TVP Historia Czwartek, 05.12.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 5 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1929 - urodził się Stanisław Bareja; 1950 - pierwszy raport dotyczący Trójkata Bermudzkiego; 1975 - List 59, znany także jako Memoriał 59; 07:20 QUO VADIS? - ODC. 4/6 Serial kostiumowy, 45 min, Polska 2002 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Kawalerowicz Zdjęcia: Andrzej J. Jaroszewicz Muzyka: Jan A. P. Kaczmarek Aktorzy: Paweł Deląg, Magdalena Mielcarz, Bogusław Linda, Michał Bajor, Jerzy Trela, Franciszek Pieczka, Krzysztof Majchrzak, Agnieszka Wagner, Małgorzata Pieczyńska, Danuta Stenka, Rafał Kubacki, Jerzy Nowak, Marta Piechowiak i inni W Ancjum dochodzi do spięć między Petroniuszem a Tygelinusem. Petroniusz sprytnie przymusza cezara, by wyraził zgodę na ślub Winicjusza i Ligii. Właśnie wtedy przyjeżdżają posłańcy z wieścią, że Rzym płonie. Winicjusz niespokojny o los ukochanej pędzi do Rzymu. Nie odnajduje dziewczyny w ogarniętym paniką mieście. Chilon wskazuje mu drogę do chrześcijan. Piotr apostoł prowadzi go do Ligii, lecz odrzuca propozycję Winicjusza, by opuścił miasto. Ze wzruszeniem przyjmuje jego wyznanie wiary i chrzci go. W trawionym ogniem mieście wybuchają rozruchy. Neron ze świtą wkracza na akwedukt i z jego wysokości, podniecony pożarem, śpiewa na tle płonącego miasta. Jego zachowanie rozwściecza tłum. Petroniusz uspokaja ludzi obietnicami chleba i igrzysk. Za radą Poppei, Tygelinus o podpalenie Rzymu oskarża chrześcijan. Neron podchwytuje ten pomysł. Petroniusz demaskuje intrygę Tygelinusa i zawiadamia Winicjusza o niebezpieczeństwie grożącym chrześcijanom. 08:15 PO PRLU - DRUGA KADENCJA PREZYDENTA KWAŚNIEWSKIEGO Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoim gośćmi, dziennikarką i świadkiem wydarzeń Elizą Olczyk oraz dr. Andrzejem Anuszem, historykiem, również świadkiem wydarzeń, rozmawia o powodzi, o przebiegu drugiej kadencji Aleksandra Kwaśniewskiego, który wybory prezydenckie w 2005 roku wygrał w pierwszej. turze. Druga kadencja zbiegła się z wygraną SLD w wyborach parlamentarnych w 2001 roku. 08:50 HISTORIA POLSKI - KAROL JAROSZYŃSKI - HISTORIA NAJBOGATSZEGO POLAKA Film dokumentalny, 44 min, Polska, 2018 Reżyseria: Grażyna Czermińska Scenariusz: Grażyna Czermińska, Bogdan Czermiński Zdjęcia: Grażyna Czermińska Wykonawcy: Artur Kalicki Karol Jaroszyński był jednym z najbogatszych Polaków w historii, geniuszem ówczesnego biznesu i bankowości. Po odziedziczeniu, na początku XX wieku, majątku po ojcu, traci niemal wszystkie pieniądze w kasynie w Monte Carlo. Ale w końcu rozbija bank i wygrywa ogromną fortunę. Zaczyna inwestować w przemysł i w krótkim czasie staje się finansowym potentatem. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku, mając poparcie kół rządowych, zaczął organizować w Rosji przemysł wojenny i uzyskał na ten cel kredyt w Banku Państwa do 400 milionów rubli. W 1917 roku stał na czele wielkiego koncernu, w skład którego wchodziły kopalnie, huty, fabryki, banki, cukrownie, towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa kolejowe, lasy, a nawet towarzystwa łowieckie i duże hotele. Wszystko stracił po dojściu do władzy bolszewików. Doradca cara Mikołaja II i Józefa Piłsudskiego. Urodzony i wychowany w Rosji nigdy nie przestał być polskim patriotą. Współzałożyciel Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Odznaczony Wielką Wstęgą Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego, największym odznaczeniem papieskim, nadawanym osobom świeckim za szczególne zasługi dla Kościoła. 