TVP Historia Wtorek, 21.01.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 21 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1911 - pierwszy rajd Monte Carlo; 1950 - zmarł George Orwell; 1970 - kuriozalny wyrok w sprawie księdza z Grójca pragnącego wybudować kościół w Zbroszy Dużej; 1980 - Wielki Mur chiński objęty ochroną UNESCO; 07:10 CZAS HONORU - ODC. 11 SZANOWNY PAN GESTAPO FSerial wojenny, 45 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Agnieszka Więdłocha, Anna Romantowska, Krzysztof Globisz Janek wreszcie spotyka się z Leną. Sajkowski prosi Janka, żeby ukrył Lenę po aryjskiej stronie. Wanda zostaje aresztowana przez gestapo. Karol wyciąga od matki Wandy informację, że to Bronek zabił Majera. Tymczasem Bronek, Janek i Michał planują na własną rękę odbicie Władka z Pawiaka. Michał zajmuje się sprawą anonimowych donosów do gestapo, które dostarczyła mu Hania. Mosler ze swoim wspólnikiem, Grossem, podającym się za niemieckiego urzędnika, żąda coraz więcej pieniędzy. Nieoczekiwanie Sajkowski demaskuje Grossa. 08:15 HISTORIA POLSKI - UCIECZKI PRZEZ DRUTY - PODZIEMNY SCHRON Dokument fabularyzowany, 38 min, Polska, 2017 Reżyseria: Andrzej Celiński Scenariusz: Andrzej Celiński Aktorzy: Paweł Kumięga, Miłosz Pietruski, Paweł Sanakiewicz, Ryszard Starosta, Przemysław Puchała, Jan Kochanowski, Jakub Giel, Mikołaj Dróżdż, Błażej Wójcik, Jan Nosal, Tomasz Tywoniuk, Wojciech Masacz, Przemysław Pankowski, Grzegorz Grecas, Zbigniew Kozłowski Ucieczka z Auschwitz. Akt szalenczej brawury i wyrafinowanej kalkulacji w sytuacji skrajnego wyczerpania sił fizycznych i duchowych. Czym jest spiskowanie i działanie w warunkach totalnego ubezwłasnowolnienia, wszechobecnej inwigilacji i zagrożenia torturami? Zaczyna się od dylematu moralnego dotyczącego losu współwięźniów, ktorzy w ramach zbiorowej odpowiedzialności mogą zostać zabici w odwecie, rozwija się poprzez nieprawdopodobne zbiegi okoliczności, które o mały włos nie kończą się wpadką i śmiercią uciekinierów, kończy na przełamywaniu własnej słabości, strachu i pokonywaniu ogromnym kosztem kolejnych przeszkód w drodze do wolności. Walka z samym sobą, jako fundament sensacyjnej akcji, to główny motyw fabularyzowanego dokumentu w konwencji wojennego thrillera z refleksją historyczną w tle. Film opisuje ucieczkę grupy Józefa Papugi, która odbyła się w trzech nieprzewidzianych przez uciekinierów etapach. Podstępy, fortele, wybiegi i pomysły grupy zdecydowanych na wszystko desperatów. Grupa uciekinierów rozpracowała wywiadowczo system obozowych zabezpieczeń i uniknęła pościgu. To wygrany pojedynek między konspiratorami i obozowym gestapo. Wątek sensacyjny, uzupełniony przez ideowy i historyczny rysunek tła ucieczki. Zawarty w rzeczowych komentarzach historyka, dr. Piotra M. A. Cywińskiego - dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz - Birkenau, który przedstawia wydarzenia na tle dziejów II wojny światowej. Obraz sytuacji granicznej, tak jak definiował ją Karl Jaspers, w sytuacji, gdzie miarą człowieczeństwa staje się wybór wolności i związanego z tym wyborem ryzyka smierci. Zaakcentowanie roli czynników psychologicznych - woli oporu, inteligencji, buntu przeciw złu i hartu ducha, jako najważniejszych czynnikow decydujących o przeżyciu w obozie koncentracyjnym i powodzeniu ucieczki. 