TVP Historia Piątek, 27.12.2019 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 27 GRUDNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1887 - ukazało się "Studium w szkarłacie" Arthura Conan Doyle'a, tym samy pojawił się Sherlock Holmes; 1892 - Nowy Jork położono kamień węgielny pod katedrę św. Patryka - w zamierzeniu największą budowlę w stylu pseudogotyckim na świecie; 1918 - wybuchło powstanie wielkopolskie; 1995 - Marek Kamiński jako pierwszy Polak zdobył samotnie biegun południowy; 08:45 HISTORIA POLSKI - FILMOTEKA MAŁOPOLSKA - ŚLADY MOJEGO ISTNIENIA Film dokumentalny, 54 min, Polska, 2017 Reżyseria: Paulina Ibek Scenariusz: Paulina Ibek Kobieta o anielskim głosie, niesamowicie wrażliwa, ale jednocześnie bardzo konsekwentna, co podkreślił Grzegorz Turnau, nazywając ją artystką sformułowaną. Ania Szałapak - Biały Anioł Piwnicy pod Baranami, pieśniarka, ale jednocześnie, a może przede wszystkim, naukowiec. Wielbicielka kotów, kapeluszy, szopek krakowskich i aniołów. Mówiła, że nie jest kolekcjonerką, tylko przywiązuje się do rzeczy i do wspomnień. Zauważyć to można w jej mieszkaniu, w którym pełno wszystkiego. Ale śladami jej istnienia nie są tylko rzeczy, które pozostały po niej w mieszkaniu. Są nimi także piosenki w jej wykonaniu, są nimi publikacje naukowe poświęcone szopkom krakowskim, a także krakowskim tradycjom i obrzędom i wreszcie są nimi wspomnienia przyjaciół i rodziny. Anna Szałapak urodziła się 22 września 1952 r. , zmarła 14 października 2017 r. Całe swoje życie spędziła w Krakowie. Była jedną z najwybitniejszych artystek Piwnicy pod Baranami, z którą związana była od 1979 r. Obok kariery artystycznej prowadziła także karierę naukową. Ukończyła studia etnograficzne i pracowała jako kustosz w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa. W 2012 r. obroniła pracę doktorską dotyczącą szopki krakowskiej. Była laureatką licznych nagród i wyróżnień. W 2016 r. została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w działalności na rzecz polskiej kultury i osiągnięcia w pracy artystycznej. Film stanowi próbę stworzenia portretu Anny Szałapak córki, siostry, artystki, naukowca, przyjaciółki. Opowieść została podzielona na rozdziały, w których ludzie związani z artystką opowiadają o Annie Szałapak (rodzina: Maria, Piotr i Janina Szałapak, przyjaciele z Piwnicy pod Baranami, m.in. Zygmunt Konieczny, Grzegorz Turnau, Jacek Wójcicki, Ewa Lipska, Konrad Mastyło). 09:55 POWSTANIE WIELKOPOLSKIE CZARNKÓW ODZYSKANY Film dokumentalny, 51 min, Polska, 2017 Reżyseria: Paweł Różycki Historia dwóch kuzynów, których zaangażowanie i walka włączyły Czarnków w granice tworzącej się II Rzeczpospolitej. Opowiada o ludziach, którzy podjęli walkę o wolną Polskę, aby po ponad 120 latach niewoli ich miasto znalazło się w granicach odradzającego się państwa polskiego. Wątki fabularyzowanego dokumentu opartego o historię działań ppłk. Zdzisława Ostrowskiego i jego kuzyna Włodzimierza Raczyńskiego zostały również wzbogacone o materiały i archiwalia powstańcze. Zwycięskie Powstanie Wielkopolskie przywróciło Wielkopolskę Polsce, a w dolinie Noteci została przeprowadzona granica polsko - niemiecka. Sam Czarnków dzięki heroicznej walce powstańczej finalnie znalazł się w granicach II Rzeczpospolitej. 11:00 Z NIEBA DO NIEBA Film dokumentalny, 43 min, Polska, 2011 Reżyseria: Zbigniew Kowalewski Fabularyzowany film dokumentalny o porucznik lotnik Joannie Lewandowskiej, córce generała Józefa Dowbor - Muśnickiego. Film przedstawia jej losy rodzinne i wojenne. Młodość spędziła z rodzeństwem w Batorowie, w 1937 roku wstąpiła do Aeroklubu Poznańskiego, gdzie otrzymała uprawnienia pilota. 