TVP Historia Piątek, 18.10.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 18 PAŹDZIERNIKA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1558 - uruchomiono pierwsze w Polsce stałe, międzynarodowe połączenie pocztowe (Kraków - Wenecja); 1931 - zmarł Thomas Edison; 1957 - otwarto pierwszą po upadku stalinizmu wystawę sztuki nowoczesnej w Zachęcie; 1981 - Wojciech Jaruzelski został mianowany pierwszym sekretarzem KC PZPR; 07:20 ZNAK ORŁA - ODC. 11 BĘDZIECIE GO MIELI 1331 Serial historyczno - przygodowy, 27 min, Polska 1977 Reżyseria: Hubert Drapella Scenariusz: Alina Korta, Bohdan Poręba, Hubert Drapella Aktorzy: Jarosław Makowski, Krzysztof Kołbasiuk, Ryszard Filipski, Eliasz Kuziemski, Tadeusz Borowski, Bernard Michalski, Adam Bauman, Bożena Adamek, Aleksander Fogiel, Lech Ordon, August Kowalczyk, Ryszard Ronczewski, Zygmunt Maciejewski, Leon Niemczyk, Wojciech Alaborski, Henryk Bista Hanysz, który znalazł się z powrotem w Łęczycy, towarzyszy kasztelanowi i jego córce w podróży. W drodze napotykają zasadzkę krzyżacką - w walce ginie kasztelan, a Agnieszka dostaje się do niewoli. Hanysz powoduje pozorne jej uwolnienie, licząc, że ściągnie w zasadzkę Gniewka. 07:45 ZNAK ORŁA - ODC. 12 CENA MILCZENIA 1331 Serial historyczno - przygodowy, 27 min, Polska 1977 Reżyseria: Hubert Drapella Scenariusz: Alina Korta, Bohdan Poręba, Hubert Drapella Aktorzy: Jarosław Makowski, Krzysztof Kołbasiuk, Ryszard Filipski, Eliasz Kuziemski, Tadeusz Borowski, Bernard Michalski, Adam Bauman, Bożena Adamek, Aleksander Fogiel, Lech Ordon, August Kowalczyk, Ryszard Ronczewski, Zygmunt Maciejewski, Leon Niemczyk, Wojciech Alaborski, Henryk Bista Gniewko zostaje złapany w zasadzce. Ponieważ mimo tortur nie wyjawia polskich planów, zostaje odesłany do głównego obozu krzyżackiego. Agnieszka jest przekonana o jego śmierci. 08:20 TAŚMY BEZPIEKI - III PIELGRZYMKA JANA PAWŁA II DO POLSKI Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Cezary Gmyz Scenariusz: Cezary Gmyz Zdjęcia: Mariusz Knopik, Rafał Gabzydyl, Maciej Figurski, Michał Gmyz Muzyka: Michal Rawicz "III pielgrzymka Jana Pawła II do Polski". Cezary Gmyz rozmawia z dr. Rafałem Łatką o kulisach przygotowań i negocjacjach przed III pielgrzymką Ojca Świętego do Polski. Rozmowa ilustrowana jest archiwalnymi materiałami. 08:50 HISTORIA POLSKI - HISTORIA "MŁOTA" CZYLI DWIE POLSKI Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2003 Leniwie płynące rzeki, znieruchomiałe starorzecza, stawy, zielone łąki, moczary, potoki z wierzbami nad brzegiem. Bukolicznie, cicho, sennie. Ale na Podlasiu nie zawsze było spokojnie. W rodzinnej tradycji mieszkańców tych stron nadal żyją wydarzenia 1863 roku jakby wyjęte z obrazów Grottgera, a pamięć najstarszych Podlasian przechowuje obrazy wojny polsko - bolszewickiej, sowieckiej, a potem niemieckiej okupacji, wreszcie - szczególnie dramatycznych, bo bratobójczych walk toczonych w tym regionie jeszcze przez kilka lat po 1945 roku. Tragicznych w dwójnasób, bowiem nie wszystkie wystrzeliwane kule raziły ludzi stojących po drugiej stronie granicy oddzielającej ostatnich żołnierzy II Rzeczypospolitej i Państwa Podziemnego od funkcjonariuszy przyniesionego na radzieckich bagnetach reżimu. Ofiarą niektórych partyzanckich pocisków byli towarzysze broni... Tak właśnie z ręki podwładnego zginął bohater filmu - Władysław Łukasiuk, pseudonim "Młot". Jego