TVP Historia Środa, 22.01.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 22 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2005 Autor: Janusz Weychert 1863 - wybuch Powstania Styczniowego; 1901 - śmierć królowej Wiktorii; 1980 - deportacja Andrieja Sacharowa do Gorkiego; 1984 - pierwszy komputer osobisty Macintosh w sprzedaży; 07:25 CZAS HONORU - ODC. 12 ZA MUREM Serial wojenny, 45 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Agnieszka Więdłocha, Anna Romantowska, Krzysztof Globisz Czesław zgadza się na przeprowadzenie akcji odbicia Władka. Sam też ma wziąć w niej udział. Karol przekazuje majorowi Halbe wiadomość, że na Pawiaku szykuje się ucieczka jednego z więźniów. W takiej sytuacji akcja odbicia Władka zostaje odwołana. Sajkowski demaskuje oszustwa Moslera. Bronek spotyka się z Wandą. Zabija śledzących ją gestapowców. Krystyna dostarcza Jankowi przepustkę dla Leny. 08:15 GALICJA. MIASTA I LUDZIE - ODC. 3 Reportaż, 24 min, Polska, 2019 Scenariusz: Natasza Ziółkowska - Kurczuk Cykl reportaży: "Galicja. Miasta i ludzie" jest niejako kontynuacją poprzedniej serii: "Lwów: miasto i ludzie Niepodległej" i będzie skupiać się geograficznie na terytoriach, które określamy mianem Wschodniej Galicji - są to tereny na na wschód i południe od Lwowa, czyli i Podole i Pokucie. W tym cyklu prześledzimy dzieje wybranych miast i regionów, historyczne i kulturotwórcze tradycje polskie, dążenia galicyjskich pokoleń Polaków do niepodległości, przedstawimy wybitnych ludzi związanych z tymi miejscami, pokażemy walory przyrody, a także dawne tradycje społeczności żydowskiej, ormiańskiej i rusińskich górali: Bojków i Huculi (te ostatnie opisywał m.in. Stanisław Vincenz) i innych. Ukazane zostaną wybitne postacie polskich historyków, społeczników, geografów, etnografów, literatów, artystów, przemysłowców, naukowców, ludzi związanych z gospodarką, krajoznawców - ich dzieła i dorobek, dążenia do niepodległości Rzeczypospolitej. Wschodnia Galicja to nie tylko Lwów, ale interesujące Podole, Pokucie czy Bukowina. Ukazane zostaną lokalne historyczne tradycje i lokalna odmienność tych ziem, a także - choć cząstkowo - losy ziemiaństwa polskiego i wielkich rodów magnackich na tych terenach. 08:50 HISTORIA POLSKI - SZRAJBERKA Z AUSCHWITZ Film dokumentalny, 57 min, Polska, 2017 Reżyseria: Grzegorz Gajewski Scenariusz: Grzegorz Gajewski Zdjęcia: Jan Gajewski, Grzegorz Gajewski Muzyka: Krzysztof Ridan Dokument o historii życia Zofii Posmysz, więźniarki Auschwitz i Ravensbruck, pisarki i poetki, autorki m.in. opowiadania "Pasażerka" będącego kanwą scenariusza filmu Andrzeja Munka. Zofia Posmysz (rocznik 1923), pomimo swoich lat, wciąż aktywnie działa na rzecz ofiar obozów zagłady uczestnicząc w warsztatach dla młodzieży niemieckiej i polskiej, gdzie opowiada o horrorze obozowego życia oraz o przebaczeniu i pojednaniu. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - WOJNA CESARZY Kameralne i studyjne (widowisko), 24 min, Polska, 2000 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Decyzja o rozpoczęciu nieograniczonej wojny podwodnej, podjęta w styczniu 1917 roku na zamku w Pszczynie, gdzie mieściła się kwatera główna cesarza Wilhelma II, zmieniła bieg I wojny światowej. Ataki niemieckich okrętów podwodnych paraliżowały amerykański handel, działając destrukcyjnie na gospodarkę kraju. Niechęć Amerykanów do ingerencji w sprawy "starego kontynentu", malała w miarę, jak coraz mocniej dotykały ich utrudnienia w funkcjonowaniu poszczególnych gałęzi gospodarki. Po pewnym czasie rząd Stanów Zjednoczonych zdecydował się włączyć do wojny w Europie. Bogusław Wołoszański stara się wyjaśnić, dlaczego Wilhelm II uległ swoim doradcom i wykonał krok, który odmienił bieg wojny, a w konsekwencji doprowadził do klęski Niemiec. 10:25 BOHATEROWIE Z JAMESTOWN Film dokumentalny, 49 min, Polska, 2017 Reżyseria: Eugeniusz Starky Muzyka: Ed Winddancer Film analizuje mity, tajemnice i genezę narodzin Stanów Zjednoczonych. Ukazuje niezwykle ważną, a jak dotąd nieznaną rolę Polaków w Narodzinach Nowego Świata. Rok 1607 Jamestown, Wirginia. Pierwsza angielska osada w Ameryce. Po roku istnienia chyliła się ku upadkowi. Wtedy wezwano na pomoc Polaków. To właśnie oni byli bohaterami początków amerykańskiej demokracji. Te wydarzenia i ścieranie się kultur zmieniło świat. Pięciu Polaków wezwanych na pomoc Jamestown - pierwszej osadzie angielskiej w Ameryce, uratowało tę osadę od upadku i dzięki nim osada przetrwała. Kiedy kapitan John Smith dopłynął do wybrzeży Ameryki, ujrzał malownicze miejsce i tam wysadził na ląd swoich stu ośmiu pasażerów. Tym samym założył pierwszą stałą brytyjską osadę w Ameryce. Wybrano dla niej miejsce na wyspie Jamestown. Rankiem 14 maja 1607 roku osadnicy wzięli w posiadanie Ziemię Obiecaną Amerykę. Polacy nauczyli się zadowalać tym, co mieli, i nie pożądać cudzej własności. Zawsze siedzieli z dala od światowego skarbca. Pierwszego października 1608 roku pięciu Polaków dotarło do Jamestown. Dwóch szlachciców Michał Łowicki i Jan Bogdan, oraz trzech rzemieślników Zbigniew Stefański, Stanisław Sadowski i Jan Mata. Zbigniew Stefański opisał tę historyczną chwilę. Polacy zbudowali w Jamestown piec do wytopu szkła. To była pierwsza amerykańska manufaktura. Dla obrony przed złodziejami i Indianami Polacy zbudowali na wyspie mocniejsze fortyfikacje. W kolejnych latach Polacy nadal przybywali do Jamestown. Byli wśród nich przedstawiciele szlachty, którzy znali metody wytwarzania dóbr niezbędnych w kolonii. Z polskiej walki o równouprawnienie zrodziła się amerykańska idea wieloetniczności, która znalazła wyraz w powstaniu Stanów Zjednoczonych, stworzonych w roku 1776 przez zjednoczonych ludzi. Cały świat zobaczył, że ludzie wszystkich ras, narodowości i wyznań mogą razem pokojowo żyć w jednym kraju. Polacy i Amerykanie polskiego pochodzenia, a także oczywiście Amerykanie, powinni być bardziej świadomi wkładu Polaków w rozwój Stanów Zjednoczonych a nawet całego świata. Owo zderzenie kultur na zawsze odmieniło świat. 