09:10 SENSACJE XX WIEKU - SYNDYKAT ZABÓJCÓW Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Andrzej Zieliński, Sławomir Orzechowski, Andrzej Szopa, Magdalena Wójcik Ręce dyktatora sięgały daleko. Nawet na drugą półkulę. W 1940 roku z rozkazu Kremla zginął przebywający na emigracji w Meksyku Lew Trocki, człowiek numer dwa - tuż po Leninie w hierarchii władzy wczesnych lat bolszewickiej Rosji. Zabójca zatłukł skłóconego ze Stalinem bohatera rewolucji toporkiem do kruszenia lodu. Stalin zmarł w roku 1953, nie bez dyskretnej pomocy najbliższych współpracowników. Wprawdzie żaden z akolitów nie ośmielił się podnieść świętokradczej ręki na generalissimusa, ale też nikt nie wyciągnął pomocnej dłoni, gdy pozbawiony opieki medyków wódz przez wiele godzin konał w swej podmoskiewskiej daczy. Walkę o schedę po Chorążym Pokoju wygrał Nikita Chruszczow. Wkrótce ujawnił wybranym i wypróbowanym towarzyszom zbrodnie byłego przywódcy, potępił też surowo metody stosowane przez siepaczy z NKWD. Nie bez racji; korzystanie ze sprzętu użytku domowego do wykonywania wyroków na przestępcach politycznych jest nienowoczesne, często nieskuteczne (Trocki nie zginął na miejscu) i zdecydowanie nieprofesjonalne. Wrogowie Kraju Rad mieli być odtąd likwidowani metodami naukowymi. Niestety, naukowo opracowany zamach na Gieorgija Okołowicza, przewodniczącego jednej z emigracyjnych organizacji rosyjskich w Niemczech, nie udał się, bowiem niedoszły zabójca "wybrał wolność", oraz pokazał dziennikarzom swą broń - ukryty w papierośnicy minipistolet strzelający zatrutymi pociskami. Mniej szczęścia od Okołowicza miał Lew Rebet, jeden z prominentnych działaczy ukraińskiej organizacji nacjonalistycznej rezydującej w Monachium. Morderca użył z powodzeniem nowego wynalazku specjalistów z KGB - niemal niewykrywalnego gazu trującego zatrzymującego akcję serca ofiary. Udoskonalony, dwustrzałowy model miotacza gazowego posłużył w październiku 1959 roku do zabójstwa Stepana Bandery, przywódcy OUN - Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Realizatorzy widowiska przedstawiają też inne akcje agentów Biura Zadań Specjalnych. Celem tej placówki, działającej w strukturze radzieckiej służby bezpieczeństwa, była fizyczna likwidacja niewygodnych dla Kremla liderów emigracyjnych ugrupowań antysowieckich, dysydentów, zbiegów i innych "zdrajców ojczyzny". 10:05 SPÓR O HISTORIĘ - POWSTANIE WIELKOPOLSKIE Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2013 Scenariusz: Elżbieta Szumiec Wykonawcy: Grzegorz Łukomski, Janusz Karwat, Janusz Odziemkowski 27 grudnia 1918 r. Wielkopolska stanęła do walki o swoją niepodległość. Wielkopolanie nie chcieli czekać na ustalenia konferencji pokojowej w Paryżu. Iskrą, która przyspieszyła wybuch powstania, był przyjazd do Poznania Ignacego Jana Paderewskiego. Dlaczego w tym samym czasie powstania nie wybuchły na Pomorzu i Śląsku? Jakie były międzynarodowe aspekty zrywu Wielkopolan? I czy Józef Piłsudski był naprawdę tak antywielkopolski, jak często mu się to przypisuje? 10:40 MOJA AMERYKA BĘDZIE TUTAJ Film dokumentalny, 19 min, Polska, 1992 Reżyseria: Dariusz Król Scenariusz: Dariusz Król Zdjęcia: Jacek Szostak Film dokumentalny, którego bohaterem jest Zygmunt (Israel) Warszawer, polski Żyd, cudem ocalały z zagłady podczas wojny. Stracił całą rodzinę, a przeżył dzięki pomocy sąsiadów - Polaków, którzy chronili go przez dwa lata, aż do ucieczki Niemców. Zygmunt Warszawer nie wyjechał z Polski jak inni Żydzi, chociaż mógł żyć w Nowym Jorku. Mieszka w Warszawie, ale co tydzień, na sobotę i niedzielę jeździ do swoich przyjaciół, którzy wtedy go ocalili. Tam, u nich, czuje się najlepiej i oni zawsze serdecznie go przyjmują. Film jest zapisem jednego takiego wyjazdowego weekendu. 