TVP Historia Czwartek, 12.12.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 12 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1901 - pierwsza transmisja radiowa Marconiego; 1970 - odczytano w podstawowych organizacjach partyjnych list Biura Politycznego PZPR o podwyżkach cen; 1981 - nocą wprowadzono stan wojenny; 1982 - władze PRL w odwecie za sankcje zerwały współpracę naukową i kulturalną z USA; 07:20 OGNIEM I MIECZEM - ODC. 3/4 Serial historyczno - przygodowy, 51 min, Polska 2000 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Hoffman Zdjęcia: Grzegorz Kędzierski Muzyka: Krzesimir Dębski Aktorzy: Izabella Scorupco, Michał Żebrowski, Aleksander Domogarow, Krzysztof Kowalewski, Bohdan Stupka, Zbigniew Zamachowski, Wiktor Zborowski, Daniel Olbrychski, Ewa Wiśniewska, Andrzej Seweryn, Wojciech Malajkat, Rusłąna Pysanka, Marek Kondrat, Gustaw Holoubek, Andrzej Kopiczyński i inni Skrzetuski z Wołodyjowskim i Podbipiętą spotykają Zagłobę uciekającego w chłopskim przebraniu spod Baru. W zdobytym przez Kozaków zamku Bohun odnajduje Helenę. Ranną wywozi do Czarciego Jaru, gdzie mieszka zaprzyjaźniona z nim czarownica Horpyna. Sam zaś wyrusza na wojnę. Tymczasem Skrzetuski dzieli swój oddział na cztery podjazdy. Komendę nad jednym z nich obejmuje Zagłoba. Niestety, wkrótce dają o sobie znać przywary pana Onufrego. Świeżo upieczony dowódca upija się na chłopskim weselu i traci kontakt z rzeczywistością. Budzi się przywiązany "w kij" do własnej szabli i wrzucony przez Bohuna do chlewu. Fortuna wszakże mu sprzyja. Ponownie z odsieczą przychodzi Wołodyjowski. Dochodzi do pojedynku między "małym rycerzem" a Bohunem, podczas którego watażka zostaje ranny. Opiekujący się poszkodowanym Rzędzian uzyskuje informację o miejscu ukrycia Heleny. 08:20 PO PRLU - POWÓDŹ TYSIĄCLECIA ORAZ JEJ SKUTKI SPOŁECZNE I POLITYCZNE Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) Powódź tysiąclecia oraz jej skutki społeczne i polityczne. Program analizuje wydarzenia z czasów narodzin III RP i jej pierwszych lat. W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoim gośćmi, dziennikarką i świadkiem wydarzeń Marią Wiernikowską oraz prof. Henrykiem Domańskim, socjologiem z Polskiej Akademii Nauk, rozmawia o powodzi, która w lipcu 1997 roku nawiedziła Polskę. Określono ją powodzią tysiąclecia i jednym z jej skutków miała być przegrana SLD w wyborach parlamentarnych na jesieni tego samego roku. W trakcie powodzi zginęło ponad 50 osób. Spowodowała wielkie straty materialne, ale i też obudziła w ludziach ogromną solidarność społeczną. 08:55 HISTORIA POLSKI - EMIGRANCI ' 81 Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2015 Reżyseria: Nina Makowiecka, Barbara Rogalska Scenariusz: Barbara Rogalska, Nina Makowiecka Zdjęcia: Mirosław Basaj, Mateusz Szlachtycz Film o emigracji politycznej lat 80. XX wieku. O ludziach, którzy po ogłoszeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. znaleźli się przypadkowo albo świadomie na emigracji. W PRL - u byli działaczami opozycji, nie mieli więc szans na wyjazd za granicę, dla nich ta możliwość pojawiła się w czasie 16 miesięcy legalnego istnienia Solidarności w latach 1980 - 1981. Niektórzy wyjechali na stypendium, inni skorzystali z szansy odwiedzenia rodziny lub przyjaciół, ktoś próbował coś załatwić dla związku. 