11:55 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 15/24 Serial historyczno - sensacyjny, 59 min, Polska 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Muzyka: Andrzej Trzaskowski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Scenografia: Wojciech Majda Aktorzy: Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Jan Monczka, Tomasz Stockinger, Marta Klubowicz - Różycka, Janusz Bukowski, Miłogost Reczek, Jan Jankowski, Joanna Jankowska, Katarzyna Chrzanowska, Włodzimierz Adamski, Marek Lewandowski, Dariusz Jakubowski, Piotr Grabowski, Maciej Kozłowski, Stanisław Jaskułka, Włodzimierz Maciudziński, Maciej Orłoś, Beata Paluch, Ewa Sałacka, Alicja Jachiewicz, Danuta Kowalska, Hanna Wrycza - Polk, Magdalena Michalak, Małgorzata Wachecka, Maria Probosz, Agnieszka Robótka - Michalska i inni Rok 1932. W Gdańsku mnożą się prowokacje wobec Polaków, widoczna jest koncentracja szturmowców z SA. W Sopocie instaluje się Relke, nowy szef aktywizującej się komórki Abwehry. Planuje się przeszkolenie oddziałów SA, by były gotowe do zaatakowania w każdej chwili wyznaczonych obiektów. Polski kontrwywiad łamie szyfr Kriegsmarine. Z przechwyconych depesz wynika, że Niemcy mają dobry przeciek z polskiej floty. Pracuje dla nich "Stokrotka" z Gdańska, obłaskawiany jest pracownik floty polskiej "Zenon". Czarek dociera do "Stokrotki". Jest nią Helga Witte, pracownica gdańskiej kolei. Jej narzeczony, porucznik Nachowski z Oksywia, zaopatruje składnicę wojskową na Westerplatte. "Stokrotka" ma skłonić "Zenona" do współpracy z Niemcami. Czarek próbuje dotrzeć do "Zenona". 13:10 AFRYKA - CZ. 1. KALAHARI (AFRICA, EYE TO EYE WITH THE UNKNOWN) Film dokumentalny, 48 min, Wielka Brytania, 2013 Odcinek otwierający serię, której tematem są afrykańskie środowiska dzikiej przyrody. W południowo - zachodnim zakątku Afryki leżą niemal sąsiadujące ze sobą: piaszczysta kotlina Kalahari i pustynia Namib. Na obszarach wyjątkowo ubogich w wodę, mimo trudnych warunków, rozwija się życie. Tereny te zamieszkuje zaskakująco dużo gatunków zwierząt, które w trakcie ewolucji opanowały trudną sztukę przetrwania. Obserwujemy jak niektóre z nich, niekiedy w przewrotny sposób, radzą sobie w trudnych okolicznościach. Możemy podziwiać dziwogony, którym udaje się przechytrzyć surykatki, strusie pomagające swoim pisklętom znaleźć wodę, czy nosorożce czarne, gromadzące się przy wodopoju. Autorom udało się też sfilmować niezwykłą walkę żyraf oraz podziemne jezioro zamieszkane przez jeden z najrzadszych gatunków ryb na świecie. 14:10 WŁADYSŁAW SZPILMAN 1911 - 2000 - WŁASNYMI SŁOWAMI Film dokumentalny, 56 min, Polska, 2004 Reżyseria: A.Marek Drążewski Zdjęcia: Sławomir Wrzosiński Jeszcze na dwa dni przed kapitulacją Warszawy w tragicznym wrześniu 1939 roku Władysław Szpilman, wówczas już znany polski kompozytor i pianista, grał utwory Chopina w Polskim Radiu. Wraz z kapitulacją stolicy i katastrofą polskiego państwa rozpoczął się ciężki okres niemieckiej okupacji. Z dnia na dzień Szpilman pozostał bez środków do życia. Za namową ojca, wraz z resztą swojej rodziny, zaczął szukać zajęcia. Przez krótki czas grał w kawiarni "Nowoczesna", ale artyście nie odpowiadała złożona głównie z handlowców publiczność. Znacznie dłużej Władysław występował w kawiarni "Sienna 16" oraz w położonej na terenie getta "Sztuce". Zwłaszcza angaż w tym ostatnim miejscu utkwił Szpilmanowi w pamięci. W "Sztuce" było bardzo mało Niemców, którzy unikali getta. Władysław często jednak widział tragedie rozgrywające się w wydzielonej dla ludności żydowskiej części Warszawy. Wkrótce i jego rodzinę miał dosięgnąć cios. Dokument powstał na podstawie wywiadu przeprowadzonego z