TVP Historia Poniedziałek, 13.01.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 13 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1908 - Emil Zola opublikował List w sprawie Dreyfussa - "Oskarżam"; 1910 - Feliks Nowowiejski napisał muzykę do "Roty" Marii Konopnickiej; 1941 - zmarł James Joyce, autor "Ulissesa"; 1991 - wojska sowieckie wkroczyły do Wilna, dokonując masakry cywili koło wieży telewizyjnej; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 5 PIECZĘĆ TRZECIEJ RZESZY Serial wojenny, 46 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski Michał jest zaniepokojony zniknięciem Władka, od którego fałszywy lekarz próbuje wyciągnąć informacje. Romek Sajkowski zostaje pobity przez Mongoła, sadystycznego oprawcę z getta. Bronek przeprowadza szkolenie w swojej grupie. Michał poznaje Hanię, urzędniczkę na poczcie. Zamierza wciągnąć ją w działalność konspiracyjną. Janek otrzymuje zadanie skopiowania pieczęci z drzwi opieczętowanego mieszkania. Podczas akcji zabija pewnego Niemca. Pozbywa się zwłok z pomocą stróża i jego syna rikszarza. Wanda zaczyna pracę w Komitecie Pomocy Więźniom. Dowiaduje się o przekazywanych grypsach. Czesław odwiedza żonę. Informuje Marię, że Władek zniknął. Prosi ją o pomoc w poszukiwaniach syna. 08:30 HISTORIA POLSKI - SOLIDARNOŚĆ WALCZĄCA W TRÓJMIEŚCIE Film dokumentalny, 50 min, Polska, 2019 Reżyseria: Piotr Kuciński Zdjęcia: Mirosław Basaj Film dokumentalny "Solidarność Walcząca w Trójmieście" przybliża temat początków tej organizacji na Pomorzu. Współzałożyciele SW Trójmiasto Andrzej Kołodziej i Roman Zwiercan opowiadają o kulisach działalności opozycyjnej. W filmie zostały poruszone wątki walki czynnej z komunistami m.in. ostrzegawczej detonacji w budynku PZPR - u w Gdyni oraz operacji służb specjalnych o kryptonimie"Rafo", wymierzonej w Solidarność Walczącą. "Rozpoznać i zlikwidować" to zalecenie wcielono w życie i w przededniu "okrągłego stołu", deportowano z kraju przywódców Solidarności Walczącej, Kornela Morawieckiego i Andrzeja Kołodzieja. Film powstał z okazji Obchodów 35 - lecia Solidarności Walczącej Oddział Trójmiasto, odbywających się pod Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Andrzeja Dudy w 100 - lecie Odzyskania Niepodległości. W filmie występuje m.in.: Premier Mateusz Morawiecki 09:35 SENSACJE XX WIEKU - WOJNA POLSKO - BOLSZEWICKA 1920 ROK Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Aktorzy: Krzysztof Globisz, Tadeusz Malak Odtworzenie biegu wydarzeń, które sprawiły, że armie bolszewickie doszły na odległość 20 kilometrów od Warszawy w 1920 roku. 12:15 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 8/24 Serial historyczno - sensacyjny, 55 min, 24 odc. , Polska 1988 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Muzyka: Andrzej Trzaskowski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Janusz Bukowski, Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Beata Paluch, Alicja Jachiewicz, Robert Rozmus, Ewa Sałacka, Andrzej Mrożewski, Jacek Kałucki, Maciej Kozłowski, Włodzimierz Maciudziński, Marek Lewandowski, Tomasz Budyta, Marian Dziędziel, Katarzyna Chrzanowska W Opolu mieszka Graba, dawny oficer sztabu WP, w cywilu kupiec. Wykorzystując jego biedę i ciężką chorobę córki, Abwehra pozwala mu najpierw na drobny przemyt, a później szantażem zmusza do współpracy. Nie wie, że uprzedził ich kontrwywiad polski. Poszukując wtyczki we wrocławskiej Abwehrze, Czarek wcześniej od Graby rozpoznaje zamiary Niemców wobec niego i skłania go do roli podwójnego agenta. Od dawnego kolegi z WP Graba dostaje dokumenty sztabu polskiego i przekazuje łącznikowi z Abwehrą, majorowi Zimmerowi. Mimo że piękna agentka Abwehry, Elsa Gurke (Szarotka), obserwuje każdy krok Graby, udaje mu się potwierdzić zaufanie wrocławskiej komórki niemieckiego wywiadu. W Berlinie major Seebohm jest zadowolony, ale coś w sprawie niepokoi porucznika Relke. 