13 grudnia 1981 roku zastał ich za granicą i pozostali tam na wiele lat. Wśród bohaterów filmu są też tacy, którzy po ogłoszeniu stanu wojennego świadomie zdecydowali się na emigrację, przeszli przez obozy dla uchodźców, walczyli o byt, często bez możliwości godnej pracy, bez znajomości języka. Na duchu podnosiło ich silne wsparcie ze strony różnych środowisk, przede wszystkim związkowych i intelektualnych, zarówno we Francji, Niemczech, jak i Wielkiej Brytanii czy USA. Zaczęły się manifestacje pod polskimi ambasadami, światowe agencje, radia, telewizja, pełne były protestów, strzępów informacji z kraju, plotek, czasami groźnych i krwawych. Szybko zaczęto organizować pomoc materialną, medyczną i żywnościową dla Polski. Stopniowo sytuacja się uspokajała, pierwszych internowanych w kraju zaczęto wypuszczać, częściowo uchylono granice. Wtedy zaczął się dylemat: wrócić, dać się zamknąć, próbować się ukrywać, jak wielu znajomych i przyjaciół, bez pracy i perspektyw na sensowną działalność, czy raczej zostać, poczekać, aż coś się wyklaruje, pomagać przyjaciołom w Polsce, działać na rzecz zdelegalizowanej Solidarności i opozycji. Emigracyjni działacze przede wszystkim zbierali pieniądze, organizowali transporty z pomocą, z maszynami, częściami do sitodruku, nawiązywali kontakty pomiędzy różnymi grupami, miastami, krajami, pisali, drukowali, pukali do różnych drzwi możnych zachodniego świata, a wszystko po to, żeby ratować Solidarność i wszystko dobre, co się zdążyło w Polsce wydarzyć w roku 1980 i 1981. Potem odbyły się obrady Okrągły Stołu i nadszedł czas wyborów 4 czerwca 1989 roku. To było hasło do powrotu, więc wrócili, jedni natychmiast, inni trochę później, i z całym entuzjazmem włączyli się w pracę dla kraju. Są bardzo różni, różnie potoczyły się ich losy w wolnej Polsce. Bohaterowie filmu mówią o tym, z jakiego powodu znaleźli się na emigracji, jak wyglądało ich życie i działalność, również polityczna. Ale przede wszystkim mowią o decyzji powrotu do kraju. Kiedy wrócili, co dało impuls do powrotu, czy zadowoleni są z takiego wyboru, co w kraju im się spodobało, a co rozczarowało, jak urządzili się w życiu zawodowym i osobistym. 10:00 SENSACJE XX WIEKU - 24 GODZINY IGORA GUZENKO Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Aktorzy: Olaf Lubaszenko, Krzysztof Globisz, Jan Peszek, Beata Kawka, Krzysztof Kołbasiuk Wrześniowego wieczoru 1945 roku Igor Guzenko, szyfrant ambasady radzieckiej w Ottawie postanowił zrealizować plan, który obmyślał od dawna. Wyniósł z terenu ambasady tajne raporty, zawierające pseudonimy szpiegów i informacje umożliwiające ich zidentyfikowanie, oraz wyniki szpiegowskich akcji, prowadzonych przez radzieckie siatki wywiadowcze na terenie Kanady. 11:00 ŚWIADKOWIE NIEZNANYCH HISTORII - PRZED STANEM WOJENNYM Dysk./wywiad/debata, 38 min, Polska, 2005 Autor: Waldemar Wiśniewski Program poświęcony przygotowaniom władz do wprowadzenia stanu wojennego w 1981 roku oraz pierwszym dniom stanu wojennego. W programie m.in. nieznane dotąd dokumenty, które znaleźli historycy IPN, a także wypowiedzi świadków. Wśród uczestników m.in. Grzegorz Majchrzak z IPN. 11:45 Z WIDOKIEM NA WAWEL - MROKI 13 GRUDNIA Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Wojciech Kursa Scenariusz: Paweł F. Nowakowski Zdjęcia: Bartek Cichoński, Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł F. Nowakowski (prowadzący) Mroki 13 grudnia. Czy władze komunistyczne PRL były w 1981 roku zakładnikami własnych planów stłamszenia opozycji? Czy wśród zachodnich służb specjalnych były rozbieżności w ocenie sytuacji w Polsce? Jak postrzega się dziś tę kwestię i co pozostanie w pamięci publicznej o stanie wojennym? 