Władysławem Szpilmanem przez Jerzego Diatłowickiego i Andrzeja Marka Drążewskiego. Wybitny kompozytor i pianista cofnął się w nim m. in. do czasów swoich dramatycznych przeżyć w okupowanej Warszawie. Do dziś Szpilman z wielkim żalem wspomina ostateczne rozstanie z rodziną na Umschlagplatz. Ojca, matki, brata i sióstr nie zobaczył już nigdy więcej. Jemu życie ocalił żydowski policjant, który, rozpoznawszy Władysława, wypchnął go z wagonu pociagu zabierającego ludzi na śmierć do Treblinki. Szpilman przywołuje w pamięci długie lata i miesiące, przez które potem się ukrywał. Bez dokumentów, domu i dobytku zginąłby, gdyby nie przyszli mu z pomocą przyjaciele i znajomi. Wielokrotnie zmieniał miejsce pobytu: Noakowskiego 10, Puławska 83, Narbutta 17, Al. Niepodległości 223; do dziś pamięta adresy i ludzi, którzy ocalili mu wówczas życie. Szpilman wspomina także i straszne dni Powstania Warszawskiego, poszukiwanie kryjówki w wypalonych domach, spotkanie z niemieckim oficerem, który pomógł mu przetrwać i któremu zagrał Nokturn Chopina. Opowiada także o zimie przełomu lat 1944 i 1945, którą spędził w ruinach Warszawy, wreszcie też o wkroczeniu wojsk sowieckich i polskich do zniszczonej stolicy. Nie zabrakło także opowieści o latach powojennych, twórczości, występach w Kwintecie Warszawskim w latach 1962 - 1987. W historii Władysława Szpilmana, opowiedzianej przez niego samego niedługo przed śmiercią w 2000 roku, wykorzystano wiele materiałów archiwalnych, filmowych, ikonograficznych, a także muzycznych. 15:15 ROK 1920. KALENDARIUM - ODC. 3 Felieton, 5 min, Polska, 2019 Scenariusz: Bartłomiej Grudnik, Agnieszka Krótka - Żmijewska Wykonawcy: Grzegorz Szponder Celem cyklu jest opowiedzenie dramatycznej historii roku 1920. Niespełna dwa lata po odzyskaniu nieodległości, młode państwo borykające się z szeregiem problemów wewnętrznych, zostaje zagrożone. Wschodnia granica, która nie została ustalona w traktacie wersalskim zaczyna się palić. Na wschodzie Rzeczpospolitej, po obaleniu caratu i wojnie domowej rośnie nowy wróg. To komunistyczna, sowiecka Rosja. Chce rozniecić światową rewolucji, na kształt tej, którą sama przeżyła. Jej celem są Niemcy, ale po drodze ma odrodzoną, niepodległą Polskę. Wybucha konflikt, którego finał znamy. Wygranie wojny z Sowietami zapewniło Polsce i Europie 19 lat pokoju. Jak przebiegał ten dramatyczny rok? Kim byli jego uczestnicy? Jak zmieniały się linie frontu? Co działo się w Polsce w tym czasie? Każdy odcinek kalendarium będzie zawierał cotygodniowy przegląd najważniejszych wydarzeń politycznych i militarnych w Polsce i zagranicą. Ponadto: biogramy postaci, przegląd prasy, ciekawostki z życia politycznego, społecznego i kulturalnego ówczesnej Polski. Kalendarium będzie ilustrowane archiwaliami ze zbiorów Archiwum Akt Nowych i TVP. 16:30 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - CIENIE PRZEDWIECZNEJ PUSZCZY Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Jak w ogromnej Puszczy Knyszyńskiej szukać śladu powstańczego obozowiska sprzed półtora wieku? Ledwie wczoraj zostawiony ślad działalności człowieka przyroda natychmiast pochłania i błyskawicznie zaciera. To tu, w maju 1863 r. przez siedemnaście dni ostępem zwanym Budzisk władali