13:25 WESTERPLATTE Dramat wojenny, 92 min, Polska 1967 Reżyseria: Stanisław Różewicz Scenariusz: Jan Józef Szczepański Zdjęcia: Jerzy Wójcik Muzyka: Wojciech Kilar Występują: Zygmunt Hbner, Arkadiusz Bazak, Józef Nowak, Tadeusz Pluciński, Tadeusz Schmidt, Andrzej Zaorski, Bohdan Niewinowski, Bogusz Bilewski, Janusz Paluszkiewicz, Józef Nalberczak, Zdzisław Mrożewski, Marian Rułka, Mieczysław Stoor, Bolesław Płotnicki, Józef Łodyński, Zbigniew Józefowicz, Zdzisław Szymański, Roman Wilhelmi, Mieczysław Milecki, Jerzy Kaczmarek i inni "Westerplatte - półwysep u wejścia do portu gdańskiego - polska składnica amunicyjna na terenie Wolnego Miasta Gdańska, zbudowana na mocy postanowienia Rady Ligi Narodów. Jej załogę stanowił oddział wartowniczy w sile jednej kompanii piechoty i grupa pracowników cywilnych - razem 182 ludzi. Jedyna straż polska u ujścia Wisły - 5 wartowni, 1 działo polowe, 2 działka przeciwpancerne, 4 moździerze. Westerplatte stało się pierwszą zaporą na drodze zaborczego pochodu Hitlera przez Europę. Tu padły pierwsze strzały II wojny światowej" - tymi słowami rozpoczyna się "Westerplatte" Stanisława Różewicza, uznane przez polskich krytyków za jeden z najwybitniejszych rodzimych filmów o wojnie. Reżyser, ochrzczony nawet mianem "piewcy Września" dał tu znakomitą próbkę swego stylu, znanego już choćby z "Wolnego miasta" czy "Świadectwa urodzenia". Po raz pierwszy "Westerplatte" pokazano na festiwalu filmowym w Moskwie, z którego film wrócił ze Srebrnym Medalem. Polska premiera miała miejsce w 28 rocznicę wybuchu II wojny światowej. Utwór Różewicza - w opozycji do stylistyki "szkoły polskiej" - pozbawiony jest romantycznej otoczki. Scenariusz powstał na podstawie skrzętnie zgromadzonej i zbadanej dokumentacji, w której niepoślednią rolę odegrały zapiski majora Henryka Sucharskiego - dowódcy westerplatczyków. Aktorów dobierano według podobieństwa do kreowanych bohaterów. Sposób narracji i staranność realizacji zbliża film do stylistyki dokumentalnej. W "Westerplatte" brak wyrazistego, pierwszoplanowego bohatera. Zastępuje go zbiorowość. Osią konstrukcyjną fabuły jest nasilający się spór między majorem Henrykiem Sucharskim i jego zastępcą kapitanem Franciszkiem Dąbrowskim. Pierwszy, widząc bezsens długotrwałego oporu, chciał przede wszystkim ocalić życie swych żołnierzy; drugi - wierząc, że Westerplatte jest dla całego narodu symbolem bohaterstwa i wytrwania, zamierzał bronić się do ostatniej kropli krwi. Film Stanisława Różewicza z drobiazgową dokładnością ukazuje 7 dni i nocy walki z niemieckim najeźdźcą. Mistrzowskie zdjęcia Jerzego Wójcika wiernie oddają stan nieustannego napięcia, psychiczną ewolucję bohaterów od wiary w rychłą pomoc do tłumionej rozpaczy i poczucia osamotnienia. 16:10 SPÓR O HISTORIĘ - WYSIEDLENIA Z KRESÓW Dysk./wywiad/debata, 29 min, Polska, 2019 Scenariusz: Elżbieta Szumiec - Zielińska Wykonawcy: Tomasz Muller (prowadzący) Jedną z najważniejszych kwestii po zakończeniu II wojny światowej było ustalenie nowych granic. Alianci decydowali o tym podczas kolejnych konferencji pokojowych. Wskutek decyzji, jakie zapadły w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, Polska straciła niemal połowę terytorium na wschodzie. Rekompensatą za tę stratę miały być tzw. Ziemie Odzyskane, czyli Dolny Śląsk, Pomorze, Warmia i Mazury. Przesunięcie granicy wiązało się z przesiedleniem ludności zamieszkującej Kresy Wschodnie. Pierwsza, tak zwana repatriacja ze Związku Sowieckiego miała miejsce w latach 1944 - 1946. Druga odbyła się w latach 1955 - 1959. Czym była w istocie tak zwana repatriacja? Na jakich podstawach prawnych odbywało się przesiedlenie Polaków? Skąd - oprócz Kresów Wschodnich - przyjeżdżali Polacy na Ziemie Zachodnie? 