12:15 RODZINA POŁANIECKICH - ODC. 4/7 NARZECZENI Serial obyczajowy, 79 min, Polska 1978 Scenariusz: Andrzej Mularczyk, Bożena Hlebowicz Reżyseria: Jan Rybkowski Zdjęcia: Marek Nowicki Muzyka: Wojciech Kilar Występują: Anna Nehrebecka, Andrzej May, Andrzej Chrzanowski, Teresa Lipowska, Jan Englert, Czesław Wołłejko, Bronisław Pawlik, Ewa Żukowska, Ewa Szykulska, Anna Milewska, Andrzej Seweryn, Leonard Pietraszak, Alicja Jachiewicz, Lucjan Fogiel, Andrzej Precigs i inni Maszko zostaje lekko ranny w pojedynku, co nie przeszkadza mu oświadczyć się pannie Teresie Krasławskiej. Adwokat myśli głównie o posagu przyszłej małżonki, a i panna wraz ze swą matką wiążą nadzieje z materialną pozycją przyszłego oblubieńca. Połaniecki wreszcie prosi o rękę Maryni i zostaje szczęśliwym narzeczonym. Dla obojga zakochanych nastaje radosny okres karnawału, kuligów i podmiejskich spacerów. 15:45 TIAN ANMEN - ZAKAZANA PAMIĘĆ (TIAN ANMEN: THE FORBIDDEN MEMORY) Film dokumentalny, 52 min, Francja, 2009 Reżyseria: Charlie Buffet Zdjęcia: Francois Cauwel W czerwcu 1989 roku rzeź na placu Tiananmen położyła kres demokratycznym aspiracjom pekińskich studentów. Czy po 20 latach w zbiorowej pamięci Chińczyków są jakieś ślady tamtych wydarzeń? Dziennikarskie dochodzenie prowadzi Charlie Buffet. Dzang Dzielan miał 17 lat. Jego matka, była wykładowczyni filozofii na Uniwersytecie Pekińskim, nie chce mówić o okolicznościach jego śmierci. Ale nie zapomniała... "Tamtej wiosny syn spędzał dużo czasu na Placu Niebiańskiego Spokoju. Był w służbie porządkowej licealistów. Roznosił jedzenie i napoje. Wówczas miałam przekonania konserwatywne. Chciałam zatrzymać go w domu, ale wymykał się nocą, gdy już spałam..." Wszystko zaczęło się w połowie kwietnia, po śmierci byłego sekretarza ChPK, Hu Yaobanga. W 1987 roku poparł demokratyczne manifestacje i został usunięty ze stanowiska. Dziesięć tysięcy studentów zebrało się, by złożyć hołd jego pamięci. Żądali zlikwidowania korupcji i podjęcia reform. Do studentów dołączyli robotnicy i urzędnicy. Manifestanci pojawili się w wielu miastach kraju. 19 maja, Deng Xiaoping wprowadził stan wojenny. W nocy z 3 na 4 czerwca, wojsko otrzymało rozkaz usunięcia manifestantów z placu. "... Krew popłynie strumieniami... na Placu Niebiańskiego Spokoju... Pojawiły się czołgi - opowiada Lin Huan. Każda seria ścinała ludzi z nóg. Padaliśmy..." 16:50 HISTORIA POLSKI - OPOWIEŚCI GOŁDAPSKIEGO LASU Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2008 Reżyseria: Tomasz Orlicz Scenariusz: Tomasz Orlicz, Tomasz Piotrowski Od 6 stycznia do 16 lipca 1982 roku w byłym ośrodku Radiokomitetu przetrzymywano 750 kobiet: działaczek związkowych, dziennikarek, aktorek, pracownic struktur Solidarności i wiele przypadkowych osób. Ośrodka pilnowało 60 żołnierzy WP, 12 klawiszy i 8 pracowników SB. Przez kilka miesięcy kobiety nie opuszczały pawilonów. Utrudniano im kontakty z rodzinami; a prasa reżimowa donosiła o luksusowych warunkach, w jakich izolowano żeńską ekstremę Solidarności. Opowieści i zwierzenia kilkunastu z tych kobiet oraz księdza stanowią trzon dokumentalnego zapisu. 17:45 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - DUKLA SKARBCZYK PEŁEN TAJEMNIC Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Dukla, skarbczyk pełen tajemnic. To zaiste magiczna kraina - paciorki małych podkarpackich miasteczek naniesionych na prastare handlowe szlaki. Niemal w każdym z nich można spotkać lokalnych pasjonatów zawzięcie tropiących ślady przeszłości. Dukla to miasteczko z lokacją mniej więcej w połowie XIV wieku, założone w miejscu łączącym północ i południe Europy. Zarządzanie tym międzynarodowym szlakiem kolejni monarchowie polscy i węgierscy uważali za jeden z ważnych elementów polityki gospodarczej. My postaramy się dziś zbadać system istniejących tu podziemnych korytarzy i ustalić, czy podania o istnieniu tunelu pomiędzy pierzeją rynkową a ratuszem są prawdziwe. Zwiedzimy też ruiny dawnej izby celnej, czyli miejsca, które było podstawowym punktem odprawiania kupców z winem, oraz pozostałości po drugiej dukielskiej synagodze pochodzącej z końca XVIII w. Pokażemy też zlokalizowaną tu figurę świętego Jana z Dukli i przypomnimy historię ukazania się Kozakom jego postaci w czasie oblężenia Lwowa w 1648 r. , co przyczyniło się do ocalenia miasta. 