podkomendni pułkownika Onufrego Duchyńskiego. Dwa lata temu udało nam się pochwycić pierwszy trop tego obozowiska powstańców styczniowych. Wówczas odnaleźliśmy sporo przedmiotów należących do powstańców, jednak zdawaliśmy sobie sprawę, że to dopiero początek. Jeśli w tamtym okresie w okolicy stacjonowało około pięciuset osób, to mamy świadomość, że musieli oni zajmować ogromny obszar. Główną uwagę skupiamy na rzeźbie terenu, chcielibyśmy ustalić, jak i gdzie rozstawione były szałasy, w której z dolin szkoliły się powstańcze roty i gdzie znajduje się opisana przez pamiętnikarza dolina krzyża, w której zbierało się dowództwo tego zgrupowania. 17:35 HISTORIA POLSKI - ROK 1863 Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2012 Reżyseria: Przemysław Bednarczyk Scenariusz: Przemysław Bednarczyk Zdjęcia: Waldemar Kolsicki, Rafał Chudziak Wykonawcy: Tomasz Marzecki Aktorzy: Albert Pawłowski, Wojciech Twardowski, Danuta Dolecka Film dokumentalny poświęcony Powstaniu Styczniowemu 1863 r. ; przedstawia sytuację ziem polskich przed powstaniem, jego przebieg oraz skutki po nieudanym zrywie. Jaki był ten drugi w XIX wieku zryw? Nieprzemyślany, niepotrzebny, niezaplanowany czy realistyczny, z szansą na powodzenie? Kim byli główni inspiratorzy Powstania styczniowego? Młodzi idealiści czy konserwatywni działacze polityczni, dążący do ugody i spokojnego życia? 19:05 CZAS HONORU - ODC. 13 WŁADEK Serial wojenny, 44 min, Polska, 2008 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Wojciech Wójcik Scenariusz: Jarosław Sokół, Jerzy Matysiak Aktorzy: Jan Englert, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Maja Ostaszewska, Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Piotr Żurawski, Agnieszka Więdłocha, Anna Romantowska, Krzysztof Globisz Lena z trudnością adaptuje się do życia po aryjskiej stronie. Czesław prosi Marię o dostarczenie Władkowi zarazków tyfusu. Jeśli chłopak zachoruje, zostanie przewieziony do szpitala, skąd łatwiej będzie go odbić. Karol dowiaduje się, że jego siostra nie żyje. Niemcy cały czas go oszukiwali. Antek rozpoznaje zdjęcie Karola. Wie, że jest on zdrajcą. Karol odwiedza Wandę, przyznaje się, że ją oszukiwał, ale ostrzega też, że grozi jej aresztowanie i nalega, żeby wyjechała z Warszawy. Rozpoczyna się akcja odbicia Władka. 19:55 SZKOCKI SEN O KANADZIE (THE HECTOR: CANADA’S MAYFLOWER) Film dokumentalny, 51 min, Wielka Brytania, 2017 Reżyseria: Andy Twaddle Wykonawcy: Neil Oliver (prowadzący) Wrzesień 1773. Poobijany trójmasztowiec Hector dokuje w Nowej Szkocji. 11 - tygodniowy rejs statku nie był łatwy. Oto historia tej męczącej pierwszej podróży i walki imigrantów o budowanie nowego życia we wrogim krajobrazie. Prezenter Neil Oliver wykorzystuje pamiętniki, mapy i dzienniki okrętów, aby zrekonstruować podróż i poznać życie pasażerów. Twórcy zabierają nas na pokład naturalnej repliki Hectora, niedawno odrestaurowanej i na spotykanie z potomkami pasażerów. 