09:45 SENSACJE XX WIEKU - "PSEUDONIM"PUCH" Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Łukasz Nowicki - Kuzniecow, Paweł Sanakiewicz - Koch, Piotr Warszawski - Skorzeny, Łukasz Sanakiewicz, Artur Dziurman, Janusz Bukowski Młody porucznik Wehrmachtu z Krzyżem Żelaznym na piersi wbiega na piętro Urzędu Wojewódzkiego w Równem. Zmierza wprost do siedzącego za biurkiem oficera dyżurnego, prosi go o wskazanie drogi do gabinetu generała von Ilgena. Dyżurny, dostrzegając wychodzących z bufetu oficerów sztabowych i wysokiego urzędnika NSDAP, wskazuje ich interesantowi. Porucznik podchodzi do dostojników, pręży się na baczność, salutuje służbiście i wręcza partyjnemu notablowi kartkę papieru. Urzędnik szybko przebiega wzrokiem notatkę, spogląda na młodego człowieka z osłupieniem, otwiera usta do krzyku. Za późno! Porucznik błyskawicznie wyciąga pistolet, oddaje dwa strzały, przeskakuje barierkę i zbiega po schodach. Nim zaskoczona ochrona gmachu rusza w pościg, zabójca pędem opuszcza budynek i niknie w tłumie przechodniów. Kim był szaleńczy zamachowiec, któremu udało się wejść do pilnie strzeżonego gmachu i zastrzelić partyjnego urzędnika, wręczywszy mu wcześniej dokument z wyrokiem śmierci? Kim był naprawdę człowiek uważany przez swych przełożonych i podwładnych za porucznika Wehrmachtu Paula Wilhelma Sieberta? Ofensywa niemieckich wojsk w czerwcu 1941 roku zaskoczyła Rosjan i zdruzgotała ich osłonowe siły zbrojne. Formacje Armii Czerwonej ustępowały bezładnie pod naporem wroga. Setki tysięcy sowieckich ludzi zginęły w boju, setki tysięcy dostały się do niewoli. Aby spowolnić tempo pochodu nieprzyjaciela, Stalin wydał drakońskie rozkazy. Oddziały NKWD stanęły murem tuż za plecami obrońców, by strzelać do wycofujących się żołnierzy. Ludności cywilnej nakazano uchodzić w głąb kraju, spaliwszy uprzednio domy i spichrze oraz wybiwszy zwierzęta hodowlane. Ponadto za linię frontu przerzucone zostały niewielkie oddziały świetnie wyszkolonych dywersantów, by zdobywali ważne informacje o zamiarach wroga i siali zamęt w jego szeregach - przerywali linie komunikacyjne, dezorganizowali łączność, organizowali zamachy na dowódców i wysokich urzędników niemieckich. W gronie tych doborowych żołnierzy sił specjalnych znalazł się trzydziestoletni wówczas Iwan Kuzniecow. Pochodził z rodziny Niemców nadwołżańskich. Wysoki, bardzo sprawny fizycznie blondyn mówił biegle po niemiecku i był szaleńczo odważny. Niezwykłe wyczyny radzieckiego agenta o pseudonimie "Puch", znanego Niemcom jako porucznik Paul Siebert, przedstawia Bogusław Wołoszański w kolejnym widowisku z cyklu "Sensacje XX wieku". 10:40 DEFILADA ZWYCIĘZCÓW Film dokumentalny, 48 min, Polska, 2007 Reżyseria: Grzegorz Braun, Robert Kaczmarek Scenariusz: Grzegorz Braun, Robert Kaczmarek Zdjęcia: Andrzej Adamczak, Marek Borzęcki Kto rozpętał drugą wojnę światową? Odpowiedź: Hitler i nazistowskie Niemcy jest, w świetle najnowszych ustaleń, co najmniej niewystarczająca. Zdaniem Wiktora Suworowa, którego publikacje zyskują coraz szersze uznanie wśród historyków, prawidłowa odpowiedź brzmi: Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Autorzy filmu prezentują tezy Suworowa i poddają je weryfikacji. Szukając odpowiedzi na stawiane przez niego proste pytania, docierają do prawdy o roli stalinowskiej Rosji w rozpętaniu najkrwawszego konfliktu w dziejach. Konfliktu, którego pierwszą ofiarą była Polska. 