TVP Kultura Wtorek, 21.01.2020 08:40 NOCLEG Dramat, 28 min, Polska, 1973 Reżyseria: Feliks Falk Scenariusz: Feliks Falk Zdjęcia: Andrzej Jaroszewicz Aktorzy: Marek Walczewski, Zbigniew Zapasiewicz, Zbigniew Bielski, Edward Kusztal Bohater filmu, dobrze sytuowany intelektualista, zatrzymuje się na nocleg w odludnie położonym domu, gdzie dochodzi do zatargu między nim i pijanymi mieszkańcami. Ustępuje w obliczu agresji, choć nie jest tchórzem. Kiedy jednak decyduje się w końcu na interwencję, jest ona już nieskuteczna. 09:25 JEZIORO BODEŃSKIE Dramat, 82 min, Polska 1985 Scenariusz według prozy Stanisława Dygata i reżyseria: Janusz Zaorski Zdjęcia: Witold Adamek Muzyka: Jerzy Satanowski Aktorzy: Krzysztof Pieczyński, Małgorzata Pieczyńska, Joanna Szczepkowska, Maria Pakulnis, Gustaw Holoubek, Andrzej Szczepkowski, Henryk Borowski, Krzysztof Zaleski, Wojciech Wysocki, Krzysztof Kowalewski Jeszcze zanim wszedł na ekrany w Polsce, film Janusza Zaorskiego otrzymał Grand Prix - Złotego Lamparta na MFF w Locarno. Na festiwalu w Gdańsku Krzysztof Pieczyński zdobył nagrodę za główną rolę, a Maria Pakulnis - za drugoplanową. Scenariusz "Jeziora Bodeńskiego" powstał na kanwie dwóch utworów Stanisława Dygata: debiutanckiej powieści pod tym samym tytułem napisanej w latach 1942 - 1943, a wydanej w 1946 r. oraz opowiadania "Karnawał". Dzieło Janusza Zaorskiego stanowi udaną próbę zmierzenia się ze specyficznym, nostalgiczno - poetyckim klimatem Dygatowskiej prozy. Zachowując wierność duchowi jego autobiograficznej powieści, reżyser tworzy przede wszystkim portret psychologiczny młodego polskiego inteligenta, przeżywającego wojnę jako ogromny wstrząs duchowy, który zachwiał jego dotychczasowym sposobem myślenia. Filmem tym Zaorski włącza się także w dyskurs na temat naszych narodowych wad i zalet, specyficznego rozumienia polskości, stereotypów zachowania Polaka wobec cudzoziemców. "Jezioro Bodeńskie" nie obfituje w zaskakujące wydarzenia, a budowanie swoistej dramaturgii polega tu przede wszystkim na dokładnym rejestrowaniu gestów i reakcji bohaterów. Akcja filmu rozgrywa się w 1940 r. w Konstancji nad Jeziorem Bodeńskim, niedaleko granicy ze Szwajcarią, gdzie Niemcy założyli obóz dla internowanych. Przebywają w nim głównie Anglicy i Francuzi. Trafia tam także młody Polak legitymujący się francuskim paszportem. Obserwując swych współtowarzyszy niedoli, dokonuje rozrachunku z własnym życiem, polskimi korzeniami i tradycją. Chłopak nie chce oderwać się od swojej polskości, ale jednocześnie stara się nie roztkliwiać nad sobą i swoim pochodzeniem. Jego marzeniem jest dokonanie patriotycznego czynu, ale nie jest w stanie przekroczyć niedostępnej granicy między myślą o czynie a jego spełnieniem. W obozie poznaje piękną Francuzkę Suzanne oraz wesołą blondynkę z Warszawy, Jankę Birmin. Znajomość z Suzanne nabiera cech głębokiej przyjaźni. Rozmyślania o niej zapełniają wiele stron pamiętnika, jaki chłopak prowadzi od początku pobytu w Konstancji. 