siostra, Maria Sobolewska, pomagała bojownikom. Piekła im chleb, robiła konieczne zakupy w miasteczku. Do czasu. Zadenuncjowana przez sąsiada trafiła w ręce oprawców z organów bezpieczeństwa. Mimo nieludzkiego bicia, tortur i trzech miesięcy spędzonych w karcerze, młoda dziewczyna nie załamała się, odmówiła współpracy z UB. Wyrokiem sądu została skazana - "za zdradę ojczyzny" - na dziesięć lat więzienia, z czego sześć przesiedziała. Po powrocie zastała dobytek rozgrabiony. Ale dobrzy ludzie pomogli. Nie udało się jej jednak trafić na ślad mogiły brata. Zamordowany w lesie przez podkomendnego został pogrzebany na bezludziu, gdzieś nad Nurcem. Ludzie z sokołowskiego UB, powiadomieni przez zdrajcę, odkopali ciało i wywieźli w nieznane do dziś miejsce. To nie jedyna zagadka. Nie do końca wiadomo, kto zabił "Młota". Pada nazwisko dwóch braci walczących w oddziale Władysława Łukasiuka. Czy któryś z nich popełnił zbrodnię? Dlaczego? Na zlecenie bezpieki czy też z powodów osobistych? Z zemsty? A może nie wytrzymał nerwowo atmosfery zaszczucia, rozłąki z bliskimi, osaczenia w leśnej głuszy przez swoich przecież rodaków, krajan, znajomków? Maria Sobolewska milczy, jej rówieśni sąsiedzi zasłaniają się niepamięcią, bądź wręcz odmawiają odpowiedzi. Po co rozgrzebywać stare sprawy? Lepiej nie mówić, lepiej nie wiedzieć. Ale prawda, choć bolesna, ujrzy światło dzienne. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - SZALEŃSTWA BOGA WOJNY Kameralne i studyjne (widowisko), 28 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) To broń pancerna, a nie artyleria jest bogiem wojny. To opinia nie tylko prowadzącego ten program. Projektując ją, konstruktorzy często popuszczali wodze swej fantazji. Wiele zaprojektowanych przez nich pancernych pojazdów udało się odnaleźć autorom programu w Tank Museum Bovington Camp w Wielkiej Brytanii. 10:30 POWRÓT DO HEIMKHER Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2010 Reżyseria: Marcin Kołodziejczyk, Maria Dłużewska Bohaterami filmu są Chorzele - małe, senne miasteczko na Mazowszu, przecięte ruchliwą drogą Warszawa - Olsztyn i niemiecki film propagandowy "Heimkehr", dla którego Chorzele były w 1940 r. planem filmowym. 11:45 BLISKO, CORAZ BLIŻEJ - ODC. 11 U PASTERNIKÓW WESELE. ROK 1926 Serial historyczno-obyczajowy, 75 min, Polska, 1986 Reżyseria: Zbigniew Chmielewski Scenariusz: Albin Siekierski Zdjęcia: Jan Janczewski Muzyka: Piotr Marczewski Aktorzy: Tomasz Zaliwski, Ewa Ziętek, Eugeniusz Kujawski, Jan Frycz, Teresa Lipowska, Czesław Stopka, Grażyna Barszczewska, Tadeusz Szaniecki, Krzysztof Stroiński, Dorota Pomykała Nadchodzi rok 1926. Po ukończeniu studiów w Krakowie Henryk wraca do rodzinnych Katowic. Tu znajduje pracę w biurze wojewody Michała Grażyńskiego. Młody Pasternik przywozi ze sobą Wandę - swą towarzyszkę życia, która zostaje bardzo serdecznie przyjęta przez pozostałą część rodziny. Pasternikowie z trudem wiążą koniec z końcem. Niestety, praca w kopalni, choć ciężka, nie przynosi wysokich dochodów. Najwięcej powodów do narzekań ma Robert. Jego zarobki ciągle maleją, a potrzeby rodziny rosną. Poprawę sytuacji może przynieść wstąpienie w szeregi volksbundu. Namawia go do tego Jerzy, namawia majster. Robert wciąż się waha. 13:15 ŚWIAT Z LOTU PTAKA - ODC. 4. AMERYKA POŁUDNIOWA (EARTHFLIGHT) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2012 Marzymy, by