TVP Historia Wtorek, 28.01.2020 06:50 BYŁ TAKI DZIEŃ - 28 STYCZNIA Felieton, 2 min, Polska, 2006 Autor: Janusz Weychert 1887 - początek budowy wieży Eiffla; 1903 - urodził się Aleksander Kamiński, najwybitniejszy działacz harcerstwa polskiego; 1945 - oddział AK zajął więzienie w Biłgoraju i uwolnił więźniów z rąk NKWD i UB; 1977 - premiera "Barw ochronnych" Krzysztofa Zanussiego 07:20 CZAS HONORU - ODC. 16 "OFICER Z BERLINA" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Magdalena Różczka, Daniel Olbrychski Wanda jest przesłuchiwana przez Schneidera. Mężczyzna jest nią wyraźnie zainteresowany. Z Berlina przyjeżdża zastępca Kellera, Lars Rainer. Rozpoczyna śledztwo w sprawie śmierci swojego poprzednika. W getcie rozpoczynają się wywózki. Sajkowscy oczekują na transport. Niespodziewanie zjawia się Mosler, który kolejny raz proponuje im pomoc. Karol próbuje zdobyć fałszywy paszport, chce uciec za granicę. Nie wie, że na jego tropie są już Bronek i Długi. Przygotowują zasadzkę. Michał poznaje swoją nową szefową, Margaret. Rozpoczynają pracę w komórce kontrwywiadu. Michał, Hania i Celina z narzeczonym spędzają wspólnie czas na pikniku. Michał nie kryje rosnącego zainteresowania nową znajomą. Wanda poznaje na własnej skórze tortury strażniczek na Pawiaku. Mosler zauważa znikniecie Leny z mieszkania Sajkowskich. Tymczasem Janek oświadcza się Lenie. Kwapisz pokazuje Moslerowi zdjęcia uciekinierów z getta. Na jednym ze zdjęć Mosler rozpoznaje Lenę. 08:35 HISTORIA POLSKI - MUZEUM KL AUSCHWITZ - BIRKENAU. PAMIĘĆ, ŚWIADOMOŚĆ, ODPOWIEDZIALNOŚĆ Film dokumentalny, 59 min, Polska, 2017 Reżyseria: Ewa Święs - Kucybała Scenariusz: Ewa Święs - Kucybała Film poświęcony historii Muzeum Auschwitz - Birkenau, zrealizowany w związku z 70. rocznicą jego powstania. 09:50 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA HEINRICHA HIMMLERA Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2001 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Dlaczego w grudniu 1945 roku, 7 miesięcy po pogrzebaniu zwłok Heinricha Himmlera, który 23 maja tego roku miał popełnić samobójstwo, władze brytyjskie zdecydowały się dokonać ekshumacji? Siedem miesięcy wcześniej Himmler, schwytany przez brytyjskich żołnierzy popełnił samobójstwo. Zwłoki poddano sekcji i pogrzebano w lesie pod Luneburgiem. Czyżby pojawiły się wątpliwości? Czy człowiek, który popełnił samobójstwo, rzeczywiście był Himmlerem? 10:50 SPÓR O HISTORIĘ - WIELOPOLSKI Dysk./wywiad/debata, 30 min, Polska, 2013 Scenariusz: Tadeusz Kondracki, Elżbieta Szumiec Wykonawcy: Krzysztof Jasiewicz, Wojciech Materski Margrabia Aleksander Wielopolski powszechnie uważany był za rosyjskiego kolaboranta, zdrajcę sprawy narodowej, inicjatora branki, która przyspieszyła wybuch Powstania Styczniowego. Klęska powstania i późniejszy ruch pozytwistyczny stanowiły pośmiertny triumf margrabiego. Jego skomplikowana droga życiowa i dokonywane wybory polityczne będą odtąd przez dziesięciolecia stanowić zaczyn gorących dyskusji. Jak dziś historia ocenia Aleksandra Wielopolskiego? Dyskutują: prof. Janusz Odziemkowski, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego prof. Jarosław Kita, Uniwersytet Łódzki Jan Engelgard, Muzeum Niepodległości 11:30 ANUS MUNDI Reportaż, 24 min, Polska, 2007 Scenariusz: Wojciech Królikowski Historia ostatniego żyjącego w Polsce więźnia Auschwitz - Birkenau wcielonegodo