11:00 PRZYŁBICE I KAPTURY - ODC. 7/9 - ZEMSTA BOGA KURHO Serial przygodowy, kostiumowy, 54 min, Polska, 1985 Reżyseria: Marek Piestrak Scenariusz: Marek Piestrak Zdjęcia: Janusz Pawłowski Muzyka: Wojciech Karolak Aktorzy: Ewa Biała, Arkadiusz Bazak, Zbigniew Lesień, Andrzej Precigs, Jerzy Trela Czarny uwalnia Unę. Szczęśliwie udaje im się ujść przed pogonią Vogelwedera. W czasie podróży do Polski zaczyna rodzić się między nimi miłość. Benko - jako Jawnuta z Niemierzy - przebywa nadal na zamku w Barcinach. Kiedy w Malborku pojawia się prawdziwy Jawnuta, który uciekł Litwinom, Sonnenberg wtrąca Benka do lochu. Jaksa z pomocą brata Erazma i starego kapłana Prusów uwalnia Zytę. Sonnenberg godzi się na proponowaną wymianę - odda Polakom Benka w zamian za Zytę. W czasie przekazywania jeńców wpada w pułapkę. Zabija Benka, ale sam ginie na ołtarzu ofiarnym Prusów. Po pogrzebie Benka brat Erazm wysyła Jaksę i Zytę do Wilna. 12:10 PRZYŁBICE I KAPTURY - ODC. 8/9 - A WĘŻOWI BIADA Serial przygodowy, kostiumowy, 61 min, Polska, 1985 Reżyseria: Marek Piestrak Scenariusz: Marek Piestrak Zdjęcia: Janusz Pawłowski Muzyka: Wojciech Karolak Aktorzy: Ewa Biała, Arkadiusz Bazak, Zbigniew Lesień, Andrzej Precigs, Jerzy Trela Czarny i Una natykają się na oddział polskiego rycerstwa, który doprowadza ich do Bydgoszczy, niedawno odbitej z rąk krzyżackich. Tu Una spotyka się z wujem, kanonikiem Duninem, a Czarny - z Dzieweczką, który wbrew krążącym pogłoskom ocalał i wykurował się. Arcybuskup Trąba przyjmuje do wiadomości, że Czarny i Una kochają się i daje zgodę na ślub. Najpierw jednak dzielny wojak musi wykonać kolejne zadanie: w klasztorze cystersów w Koronowie przebywa w mnisim przebraniu łącznik Vogelwedera. Czarny ma rozpoznać go i unieszkodzliwić. Pierwsza część zadania nie nastręcza trudności. Spośród trzech niedawno przybyłych zakonników na hasło Czarnego prawidłowo odpowiada mnich podający się za brata Lasotę. On doprowadza Czarnego i Dzieweczkę do ukrywającego się na wyspie Vogelwedera. Po ciężkiej walce obaj Krzyżacy zostają uwięzieni. W Wilnie Jaksa przyznaje się Hubertowi, że pokochał jego siostrę. 13:15 DZIENNIKI LIPSETTA (LES JOURNAUX DE LIPSETT / LIPSETT DIARIES) Film animowany, 13 min, Kanada, 2010 Reżyseria: Theodore Ushev Film animowany Wyimaginowana biografia znanego kanadyjskiego eksperymentatora filmowego Arthura Lipsetta (1936 - 1986). 14:55 SZLAKIEM KOLBERGA - MIKA URBANIAK Film dokumentalny, 26 min, Polska, 2017 Reżyseria: Grzegorz Jankowski Scenariusz: Michał Pietrusiewicz, Elżbieta Rottermund Cykl dokumentalny prezentujący znanych polskich muzyków, którzy wyruszają w Polskę szlakiem Oskara Kolberga. Każdy odcinek będzie muzyczną podróżą w inny region Polski. Znani muzycy uczą się od artystów ludowych tradycyjnego repertuaru: śpiewają, grają na skrzypcach, akordeonie, tańczą. Pokazują piękno i niepowtarzalność polskiej muzyki ludowej. Gwiazdą tego odcinka jest Mika Urbaniak, która spotka się z Barbarą Brodzik i Barbarą Soczewką z Koła Gospodyń Wiejskich w Trzcińcu koło Siedlec. 15:30 TWARZĄ W TWARZ Film obyczajowy, 25 min, Polska, 1967 Reżyseria: Krzysztof Zanussi Scenariusz: Krzysztof Zanussi, Edward Żebrowski Zdjęcia: Jerzy Wójcik, Franciszek Kądziołka Aktorzy: Justyna Kreczmarkowa, Piotr Pawłowski, Andrzej Zawada Historia trzech kwadransów z życia pewnego urzędnika stającego przed dylematem, jak powinien zachować się człowiek w obliczu niebezpieczeństwa grożącego drugiemu człowiekowi.... Czy ratować go, czy też lepiej nic nie widzieć, aby nie komplikować sobie życia? 