22 września 1939 roku, Brześć nad Bugiem. Na ulicy Unii Lubelskiej trwa wspólna parada pancernych oddziałów Wehrmachtu i Armii Czerwonej, a na trybunie honorowej ramię w ramię stoją legendarni dowódcy obu wojsk: generał Heinz Guderian i kombryg Siemion Kriwoszejn. Jaka droga wiodła do tego spotkania? Jakie były szanse Polski w starciu z dwoma zbrodniczymi reżimami? "Zadziwiające jest, że Niemcy napadły na Polskę, więc uznano, że rozpętały wojnę, podczas gdy Związek Radziecki uczynił to samo i w tym samym miesiącu, a mimo to nie uchodzi za najeźdźcę. Co więcej, uważa się, że w latach 1939 - 1941 nie brał udziału w tej wojnie" - mówi Wiktor Suworow. Wraz z nim wydarzenia pamiętnego września komentują polscy historycy - wybitni znawcy przedmiotu, a wspominają je naoczni świadkowie owej "defilady zwycięstwa". Urodzony w 1947 r. Wiktor Suworow, narrator filmu, naprawdę nazywa się Władimir Rezun. Był szpiegiem radzieckiego wywiadu wojskowego GRU. W latach siedemdziesiątych pracował jako "dyplomata" w Szwajcarii, w roku 1978 uciekł do Wielkiej Brytanii. Poświęcił się pracy pisarskiej (najbardziej znana jego książka - m. in. dzięki ekranizacji Antoniego Krauzego - to "Akwarium"). Pasja historyczna Suworowa zaowocowała cyklem książek o roli Związku Radzieckiego w II wojnie światowej - a ściślej: o planach Józefa Wissiaronowicza Stalina dotyczących podboju Europy i prowadzonych konsekwentnie od początku lat 30. przygotowaniach do inwazji kontynentu. Zostały one pokrzyżowane przez niemieckie uderzenie prewencyjne 22 czerwca 1941 r. Nie można bowiem być równocześnie przygotowanym do ataku i do obrony. Wehrmacht rozbił Armię Czerwoną niemal w przeddzień jej planowanego uderzenia na Zachód - w przeddzień "Dnia M". Swoje tezy wyprowadza Suworow bynajmniej nie ze źródeł tajnych i nieznanych światowej historiografii, przeciwnie - opiera się przede wszystkim na źródłach "oficjalnych", dostępnych także w Związku Radzieckim i Rosji, które w konsekwentny, drobiazgowy i niezwykle frapujący sposób reinterpretuje. W języku polskim ukazują się od początku lat 90. kolejne prace Suworowa poświęcone "kłamstwu XX wieku": "Lodołamacz", "Dzień M", "Ostatnia republika", "Samobójstwo", "Oczyszczenie" (o tzw. czystkach w Armii Czerwonej w przededniu II wojny światowej), oraz poświęcone marszałkowi Żukowowi "Cień zwycięstwa" i "Cofam wypowiedziane słowa". 11:45 Z WIDOKIEM NA WAWEL - AZJA CENTRALNA - BARIERA CZY AUTOSTRADA? Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Wojciech Kursa Scenariusz: Paweł F. Nowakowski Zdjęcia: Bartek Cichoński, Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł F. Nowakowski (prowadzący) Azja Centralna: bariera czy autostrada? Azja Środkowa staje się obszarem coraz chętniej odwiedzanym przez turystów, ale i zaczyna być obiektem zainteresowania politycznego i gospodarczego. Czy następuje odrodzenie dawnych szlaków handlowych wiodących przez te tereny, a może znów imperia prowadzą tutaj swą Wielką Grę? Goście: dr Leszek Sykulski, Uniwersytet im. Jana Długosza w Częstochowie i dr Łukasz Burkiewicz, Akademia Ignatianum w Krakowie. 