3 września 1939 roku wraz z kolegami z Aeroklubu wyjechała pociągiem na wschód, aby dołączyć do 3. pułku lotniczego. 22 września Joanna Lewandowska wraz z kolegami zostali wzięci do niewoli sowieckiej i trafili do obozu jenieckiego w Ostaszkowie. 20 kwietnia 1940 roku została wywieziona z obozu i zamordowana strzałem w tył głowy 21 lub 22 kwietnia 1940 roku w okolicach Katynia. 11:55 300 MIL DO NIEBA (300 MIL DO NIEBA) Dramat obyczajowy, 89 min, Polska 1989 Reżyseria: Maciej Dejczer Scenariusz: Maciej Dejczer, Cezary Harasimowicz Zdjęcia: Krzysztof Ptak Muzyka: Michał Lorenc Występują: Wojciech Klata, Rafał Zimowski, Kama Kowalewska, Jadwiga Jankowska - Cieślak, Andrzej Mellin, Adrianna Biedrzyńska, Aleksander Bednarz i inni W 1985 roku bracia Zielińscy, piętnastoletni Adam i dwunastoletni Krzysztof, ukryci pod podwoziem ciężarówki przedostali się do Szwecji. Polskie władze za wszelką cenę starały się sprowadzić chłopców do kraju. Ich rodzice nie wystąpili z żądaniem ekstradycji, uważając, że synowie sami powinni decydować o swoim losie. Odebrano im w efekcie prawa rodzicielskie. Bracia pozostali w Szwecji. Do uzyskania pełnoletności mieszkali w rodzinie zastępczej. Dzisiaj są już całkowicie samodzielni. Film Macieja Dejczera obejrzeli na Kongresie Praw Człowieka i Obywatela w Strasburgu w 1989 roku. Powiedzieli o nim, że w pełni oddaje ich przeżycia. Jednak "300 mil do nieba" nie jest kroniką wydarzeń z 1985 roku, choć wiele fragmentów filmu powstało na podstawie dokumentacji tej niezwykle spektakularnej ucieczki. Filmowi bohaterowie - Jędrek i Grześ Kwiatkowscy - mieszkają z rodzicami i licznym rodzeństwem w barakowozie, żyjąc w bardzo ciężkich warunkach. Ojciec, nauczyciel historii, był dwukrotnie zwalniany z pracy za poglądy polityczne. Chłopcy postanawiają spełnić swoje marzenia o lepszym życiu i uciec na Zachód. Razem z nimi wybiera się szkolna koleżanka Elka. Jednak jedynie Jędrkowi i Grzesiowi udaje się przejechać przez granicę pod podwoziem TIR - a. Kiedy cieżarówka po kontroli granicznej wjeżdża na prom, chłopcy zmęczeni zasypiają. Budzą się już na lądzie i dowiadują się, że są w Danii. Tam trafiają do obozu dla uchodźców. Władze duńskie informują ich, że wkrótce zostaną odesłani do kraju. Ich losem zaczyna się interesować dziennikarka, która wyemigrowała z Polski. Dzięki jej staraniom chłopcy otrzymują azyl. To również ona pomaga braciom skontaktować się z rodzicami. W dramatycznej rozmowie przez telefon ojciec zdobywa się na to, by powiedzieć synom, żeby nigdy nie wracali do kraju. Felix dla najlepszego filmu młodego reżysera europejskiego oraz nagroda na FPFF w Gdyni za najlepszy debiut. 13:35 PERŁY ADRIATYKU (SECRETS OF THE ADRIATIC) Film dokumentalny, 51 min, Francja, 2013 Reżyseria: Michael Schlamberger Morze Adriatyckie było przez długi czas jedynym łącznikiem Europy Środkowej ze Wschodem, dlatego to małe morze stało się symbolem wspaniałego, wielkiego i egzotycznego świata. Dzięki niemu Wenecji nadano przydomek "Królowej Siedmiu Mórz". Wędrując wzdłuż wybrzeży Morza Adriatyckiego, spotkamy niezwykłe świadectwa bogactwa kulturowego tego regionu, położone w otoczeniu niesamowitych zasobów naturalnych. Bo natura tutaj jest nierozerwalnie związana z kulturą i historią: homary zamieszkują stare wraki austriackiej marynarki wojennej, sokoły skalne polują na czarne jaskółczaki nad szczytami Dubrownika, a w gajach oliwnych można znaleźć żmije piaskowe i greckie żółwie. 