11:10 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - GORĄCE KSIĄŻKI ZIMNEJ WOJNY Magazyn, 29 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Gorące książki zimnej wojny. International Literary Center - Międzynarodowe Centrum Litertury. Podczas zimnej wojny ta firma - parawan CIA, szmuglowała do krajów komunistycznych miliony zakazanych książek. Operacją kierował z Nowego Jorku George Minden - rumuński uchodźca i pracownik Centralnej Agencji Wywiadowczej. Korzystano z rozmaitych kanałów przerzutowych, nawet z balonów. W Archiwum zimnej woojny - relacje uczestników przerzutów, największe sukcesy i spektakularne wpadki. Cykl powstaje we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej. 11:45 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 14/24 Serial historyczno - sensacyjny, 60 min, Polska 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Muzyka: Andrzej Trzaskowski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Scenografia: Wojciech Majda Aktorzy: Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Jan Monczka, Tomasz Stockinger, Marta Klubowicz - Różycka, Janusz Bukowski, Miłogost Reczek, Jan Jankowski, Joanna Jankowska, Katarzyna Chrzanowska, Włodzimierz Adamski, Marek Lewandowski, Dariusz Jakubowski, Piotr Grabowski, Maciej Kozłowski, Stanisław Jaskułka, Włodzimierz Maciudziński, Maciej Orłoś, Beata Paluch, Ewa Sałacka, Alicja Jachiewicz, Danuta Kowalska, Hanna Wrycza - Polk, Magdalena Michalak, Małgorzata Wachecka, Maria Probosz, Agnieszka Robótka - Michalska i inni Rok 1928. Wywiad polski donosi o działaniach Niemców przy granicy. Badania wykazują, że Niemcy złamali polski system szyfrowy stosowany w lotnictwie. Mają wszelkie informacje na jego temat. Czarek i Kaleta uruchamiają błyskawiczną akcję zmontowania nowego szyfru łatwego do złamania, aby szybko podrzucić Niemcom możliwie dużo informacji sprzecznych z dotychczasowymi. Akcja udaje się. Niemcy łamią szyfr dzięki kontrolowanym przeciekom, a szyfranci w lotnictwie polskim konstruują nowy szyfr. W departamencie lotnictwa Kaleta i Czarek umieszczają swojego człowieka, który będzie kontaktem wykrytego podczas akcji szpiega - zwolnionego kiedyś z armii majora lotnictwa Haszewicza. 13:00 BITWY NIEZŁOMNYCH - BODAKI ODC. 1/2 Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Ewa Szkalicka Scenariusz: Ewa Szakalicka 17 maja 1945 roku pod Bodakami (woj. podlaskie, pow. bielski, gmina Boćki) oddział partyzancki KP NZW Bielsk Podlaski, dowodzony przez por. Zbigniewa Zaleskiego "Orłowskiego", "Drzymałę" i jego zastępcę sierż. Augustyna Dobrowolskiego Kruka, (wcześniej żołnierza 6. Samodzielnej Brygady Dyspozycyjnej AK na Wileńszczyźnie), po rozbiciu posterunku Milicji Obywatelskiej w Siemiatyczach, stoczył bitwę z pododdziałem 267. pułku strzeleckiego Wojsk Wewnętrznych NKWD, który pacyfikował Podlasie (w walce zginęło 23 partyzantów, w tym dowódca, a 5 dostało się do niewoli). Siły wroga były przeważające. Sowieci zamordowali również 3 gospodarzy i kilku wzięli do niewoli. Partyzantów pochowano na cmentarzach w Klichach i Łubinie. Opowieść o bitwie i bohaterskiej walce polskich żołnierzy niezłomnych z Sowietami i rodzimymi komunistami. Są zapomniani, nie mają nawet tablicy. Wzruszające wypowiedzi Mieczysława Korzeniewskiego, który kultywuje pamięć swojego brata Osy i jego towarzyszy broni. 13:30 BITWY NIEZŁOMNYCH - PRZYTUŁY ODC. 2/2 Film dokumentalny, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Ewa Szkalicka Scenariusz: Ewa Szakalicka Przytuły. 