12:20 KRÓLOWA BONA - ODC. 11 Serial historyczny, 49 min, Polska, 1980 Reżyseria: Janusz Majewski Scenariusz: Halina Auderska Zdjęcia: Zygmunt Samosiuk Muzyka: Zdzisław Szostak Aktorzy: Aleksandra Śląska, Jerzy Zelnik, Zdzisław Wardejn, Lidia Korsakówna, Maria Kowalik, Jerzy Kamas, Piotr Fronczewski, Jerzy Trela, Stanisław Ptak, Wieńczysław Gliński, Edmund Fetting, Marek Kondrat, Mariusz Benoit, Wojciech Alaborski, Ewa Milde W 1553 roku dochodzi do zaślubin Zygmunta Augusta z Katarzyną, córką Ferdynanda Habsburga. Król pokłada w tym małżeństwie wielkie nadzieje na zapewnienie ciągłości dynastii Jagiellonów. Ciąża młodej królowej okazuje się jednak mistyfikacją. Katarzyna jest chora na epilepsję i bezpłodna, tak jak jej siostra. Bona, pozbawiona nadziei na wnuka i już zmęczona walką z synem, postanawia, za namową swego doradcy Pappacody i dwórki Mariny, odwiedzić rodzinne Bari. Zygmunt nie stawia przeszkód, nie zgadza się jednak na wywiezienie skarbca, posagu i aktów nadania. Zadawniony konflikt między matką a synem wybucha z nową siłą. 13:25 ERA KOSMICZNA: HISTORIA NASA - NA KSIĘŻYC. ODC. 2/4 (THE SPACE AGE: NASA'S STORY) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2009 Reżyseria: John Dunton - Downer Wykonawcy: Jan Wilkans "Era Kosmiczna: historia NASA" to ciekawe spojrzenie na dążenia ludzkości do zrozumienia wszechświata, a jednocześnie historia pięćdziesięciu lat działania NASA. Opowieść o bohaterach, triumfach i tragediach, związanych z eksploracją kosmosu. To również zrekonstruowane, niezwykle wnikliwe i wciągające, wywiady z ludźmi, którzy tam byli: astronautami, takimi jak Neil Armstrong czy Buzz Aldrin, a także członkami ich rodzin, pracownikami NASA i dziennikarzami. Serial opowiada o najważniejszych momentach podboju Kosmosu - od rywalizacji o wysłanie pierwszego człowieka w przestrzeń kosmiczną do pierwszych kroków na Księżycu. Ukazuje również ryzyko i tragedie, nierozerwalnie związane z triumfami: wielkie napięcie towarzyszące misji Apollo 13 czy tragedię promu Challenger. To inteligentna, inspirująca i opowiedziana w przystępny sposób historia podróży człowieka w Kosmos. 15:30 OSTATNIE DNI DYKTATORA: ZAKAZANA BIOGRAFIA KIM DZONG ILA (KIM JONG - IL: THE FORBIDDEN BIOGRAPHY/NORTH KOREA: THE LAST DAYS OF KIM JONG IL/LES DERNIERS JOURS DE KIM JONG IL) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2010 Reżyseria: Anthony Dufour Zdjęcia: Anthony Dufour, Mathias Lavergne Muzyka: Fred Momont, Jochris Gomez Kim Dzong Il był uważany za najbardziej tajemniczego przywódcę politycznego na ziemi. Niby groteskowy dyktator, z palcem trzymanym na spuście w kwestii elektrowni jądrowej. Ale od 2008 roku Kim Dzong Il wiedział, że umiera. Tyran rozpoczął wyścig z czasem do utrwalenia swojego reżimu. Film prezentuje jego postać w różnych aspektach: począwszy od profilu osobowości tego schizofrenicznego lidera, po geopolityczne analizy tego, co się dzieje na Półwyspie Koreańskim, a także rosyjskie, chińskie i koreańskie zdjęcia archiwalne. "Ostatnie dni Kim Dzong Ila" rzucają światło na sprawę, która może pewnego dnia dotyczyć nas wszystkich. 16:35 HISTORIA POLSKI - 8 MM PAMIĘCI Film dokumentalny, 49 min, Polska, 1996 Reżyseria: Jan Sosiński, Katarzyna Nazarewicz, Maciej Wiśniowski Scenariusz: Katarzyna Nazarewicz, Jan Sosiński Zdjęcia: Marek Januszewicz Film dokumentalny o pokoleniu studentów, którzy brali udział w strajkach studenckich 1981 roku. Wspomnienia tamtych wydarzeń, ich stosunek do ówczesnej rzeczywistości, konfrontacja młodzieńczych idei z dzisiejszą sytuacją w Polsce. Próba odpowiedzi na pytanie: czy jest to pokolenie sukcesu, czy "pokolenie stracone"? 17:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - Z OTCHŁANI DZIEJÓW Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Z otchłani dziejów Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego to z pewnością jedno z najniezwyklejszych polskich sanktuariów. Przez setki lat cel pątniczego wysiłku biednych i możnych niosących swe prośby przed majestat Świętego Krzyża. Celem naszego przyjazdu w to miejsce jest pomoc zakonnikom w zmaganiach z tajemnicami świątyni. Ostatnie badania archeologiczne wykazały tu istnienie fundamentów świątyni romańskiej z przełomu XI i XII w. Studiowanie dziejów tej świątyni to trochę tak jak wertowanie podręcznika historii Polski. Tradycja benedyktyńska przypisuje fundacje klasztoru Bolesławowi Chrobremu. Ostrożniejsi historycy, którzy zwykle wolą opierać się na dokumentach, wskazują na Bolesława Krzywoustego. Ale jak by nie było, zawsze Święty Krzyż miał majestat królów Polski i majestat Rzeczypospolitej. Świątynię bardzo często nawiedzali Jagiellonowie, zwłaszcza pielgrzymujący tu siedmiokrotnie Władysław Jagiełło. Monarsza aura Świętego Krzyża i powiązania z najważniejszymi wydarzeniami w kraju obróciły później przeciw temu miejscu wyjątkową nienawiść zaborców. Korzenie starożytnego miasta Jako cel następnej wyprawy również wybieramy miejsce z wielce szacowną metryką. Przemyśl to miasto, o którym powiadają, że nie sposób tu wbić łopaty w ziemię, nie wywołując sensacji archeologicznej. W podziemiach przemyskiego Rynku znajduje się bardzo dobrze zachowany kolektor miejski, który już częściowo został odrestaurowany i udostępniony dla turystów. 18:50 QUO VADIS? - ODC. 5/6 Serial kostiumowy, 47 min, Polska 2002 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Kawalerowicz Zdjęcia: Andrzej J. Jaroszewicz Muzyka: Jan A. P. Kaczmarek Aktorzy: Paweł Deląg, Magdalena Mielcarz, Bogusław Linda, Michał Bajor, Jerzy Trela, Franciszek Pieczka, Krzysztof Majchrzak, Agnieszka Wagner, Małgorzata Pieczyńska, Danuta Stenka, Rafał Kubacki, Jerzy Nowak, Marta Piechowiak i inni Chciwy i mściwy Chilon zdradza i wydaje wszystkich chrześcijan. Donosi Neronowi, że Winicjusz jest chrześcijaninem, a być może jest nim także Petroniusz. Neron nie chce w to wierzyć, Tygelinus natomiast próbuje wykorzystać tę okazję, by rozprawić się z Petroniuszem. Neron odkłada to na później. Winicjusz dowiaduje się, że Ligia została uwięziona. Petroniusz nie jest w stanie mu pomóc. Przegrał starcie z Tygelinusem i czuje, że jego życie wisi na włosku. Chrześcijanie mrą w więzieniach. Winicjusz idzie do Piotra, który naucza jeszcze nie pojmanych, błogosławiąc ich na mękę i śmierć. Zrozpaczony młodzieniec błaga Piotra, by wstawił się do Chrystusa o ocalenie Ligii. Jest załamany, zwłaszcza że dostaje wiadomość, że ukochana jest chora. Neron rozpoczyna okrutne prześladowania chrześcijan. Ku uciesze ludu zebranego w amfiteatrze, część z nich każe rzucić na pożarcie lwom, część - ukrzyżować. Ligii na razie nie ma wśród skazanych na śmierć. 20:05 UTRACONY ŚWIAT ALEKSANDRA WIELKIEGO - ODC. 3/6 (ALEXANDER'S LOST WORLD) Film dokumentalny, 46 min, Wielka Brytania, 2012 Fotoreporter i reżyser David Adams wyrusza w epicką podróż do jednego z najniebezpieczniejszych miejsc na ziemi, aby odkryć najdalsze zakątki Imperium Aleksandra Wielkiego. Dotychczas niedostępne, spustoszone wojną miejsca nie były odwiedzane przez filmowców aż do tej poty. Usiana małymi górskimi miasteczkami i starożytnymi ruinami wiosek Afganistanu kraina potężnej rzeki Amu - daria (kiedyś Oxus), była granicą ogromnego Imperium Aleksandra. Autorzy programu, przy użyciu grafiki 3D, po raz pierwszy odtwarzają te starożytne zabudowania zniszczone tysiące lat temu. Przywracają do życia dawno zapomniane miasta i twierdze. 