Sonderkommando, specjalnej grupy węźniów pracujących przy komorach gazowych i paleniu zwłok w krematoriach. Pan Henryk Mandelbaum został "przewodnikiem" i opowiadał młodzieży o tragicznych zdarzeniach, których był świadkiem. Henryk Mandelbaum zmarł w 2008 roku. 12:00 ARCHIWUM ZIMNEJ WOJNY - FUNDAMENTY PRL: AGENTURA Magazyn, 29 min, Polska, 2019 Reżyseria: Jan Sosiński Scenariusz: Andrzej Mietkowski, Jan Sosiński Muzyka: Piotr Dziki Chancewicz Wykonawcy: Andrzej Mietkowski (prowadzący) Fundament PRL: agentura. Tajni współpracownicy bezpieki byli sekretną bronią władzy komunistycznej. Ich donosy wskazywały, gdzie jest wróg, kto pójdzie siedzieć, komu utrącić karierę. Służby specjalne PRL snuły sieć obserwacji i szantażu, rozwijały techniki zapędzania w kozi róg. W Archiwum Zimnej Wojny - nagrania rozmów werbunkowych bezpieki, tajne materiały szkoleniowe, eksperci polscy i amerykańscy o technikach zdobywania agentów. Gośćmi Andrzeja Mietkowskiego są: prof. Andrzej Paczkowski, historyk, były członek Kolegium i Rady IPN, autor m.in. "Czarnej księgi komunizmu" (praca zbiorowa), dr hab. Filip Musiał, dyrektor Oddziału IPN w Krakowie, autor m.in. opracowania "Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej SB". W programie wypowiada się także Richard H. Cummings, historyk Radia Wolna Europa, w latach 1980 - 1994 dyrektor ds. bezpieczeństwa RWE w Monachium. Tematy: Rozbudowanie sieci agenturalnych w państwach totalitarnych, szczegóły systemu werbowania konkretnych osób. Czy można było odmówić próbie werbunku? Jakie środowiska były na celowniku werbujących w szczególności? Okresy masowego werbunku, możliwości oddziaływania agentury. Agentura wojskowa jako odrębne zjawisko. Rodzaje materiałów obciążających i kompromitujących. Charakterystyka rodzajów współpracy z bezpieką: tajni współpracownicy, kontakty operacyjne, kontakty służbowe, konsultanci, rezydenci, agenci wpływu. Czy wiele jest przypadków potwierdzonych istnienia dokumentów, za którymi nie było rzeczywistej współpracy? Czy Polska była przesiąknięta agenturą w sposób wyjątkowy? Wykorzystane fragmenty: 1. Pozyskanie tajnego współpracownika PS Stefan - materiał szkoleniowy MSW, 1977, źródło: IPN; 2. Sprawa kryptonim Laser. Materiał szkoleniowy MSW, 1977. Zespół Realizatorów Filmowych SEKTOR, źródło: IPN; 3. Audycja Radia Wolna Europa. Józef Światło o fałszowaniu wyborów z pomocą sowiecką, (materiał audio); 4. Próba werbunku obywatela Turcji, przebywającego w PRL w celach handlowych, (materiał audio), źródło: IPN; 12:40 POGRANICZE W OGNIU - ODC. 19/24 Serial historyczno - sensacyjny, 58 min, Polska 1991 Reżyseria: Andrzej Konic Scenariusz: Juliusz Janczur, Andrzej Konic Muzyka: Andrzej Trzaskowski Zdjęcia: Antoni Wójtowicz Aktorzy: Cezary Pazura, Olaf Lubaszenko, Jan Monczka, Tomasz Stockinger, Marta Klubowicz - Różycka, Janusz Bukowski, Miłogost Reczek, Jan Jankowski, Joanna Jankowska, Katarzyna Chrzanowska, Włodzimierz Adamski, Marek Lewandowski, Dariusz Jakubowski, Piotr Grabowski, Maciej Kozłowski, Stanisław Jaskułka, Włodzimierz Maciudziński, Maciej Orłoś, Beata Paluch, Ewa Sałacka, Alicja Jachiewicz, Danuta Kowalska, Hanna Wrycza - Polk, Magdalena Michalak, Małgorzata Wachecka, Maria Probosz, Agnieszka Robótka - Michalska i inni Hrabią Georgiem interesuje się Relke, który chce doprowadzić do aresztowania osób przekazujących tajne informacje z kancelarii