23 sierpnia 1954 roku zginął tu mjr Jan Tabortowski "Bruzda", przedwojenny oficer Wojska Polskiego, we wrześniu 1939 roku dowódca pociągu pancernego w bitwie nad Bzurą, pod okupacją niemiecką i sowiecką organizator partyzantki w obwodach Łomża i Grajewo. Był kilkakrotnie aresztowany przez Niemców i Sowietów, ale za każdym razem udawało się mu uciec. Został odznaczony Krzyżem Walecznych, Orderem Virtuti Militari i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Ujawnił się w 1947 roku, jednak w obawie przed aresztowaniem powrócił do podziemia antykomunistycznego, a dzięki dwustuosobowej siatce konspiracyjnej, którą stworzył jeszcze w czasach okupacji, zorganizował niewielkie oddziały i przez kolejne lata zwalczał ludową władzę. Na przełomie 1953 i 1954 roku przeciw grupie 11 partyzantów Bruzdy utworzono Grupę Operacyjną KBW liczącą 1200 żołnierzy. Wieczorem 23 sierpnia 1954 roku w czasie ataku na posterunek MO w Przytułach major Tabortowski został ciężko ranny. Na jego prośbę dobił go kolega Stanisław Marchewka "Ryba". Uczestnicy: Jacek Karczewski, dyr. Muzeum Żołnierzy Wyklętych w Ostrołęce, IPN Oddział Białystok, dr hab. Krzysztof Sychowicz, pracownik IPN Oddział w Białymstoku, rodzina mjr. Jan Tabortowskiego, Franciszek Chrostowski, żołnierz AK. 13:45 FOTOGRAFIE Z POWSTANIA STYCZNIOWEGO Reportaż, 14 min, Polska, 2011 Scenariusz: Tomasz Pomarański, Tomasz Kamiński Powstanie Styczniowe jest pierwszym polskim czynem zbrojnym, udokumentowanym na fotografiach. Zdjęcia osób związanych z działalnością spiskową znajdują się m.in. w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie oraz w Ossolineum we Wrocławiu. Bohaterami fotografii są uczestnicy wydarzeń: manifestacji przedpowstaniowych, bitew powstańczych, oraz politycy i działacze niepodległościowi. Nie ma natomiast fotografii zbrojnych potyczek czy obozowisk. Poprzez prezentację ówczesnych technik fotograficznych przedstawimy licznych bohaterów powstania styczniowego i opowiemy o tragicznych losach części z nich. W reportażu wystąpią: Leszek Machnik, pracownik oddziału grafiki Ossolineum (autor książki o zdjęciach z Powstania Styczniowego), a także specjaliści z Katedry Fotografii Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. 16:05 MARZYCIELE - MINISTER KWIATKOWSKI Dysk./wywiad/debata, 24 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Eugeniusz Kwiatkowski był w okresie międzywojennym wicepremierem, ministrem przemysłu i handlu, ministrem skarbu. Zainicjował budowę COP - u (Centralnego Okręgu Przemysłowego), budowę portu i miasta Gdyni. Przyczynił się do powstania Stalowej Woli i do rozwoju polskiego przemysłu chemicznego. Jak pisał Jan Nowak - Jeziorański, przyjaciel rodziny: "Przeszedł Kwiatkowski do historii jako twórca Gdyni, ale określenie to znacznie zawęża jego rolę. Polegała ona na ocaleniu i umocnieniu niezależności gospodarczej, bez której Polska nie mogła się ostać jako niepodległe Państwo". 16:35 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - WRZEŚNIOWE ECHO Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Wrześniowe echo" W podróżach przez narodowe dzieje potrzebne nam są stałe punkty odniesienia. Do ważnych i wyjątkowych należy Kopna Góra koło Supraśla. Miejscowa nekropolia powstała dzięki uporowi lokalnych pasjonatów, którzy zawierzywszy ludowej legendzie, postanowili miejsce spoczynku powstańców listopadowych odszukać. A kiedy znaleźli, każdemu z poległych ofiarowali jako symboliczną mogiłę skrawek tego piaszczystego