14:40 DZIEWICZA NOWA ZELANDIA - ODC. 4/6. PARK NARODOWY ZATOKI HAURAKI (ODC. 4/6) Film dokumentalny, 44 min, USA, 2013 Reżyseria: Alex Clark, Nicky Hommond Scenariusz: Cameron Crawford Nowa Zelandia to niezwykłe miejsce. Przez długi czas izolowana na rozległym Pacyfiku, stała się ewolucyjnym "laboratorium", w ktorego pierwotnych lasach żyją unikalne i często dziwne formy życia; ptaki, które nie chcą latać, gigantyczne owady i żywe skamieliny o niebadanym wieku. Nowa Zelandia to ciągle zmieniające się krajobrazy od szczytów Mt Aoraki Mt Cook - najwyższego wzniesienia tego obszaru, do tajemniczych "cieni" Fiordlandu i niezwykłych głębin Hauraki Marine Park. Seria odkrywa najdziksze miejsca parków narodowych Nowej Zelandii. 16:40 HISTORIA POLSKI - ZAPOMNIANE POWSTANIE 1918 Film dokumentalny, 50 min, Polska 2008 Scenariusz i reżyseria: Krzysztof Magowski Zdjęcia: Mirosław Skrzypczak Scenografia: Grzegorz Szulc Muzyka: Dariusz Żebrowski, Mikołaj Hertel Jest rok 1793, Rzeczpospolita kona pod naporem wrogich potęg. W drugim zaborze uczestniczą Rosja i Prusy. Prusacy wkraczają do najstarszej części Polski. Na 125 lat Wielkopolska dostaje się pod władzę Niemców. Jednocześnie rozpoczyna się walka dwóch żywiołów. Po stronie Niemców stoi siła. Symboliczny jest sposób, w jaki potraktowano zbiory klasztoru w Lubiniu, miejsca, które legenda wiąże z Gallem Anonimem - pierwszym kronikarzem Polski. Część bezcennych dokumentów i manuskryptów została rozproszona, wiele jednak strawiły płomienie. Kolejny cios spadł na Wielkopolan podczas Wiosny Ludów w 1848 roku. Przeprowadzone w Poznaniu egzekucje na sprzeciwiających się niemieckiej władzy powstańcach miały zastraszyć Polaków. Germanizacja Wielkopolski nasiliła się po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku. Zgodnie z polityką walki kulturowej osławionego Kulturkampfu rugowano wszelkie przejawy polskości. Zakazano nauczania języka polskiego w kościołach, szkołach, usuwano go z urzędów, wytaczano procesy za śpiewanie patriotycznych pieśni. Doszło nawet do tego, że w 1908 roku podczas meczu piłki nożnej sędzia wyrzucił zawodnika z boiska za odezwanie się po polsku! Powstała w 1886 roku Komisja Kolonizacyjna rozpoczęła intensywne działania na rzecz zamiany Wielkopolski w największą pruską kolonię, w kolejnych latach dochodziło do wywłaszczania Polaków z ich ziemi. Nawet tak trudne warunki nie złamały ducha polskości. Do historii przeszedł strajk we Wrześni czy też wóz Michała Drzymały. Jednak realna szansa na odwrócenie losów tych polsko - niemieckich zmagań pojawiła się dopiero wraz z zakończeniem pierwszej wojny światowej. W grudniu 1918 roku aliancka komisja wojskowa wraz z Ignacym Paderewskim wyruszyła do odradzającej się Polski. Droga wiodła przez Wielkopolskę i Paderewski obiecał, że zatrzyma się w Poznaniu. 26 grudnia pod goszczącym delegację Hotelem Bazar zebrały się tłumy. Następnego dnia wybuchło powstanie... Film w reżyserii Krzysztofa Magowskiego przybliża losy Powstania Wielkopolskiego jedynego tego rodzaju polskiego zrywu niepodległościowego w XX wieku, który zakończył się powodzeniem a zarazem mało znanego fragmentu polskiej historii. Autorzy obrazu dokonali efektownego połączenia materiałów dokumentalnych, współczesnych rekonstrukcji oraz trójwymiarowych animacji komputerowych. Narratorem w tej podróży jest znany aktor teatralny i telewizyjny Szymon Bobrowski. 