją skostniałych form kultury, o tyle dla Wajdy oznaczały polityczną naiwność oraz heroiczną, lecz niemal bezrefleksyjną pogoń za marzeniem. W "Popiołach" jest nim narodowa niepodległość. Przenosząc epopeję Żeromskiego na ekran, reżyser nie krył, że interesują go zwłaszcza sceny "absurdalne, a zarazem bohaterskie, jak wiele momentów w naszej historii". Taka optyka przywodzi na myśl wcześniejsze dokonania autora "Polowania na muchy", zwłaszcza "Kanał", "Popiół i diament" oraz "Lotną". Tam też byli bohaterowie płacący młodym życiem za służbę sprawie przegranej. Tam również romantyczna legenda stykała się z brutalnym cynizmem rzeczywistości. Tam wreszcie padały natarczywe pytania o granice bohaterstwa, o skutki konfrontacji mitu z historią. "Popiołami" dopisał więc Wajda kolejny (i jeden z ostatnich) rozdział do księgi dokonań szkoły polskiej, której był współtwórcą. Jeszcze raz podjął temat dramatu Polaka i Polski, niepotrafiących poradzić sobie z własnymi dziejami. Cofając się do czasów napoleońskich, subiektywnie wskazał na genezę postawy nazwanej później bohaterszczyzną. To bowiem właśnie wówczas Polacy, uwiedzeni marzeniem o niepodległości, po raz pierwszy porwali się z motyką na słońce. Dopiero potem przyszły następne rozczarowania - w 1830, 1863, 1939, 1944... Podobnie jak w wielu innych filmach Wajdy, także w "Popiołach" wizjonerska, malarska wyobraźnia artysty styka się z bliskim turpizmowi naturalizmem. "Otrzymaliśmy szerokoekranowy spektakl w wykonaniu estetyzującego "masochisty", który nawet konających żołnierzy umieszcza malowniczo nad brzegiem kanału, by cieszyć oko ich odbiciami w wodzie" - pisał jeden z krytyków. W "Popiołach" sporo jest przepięknie filmowanych, arcypolskich pejzaży oraz znakomitych sekwencji batalistycznych (np. bitwy pod Raszynem i Somosierrą). Mimo że zrealizowana na taśmie czarno - białej, epopeja Wajdy do dziś może imponować misternie wystudiowanymi scenami, raz poruszającymi symboliczną wymową (tabun galopujących, pozbawionych jeźdźców koni po somosierrskiej szarży), raz porażającymi okrucieństwem (dramat rumaka spadającego w przepaść). Głównymi bohaterami "Popiołów" mieli być "ludzie młodzi", zatem reżyser dał szansę debiutantom. Rafała Olbromskiego zagrał Daniel Olbrychski, a Krzysztofa Cedrę - Bogusław Kierc. Obaj byli wówczas studentami szkoły teatralnej. Księciem Gintułtem został niewiele starszy Piotr Wysocki, a Heleną Pola Raksa, licząca wówczas dwadzieścia cztery lata. Szczególnie trudna wydawała się rola Rafała, o którym znawcy twórczości Żeromskiego mawiają, że jest jedną z pomyłek psychologicznych mistrza. Olbromski bowiem stanowi zdumiewające połączenie pospolitego rębajły i wrażliwca, skłonnego do wielkich, nie tylko miłosnych, uniesień. Wbrew obawom sceptyków, młodziutki Daniel Olbrychski zebrał pochlebne recenzje, podobnie zresztą jak jego koledzy.Akcja filmu rozpoczyna się latem 1798 roku, w chwili, gdy podróżujący po Włoszech Książę Gintułt spotyka obdartych polskich żołnierzy śpiewających Mazurka Dąbrowskiego. Niebawem arystokrata wraca do ojczyzny. Los styka go tu z młodym szlachcicem Rafałem Olbromskim, który zostaje jego sekretarzem. Podróżując wraz z Gintułtem po kraju, Rafał wchodzi w kręgi masonerii, nawiązuje tragiczny romans z żoną dostojnika loży, by wreszcie wspólnie z poznanym Krzysztofem Cedrą wstąpić do armii Napoleona. 00:30 SENSACJE XX WIEKU - WIĘZIEŃ SPECJALNY Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2002 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Przemysław Skwirczyński Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Specjalny więzień nr 854. Tylko komendant specjalnego obozu na Syberii znał jego nazwisko i powód, dla którego przywieziono go tutaj w maju 1963 roku. Kim był? Artylerzysta Oleg Władymirowicz Pieńkowski walczył w wielkiej wojnie ojczyźnianej. Potem ukończył Akademię Wojskową. W 1948 roku zaproponowano mu studia w Wojskowej Akademii Dyplomacji, która była w istocie szkołą szpiegów. W 1953 roku jako wykształcony szpieg rozpoczął pracę w IV Zarządzie ds. Bliskiego Wschodu w Ankarze. 01:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - SEKRETY KUROWSKIEJ ŚWIĄTYNI Magazyn, 22 min, Polska, 2015 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Tym razem bohaterem magazynu jest kapłan, który wierzył, że dla dobra ojczyzny najwięcej uczynić można siłą powszechnie dostępnej wiedzy. Mowa o kapłanie Grzegorzu Piramowiczu, działaczu oświatowym, pisarzu i filozofie. To niezwykły patriota, który w okresie dla Rzeczpospolitej najbardziej dramatycznym, tuż u progu rozbiorów, całą swą energię poświęcił ratowaniu Ojczyzny. Jak na prowincjonalnego proboszcza to ks. Piramowicz pozostawił po sobie imponujący dorobek naukowy i literacki. Podobnie jak Hugo Kołłątaj wierzył, że nowe wyzwania wymagają ukształtowania świadomego i światłego obywatela. W programie odwiedzimy kurowską świątynię, dawną parafię ks. Piramowicza. Spróbujemy też zbadać, gdzie są zlokalizowane, a w przyszłości - być może - co kryją zamurowane krypty, znajdujące się w podziemiach tego kościoła.