16:50 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - U WRÓT PODZIEMNEGO ŚWIATA Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki U wrót podziemnego świata. W naturalną aurę Gór Sowich od zawsze wpisane jest słowo tajemnica. O depozytach, ukrytych sztolniach i tunelach napisano już tyle książek, że można by stworzyć z nich bibliotekę. Wraz ze Stowarzyszeniem Odyn podejmujemy trudne poszukiwania. Trudne ze względu na geologię Gór Sowich. A szukać będziemy tego, co mogli zostawić na tym terenie Niemcy. Mamy też informację, że pod trawiastym stadionem, na którym się znajdujemy, może być zlokalizowany ukryty obiekt - tunel z okresu II wojny. 17:45 HISTORIA POLSKI - LOBO Film dokumentalny, 53 min, Polska, 2016 Reżyseria: Grażyna Czermińska Scenariusz: Grażyna Czermińska, Bogdan Czermiński Zdjęcia: Grażyna Czermińska 40 lat temu przestała działać Polska Sekcja Radia Madryt (1949 - 1975). Mimo że to z Radia Madryt po raz pierwszy w nowej powojennej rzeczywistości popłynął głos wolnej Polski, to jego działalność, przyćmiona legendą Radia Wolna Europa, jest w naszym kraju mało znana. Jego czołowym publicystą był Józef Łobodowski. Według Macieja Morawskiego, wieloletniego korespondenta RWE, Józef Łobodowski był nie tylko wybitnym poetą, ale także wysokiej klasy publicystą, znanym ze swoich antykomunistycznych felietonów z londyńskich Wiadomości, Tygodnika Polskiego czy Orła Białego. W swoim filmie chcemy przypomnieć sylwetkę Józefa Łobodowskiego, którego powojenne losy są nierozerwalnie związane z historią Radia Madryt. Był poetą, pisarzem i publicystą mocno zaangażowanym w sprawy polskie. W dwudziestoleciu międzywojennym to jedna z najbarwniejszych postaci lubelskiego świata literacko - dziennikarskiego. Współtwórca Awangardy Lubelskiej, wymieniany zaraz po Józefie Czechowiczu, znawca spraw ukraińskich, laureat w 1937 r. Nagrody Młodych Polskiej Akademii Literatury. Po II wojnie światowej przez ponad 40 lat nie wydano w Polsce żadnej książki Łobodowskiego, żadnego zbioru wierszy czy artykułu. Nie pomogło mu nawet to, że w początkowych latach swojej kariery związany był z kręgami lubelskich komunistów. Na cztery wydane przez niego zbiory wierszy, dwa zostały skonfiskowane, w tym jeden zniszczony nakazem sądowym za szerzenie lewicowych i radykalnych poglądów. Relegowany z KUL z wilczym biletem. Podobno z sympatii do komunizmu wyleczyły go straszliwe sceny, jakie zobaczył na Ukrainie w czasie wielkiego głodu. Sama Wanda Wasilewska zarzuciła Łobodowskiemu zdradę i kontrrewolucję. Po powrocie z Ukrainy, gdzie przedostał się nielegalnie, związał się z ruchem prometejskim, zaczął tłumaczyć ukraińskich poetów, został redaktorem naczelnym pisma "Wołyń" w Łucku. 19:10 CZAS HONORU - ODC. 6 PAWIAK Film fabularny telewizyjny, 43 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski Karol żąda od Wandy kopii grypsów. Mówi, że próbuje wykryć niemieckich agentów. Mąż Wisi zaczyna być o nią zazdrosny. Janek spotyka się z Antkiem. Razem przeszukują opieczętowane mieszkanie. Wanda dostaje od Grażyny grypsy. Bronek wykonuje pierwszy wyrok na konfidencie - kobiecie. Zostaje lekko ranny. Po powrocie do domu znajduje ukojenie w ramionach Wisi. Major Halbe i standartenfuhrer Keller spędzają razem czas na polowaniu. Zapada decyzja o przeniesieniu Władka na Pawiak. Niemcy liczą, że dowiedzą się czegoś o jego kontaktach, bo teraz dzięki Karolowi mogą przechwytywać grypsy. Keller przewraca się i skręca sobie nogę. Trafia do szpitala, gdzie zajmuje się nim Maria. Sajkowski spotyka swojego doktoranta, Moslera. Ten obiecuje, że pomoże Sajkowskim wydostać się z getta. Maria dowiaduje się, że Władek jest więziony na Pawiaku. 