22:00 SPÓR O HISTORIĘ - KMIECIE POLSCY Dysk./wywiad/debata, 31 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Chłopi pańszczyźniani to symbol nędzy, opresji i najniższej warstwy społecznej. Czy sytuacja chłopów zawsze była tak trudna? Jak doszło do utraty niezależności przez warstwę ludzi żyjących z uprawy roli? Kiedy i w jaki sposób wolni kmiecie stracili wolność i niezależność ekonomiczną? Kmieć, czyli kto? Nie oznaczał dawniej, tak jak dziś chłopa, a utworzony został z szeroko rozpowszechnionego w wiekach średnich łac. słowa comes, comites. Króla czy księcia miała otaczać starszyzna comite, więc w wyrazie tym mieściło się pojęcie każdej starszyzny dygnitarskiej. W czasach, gdy nie było folwarków, a więc i szlachty folwarcznej, a tylko rycerstwo drużyn książęcych, z którego potem wyrosła szlachta przez nadanie ziemi, "kmieciami" zaczęto nazywać starszyznę wiejską, rolniczą i ziemiańską. To pojęcia starszeństwa określanego tym wyrazem słychać w pieśni Bogarodzica - "Adamie, ty Boży kmieciu, Ty siedzisz u Boga w wiecu". Wyraz "chłop" odpowiada w pierwotnym znaczeniu ściśle łac. vir, homo, stąd "chłopi" oznaczało tyle samo, co homines w łacinie średniowiecznej, tj. ludzie będący pańską własnością, poddani. (tyle Gloger i Encyklopedia staropolska). Kmiecie byli wolni. Jaka była ich pozycja społeczna w państwie pierwszych Piastów? Jaki rodowód mieli Piastowie? Kim byli kmiecie piastowscy? Rolnicy, ale uzbrojeni. Jakiemu prawu podlegali? Do czasów Kazimierza Wielkiego obowiązek uczestniczenia w wojnie spadał na wszystkich, którzy jakikolwiek kawałek ziemi uprawiali. Podlegali tzw. "prawu rycerskiemu". Stan ten jednak musiał ulec przeobrażeniu wobec dążności Piastów do wytworzenia rycerstwa zawodowego, na wzór zachodniej Europy. Kiedy sytuacja kmieci zaczyna się zmieniać? Proces tracenia wolności osobistej (teoretycznie kmiecie i chłopi wolność osobistą mieli aż końca XV wieku) i ekonomicznej. Kiedy i w jaki sposób kmiecie/chłopi przestali podlegać sądownictwu królewskiemu, a przeszli pod jurysdykcję dziedzica? Kiedy możemy mówić o chłopie pańszczyźnianym, jakie miał prawa, a jakie obowiązki. Przyczyny zmian statusu kmieci. Zmiany w warunkach życia kmieci i chłopów na przestrzeni kilku wieków - jak mieszkali, co jedli, jak wygladało ich życie codzienne. 22:40 SZEROKIE TORY - JEDEN DZIEŃ Z ŻYCIA GÓRNIKA Z DONIECKA Reportaż, 20 min, Polska, 2002 Scenariusz: Barbara Włodarczyk Zdjęcia: Jewgienij Linnik W tym wydaniu spotkanie z Władimirem Litwinowem, brygadzistą górników, który mieszka i pracuje w Dobropolu na Ukrainie, typowym górniczym miasteczku Donbasu zaliczanego do największych na świecie zagłębi węgla kamiennego. 00:05 SENSACJE XX WIEKU - "PSEUDONIM"PUCH" Kameralne i studyjne (widowisko), 46 min, Polska, 2005 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Łukasz Nowicki - Kuzniecow, Paweł Sanakiewicz - Koch, Piotr Warszawski - Skorzeny, Łukasz Sanakiewicz, Artur Dziurman, Janusz Bukowski Młody porucznik Wehrmachtu z Krzyżem Żelaznym na piersi wbiega na piętro Urzędu Wojewódzkiego w Równem. Zmierza wprost do siedzącego za biurkiem oficera dyżurnego, prosi go o wskazanie drogi do gabinetu generała von Ilgena. Dyżurny, dostrzegając wychodzących z bufetu oficerów sztabowych i wysokiego urzędnika NSDAP, wskazuje ich interesantowi. Porucznik podchodzi do dostojników, pręży się na baczność, salutuje służbiście i wręcza partyjnemu notablowi kartkę papieru. Urzędnik szybko przebiega wzrokiem