16:10 GOŁĄB PRZYSIADŁ NA GAŁĘZI I ROZMYŚLA O ISTNIENIU (EN DUVA SATT PA EN GREN OCH FUNDERADE PA TILLVARON / A PIGEON SAT ON A BRANCH REFLECTING ON EXISTENCE) Komediodramat, 95 min, Szwecja/Niemcy/Norwegia/Francja, 2014 Reżyseria: Roy Andersson Scenariusz: Roy Andersson Zdjęcia: Istvn Borbs, Gergely Plos Muzyka: Hani Jazzar, Gorm Sundberg Aktorzy: Holger Andersson, Nils Westblom, Viktor Gyllenberg, Lotti Törnros, Jonas Gerholm Gołąb siedzi na gałęzi, zastanawiając się nad egzystencją, to ostatni rozdział trylogii o istocie bycia człowiekiem. stworzony przez Roya Anderssona po "Pieśniach z drugiego piętra" i "Dla Ciebie, człowieku". Każdy, kto zna szwedzkiego reżysera, wie, czego można się po nim spodziewać - ruchomych obrazów, statycznej kamery, serii szkiców czy scenek, czasem brutalnych, czasem surrealistycznych, zawsze zabarwionych czarnym humorem. Film rozpoczyna się trzyczęściowym wprowadzeniem, pozornie niezwiązanym z resztą fabuły: scenami trzech absurdalnych śmierci. Reszta historii skupia się głównie na postaciach dwóch sprzedawców: Jonathanie i Samie. Sprzedają (należałoby raczej powiedzieć - próbują sprzedać) torby śmiechu, wampirze kły i plastikowe maski tak zwanego Wujka Jeden Ząb. Twierdzą, że chcą pomóc ludziom dobrze się bawić, ale ich zachowanie i wizerunek pasowałby bardziej parze grabarzy. Oprócz nich w filmie występuje też nauczycielka tańca w średnim wieku, która w dość oczywisty sposób komunikuje swoje zainteresowanie jednym z męskich uczniów a ten, zawstydzony, musi hamować ją podczas ćwiczeń. Jest Karol XII, który planuje najazd na Rosję, ale spędza większość swoich dni, przesiadując w barach, zamawiając wodę i flirtując z młodą barmanką. Jest i Lotta, właścicielka Baru Kulejącej Lotty, która wymienia pocałunki za drinki. Są to bohaterowie, których nie sposób nie kochać. Te postaci, tak wyolbrzymione dla celów czarnej komedii, nie są wcale dalekie od nas: zmierzamy się więc oko w oko z naszym bólem i jedyne co nam pozostaje, to próbować się uśmiechnąć. Nawet jeśli będzie to uśmiech wymuszony. (loopedmag.com) 18:00 DOKUMENT.PL - ZIGGY DUST Film dokumentalny, 46 min, Polska, 2015 Reżyseria: Kruk Ryszard Scenariusz: Kruk Ryszard Zdjęcia: Adam Fisz Portret wyjątkowej postaci Zbigniewa Cołbeckiego vel Ziggy Dusta. W latach 80. muzyk i założyciel punkowego zespołu Bikini, następnie zegarmistrz, DJ, emigrant z wyboru, aż wreszcie Tańczący Zamiatacz Ziggy Dust w Londynie. Gwiazda CNN i BBC. W filmie śledzimy losy Zbyszka od późnych lat 70. po dzisiejszy dzień, kiedy to stał się ojcem i maratończykiem. W filmie występują: Zbigniew Cołbecki, Robert Brylewski, Kazik Staszewski, Anna Staszewska, Yach Paszkiewicz, Paweł Konjo Konnak, Tomasz Siatka, Waldemar Rudziecki, Wojciech Gałek, Bartosz Karol Mołczan. [źródło: filmpolski.pl] 19:10 POWIDOKI - PHILIP ROTH Dysk./wywiad/debata, 10 min, Polska, 2019 Wykonawcy: Barbara Schabowska - Maszenda (prowadząca), Piotr Nowak (prowadzący) W kolejnym odcinku programu prowadzący Barbara Schabowska - Maszenda i filozof prof. Piotr Nowak omawiają książkę Josepha Rotha "Żydzi na tułaczce" oraz "Rozejm" autorstwa Prima Leviego. Podejmują pytania, które Joseph Roth stawia w swojej książce pisanej pod koniec lat 20. Dlaczego Żydzi ze Wschodu nie widzą zalet swego położenia i przedkładają cudze nad własne? Dlaczego wybierają tułaczkę i opuszczają miejsca, które są również ich miejscami? Co za siła wypycha ich tam, gdzie Żydów nikt nie chce ani na nich nie czeka? 