20:15 AMERYKA ZA KÓŁKIEM (DRIVING AMERICA) Film dokumentalny, 86 min, USA, 2014 Reżyseria: Russell Pflueger Samochody miały ogromny wpływ na kształt amerykańskiej kultury. Przypadkowe sukcesy, kosztowne porażki i strzeżone tajemnice projektowe wytyczyły drogę dzisiejszej muzyce czy rynkowi dóbr. Ten kompleksowy film opowiada o historii motoryzacji i jej wyjątkowym wpływie na Amerykę, w jaki sposób samochody poruszały serca Amerykanów, napędzały ich marzenia i kształtowały ich życie. Dokument przedstawia osobiste historie ikon światowej popkultury, komików, pisarzy i legend motoryzacji. To kompleksowa historia właśnie o miłości Amerykanów do samochodów. 22:00 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - NIELEGAŁOWIE W MISJACH SPECJALNYCH Magazyn, 30 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Nielegałowie w misjach specjalnych Tajne komórki wywiadu koordynowały operacje agentów, zakonspirowanych pod przybraną tożsamością, bez osłony dyplomatycznej, namierzanych przez zachodnie kontrwywiady. Nielegałów PRL prowadził Oddział V Zarządu II Sztabu Generalnego. W Archiwum Zimnej Wojny - sekretne materiały szkoleniowe służb komunistycznych i rewelacje ekspertów na temat najbardziej efektownych akcji. Gośćmi Andrzeja Mietkowskiego są: dr Witold Bagieński, koordynator projektu badawczego IPN "Struktury i metody działania aparatur bezpieczeństwa w PRL" oraz dr Patryk Pleskot z IPN. Tematy: skąd wzięła się kwestia wykorzystywania nielegałów? Kto był pomysłodawcą tego projektu? Kim byli nielegałowie? Jakie musieli posiadać umiejętności? Pierwsza i druga fala tzw. nielegałów. Najbardziej spektakularne historie związane z nielegałami (kapitan Władysław Mróz, Adam Bitoński Beatrice, Zbigniew Kwiatkowski, Andrzej Madejczyk Lakar, Tomasz Turowski). Co stało się z siatkami nielegałów po 1990 roku? Czy Marian Zacharski, agent PRL - owskiego wywiadu w Stanach Zjednoczonych był nielegałem? Historia Jerzego Kaczmarka. Sukcesy działań nielegałów: sprawa Andrzeja Czechowicza. Jaką rolę pełni dzisiaj biały wywiad? 22:35 W ŚWIECIE RYTUAŁÓW - POTĘGA ŻYWIOŁÓW ODC. 3/4 (RITUALS) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Simon Bell Wykonawcy: Simon Reeve Rytuały, obecne w każdej kulturze, pokazują, co znaczy być człowiekiem. Budują jego tożsamość, łączą ludzi, pomagają im przejść przez trudy życia. Ta niezwykła, przy użyciu nowych technik filmowania stosowanych w produkcjach fabularnych, przedstawia nawet najbardziej niesamowite rytuały praktykowane przez przedstawicieli różnych kultur z całego świata. Od miast Japonii, po dżungle Nowej Gwinei. Te czasami zaskakujące rytuały przybliżają szczególne chwile z naszego życia, które wszyscy najmocniej przeżywamy - od narodzin i śmierci, po małżeństwo i pochówek. 