21:00 W ŚWIECIE RYTUAŁÓW - ZGROMADZENIA ODC. 4/4 (RITUALS) Film dokumentalny, 52 min, Wielka Brytania, 2018 Reżyseria: Simon Bell Wykonawcy: Simon Reeve Rytuały, obecne w każdej kulturze, pokazują, co znaczy być człowiekiem. Budują jego tożsamość, łączą ludzi, pomagają im przejść przez trudy życia. Ta oszałamiająca seria, przy użyciu nowych technik filmowania stosowanych w produkcjach fabularnych, przedstawia nawet najbardziej niesamowite rytuały praktykowane przez przedstawicieli różnych kultur z całego świata. Od miast Japonii, po dżungle Nowej Gwinei. Te czasami zaskakujące rytuały przybliżają szczególne chwile z naszego życia, które wszyscy najmocniej przeżywamy - od narodzin i śmierci, po małżeństwo i pochówek. 22:00 Z WIDOKIEM NA WAWEL - PAMIĘĆ O POWSTANIU Magazyn, 25 min, Polska, 2019 Reżyseria: Wojciech Kursa Scenariusz: Paweł F. Nowakowski Zdjęcia: Bartek Cichoński, Wojciech Kursa Muzyka: Marcin Gałażyn Wykonawcy: Paweł F. Nowakowski (prowadzący) Pamięć o powstaniu. Od wybuchu Powstania Styczniowego minęło ponad 150 lat, ale pamięć o tym wydarzeniu nie zanika. Jest obecna pod różnymi postaciami i wyraźnie niejednolita. Pamięć o bohaterstwie krzyżuje się z pamięcią o klęsce powstania, tworząc przeciwstawne nurty. W ich obrębie trwa nieustająca dyskusja. GOŚCIE: prof. dr hab. Andrzej Nowak Uniwersytet Jagielloński i dr Krzysztof Kloc Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie. 22:35 SZWADRON (SZWADRON) Dramat wojenny, 97 min, Polska/Ukraina/Francja/Belgia, 1992 Reżyseria: Juliusz Machulski Scenariusz: Juliusz Machulski Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Krzesimir Dębski Wykonawcy: Maciej Gudowski Aktorzy: Radosław Pazura, Janusz Gajos, Siergiej Szakurow, Jan Machulski, Franciszek Pieczka, Katarzyna Łochowska, Bernard-Pierre Donnadieu, Tomasz Stockinger, Wojtek Klata, Grzegorz Warchoł, Artur Barciś, Anna Majcher, Agnieszka Kruk, Henryk Machalica, Eugeniusz Kamiński Juliusz Machulski znany jest przede wszystkim jako twórca dowcipnych scenariuszy i kasowych filmów z wartką akcją - "Seksmisja", "Vabank", "Vabank II", "Kingsajz", "Deja vu". W roku 1992 po raz pierwszy w swej reżyserskiej karierze zrealizował - w dodatku z wielkim rozmachem - film historyczny. Tysiące statystów, koni, imponujące sceny batalistyczne, producenci z czterech krajów. Strona rosyjska dostarczyła nawet autentyczną broń z XIX wieku, a ta zrobiona specjalnie dla potrzeb filmu działała na tych samych zasadach co przed stuleciem. Za militaria, kostiumy, uprząż i układ jazd konnych odpowiedzialny był Tomasz Biernacki - etnograf, historyk i doskonały jeździec. Zadanie ułatwiły mu materiały zebrane podczas pracy nad poprzednimi filmami związanymi z okresem powstania styczniowego, m.in "Wierną rzeką". Akcja filmu rozgrywa się w roku 1863 na ziemiach zaboru rosyjskiego. Bohaterem "Szwadronu" jest pochodzący ze szlacheckiej rosyjskiej rodziny młody baron Fiodor Jeremin. Wstępuje on na ochotnika do szwadronu dragonów - chce zaimponować dziewczynie, w której zakochał się bez wzajemności. W Polsce wybucha powstanie, Jeremin zgłasza się do oddziału wysłanego do jego stłumienia. Wydaje mu się, że Polacy pokonani zostaną z łatwością, a on bez większego wysiłku zdobędzie stopień oficerski, ordery, łupy i sławę bohatera. W szwadronie służy również rotmistrz Dobrowolski, Polak. Właśnie on wyróżnia się największym okrucieństwem wobec miejscowej ludności. Patrol rosyjski chwyta młodego Żyda Symchę. Dobrowolski, przekonany, że Symcha jest powstańczym łącznikiem, każe