19:25 ANTYFONIE - MONOTYPE/SAAMLENG Film dokumentalny, 23 min, Polska, 2017 Reżyseria: Andrzej Załęski Scenariusz: Jacek Staniszewski, Andrzej Załęski Wykonawcy: Jacek Staniszewski (prowadzący) "Antyfonie" - cykl ma w swoich założeniach tworzyć panoramę zjawisk i postaw twórczych związanych z rozwojem, ewoluowaniem i stanem bieżącym rodzimej sceny muzyki eksperymentalnej. Ten odcinek prezentuje środowisko twórców skupionych wokół warszawskiej wytwórni płytowej Monotype. Rozmawiamy z jej założycielem Jakubem Mikołajczykiem oraz z parą artystów reprezentujących barwy tej, nastawionej na wydawnictwa zawierające improwizowaną muzykę eksperymentalną, wytwórni: Aleksandrą Grünholz i Dominikiem Kowalczykiem. Podwarszawska pracownia/studio jest z kolei miejscem spotkania pary twórców i wydawców związanych blisko z Monotype i ukrywających się pod pseudonimami Mirt i Ter. 20:30 ŁUCJA Z LAMMERMOORU (LUCIA DI LAMMERMOOR) Film muzyczny, opera, 149 min, Niemcy, 2016 Reżyseria: Katie Mitchell Wykonawcy: Daniel Oren, Diana Damrau, Charles Castronovo "Łucja z Lammermooru" Gaetano Donizettiego w reżyserii Katie Mitchell z Royal Opera House. Romantyczna opera w trzech aktach, której libretto stworzył Salvatore Cammarano według powieści Waltera Scotta, zwana jest szkocką wersją "Romea i Julii". W roli tytułowej wystąpiła jedna z najsłynniejszych na świecie sopranistek koloraturowych Diana Damrau. Charles Castronovo partneruje jej jako Edgardo. 23:10 LEKKIE OBYCZAJE - WIELKI CHŁÓD (THE BIG CHILL) Film obyczajowy, 100 min, USA, 1983 Reżyseria: Lawrence Kasdan Scenariusz: Lawrence Kasdan, Barbara Benedek Zdjęcia: John Bailey Aktorzy: Tom Berenger, Glenn Close, Jeff Goldblum, William Hurt, Kevin Kline, Mary Kay Place, Meg Tilly, Jobeth Williams Melancholijny film zaprawiony ironicznym humorem, którego światowa premiera odbyła się na festiwalu w Toronto, odniósł duży sukces komercyjny i artystyczny, co udokumentowały trzy nominacje do Oscara (film, scenariusz, aktorka Glenn Close). Po debiutanckim dreszczowcu "Żar ciała" (1981), to drugie dzieło reżysera Lawrence'a Kasdana, znanego także z "Przypadkowego turysty" i nagrodzonego Złotym Niedźwiedziem w Berlinie "Wielkiego kanionu". Ważne są w filmie doborowa obsada i napawające nostalgią przeboje lat 60. - "A Natural Woman", "When a Man Loves a Woman", "Gimme Some Loving", "A Whiter Shade of Pale" i inne. Akcja rozgrywa się podczas jednego weekendu. Na pogrzebie przyjaciela spotykają się znajomi ze starej, studenckiej paczki. Ich drogi dawno się rozeszły, dziś połączyła ich smutna okoliczność. Sfrustrowany i zdesperowany Alex Marshall miał niewiele ponad 30 lat, gdy popełnił samobójstwo w sypialni Harolda i Sary Cooperów (Kevin Kline, Glenn Close). To właśnie w ich domu, położonym nad brzegiem oceanu, zostają na weekend przyjaciele, którzy zgromadzili się, by pożegnać starego druha. Obok gospodarzy i dwudziestoletniej narzeczonej zmarłego, Chloe (Meg Tilly), w stypie uczestniczą Sam (Tom Berenger), który zdobył sławę jako prywatny detektyw w popularnym serialu telewizyjnym, Michael (Jeff Goldblum), dziennikarz piszący dla poczytnego magazynu "People" oraz wzięta pani adwokat Meg (Mary Kay Place), początkująca pisarka i matka dwojga dzieci Karen (JoBeth Williams) i Nick (William Hurt), o którym wiadomo, że robi podejrzane interesy. Kiedyś tworzyli zgraną paczkę. W burzliwych latach 60. brali udział w demonstracjach ruchu studenckiego, należeli do organizacji hipisowskich, buntowali się przeciwko wojnie i przemocy. Spotkanie po kilkunastu latach nastraja do wspomnień. Jacy byli kiedyś, jacy są dziś? Ile się zmieniło w ich życiu, co osiągnęli i co jeszcze pozostało z dawnych ideałów? 