17:35 IGNACY DOMEYKO. DŁUGI POWRÓT (IGNACY DOMEYKO. DŁUGI POWRÓT) Dokument fabularyzowany, 41 min, Białoruś, 2018 Epizod z życia wybitnego naukowca, bohatera narodowego Chile. 20:00 POLSKIE 100 LAT - RZĄDY POMAJOWE Film dokumentalny, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Maciej Dancewicz Scenariusz: Mirosław Chojecki, Piotr Weychert Muzyka: Michał Lorenc Wykonawcy: Kazimierz Kaczor Dojście do władzy ludzi blisko związanych z Józefem Piłsudskim, z założenia ideowych i bezwzględnie uczciwych, miało prowadzić do uzdrowienia stosunków w państwie. Od owego uzdrowienia - z łaciny "sanatio" - rządy po przewrocie majowym nazwano rządami sanacji. Po śmierci Józefa Piłsudskiego nastąpiło systematyczne odsuwanie od władzy jego najbliższych współpracowników. Kryzys gospodarczy, rozdarcie polityczne, coraz bardziej bezwzględna walka z opozycją spowodowały, że Polska stopniowo przestawała być państwem demokratycznym, stając się państwem autorytarnym. Gwałtowne pogorszenie się sytuacji międzynarodowej nie zakończyło sporów i nie poprawiło sytuacji wewnętrznej. Przywidujący nadchodzącą katastrofę, odsunięty od władzy i załamany faktem sprzeniewierzenia się ideom marszałka Piłsudskiego, jego najbliższy współpracownik i przywódca obozu sanacyjnego Walery Sławek w kwietniu 1939 roku popełnił samobójstwo. Za klęskę we wrześniu 1939 roku społeczeństwo winiło rządy tych, którym w znacznej mierze zawierzyło w maju 1926 roku. 20:45 EPILOG NORYMBERSKI Dramat historyczny dokumentalizowany, 125 min, Polska, 1970 Reżyseria: Jerzy Antczak Scenariusz: Jerzy Antczak Zdjęcia: Bogusław Lambach Wykonawcy: Karol Małcużyński Aktorzy: Tadeusz Białoszczyński, Henryk Borowski, Jan Englert, Józef Fryźlewicz, Aleksander Gąssowski, Władysław Hańcza, Stanisław Jasiukiewicz, Ireneusz Kanicki, August Kowalczyk, Andrzej Łapicki, Stanisław Milski, Zdzisław Mrożewski, Mieczysław Pawlikowski, Ryszard Pietruski, Aleksander Sewruk . Filmowa wersja głośnego widowiska Jerzego Antczaka, które miało swą premierę w Teatrze Telewizji 24 listopada 1969 roku. Przedstawienie utrzymane w konwencji teatru faktu zostało zrealizowane na podstawie dokumentów z procesu norymberskiego - ten jedyny w swoim rodzaju sąd narodów trwał od 20 listopada 1945 do 1 października 1946; dwunastu oskarżonych skazano na karę śmierci. Spektakl, w którym wystąpiła czołówka polskich aktorów, uznano za jedno z najciekawszych osiągnięć telewizji tamtych lat. Siła oddziaływania widowiska zaskoczyła nawet samego reżysera. Na łamach branżowego tygodnika Jerzy Antczak zauważył: "Teatr faktu nie wkracza w rejony reportażu, nie jest także filmem dokumentalnym. Punktem wyjścia takiego przedstawienia staje się jakieś zdarzenie autentyczne. Zadanie inscenizatora polega tu na właściwym przeprowadzeniu tezy - powodu, dla którego zainteresował się tym właśnie zagadnieniem. Kluczem do ostatecznego uteatralnienia formy"Epilogu norymberskiego"stała się jednak dopiero osoba Karola Małcużyńskiego. Zrozumiałem bowiem, iż tylko żywy człowiek, naoczny świadek tamtych odległych zdarzeń, może właściwie pokierować akcją. Wyznaczyć jej formalny kształt - kształt przywołanych do życia wspomnień. Nic nie wywiera takiego wrażenia na widowni jak uczestniczenie w zdarzeniu autentycznym, w czymś, co jest samą prawdą, a nie fikcją". Akcja widowiska przerywana jest często przez komentarze naocznego świadka procesu Karola Małcużyńskiego. 