19:00 OGNIEM I MIECZEM - ODC. 4/4 Serial historyczno - przygodowy, 51 min, Polska 2000 Scenariusz i reżyseria: Jerzy Hoffman Aktorzy: Izabella Scorupco, Michał Żebrowski, Aleksander Domogarow, Krzysztof Kowalewski, Bohdan Stupka, Zbigniew Zamachowski, Wiktor Zborowski, Daniel Olbrychski, Andrzej Seweryn, Marek Kondrat, Rusłana Pysanka, Wojciech Malajkat, Ewa Wiśniewska, Gustaw Holoubek, Andrzej Kopiczyński, Maciej Kozłowski, Adam Ferency, GustawLutkiewicz, Jerzy Bończak i inni Rzędzian, Wołodyjowski i Zagłoba przybywają do Czarciego Jaru, gdzie po zabiciu Horpyny i Czeremisa uwalniają Helenę. W drodze powrotnej zostają jednak napadnięci przez Tatarów. Rzędzian ucieka z Heleną, a Wołodyjowski z Zagłobą starają się powstrzymać napastników. Na szczęście w porę przychodzi im z pomocą wojsko polskie, z którym docierają do Zbaraża. Wkrótce dochodzi do oblężenia twierdzy. Polacy pod wodzą księcia Jeremiego toczą zażarty bój z połączonymi siłami Chmielnickiego i chana. Podbipięta wypełnia wreszcie swój ślub, ścinając za jednym razem trzy pogańskie głowy. Wkrótce ginie. Skrzetuski przedziera się spod Zbaraża do króla Jana Kazimierza, który natychmiast wyrusza z odsieczą Wiśniowieckiemu. 22:15 SPÓR O HISTORIĘ - STAN WOJENNY Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) "Ojczyzna nasza znalazła się nad przepaścią" - informował Polaków w niedzielny ranek 13 grudnia 1981 r. gen. Wojciech Jaruzelski, zapowiadając wprowadzenie stanu wojennego. Co według władzy upoważniało do podjęcia takich kroków? Kiedy w niedzielę rano 13 grudnia 1981 roku gen. Wojciech Jaruzelski informował Polaków o wprowadzeniu stanu wojennego, od kilku godzin na ulicach polskich miast stały już czołgi. Ulice patrolowały wojsko i milicja. O północy żołnierze i funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej, w tym Służby Bezpieczeństwa, rozpoczęli operację Jodła. Opanowane zostały ośrodki radia i telewizji. Już pierwszego dnia stanu wojennego do więzień trafiło blisko 3, 5 tysiąca działaczy Solidarności i innych opozycjonistów. W sumie przez obozy internowania przeszło około 10 tysięcy osób. Przez niemal miesiąc nie działały telefony miejskie. Wprowadzono godzinę milicyjną. Początkowo obowiązywała od godziny 22 do 6 rano. Dopiero w marcu 1982 roku przywrócono połączenia międzymiastowe. Jednak w słuchawkach słychać było komunikat, że rozmowa jest kontrolowana. Kilkaset kluczowych zakładów pracy, między innymi kopalnie, huty, kolej, radio, telewizja, porty i szpitale zostało zmilitaryzowanych. Stan wojenny na wiele lat odsunął zmiany systemowe w Polsce i w całym bloku wschodnim. Kosztował życie dziesiątek osób i to nie tylko ofiar milicyjnych kul, ale też ludzi, do których na przykład wskutek wyłączenia telefonów nie mogła dojechać pomoc lekarska. Okoliczności wprowadzenia stanu wojennego i jego przebieg nadal budzą gorące dyskusje i spory. Kwestie do poruszenia w dyskusji: stan wojenny, czyli co? Definicja. Czy działania gen. Jaruzelskiego można nazwać "wojskowym zamachem stanu"? Jaki był status wojska w ówczesnej Polsce? Czy była nad nim "partyjna czapka"? Jakie były podobieństwa i różnice relacji między wojskiem i partią w Polsce a w ZSRR i innych krajach totalitarnych? Co