01:05 ONE. KOBIETY KULTURY - RENATA DANCEWICZ Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2019 Scenariusz: Katarzyna Jurkowska Wykonawcy: Łukasz Orbitowski (prowadzący) Tym razem gościem programu jest Renata Dancewicz - gwiazda kultowych filmów i seriali lat 90. , jak "Pułkowski Kwiatkowski" czy "Ekstradycja". W rozmowie Łukaszem Orbitowskim opowiada o tym, jak rozumie kobiecość, jak wychowuje syna i jaka jest jej recepta na szczęśliwe życie. 01:35 PIERWSZE KLAPSY - PIERWSZE FILMY MISTRZÓW DOKUMENTU Dysk./wywiad/debata, 5 min, Polska, 2018 Cykl "Pierwsze klapsy" to współtworzony z łódzką Szkołą Filmową projekt, w którym na antenie TVP Kultura prezentowane są etiudy studenckie z lat 1949 - 2013. Filmy poprzedzone są krótkimi wstępami, w których Michał Oleszczyk rozmawia z zaproszonym do studia gościem o historii i kontekstach etiud. W odcinku "Pierwsze filmy mistrzów dokumentu" prowadzący Michał Oleszczyk z zaproszonym do studia gościem porozmawia o filmach: "Jak co dzień" Kazimierza Karabasza, "Uwertura" Marka Piwowskiego, "Urząd" Krzysztofa Kieślowskiego, "Jutro. 31 kwietnia - 1 maja 1970" Wojciecha Wiszniewskiego i "Absolutorium" Marcela Łozińskiego. 01:40 PIERWSZE KLAPSY - JAK CO DZIEŃ... Film dokumentalny, 11 min, Polska, 1955 Reżyseria: Kazimierz Karabasz Scenariusz: Kazimierz Karabasz Zdjęcia: Zbigniew Karpowicz Etiuda studencka Kazimierza Karabasza - mistrza polskiego kina dokumentalnego ukazująca ciężką pracę podmiejskiej kolejki dojazdowej, codzienne perypetie podróżnych oraz mozolną i precyzyjną pracę maszynistów i dróżników. 01:55 PIERWSZE KLAPSY - UWERTURA Film dokumentalny, 6 min, Polska, 1965 Reżyseria: Marek Piwowski Scenariusz: Marek Piwowski Dokument Marka Piwowskiego opowiada o komisji wojskowej i stających przed nią młodzieńcach. Reżyser zmontował sceny z dwóch pomieszczeń. W jednym z nich poborowi rozmawiają z komisją, w drugim badani są przez zespół lekarzy. Twórczość Marka Piwowskiego jest niezwykle konsekwentna stylistycznie. Fikcja nieustannie miesza się w niej z rzeczywistością, obserwacja z inscenizacją. Reżyser w niemal wszystkich swych filmach zaciera granice pomiędzy kinem fikcji a kinem faktów. Źródłem inspiracji wydaje się być zawsze otoczenie. Gdy jednak za pomocą obserwacji filmowej Piwowski nie może dotrzeć do istoty zdarzeń i społecznych zachowań, ucieka się do kreacji. Prowokuje, posiłkując się inscenizacją i zabiegami montażowymi. W filmie zrealizowanym na II roku reżyserii stosuje prosty zabieg, jakim jest montaż równoległy. W ten sposób udaje się wydobyć absurdalność sytuacji, w jakiej znaleźli się bohaterowie. Charakterystyczny dla twórczość autora "Rejsu" komizm rodzi się na styku warstwy dźwięku i obrazu. Poborowi w samych majtkach stają przed umundurowanymi członkami komisji wojskowej. W gabinecie lekarskim, za naprędce ustawionym parawanem lekarka ogląda intymne części ciała kandydatów do wojska i głośno komentuje: "To trwała ondulacja czy to tak natura obdarzyła pana? No, jak z Afryki..." W zbliżeniu widzimy uśmiech na twarzy lekarza. Kamera Andrzeja Barszczyńskiego rejestruje przypadkowe gesty, niekontrolowane zachowania i miny poborowych. W dźwięku dominują wypowiedzi członków komisji i lekarzy. Jak refren brzmią powtarzane przez jedną z lekarek słowa: "Operacji nie było, złamań nie było, z uszu nie wyciekało, serce nie boli, żołądek