wzgórza i polny kamień ze znakiem krzyża. I ten właśnie motyw odbudowy lokalnego krajobrazu historycznego będzie w naszych opowieściach powracał. W tym samym miejscu, bo we wsi Poczopek położonej nieopodal Kopnej Góry, we wrześniu 1939 r. nieznany nam bliżej oddział kawalerii postanowił się rozbroić i całe swoje wyposażenie zakopać. Pomagał im mieszkający tu wówczas leśniczy. A my spróbujemy miejsce tego depozytu zlokalizować. "Świat utracony" Kolejną opowieść rozpoczniemy kilkaset kilometrów na zachód od Puszczy Knyszyńskiej, już za Wisłą, w okolicach Ciepielowa. To sytuacja, w której zwykli ludzie proszą o pomoc w odbudowie jakiegoś fragmentu historycznego krajobrazu, zapamiętanego przez nich z dzieciństwa. Uporczywie krążymy śladami powstania styczniowego, ponieważ uważamy, że ta pamięć została przez lata PRL - u zniszczona. Według miejscowych podań w pobliskim lasku znajdowała się mogiła powstańców. Przydrożny leśny krzyż przewrócił się i zniszczał jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku. Ale mieszkańcy pamiętają jego położenie i są w stanie wskazać nam to miejsce. Tutaj musimy dopiero rozpocząć działania formalne, co dzieje się zawsze poza zasięgiem kamery. Po załatwieniu niezbędnych formalności wrócimy tu z odpowiednim sprzętem poszukiwawczym. "Były dwie sosny" Podobną historię zrelacjonujemy z położonej koło Lublina gminy Niemce. Tu o formalności zadbała sama gmina, a my zajmiemy się tym, do czego jesteśmy powołani. W tle znowu powstanie styczniowe i poszukiwanie powstańczej mogiły. 17:05 GALICJA. MIASTA I LUDZIE - ODC. 3 Reportaż, 24 min, Polska, 2019 Scenariusz: Natasza Ziółkowska - Kurczuk Cykl reportaży: "Galicja. Miasta i ludzie" jest niejako kontynuacją poprzedniej serii: "Lwów: miasto i ludzie Niepodległej" i będzie skupiać się geograficznie na terytoriach, które określamy mianem Wschodniej Galicji - są to tereny na na wschód i południe od Lwowa, czyli i Podole i Pokucie. W tym cyklu prześledzimy dzieje wybranych miast i regionów, historyczne i kulturotwórcze tradycje polskie, dążenia galicyjskich pokoleń Polaków do niepodległości, przedstawimy wybitnych ludzi związanych z tymi miejscami, pokażemy walory przyrody, a także dawne tradycje społeczności żydowskiej, ormiańskiej i rusińskich górali: Bojków i Huculi (te ostatnie opisywał m.in. Stanisław Vincenz) i innych. Ukazane zostaną wybitne postacie polskich historyków, społeczników, geografów, etnografów, literatów, artystów, przemysłowców, naukowców, ludzi związanych z gospodarką, krajoznawców - ich dzieła i dorobek, dążenia do niepodległości Rzeczypospolitej. Wschodnia Galicja to nie tylko Lwów, ale interesujące Podole, Pokucie czy Bukowina. Ukazane zostaną lokalne historyczne tradycje i lokalna odmienność tych ziem, a także - choć cząstkowo - losy ziemiaństwa polskiego i wielkich rodów magnackich na tych terenach. 17:35 HISTORIA POLSKI - SZRAJBERKA Z AUSCHWITZ Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2017 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Jan Gajewski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Dokument o historii życia Zofii Posmysz, więźniarki Auschwitz i Ravensbruck, pisarki i poetki, autorki m.in. opowiadania "Pasażerka" będącego kanwą scenariusza filmu Andrzeja Munka. Zofia Posmysz (rocznik 1923), pomimo swoich lat, wciąż aktywnie działa na rzecz ofiar obozów zagłady uczestnicząc w warsztatach dla młodzieży niemieckiej i polskiej, gdzie opowiada o horrorze obozowego życia oraz o przebaczeniu i pojednaniu. 