go powiesić mimo protestów innych oficerów. Jeremin głęboko przeżywa egzekucję. Widzi brutalność Kozaków pacyfikujących wsie i zaczyna współczuć walczącym Polakom. Ze szwadronu dezerterują dwaj szeregowcy: Jemieljanow i Niczyporczuk. Jeremin martwi się losem Niczyporczuka, który w jednej z potyczek uratował mu życie. Spostrzega w wiejskiej karczmie polską szlachciankę i urzeczony jej urodą pragnie ją poznać. Tymczasem Rosjanom udaje się aresztować pułkownika Markowskiego. Ten legendarny żołnierz powstania jest dla nich bezcenny. Współpracujący z Rosjanami rządca Petersigle zaprasza oficerów szwadronu na obiad. Emilia Petersigle, jego córka, jest dziewczyną, którą Jeremin zachwycił się w karczmie, lecz ona traktuje go jak wroga, gdyż całym sercem opowiada się po stronie powstańców. Nocą aresztowany pułkownik popełnia samobójstwo. Niczyporczuk wpada w ręce Rosjan. Za dezercję zostaje skazany na karę dwóch tysięcy pałek. W czasie egzekucji umiera. Szwadron Jeremina oddala się z wioski w ulewnym deszczu 00:30 SENSACJE XX WIEKU - POJEDYNEK W VENLO Kameralne i studyjne (widowisko), 50 min, Polska, 2004 Autor: Bogusław Wołoszański Reżyseria: Adek Drabiński Zdjęcia: Waldemar Szmidt Muzyka: Dariusz Żebrowski Aktorzy: Piotr Garlicki, Tomasz Dedek, Wojciech Wysocki, Marek Kalita, Jerzy Schejbal Opatrzność czuwała nad wodzem. Choć ładunek dynamitu z aż trzema, dla pewności, zapalnikami i dwoma mechanizmami zegarowymi eksplodował w ściśle wyznaczonym czasie, to jest 8 listopada 1939 o godzinie 21:20, zabijając sześciu i raniąc wielu towarzyszy partyjnych, w monachijskiej piwiarni "Buergerbraeukeller" Hitlera już nie było. Wbrew obyczajom, wcześniej niż zwykle opuścił siedzibę corocznego zjazdu nazistów. Szczęście uśmiechnęło się też do organów ścigania. Hans Georg Elser, stolarz z zawodu i komunista z przekonania, został schwytany tego samego dnia, wieczorem, podczas próby ucieczki do Szwajcarii. Podobno zachowywał się podejrzanie na przejściu granicznym. Nie sposób pojąć, dlaczego tak wytrawny i przezorny zamachowiec zamiast spokojnie wrócić do domu, usiłował opuścić Niemcy. Pytań jest więcej. Ktoś musiał pomagać Elserowi w składaniu tajnych wizyt w piwiarni. Ktoś musiał nie słyszeć - przez trzydzieści nocy z rzędu! - hałasu towarzyszącego drążeniu w filarze wnęki na bombę. Kto? Skąd u prostego stolarza imponująca wiedza pirotechniczna? I wreszcie dlaczego pojmany zbrodniarz nie stanął natychmiast pod murem ani nawet przed sądem? Został osadzony w Dachau, w którym przebywał przez kilka lat w dobrych, jak na obóz koncentracyjny, warunkach. Został zamordowany dopiero w kwietniu 1945 roku. Tego samego dnia stracono byłego szefa Abwehry, Wilhelma Canarisa, dzień później - bliskiego współpracownika admirała, Hansa Ostera. Ktoś zadbał o to, aby zwycięscy alianci nie poznali sekretów tajnych służb Trzeciej Rzeszy. W kolejnym odcinku "Sensacji XX wieku" Bogusław Wołoszański przedstawia zagadkowe, do dziś nie w pełni wyjaśnione kulisy zamachu na Hitlera dokonanego w listopadzie 1939 roku. Wojna z Polską już się skończyła, wojna z Zachodem - pomijając farsę "drole de guerre" - jeszcze się nie zaczęła. Trwały za to intensywne gry polityczne i dyplomatyczne, zmagania stronnictw i