jak ptak wznieść się na skrzydłach ku niebu. Ziemia widziana z góry jest bardziej niezwykła, niż nam się wydaje. Dziś możemy przyjrzeć się jej inaczej, z ptasiej perspektywy. Przed nami wędrówka po całym świecie, pełna niezwykłych wydarzeń, wielkich wyzwań i zasłużonych nagród. Odbędziemy ją razem z ptakami. W czwartej serialu części przelecimy nad Ameryką Południową. Ziemia Ognista w Patagonii to najbardziej wysunięty na południe skrawek Ameryki Południowej. Królestwo kondora olbrzymiego. Tutejszy krajobraz, w którym dominują lodowce i zamarznięte jeziora, w niczym nie przypomina bujnych lasów deszczowych z głębi kontynentu. Głębokie wąwozy i szczeliny lodowe czasami stają się śmiertelną pułapką dla nieostrożnych zwierząt. Król padlinożerców ma wtedy zapewniony posiłek. W tym nieustannie zmieniającym się świecie od lodowców odrywają się ogromne bryły lodu wielkości naszych bloków mieszkalnych. Dziś nie ma tu pożywienia. Ale dla kondorów stusześćdziesięciokilometrowa wyprawa w poszukiwaniu padliny to nic trudnego. Kondor szybuje na rozpostartych skrzydłach, większych niż u innych ptaków. Ma doskonały wzrok i wie, gdzie patrzeć. Tysiąc kilometrów dalej na wschód, na wybrzeżu Patagonii, petrelec olbrzymi również szuka pożywienia. Ten padlinożerca najchętniej przeczesuje teren kolonii uchatek patagońskich. Wodospad Iguazu, jeden z największych na świecie, to ulubione miejsce urubu. Urubu uwielbiają pełne zawirowań wiatry, wywoływane przez kaskady wody. Wiele tych ptaków zamieszkuje obszary wokół wodospadu. Ptaki z całego kontynentu gromadzą się nad Kanałem Panamskim, łączącym Pacyfik z Atlantykiem. W filmie zobaczymy, jak największe nagromadzenie ptaków na świecie przelatuje nad miastem Panama w Ameryce Środkowej. W następnym odcinku dokumentalnego serialu BBC odwiedzimy Azję i Australię, by spojrzeć z lotu ptaka na te dwa tak odmienne kontynenty. 15:25 NIEZWYKŁE MIASTA - BEJRUT ODC. 2/3 (SECRET CITIES SERIA 2) Film dokumentalny, 50 min, Wielka Brytania, 2018 Wykonawcy: Janina Ramirez (prowadzący), Alastair Sooke (prowadzący) Eksperci sztuki Janina Ramirez i Alastair Sooke przybliżają tajemnice sztuki trzech pięknych miast - Baku, Bejrutu i Lizbony. Razem odkrywają fundamenty kultur, które ukształtowały te miasta w przeszłości. Robią to, dzięki spotkaniom z lokalnymi artystami i mieszkańcami, którzy pomagają im odnaleźć artystyczne atrakcje i mało znane skarby. W Lizbonie odkrywają starożytne nadmorskie miasto ukształtowane przez kultury: rzymską, arabską i krzyżowców. W Bejrucie zobaczą, jak Paryż Bliskiego Wschodu wznosi się z ruin wojny domowej. A w Baku w Azerbejdżanie podczas poszukiwania skarbów sztuki dostrzegają, że miasto znajduje się na skrzyżowaniu kultur. 16:25 HISTORIA POLSKI - DZIEJE KULTURY POLSKIEJ - KRZYWOUSTY I JEGO SYNOWIE Film dokumentalny, 61 min, Polska, 1989 Reżyseria: Leszek Skrzydło Scenariusz: Leszek Skrzydło Zdjęcia: Jacek Duszyński Film obejmuje okres od objęcia rządów przez Władysława Hermana do śmierci Mieszka Starego. Wydarzenia polityczne układają się w jeden logiczny ciąg, dając wnikliwy komentarz do zjawisk kulturalnych. Są także często źródłem anegdoty dla konkretnych zabytków sztuki romańskiej we wszystkich jej dziedzinach. Film ma cechy syntezy historycznej przedstawiającej zjawisko kultury polskiej w różnych kontekstach: społecznym, światopoglądowym, politycznym, przypominając przy tym, że w XII wieku Polska była państwem bardzo silnie związanym z kulturą europejską. 