nie boli, gruźlicy nie było, cukrzycy, żółtaczki nie było". W finale filmu zmontowane zostają zbliżenia twarzy przyszłych żołnierzy z powracającym stwierdzeniem jednego z wojskowych: "Żeby zachować zasadom demokracji, ja się was pytam, gdzie chcielibyście służyć?" W tle zaczyna brzmieć werbel. Nikogo nie interesują odpowiedzi, preferencje czy rzeczywisty stan zdrowia mężczyzn. Obie komisje traktują ich jednakowo przedmiotowo. Gdy jeden z nich stwierdzi, że ma lęk wysokości, za to "z wodą żyje w zgodzie" i tak trafia ostatecznie do wojsk lotniczych. Tadeusz Lubelski odnotowuje, że Piwowski podczas pracy nad filmem zmienił jego tytuł. Pierwotnie brzmiał on: "Poborowi". 'Tytuł "Uwertura" wydobywa kontrast między bezduszną rutyną instytucji, a autentyzmem wchodzących w życie młodych ludzi'. (T. Lubelski, Polska Szkoła Dokumentu. Marek Piwowski, Warszawa 2006). Depersonalizująca siła totalitarnego systemu ukazana w krzywym zwierciadle groteski to jeden z tematów stale obecnych w twórczości Piwowskiego. Absurdalność porządku społecznego ma swój wymiar tragiczny: każde zachowanie staje się w nim równie absurdalne, pozbawione sensu, a wybór jest zaledwie pozorem. (Katarzyna Mąka - Malatyńska) 02:00 PIERWSZE KLAPSY - PIERWSZE FILMY MISTRZÓW DOKUMENTU Dysk./wywiad/debata, 3 min, Polska, 2018 Cykl "Pierwsze klapsy" to współtworzony z łódzką Szkołą Filmową projekt, w którym na antenie TVP Kultura prezentowane są etiudy studenckie z lat 1949 - 2013. Filmy poprzedzone są krótkimi wstępami, w których Michał Oleszczyk rozmawia z zaproszonym do studia gościem o historii i kontekstach etiud. W odcinku "Pierwsze filmy mistrzów dokumentu" prowadzący Michał Oleszczyk z zaproszonym do studia gościem porozmawia o filmach: "Jak co dzień" Kazimierza Karabasza, "Uwertura" Marka Piwowskiego, "Urząd" Krzysztofa Kieślowskiego, "Jutro. 31 kwietnia - 1 maja 1970" Wojciecha Wiszniewskiego i "Absolutorium" Marcela Łozińskiego. 02:05 PIERWSZE KLAPSY - URZĄD Film dokumentalny, 5 min, Polska, 1966 Reżyseria: Krzysztof Kieślowski Scenariusz: Krzysztof Kieślowski Zdjęcia: Lechosław Trzęsowski Film stanowi interesującą próbę wyjścia poza obowiązujący schemat. Nakręcony ukrytą kamerą przy okienku Zakładu Ubezbieczeń Społecznych, jest celną satyrą na biurokrację i urzędniczą bezduszność. Obraz i oryginalny dźwięk pełnią równorzędną funkcję dramaturgiczną. 02:10 PIERWSZE KLAPSY - JUTRO. 31 KWIETNIA - 1 MAJA 1970 Film dokumentalny, 8 min, Polska, 1970 Reżyseria: Wojciech Wiszniewski Dokumentalna etiuda Wojciecha Wiszniewskiego opowiada o łódzkiej młodzieży o korzeniach proletariackich, której jednak zupełnie obce są wartości rodziców. Nie wstają jak ich matki i ojcowie o świcie, by większość dnia spędzić w pracy, nie wyczekują zbliżającego się robotniczego święta. Całymi dniami włóczą się po mieście, piją, czasami coś kradną lub biorą udział w bójkach. W domu oglądają telewizję. W etiudzie "Jutro....") reżyser stosuje ciekawy zabieg montażowy. Ten sam materiał wizualny zestawia z różnym dźwiękiem, co daje niezwykły efekt emocjonalny i semantyczny. W pierwszych ujęciach filmu widzimy szarą łódzką kamienicę. Kamera wnika do mieszkania. Jest wczesny ranek. W jednym łóżku śpią rodzice, w drugim dorosły syn. Gdy młodzieniec wstaje i wykonuje poranną toaletę, łóżko rodziców od dawna jest już puste. Chłopak wychodzi na klatkę schodową. Spotyka kolegów. Pije z nimi pod budką z piwem, włóczy