23:40 DZIEWCZYNY Z JEDNEJ CELI. WIĘŹNIARKI Film dokumentalny, 87 min, Polska, 2007 Reżyseria: Piotr Zarębski Scenariusz: Jacek Indelak Zosia najlepiej zapamiętała stukot ciężkich butów na klatce schodowej. Przyszli po nią rano, zapukali do drzwi, weszli do środka, może nawet kilkunastu ubranych po wojskowemu funkcjonariuszy. Potem był dźwięk zatrzaskiwanych kajdanek i wielogodzinne przeszukiwanie mieszkania. Pamięta też rozmowy intruzów zastanawiających się głośno nad wymiarem grożącej jej kary: może piętnaście lat, może dożywocie, a może nawet czapa. Kolejna wspomina długą drogę do aresztu, częste zmiany kierunku jazdy i złowrogie uwagi konwojentów, wymieniane półszeptem, lecz tak, by zatrzymana słyszała. Wszystko to miało już na początku złamać ducha wrogów władzy PRL - u. Później zaczęło się śledztwo. W trakcie codziennych, trwających kilka godzin przesłuchań prokuratorzy starali się obnażyć zbrodnicze zamysły schwytanych prowodyrek. W oczach oskarżycieli wina była niewątpliwa: kobiety były odpowiedzialne między innymi za nawoływanie do strajków w swoich zakładach pracy, za drukowanie bądź posiadanie antypaństwowych ulotek. Z kolei Wiesia śmiała interesować się wydarzeniami na Wybrzeżu z grudnia 1970 roku. 10 lat później, w dobie stanu wojennego, było to nie do wybaczenia. Pokazowy proces zbrodniarek miał być przestrogą dla innych krnąbrnych i niepokornych młodych ludzi. Dlatego przewodniczący sądów doraźnych w większości podzielili zdanie prokuratorów. Elę skazano na półtora roku, Jolę na 2 lata w zawieszeniu na 4. Ania i Marylka dostały odpowiednio 3 oraz 3 i pół roku, Wiesia i Zosia po 5. Rekordzistką okazała się Ewa, której władza ludowa zasądziła 10 lat odsiadki! Siedem młodych dziewcząt zaangażowanych w działalność "Solidarności" znalazło się w zakładach karnych. Czekały je lata tułaczki po polskich więzieniach. Szczególnie źle wspominają pozbawiony kanalizacji zakład karny w Grudziądzu, w którym władze z wyrachowaniem umieściły oddział dla więźniarek w ciąży. W końcu trafiły na siebie, do jednej celi w więzieniu w Fordonie. Podnosiły się wzajemnie na duchu, zdecydowały się także na wspólne stawienie oporu władzom więziennym. Organizowały głodówki, układały prześmiewcze piosenki o szczególnie nielubianych klawiszkach. Jako "polityczne" były darzone szacunkiem przez inne więźniarki, razem starały się dotrwać do końca kary w nadziei, że po wyjściu na wolność ułożą sobie życie w nowej, lepszej Polsce. Po wielu latach scenarzysta Jacek Indelak i reżyser Piotr Zarębski dotarli do siedmiu przyjaciółek. Kobiety, z których większość po upadku PRL - u wybrała życie na emigracji, opowiadają przed kamerą o trudach więziennej codzienności, wspólnej walce o wolność, nadziejach na przyszłość i rozczarowaniach, gdy już przyszło im opuścić mury zakładów karnych. 01:20 SENSACJE XX WIEKU - WOJNA POLSKO - BOLSZEWICKA 1920 ROK Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2001 Reżyseria: Wojciech Pacyna Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Jan Tarczyński Zdjęcia: Adam Sikora Aktorzy: Krzysztof Globisz, Tadeusz Malak Odtworzenie biegu wydarzeń, które sprawiły, że armie bolszewickie doszły na odległość 20 kilometrów od Warszawy w 1920 roku. 02:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - U WRÓT PODZIEMNEGO ŚWIATA Magazyn, 22 min, Polska, 2019 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki U wrót podziemnego świata. W naturalną aurę Gór Sowich od zawsze wpisane jest słowo tajemnica. O depozytach, ukrytych sztolniach i tunelach napisano już tyle książek, że można by stworzyć z nich bibliotekę. Wraz ze Stowarzyszeniem Odyn podejmujemy trudne poszukiwania. Trudne ze względu na geologię Gór Sowich. A szukać będziemy tego, co mogli zostawić na tym terenie Niemcy. Mamy też informację, że pod trawiastym stadionem, na którym się znajdujemy, może być zlokalizowany ukryty obiekt - tunel z okresu II wojny. 02:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - ATAK NA ZSRR Magazyn, 20 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Odcinek poświęcony atakowi na ZSRR.