18:50 ZNAK ORŁA - ODC. 13 DWA PODARUNKI 1331 Serial historeyczno-przygodowy, 28 min, Polska, 1977 Reżyseria: Hubert Drapella Scenariusz: Alina Korta, Bohdan Poręba, Hubert Drapella Aktorzy: Krzysztof Kołbasiuk, Adam Bauman, Tadeusz Borowski, Ryszard Filipski, Lech Ordon, Leon Niemczyk, Henryk Bista, Wojciech Alaborski Krzyżacy przywożą Gniewka do obozu. Tu widzi starostę Wincentego, który nie może zdradzić swej sympatii dla więźnia. Wincenty w drodze do Wielkopolski zabija towarzyszących mu Krzyżaków i ucieka, Gniewka zaś porywają z obozu chłopi i oddają pod opiekę czarownicy - lekarki. Po wyleczeniu Gniewko wraca do obozu krzyżackiego i dowiaduje się o planach Krzyżaków. 19:25 ZNAK ORŁA - ODC. 14 NAJWYŻSZA GODNOŚĆ 1331 Serial historyczno - przygodowy, 28 min, Polska, 1977 Reżyseria: Hubert Drapella Scenariusz: Alina Korta, Bohdan Poręba, Hubert Drapella Aktorzy: Krzysztof Kołbasiuk, Adam Bauman, Tadeusz Borowski, Ryszard Filipski, Lech Ordon, Leon Niemczyk, Henryk Bista, Wojciech Alaborski Gniewko przekazuje Łokietkowi zdobyte informacje. Król układa plan zasadzki pod Płowcami. Wysyła Gniewka do Wincentego i jego rycerzy. Za Gniewkiem podąża Hanysz. Wincenty demaskuje Hanysza i poleca Gniewkowi go pilnować. Hanysz prowokuje do walki Gniewka i ponosi śmierć. Gniewko na polu bitwy wśród zabitych znajduje swego przybranego ojca - Sulisława. Nadjeżdża król, który pasuje Gniewka na rycerza, wręczając mu miecz Sulisława. 19:55 ASTRONOMIA NIEPODLEGŁA 100 LAT POLSKIEJ ASTRONOMII - ODC. 7/19 - CENTRUM ASTRONOMICZNE IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA PAN Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Bogumił Radajewski Scenariusz: Maciej Mikołajewski, Bogumił Radajewski Zdjęcia: Tomasz Stelmach, Adam Rubaszewski Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN. Astronomia kojarzy się przede wszystkim z badaniami prowadzonymi w obserwatoriach. Jest jednak i taki ośrodek, w którym próżno szukać teleskopów. Centrum Astronomiczne imienia Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk powstało z myślą o badaniach teoretycznych. W ciągu ostatnich czterdziestu lat stało się pracownią najwybitniejszych polskich badaczy kosmosu i miejscem spotkań astronomów z całego świata. 20:25 MARZYCIELE - KARIERA DOŁĘGI - MOSTOWICZA Dysk./wywiad/debata, 21 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Tadeusz Dołęga - Mostowicz pochodził z okolic Witebska (obecnie Białoruś), studiował prawo w Kijowie, działał w Polskiej Organizacji Wojskowej, brał udział w wojnie polsko - bolszewickiej. W wolnej Polsce został dziennikarzem i pisarzem. W 1932 roku ukazała się jego powieść "Kariera Nikodema Dyzmy" przedstawiająca mechanizmy kierujące elitami władzy. Krytycznie odniósł się do systemu sanacji, który w jego opinii umożliwiał karierę nieokrzesanym politykierom bez kwalifikacji moralnych i zawodowych. 