się po mieście, uczestniczy w bijatyce. Po południu wraca do domu. Mieszkanie nie zostaje już jednak pokazane. Ujęciom fasady budynku towarzyszy dźwięk płynący z telewizyjnego odbiornika. Obrazy te w pierwszej części filmu zmontowane zostały z przerobioną w duchu miejskiego folkloru piosenką z przedwojennego filmu "Dwanaście krzeseł" (1933) Michała Waszyńskiego i Maca Frica, której refren brzmi: "Ja pod gazem, ty pod gazem. Może kiedyś innym razem. W każdym razie dzisiaj nie". Zza kadru słyszymy głos bohatera, który opowiada, że w domu nie usiedzi, lubi sobie popić, czasem coś ukraść, ale jest "dumny z tego pochodzenia robotniczego, bo po prostu ojciec matka byli tymi robotnikami. Są nadal. Walczyli o to pochodzenie. Mnie to przynosi jakąś ulgę, że czuję się w tym gronie robotniczym". Wiszniewski rejestruje również fragmenty rozmów łódzkich "bumelantów" o zakładach piłkarskich, o piwie. W drugiej części filmu te same obrazy zestawione zostają z zupełnie odmiennym komentarzem, który płynie z włączonego telewizora. Narrator reportażu o Nepalu z dezaprobatą mówi o hippisach, dla których Katmandu stało się celem pielgrzymek: "Dzieci kwiaty nie wierzą w nic. Nie mają żadnego programu. Ich dewizą jest negacja wszystkiego, wszelkich norm społecznych, moralnych, politycznych." Tymczasem oglądamy polską młodzież spod budki z piwem. W finale filmu, gdy kamera pokazuje pochód z okazji 1 Maja, bohater dzieli się swymi marzeniami o samochodzie i willi. Wiszniewski tworzy gorzki portret zbiorowy młodych ludzi, który nie ma nic wspólnego z ich propagandowym wizerunkiem. Zestawienie z komentarzem na temat amerykańskiej młodzieży ma wymiar wyraźnie ironiczny. W przekazie oficjalnym łódzcy "bumelanci" nie istnieją, dlatego Wiszniewski zaznacza w tytule, że akcja filmu toczy się 1 maja i 31 kwietniego, a więc w dniu, którego nie ma w kalendarzu. Autor eseju o etiudach twórcy "Elementarza" (1976) pisze: "Dwa ostatnie szkolne filmy Wiszniewskiego:"Jutro"oraz - w pewnym sensie -"Wilkasy"wyznaczają z kolei drogę, którą reżyser będzie kroczył w pierwszym okresie swojej zawodowej twórczości, współrealizując z Krzysztofem Kieślowskim i Tomaszem Zygadło"Robotników '71: nic o nas bez nas", czy kręcąc telewizyjną"Opowieść o człowieku, który wykonał 552% normy". W filmach tych Wiszniewski przykłada mniejszą wagę do kreacyjnego wymiaru formy dokumentalnej, wydobywając swoją kamerą prawdę o rzeczywistości bardziej na sposób reporterski". (M. Jazdon, Etiudy Wiszniewskiego, w: Wojciech Wiszniewski, red. M. Hendrykowski, Poznań 2006, s. 76). (Katarzyna Mąka - Malatyńska) 02:20 PIERWSZE KLAPSY - PIERWSZE FILMY MISTRZÓW DOKUMENTU Dysk./wywiad/debata, 3 min, Polska, 2018 Cykl "Pierwsze klapsy" to współtworzony z łódzką Szkołą Filmową projekt, w którym na antenie TVP Kultura prezentowane są etiudy studenckie z lat 1949 - 2013. Filmy poprzedzone są krótkimi wstępami, w których Michał Oleszczyk rozmawia z zaproszonym do studia gościem o historii i kontekstach etiud. W odcinku "Pierwsze filmy mistrzów dokumentu" prowadzący Michał Oleszczyk z zaproszonym do studia gościem porozmawia o filmach: "Jak co dzień" Kazimierza Karabasza, "Uwertura" Marka Piwowskiego, "Urząd" Krzysztofa Kieślowskiego, "Jutro. 31 kwietnia - 1 maja 1970" Wojciecha Wiszniewskiego i "Absolutorium" Marcela Łozińskiego. 