19:05 CZAS HONORU - ODC. 12 ZA MUREM Serial wojenny, 45 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Agnieszka Więdłocha, Anna Romantowska, Krzysztof Globisz Czesław zgadza się na przeprowadzenie akcji odbicia Władka. Sam też ma wziąć w niej udział. Karol przekazuje majorowi Halbe wiadomość, że na Pawiaku szykuje się ucieczka jednego z więźniów. W takiej sytuacji akcja odbicia Władka zostaje odwołana. Sajkowski demaskuje oszustwa Moslera. Bronek spotyka się z Wandą. Zabija śledzących ją gestapowców. Krystyna dostarcza Jankowi przepustkę dla Leny. 21:00 WYJĘCI SPOD PRAWA - ODC. 3/4. BEN HALL (ODC. 3) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Michael Davie Scenariusz: Daniela Ortega, Margaret Parker Seria filmów dokumentalnych przedstawiających zbrodnie, które zapisały się w historii kolonialnej Australii. To opowieści zarówno o tych, którzy złamali prawo, jak i o tych, którzy go bronili. Od narodzin legendy Neda Kelly'ego do brutalnej śmierci Bena Halla. Wydarzenia te spowite są tajemnicą oraz zostały zniekształcone przez ludowe przekazy. Mike Munro, popularny australijski prezenter telewizyjny, wraz z zespołem ekspertów, postarają się oddzielić fakty od fikcji. W tym celu wykorzystają zdobycze współczesnej nauki, badania archeologiczne oraz najnowsze metody medycyny sądowej. Dzięki temu odkryją nowe dowody i często głęboko ukrytą, ale i niewygodną, prawdę. 22:00 PO PRLU - REPRYWATYZACJA - SPRAWA NIEZAŁATWIONA I POWRACAJĄCA Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadząca) W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoim gościem, Janem Śpiewakiem, socjologiem, działaczem społecznym i samorządowym, prezesem stowarzyszenia Wolne Miasto Warszawa, rozmawia o skutkach dekretu Bieruta i będącej jego skutkiem dzikiej reprywatyzacji w Warszawie. Dekret Bieruta władze komunistyczne wprowadziły w 1945 roku i początkowo miał oficjalnie pomóc w odbudowie niemal całkowicie zburzonej stolicy. Szybko jednak akt ten stał się pretekstem do często bezprawnego pozbawiania własności. Po 1989 roku dekret został utrzymany, a jego skutkiem w ostatnich kilkunastu latach jest dzika reprywatyzacja, budząca zastrzeżenia prawne i moralne, której beneficjentami nie są prawowici właściciele nieruchomości. 22:35 PEWNEGO RAZU NA DZIKIM ZACHODZIE (ONCE UPON A TIME IN THE WEST AKA C'ERA UNA VOLTA IL WEST) Western, 159 min, Włochy/USA 1968 Reżyseria: Sergio Leone Scenariusz: Sergio Leone, Sergio Donati Aktorzy: Henry Fonda, Claudia Cardinale, Jason Robards, Charles Bronson, Frank Wolff, Gabriele Ferzetti, Keenan Wynn, Paolo Stoppa i inni O Sergio Leone świat usłyszał na początku lat 60. Wtedy to, w 1964 r. włoski reżyser nakręcił swój pierwszy spaghetti western "Za garść dolarów". Niepewny przyjęcia swego dzieła, na wszelki wypadek umieścił w czołówce nie swoje prawdziwe nazwisko, ale pseudonim Bob Robertson. Film okazał się jednak prawdziwą sensacją kasową, przynosząc imponujące zyski. Idąc za ciosem, Leone konsekwentnie przełamywał monopol Amerykanów na filmy kowbojskie, realizując dwa lata później, już pod swoim nazwiskiem, "Za kilka dolarów więcej", a następnie "Dobrego, złego i brzydkiego". Trylogia ta nie zakończyła jego przygody z westernem. Reżyser wielokrotnie wracał do tego typu filmów, reżyserując m.in. "Pewnego razu na Dzikim Zachodzie" czy "Garść dynamitu". Uhonorowany w 1969 r. włoską nagrodą Davida dla najlepszego filmu zagranicznego "Pewnego razu na Dzikim Zachodzie" powstał według pomysłu trzech włoskich reżyserów: Bernardo