zyskiwał gen. Jaruzelski, wprowadzając stan wojenny? Jaka była rola PZPR we wprowadzeniu stanu wojennego? Jak "przewodnia siła narodu" odnalazła się w nowej sytuacji? Co by mogło nastąpić, gdyby "Solidarność" była uprzedzona o planach władz i gotowa do oporu? Czy nikt z władz "Solidarności" nie wiedział o groźbie wprowadzenia stanu wojennego? Jakie były możliwe inne scenariusze rozwoju wydarzeń w grudniu 1981 roku? Wielu ludzi "Solidarności" było zdania, że władza nie uderzy. Czy strategia otwartej walki [jak w kopalni "Wujek"] miała szanse powodzenia? Czy nie należało od razu postawić na bierny opór i konspirację? 22:55 SZEROKIE TORY. KRYMSCY TATARZY Reportaż, 24 min, Polska, 2010 Autor: Barbara Włodarczyk Wysiedlili ich z Krymu w ciągu dwóch dni i wywieźli do Uzbekistanu. Z rozkazu Stalina, który oskarżył Tatarów o zdradę ojczyzny w czasie II wojny światowej. Na Krym wrócili dopiero w latach 90. Niektórzy z nich do tej pory nie mogą się przystosować do życia w nowym miejscu, a część z nich marzy o tatarskiej autonomii. Bohaterem reportażu jest jeden z najbogatszych Tatarów na Krymie, właściciel kilku restauracji, hoteli, firm handlowych i budowlanych, Riszat Menetow. Kamera towarzyszy bohaterowi w meczecie, pracy, domu, podczas spotkań z innymi Tatarami, którzy opowiadają o swoim życiu, problemach, oczekiwaniach. 00:30 SENSACJE XX WIEKU - 24 GODZINY IGORA GUZENKO Kameralne i studyjne (widowisko), 47 min, Polska, 2002 Reżyseria: Wojciech Pacyna Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Adam Sikora Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Aktorzy: Olaf Lubaszenko, Krzysztof Globisz, Jan Peszek, Beata Kawka, Krzysztof Kołbasiuk Wrześniowego wieczoru 1945 roku Igor Guzenko, szyfrant ambasady radzieckiej w Ottawie postanowił zrealizować plan, który obmyślał od dawna. Wyniósł z terenu ambasady tajne raporty, zawierające pseudonimy szpiegów i informacje umożliwiające ich zidentyfikowanie, oraz wyniki szpiegowskich akcji, prowadzonych przez radzieckie siatki wywiadowcze na terenie Kanady. 01:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - DUKLA SKARBCZYK PEŁEN TAJEMNIC Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Dukla, skarbczyk pełen tajemnic. To zaiste magiczna kraina - paciorki małych podkarpackich miasteczek naniesionych na prastare handlowe szlaki. Niemal w każdym z nich można spotkać lokalnych pasjonatów zawzięcie tropiących ślady przeszłości. Dukla to miasteczko z lokacją mniej więcej w połowie XIV wieku, założone w miejscu łączącym północ i południe Europy. Zarządzanie tym międzynarodowym szlakiem kolejni monarchowie polscy i węgierscy uważali za jeden z ważnych elementów polityki gospodarczej. My postaramy się dziś zbadać system istniejących tu podziemnych korytarzy i ustalić, czy podania o istnieniu tunelu pomiędzy pierzeją rynkową a ratuszem są prawdziwe. Zwiedzimy też ruiny dawnej izby celnej, czyli miejsca, które było podstawowym punktem odprawiania kupców z winem, oraz pozostałości po drugiej dukielskiej synagodze pochodzącej z końca XVIII w. Pokażemy też zlokalizowaną tu figurę św. Jana z Dukli i przypomnimy historię ukazania się Kozakom jego postaci w czasie oblężenia Lwowa w 1648 r. , co przyczyniło się do ocalenia miasta. 01:55 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - SOJUSZNICY Magazyn, 25 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony Powstaniu Warszawskiemu i 1. Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. W programie pokazano eksponaty Imperial War Museum w Duxford w Wielkiej Brytanii, wykorzystano także fragmenty filmu "Najkrótsza droga" (autor i reż. Zbigniew Jaszcz).