notatkę, spogląda na młodego człowieka z osłupieniem, otwiera usta do krzyku. Za późno! Porucznik błyskawicznie wyciąga pistolet, oddaje dwa strzały, przeskakuje barierkę i zbiega po schodach. Nim zaskoczona ochrona gmachu rusza w pościg, zabójca pędem opuszcza budynek i niknie w tłumie przechodniów. Kim był szaleńczy zamachowiec, któremu udało się wejść do pilnie strzeżonego gmachu i zastrzelić partyjnego urzędnika, wręczywszy mu wcześniej dokument z wyrokiem śmierci? Kim był naprawdę człowiek uważany przez swych przełożonych i podwładnych za porucznika Wehrmachtu Paula Wilhelma Sieberta? Ofensywa niemieckich wojsk w czerwcu 1941 roku zaskoczyła Rosjan i zdruzgotała ich osłonowe siły zbrojne. Formacje Armii Czerwonej ustępowały bezładnie pod naporem wroga. Setki tysięcy sowieckich ludzi zginęły w boju, setki tysięcy dostały się do niewoli. Aby spowolnić tempo pochodu nieprzyjaciela, Stalin wydał drakońskie rozkazy. Oddziały NKWD stanęły murem tuż za plecami obrońców, by strzelać do wycofujących się żołnierzy. Ludności cywilnej nakazano uchodzić w głąb kraju, spaliwszy uprzednio domy i spichrze oraz wybiwszy zwierzęta hodowlane. Ponadto za linię frontu przerzucone zostały niewielkie oddziały świetnie wyszkolonych dywersantów, by zdobywali ważne informacje o zamiarach wroga i siali zamęt w jego szeregach - przerywali linie komunikacyjne, dezorganizowali łączność, organizowali zamachy na dowódców i wysokich urzędników niemieckich. W gronie tych doborowych żołnierzy sił specjalnych znalazł się trzydziestoletni wówczas Iwan Kuzniecow. Pochodził z rodziny Niemców nadwołżańskich. Wysoki, bardzo sprawny fizycznie blondyn mówił biegle po niemiecku i był szaleńczo odważny. Niezwykłe wyczyny radzieckiego agenta o pseudonimie "Puch", znanego Niemcom jako porucznik Paul Siebert, przedstawia Bogusław Wołoszański w kolejnym widowisku z cyklu "Sensacje XX wieku". 01:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - Z OTCHŁANI DZIEJÓW Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Z otchłani dziejów Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego to z pewnością jedno z najniezwyklejszych polskich sanktuariów. Przez setki lat cel pątniczego wysiłku biednych i możnych niosących swe prośby przed majestat Świętego Krzyża. Celem naszego przyjazdu w to miejsce jest pomoc zakonnikom w zmaganiach z tajemnicami świątyni. Ostatnie badania archeologiczne wykazały tu istnienie fundamentów świątyni romańskiej z przełomu XI i XII w. Studiowanie dziejów tej świątyni to trochę tak jak wertowanie podręcznika historii Polski. Tradycja benedyktyńska przypisuje fundacje klasztoru Bolesławowi Chrobremu. Ostrożniejsi historycy, którzy zwykle wolą opierać się na dokumentach, wskazują na Bolesława Krzywoustego. Ale jak by nie było, zawsze Święty Krzyż miał majestat królów Polski i majestat Rzeczypospolitej. Świątynię bardzo często nawiedzali Jagiellonowie, zwłaszcza pielgrzymujący tu siedmiokrotnie Władysław Jagiełło. Monarsza aura Świętego Krzyża i powiązania z najważniejszymi wydarzeniami w kraju obróciły później przeciw temu miejscu wyjątkową nienawiść zaborców. Korzenie starożytnego miasta Jako cel następnej wyprawy również wybieramy miejsce z wielce szacowną metryką. Przemyśl to miasto, o którym powiadają, że nie sposób tu wbić łopaty w ziemię, nie wywołując sensacji archeologicznej. W podziemiach przemyskiego Rynku znajduje się bardzo dobrze zachowany kolektor miejski, który już częściowo został odrestaurowany i udostępniony dla turystów.