Bertolucciego, Dario Argento i właśnie Sergia Leone. Zdjęcia były realizowane częściowo w Stanach Zjednoczonych (w plenerach Arizony i Utah), częściowo w Hiszpanii. Znakomita, nastrojowa muzyka do tego filmu jest dziełem Ennia Morricone. Grający jedną z głównych ról Henry Fonda po raz pierwszy pojawił się tu na ekranie jako "czarny charakter" i w zgodnej opinii krytyków była to jedna z najlepszych ról w jego bogatym dorobku. Akcja toczy się w latach 70. XIX w. Jill McBain, prostytutka z Nowego Orleanu, przybywa do małego miasteczka Flagstone, gdzie ma zamieszkać wraz z poślubionym niedawno farmerem Brettem McBainem oraz trójką jego dzieci, które po śmierci żony mężczyzna sam wychowywał. Kobieta z przerażeniem odkrywa, że cała czwórka została brutalnie zamordowana. Sprawcami byli ludzie z bandy niejakiego Franka, który jednak sprytnie skierował podejrzenia na innego rewolwerowca, zwanego Czejenem, poszukiwanego odtąd listem gończym. Nie mając odwagi pozostać w tak niebezpiecznym miejscu, Jill zgadza się sprzedać na aukcji odziedziczoną po mężu farmę, cenną o tyle, że na jej terenie znajduje się jedyne w okolicy źródło wody, a przede wszystkim dlatego, że przez ziemie McBaina ma przechodzić linia kolejowa budowana przez bogatego przedsiębiorcę Mortona. To właśnie Morton wynajął Franka do zamordowania rodziny McBainów, a następnie wywalczenia w czasie aukcji jak najniższej ceny za ziemię. W ostatniej chwili do licytujących dołącza jednak rewolwerowiec zwany Harmonicą oraz towarzyszący mu Czejen. Harmonica odbiera należną mu za schwytanie Czejena sumę 5 tys. dolarów i kupuje za nie farmę, płacąc jej rzeczywistą cenę. Zwraca jednak ziemię Jill, nie wyjaśniając motywów swojego postępowania. Harmonica zaprzyjaźnia się z Jill i pomaga jej w pracy na farmie. Pewnego dnia ratuje też życie Frankowi, na którego zastawili pułapkę jego niedawni towarzysze, ale znów nie chce powiedzieć, dlaczego tak postąpił ani kim naprawdę jest. Do Jill i Harmoniki dołącza niebawem Czejen, oczyszczony wreszcie z fałszywych podejrzeń o zamordowanie McBainów i zwolniony z aresztu, ale poważnie ranny w strzelanie z ludźmi Mortona. Nieoczekiwanie na farmie pojawia się też Frank, który chce się zmierzyć z Harmonicą i poznać wreszcie jego tajemnicę. 01:30 SENSACJE XX WIEKU - SYNDYKAT ZABÓJCÓW Kameralne i studyjne (widowisko), 45 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Aktorzy: Andrzej Zieliński, Sławomir Orzechowski, Andrzej Szopa, Magdalena Wójcik Ręce dyktatora sięgały daleko. Nawet na drugą półkulę. W 1940 roku z rozkazu Kremla zginął przebywający na emigracji w Meksyku Lew Trocki, człowiek numer dwa - tuż po Leninie w hierarchii władzy wczesnych lat bolszewickiej Rosji. Zabójca zatłukł skłóconego ze Stalinem bohatera rewolucji toporkiem do kruszenia lodu. Stalin zmarł w roku 1953, nie bez dyskretnej pomocy najbliższych współpracowników. Wprawdzie żaden z akolitów nie ośmielił się podnieść świętokradczej ręki na generalissimusa, ale też nikt nie wyciągnął pomocnej dłoni, gdy pozbawiony opieki medyków wódz przez wiele godzin konał w swej podmoskiewskiej daczy. Walkę o schedę po Chorążym Pokoju wygrał Nikita Chruszczow. Wkrótce ujawnił wybranym i wypróbowanym towarzyszom zbrodnie byłego przywódcy, potępił też surowo metody stosowane przez siepaczy z NKWD. Nie bez racji; korzystanie ze sprzętu użytku domowego do wykonywania wyroków na przestępcach politycznych jest nienowoczesne, często nieskuteczne (Trocki nie zginął na miejscu) i zdecydowanie nieprofesjonalne. Wrogowie