20:55 TAJEMNICE WŁOSKICH MIAST - NEAPOL ODC. 2/3 (ITALY’S INVISIBLE CITIES) Film dokumentalny, 49 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Harvey Lilley Wykonawcy: Michael Scott, Alexander Armstrong Historyk dr Michael Scott odkrywa skarby trzech słynnych włoskich miast - Neapolu, Wenecji i Florencji. Dzięki zastosowaniu najnowocześniejszych technologii, w tym skanowania 3D o ultrawysokiej rozdzielczości, a także dzięki zdjęciom lotniczym i grafice komputerowej zobaczymy nieznane i ukryte przestrzenie tych niezwykłych miast. Innowacyjne podwodne skanowanie Zatoki Neapolitańskiej ujawnia zatopiony świat dawnego kurortu, który zatonął podczas starożytnego trzęsienia ziemi. W Wenecji zespół bada, co kryje się pod jej wspaniałymi pałacami. We Florencji nowoczesne skanowanie 3D wielkiej katedry Il Duomo, jak ją nazywają Włosi, ukazuje piękno i wyrafinowanie pionierskiej inżynierii stojącej za największą na świecie ceglaną kopułą - śmiały wyczyn kreatywnego umysłu, który zdefiniował Renesans. 22:35 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA FELCZERKI POGOTOWIA RATUNKOWEGO W MOSKWIE Reportaż, 24 min, Polska, 2003 Autor: Barbara Włodarczyk Reportaż z Moskwy o pracy pogotowia ratunkowego. Kamera towarzyszy załodze karetki reanimacyjnej od rana do wieczora. Jest to pretekst, żeby pokazać stan usług medycznych i stan zdrowia Rosjan, których średnia długość życia jest mniejsza o kilka lat niż w Europie Zachodniej. 00:15 SENSACJE XX WIEKU - WALLENBERG Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Adam Sikora Jak to się stało, że Raoul Wallenberg, członek potężnej i wpływowej szwedzkiej rodziny bankierów, w 1945 roku, tuż przed końcem wojny znalazł się w radzieckim więzieniu i dwa lata później został zamordowany? Dyplomata, który uratował kilkadziesiąt tysięcy istnień ludzkich, został zamordowany w specjalnym oddziale więzienia na Łubiance. Wstrzyknięto mu truciznę. Dlaczego? 01:15 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - JEDEN LIST TRZY TAJEMNICE Magazyn, 22 min, Polska, 2015 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Jeden list trzy tajemnice Redakcja "Było, nie minęło" otrzymała list, który przyszedł do nas z Sandomierza. W nim opisano trzy zdarzenia z wojennych czasów. Zainteresowała nas opowiedziana w liście akcja ukrycia pewnej tankietki w pobliżu torów kolejowych w Dębicy, w roku 1939. Kolejna opowieść dotyczy sytuacji z roku 1942, kiedy to na obrzeżach Dębicy zaczyna płonąć wielkie ognisko. Niemiecka ciężarówka przywiozła stertę śmieci, które następnie podpalono. Nasz rozmówca, wówczas jako młody chłopak, wyciągnął z palącej się sterty kilka książek i metalowego orła, pochodzącego z drzewca sztandaru wojskowego. Podejrzewamy, że był to nieodnaleziony do dziś sztandar 5. Pułku Strzelców Konnych. W trzeciej zaś opowieści usłyszymy historię przypadkowego odnalezienia maszyny szyfrującej Enigma. Wronów 1831 Następnie zwrócimy się ku historii, która wydarzyła się 17 kwietnia 1831 roku, kiedy to pod wioską Wronów rozegrała się jedna z ważniejszych na Lubelszczyźnie bitew Powstania Listopadowego. Spotkamy się też z grupą rekonstrukcyjną, która tradycjami i umundurowaniem odwzorowuje batalion strzelców celnych Juliusza Małachowskiego. 01:45 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ZBRODNIA I KARA Magazyn, 24 min, Polska, 1993 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Film Bogusława Wołoszańskiego poświęcony procesowi norymberskiemu. Zdjęcia lotnicze zbombardowanego przez aliantów starego miasta i nowszych dzielnic; z gmachów publicznych w Norymberdze ocalał nienaruszony kompleks budynków sądu i więzienia. Wykorzystano nagrania z procesu zbrodniarzy niemieckich, kroniki nazistowskie, współczesne zdjęcia korytarzy i cel więzienia norymberskiego i Spandau.