koterii, a także walki służb wywiadowczych. Nie tylko z przeciwnikami zza linii frontu. Niemiecka generalicja obawiała się przedwczesnego uderzenia na mocarstwa zachodnie. Z niepokojem patrzyła na rosnące wpływy SS. Wywiad wojskowy admirała Canarisa ostro konkurował z kierowanym przez Waltera Schellenberga wywiadem SS. Zamach monachijski i wydarzenia późniejsze, w tym nader łatwe schwytanie sprawcy, oraz porwanie przez Sicherheitsdienst w nadgranicznym holenderskim miasteczku Venlo dwóch wywiadowców brytyjskich, mogły być następstwem rywalizacji niemieckich tajnych służb - Abwehry i SS, jak też pokłosiem znacznie poważniejszego konfliktu w najwyższych kręgach kierowniczych Trzeciej Rzeszy. Czyżby Elser miał zabić nieobliczalnego Adolfa Hitlera, by nowy przywódca, rozsądny Heinrich Himmler, mógł szybko wynegocjować warunki pokoju z zachodnimi aliantami i pomaszerować na Wschód? 01:25 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - CIENIE PRZEDWIECZNEJ PUSZCZY Magazyn, 22 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Jak w ogromnej Puszczy Knyszyńskiej szukać śladu powstańczego obozowiska sprzed półtora wieku? Ledwie wczoraj zostawiony ślad działalności człowieka przyroda natychmiast pochłania i błyskawicznie zaciera. To tu, w maju 1863 r. przez siedemnaście dni ostępem zwanym Budzisk władali podkomendni pułkownika Onufrego Duchyńskiego. Dwa lata temu udało nam się pochwycić pierwszy trop tego obozowiska powstańców styczniowych. Wówczas odnaleźliśmy sporo przedmiotów należących do powstańców, jednak zdawaliśmy sobie sprawę, że to dopiero początek. Jeśli w tamtym okresie w okolicy stacjonowało około pięciuset osób, to mamy świadomość, że musieli oni zajmować ogromny obszar. Główną uwagę skupiamy na rzeźbie terenu, chcielibyśmy ustalić, jak i gdzie rozstawione były szałasy, w której z dolin szkoliły się powstańcze roty i gdzie znajduje się opisana przez pamiętnikarza dolina krzyża, w której zbierało się dowództwo tego zgrupowania. 02:00 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - KURSK CZ. 2 Magazyn, 24 min, Polska, 1994 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykliczna audycja popularyzująca wiedzę o historii II wojny światowej. Druga część odcinka poświęconego bitwie o Kursk. 02:35 KOŁO HISTORII - HISTORIA BRUDU Reportaż, 30 min, Polska, 2014 Reżyseria: Dagmara Spolniak Scenariusz: Dagmara Spolniak Zdjęcia: Dariusz Kuczera Wykonawcy: Krzysztof Rapp "Historia brudu" to dokument o higienie i cielesności, wbrew tytułowi nie tylko o samym brudzie, ile o sposobach radzenia sobie z nim na przestrzeni stuleci w Europie, i o ambicjach "wewnętrznej" i zewnętrznej czystości, na zasadzie przekornej antytezy. Film opowie o "zmaganiach" z higieną od czasów starożytnych Greków i Rzymian, niechęci do ablucji w wiekach średniowiecznej ascezy, następnie przez codzienność na królewskich dworach Europy XVII i XVIII wieku, fale epidemii, dojdziemy aż do czasów nam współczesnych i niecodziennego zjawiska myzofibii, czyli fobii przed brudem. W filmie pokazane zostaną kolejne wynalazki i artefakty składające się na życie każdego z nas: od toalety, przez niezbędnik elegancko zwany "chamber pot", po szczoteczkę do zębów i przybory do higieny najintymniejszej.