24:00 KAMERDYNER Dramat historyczny, 146 min, Polska, 2018 Reżyseria: Filip Bajon Scenariusz: Mirosław Piepka, Michał S. Pruski, Marek Klat Zdjęcia: Łukasz Gutt Aktorzy: Janusz Gajos, Anna Radwan, Sebastian Fabijański, Marianna Zydek, Borys Szyc, Adam Woronowicz, Kamilla Baar-Kochańska, Diana Zamojska, Daniel Olbrychski, Marcel Sabat, Łukasz Simlat, Sławomir Orzechowski Dramat historyczny w reżyserii Filipa Bajona miał swoją premierę w 2018 roku na festiwalu w Gdyni, gdzie został uhonorowany nagrodą Srebrne Lwy. Akcja - w dużej mierze oparta na faktach - rozgrywa się na ziemi kaszubskiej w pierwszej połowie XX wieku i obejmuje lata 1900 do 1945, w tym dwie wojny światowe. Film ukazuje powikłane i burzliwe losy bohaterów, przedstawicieli różnych nacji: Niemców, Kaszubów i Polaków, z wplecionym centralnym wątkiem miłosnym. Zostały przedstawione skomplikowane postawy i wybory, jakich musieli dokonywać ludzie zamieszkujący północe Kaszuby. Pruska antypolskość walczyła z kaszubskim patriotyzmem, co zakończyło się masowym mordem popełnionym na tysiącach Kaszubów w lasach pod Piaśnicą. Po śmierci matki, nieletni Mateusz Kroll zostaje przygarnięty przez pruską arystokratkę Gerdę von Krauss. Kaszubski chłopiec dorasta w pałacu. Rówieśniczką Mateusza jest córka von Kraussów Marita. Między młodymi z czasem rodzi się miłość. Ojcem chrzestnym chłopca jest kaszubski patriota Bazyli Miotke, który podczas konferencji pokojowej w Wersalu walczy o miejsce dla Kaszub na mapie Polski, a potem buduje symbol jej gospodarczego sukcesu: Gdynię. Traktat wersalski, podpisany w 1919 r. i kończący I wojnę światową daje Polsce niepodległość, co sprawia, że von Kraussowie tracą majątek i wpływy. Wszyscy bohaterowie czują, że świat, który znali, wkrótce diametralnie się zmieni. Wśród żyjących obok siebie Kaszubów, Polaków i Niemców narasta niechęć i nienawiść. II wojna światowa wybucha 1 września 1939 roku. Już pod koniec października w lasach piaśnickich rozpoczynają się egzekucje ludności kaszubskiej dokonane przez okupantów niemieckich. Było to pierwsze masowe ludobójstwo tej strasznej wojny. 02:40 SZEROKIE TORY - SZEROKIE TORY. BAJKAŁ Reportaż, 24 min, Polska, 2010 Autor: Barbara Włodarczyk Pasjonująca wyprawa nad Bajkał. To najgłębsze, najstarsze, najczystsze i najbardziej tajemnicze jezioro świata. Jego otchłań budzi lęk, bo ma ponad 1600 metrów głębokości. I lodowatą wodę. Tak przezroczystą, że widać głębię. Bohaterem reportażu jest rybak, myśliwy i leśniczy z syberyjskiej tajgi nad Bajkałem. Kamera towarzyszy mu m. in. podczas kłusowniczego połowu ryb, spotkań z szamanem (rdzenni mieszkańcy okolic Bajkału - Buriaci do tej pory wyznają szamanizm), na polowaniu w tajdze, i w domu, gdzie trzyma prawdziwego niedźwiedzia. Życie nad Bajkałem jest równie fascynujące, jak samo jezioro. Reportaż z Bajkału uzmysłowi widzowi różnorodność i ogrom Rosji, która jest postrzegana często jedynie przez pryzmat Moskwy. 03:15 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA BUNKRA HITLERA Kameralne i studyjne (widowisko), 48 min, Polska, 2003 Reżyseria: Adek Drabiński Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Andrzej Glacel Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Stało się to bez mała 60 lat temu, a zeznania świadków, protokoły sekcji zwłok, wyjaśnienia śledczych odtajnione ostatnio dowodzą, że przez dziesiątki lat byliśmy oszukiwani. Wierzyliśmy w sprytnie spreparowaną wersję śmierci Adolfa Hitlera i Ewy Braun. Dzisiaj znamy już pytania, które należało zadać, aby sprawę tę wyjaśnić do końca. Kluczem do rozwiązania tej zagadki sprzed 60 lat jest los Ewy Braun.