Kraju Rad mieli być odtąd likwidowani metodami naukowymi. Niestety, naukowo opracowany zamach na Gieorgija Okołowicza, przewodniczącego jednej z emigracyjnych organizacji rosyjskich w Niemczech, nie udał się, bowiem niedoszły zabójca "wybrał wolność", oraz pokazał dziennikarzom swą broń - ukryty w papierośnicy minipistolet strzelający zatrutymi pociskami. Mniej szczęścia od Okołowicza miał Lew Rebet, jeden z prominentnych działaczy ukraińskiej organizacji nacjonalistycznej rezydującej w Monachium. Morderca użył z powodzeniem nowego wynalazku specjalistów z KGB - niemal niewykrywalnego gazu trującego zatrzymującego akcję serca ofiary. Udoskonalony, dwustrzałowy model miotacza gazowego posłużył w październiku 1959 roku do zabójstwa Stepana Bandery, przywódcy OUN - Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Realizatorzy widowiska przedstawiają też inne akcje agentów Biura Zadań Specjalnych. Celem tej placówki, działającej w strukturze radzieckiej służby bezpieczeństwa, była fizyczna likwidacja niewygodnych dla Kremla liderów emigracyjnych ugrupowań antysowieckich, dysydentów, zbiegów i innych "zdrajców ojczyzny". 02:20 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - WRZEŚNIOWE ECHO Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki "Wrześniowe echo" W podróżach przez narodowe dzieje potrzebne nam są stałe punkty odniesienia. Do ważnych i wyjątkowych należy Kopna Góra koło Supraśla. Miejscowa nekropolia powstała dzięki uporowi lokalnych pasjonatów, którzy zawierzywszy ludowej legendzie, postanowili miejsce spoczynku powstańców listopadowych odszukać. A kiedy znaleźli, każdemu z poległych ofiarowali jako symboliczną mogiłę skrawek tego piaszczystego wzgórza i polny kamień ze znakiem krzyża. I ten właśnie motyw odbudowy lokalnego krajobrazu historycznego będzie w naszych opowieściach powracał. W tym samym miejscu, bo we wsi Poczopek położonej nieopodal Kopnej Góry, we wrześniu 1939 r. nieznany nam bliżej oddział kawalerii postanowił się rozbroić i całe swoje wyposażenie zakopać. Pomagał im mieszkający tu wówczas leśniczy. A my spróbujemy miejsce tego depozytu zlokalizować. "Świat utracony" Kolejną opowieść rozpoczniemy kilkaset kilometrów na zachód od Puszczy Knyszyńskiej, już za Wisłą, w okolicach Ciepielowa. To sytuacja, w której zwykli ludzie proszą o pomoc w odbudowie jakiegoś fragmentu historycznego krajobrazu, zapamiętanego przez nich z dzieciństwa. Uporczywie krążymy śladami powstania styczniowego, ponieważ uważamy, że ta pamięć została przez lata PRL - u zniszczona. Według miejscowych podań w pobliskim lasku znajdowała się mogiła powstańców. Przydrożny leśny krzyż przewrócił się i zniszczał jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku. Ale mieszkańcy pamiętają jego położenie i są w stanie wskazać nam to miejsce. Tutaj musimy dopiero rozpocząć działania formalne, co dzieje się zawsze poza zasięgiem kamery. Po załatwieniu niezbędnych formalności wrócimy tu z odpowiednim sprzętem poszukiwawczym. "Były dwie sosny" Podobną historię zrelacjonujemy z położonej koło Lublina gminy Niemce. Tu o formalności zadbała sama gmina, a my zajmiemy się tym, do czego jesteśmy powołani. W tle znowu powstanie styczniowe i poszukiwanie powstańczej mogiły. 02:50 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KURSK CZ. 1 Magazyn, 23 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Zdjęcia: Zbigniew Maziarz Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Pierwsza część odcinka poświęconego bitwie o Kursk.