02:25 PIERWSZE KLAPSY - ABSOLUTORIUM Film dokumentalny, 18 min, Polska, 1971 Reżyseria: Marcel Łoziński Scenariusz: Marcel Łoziński Zdjęcia: Jan Mogilnicki Dokumentalna etiuda studencka Marcela Łozińskiego z 1971 roku. Film zrealizowano pod opieką artystyczną Kazimierza Karabasza i Adolfa Forberta. Łoziński filmuje grupę znajomych z liceum, która spotkała się po dziesięciu latach od matury. Trzydziestolatkowie dyskutują, piją, palą. W tym wczesnym filmie widać już cechy znane szerokiej widowni z dalszych, dojrzałych prac reżysera: talent do wyłapywania urywków dialogów, spojrzeń i sylwetek, które niby nic nie wnosząc tworzą w zestawieniu pełny obraz filmowanego zjawiska. Film zdobył nagrodę Wydziału Kultury PRN na Festiwalu Etiud PWSFTviT w 1972 roku. 03:25 PANORAMA KINA POLSKIEGO - KONOPIELKA Komediodramat, 89 min, Polska 1981 Reżyseria: Witold Leszczyński Scenariusz według powieści Edwarda Redlińskiego: Witold Leszczyński Zdjęcia: Zbigniew Napiórkowski Muzyka: Wojciech Karolak Występują: Krzysztof Majchrzak, Anna Seniuk, Joanna Sienkiewicz, Jerzy Block, Marek Siudym, Tomek Jarosiński, Franciszek Pieczka, Anna Milewska, Arkadiusz Bazak, Aleksander Fogiel, Jan Jurewicz i inni Adaptacja znanej i cenionej powieści Edwarda Redlińskiego. Jej autor, Witold Leszczyński, zasłynął przejmującym filmem pt. "Żywot Mateusza", ukazującym dramat człowieka podświadomie zmierzającego do samozagłady. W opinii wielu krytyków "Konopielka" jest filmem, który dorównuje klasą "Żywotowi...". Podobnie jak tamten przenosi widza w pejzaże odludnej wsi, lecz czyni to w nieco odmiennej tonacji emocjonalnej. Dużo więcej tu komizmu (głównie słownego), pojawia się też satyra na postęp, a z drugiej strony na fanatyczne i pełne przesądów zacofanie. Humorystyczne walory filmu oddają jednak często pola poważniejszej refleksji nad wymuszanym przez rozwój cywilizacji zrywaniem więzi człowieka z przyrodą, odrzucaniem tradycji, w której przecież nie wszystko jest złe i pozbawione znaczenia. Jak mówił autor powieści i scenariusza, Edward Redliński: "Konopielka to rzecz o przeszłości, o "kulturze statycznej", życiu tradycyjnym, a nie o tym, skąd przyszliśmy, co w nas jeszcze w środku, co przezwyciężyliśmy..." O powodzeniu filmu Leszczyńskiego zadecydowało przede wszystkim znakomite aktorstwo, zwłaszcza Anny Seniuk jako Handzi i Krzysztofa Majchrzaka w kluczowej roli Kaziuka. Ekranową "Konopielkę" docenili jurorzy festiwali w Gdańsku oraz Vevey i Havgesund, przyznając jej główne nagrody. Akcja filmu toczy się w zapadłej wsi Taplary, gdzieś na Białostocczyźnie. Młody chłop, Kaziuk, wyjeżdża rankiem do lasu po drzewo. Po powrocie zastaje w chałupie istną rewolucję: przedwcześnie ocielona (co wskazuje na siły nieczyste) krowa, wędrowny dziad, nauczycielka i prelegent z miasta, który w dodatku wytyka jego rodzinie brak higieny, zabobonność i zacofanie. Nawołuje też do organizowania szkoły i budowy linii elektrycznej. Kaziuk niewiele z tego rozumie, ale pozostaje pod wrażeniem. Zwłaszcza apetycznej nauczycielki, która w nocy śni mu się w stroju Ewy. Ku zdziwieniu chłopa sen materializuje się nazajutrz, gdy przybyszka zostaje jego lokatorką. Od tej pory w spokojnej chałupie Kaziuków nic już nie będzie tak jak dawniej. 05:05 TAŚMY KULTURY - UROKI EPOKI Artystyczne/estradowe (widowisko), 11 min, Polska, 2018 To nieprawda, że średniowiecze było ciemne i brzydkie, nawet nad PRL świeciło czasem słońce. Każdy czas i każda epoka ma swoją specyfikę, swoje piękno i swoje uroki.