Guderiana. Systematyczne zbieranie dowodów pozwala Frankowi Relke stwierdzić, że działalność Georga opłacają Polacy i że ma on powiązania z baronówną von Nitzner. Pracownicy Abwehry przygotowują pułapkę: zostaje wydane polecenie napisania ważnego i oczywiście ściśle tajnego memoriału Kriegsmarine. Zdobycie jego kopii może się łączyć z dużym niebezpieczeństwem. Czarek zawiadamia Georga, że jest rozpracowywany przez Abwehrę i powinien natychmiast uciekać, najlepiej do neutralnej Szwajcarii. Ale lubiący ryzyko Georg chciałby przedtem dostać od Ireny kopię memoriału. W sprytną pułapkę, jaką zorganizował Relke, wpadają Irena i Renata - nieświadome, że pomysł z napisaniem memoriału miał służyć do rozpoznania i aresztowania osób przekazujących informacje. Przekupiony przez Abwehrę służący Georga ułatwia zatrzymanie swego pana w chwili, gdy ten - z memoriałem i fałszywym paszportem - w towarzystwie hrabiny Benity zamierza uciekać. 13:55 SKAZANI NA SYBIR Film dokumentalny, 40 min, Polska, 2009 Reżyseria: Zbigniew Gajzler Scenariusz: Zbigniew Gajzler Jest to film oparty na wspomnieniach ludzi, którzy jako dzieci w 1940 roku wywiezieni zostali na Syberię lub urodzili się tam jako dzieci zesłańców. Zapis tragicznych i często przerażających przeżyć i wspomnień dzieci, obrazów, które wryły im się głęboko w pamięć. Wspomnienia nieludzkiego traktowania przez sowieckich oprawców, śmierci najbliższych, tragicznych warunków życia, brudu, chorób i głodu. Najmłodszy ze wspominających ma dziś siedemdziesiąt lat, stąd zapis ich stanu świadomości i wspomnień był koniecznością. Prócz rozmów w filmie są odpowiednie ilustracje potęgujące grozę i współgrające z opowieściami. Przerażający, ale też zmuszający do refleksji nad życiem film. 14:45 HISTORIA W POSTACIACH ZAPISANA - EUGENIA, CESARZOWA FRANCUZÓW (EMPRESS EUGENIE) Film dokumentalny, 94 min, Francja, 2013 Reżyseria: Laure Delalex Wykonawcy: Marek Ciuniel Fascynująca opowieść filmowa o ostatniej francuskiej cesarzowej, żonie Napoleona III, pochodzącej ze znanej arystokratycznej rodziny z Andaluzji. Eugenia dożyła sędziwego wieku 94 lat, zmarła dopiero w roku 1920. Interesowała się sztuką i modą, była protoplastką turystyki uzdrowiskowej: to dzięki jej staraniom powstał francuski kurort w Biarritz. Kolekcjonerka drogiej biżuterii i wykwintnych sukien, uczestniczyła w wielu politycznych wydarzeniach XIX wieku: inauguracji Kanału Sueskiego, wojnie francusko - pruskiej 1870 roku. Do grona jej bliskich przyjaciół zaliczyć można brytyjską królow Wiktorię, a także wielu artystów, w tym Stendhala czy Prospera Merimee. Film ukazuje wszystkie ważne miejsca związane z życiem dworu trzeciego cesarstwa i aktywnością cesarzowej Eugenii. 16:30 MARZYCIELE - JÓZEF UNRUG Dysk./wywiad/debata, 23 min, Polska, 2019 Reżyseria: Sylwester Szefer Scenariusz: Sylwester Szefer Zdjęcia: Wojciech Kursa Muzyka: Krzysztof Suchodolski Wykonawcy: Piotr Legutko (prowadzący), Paweł Nowakowski Józef Unrug urodził się w Brandenburgii na terenie Królestwa Pruskiego, jako Joseph Michael Hubert von Unruh. Jego ojciec Tadeusz był generałem pruskiej gwardii, jednak wrócił do polskich korzeni Unrugów. Józef, który podczas pierwszej wojny światowej był dowódcą niemieckiego okrętu podwodnego, w 1919 roku zgłosił się do służby w Wojsku Polskim. W 1925 roku został dowódcą Floty Nadmorskiej, a w 1939 kierował obroną Wybrzeża. Jako jeniec wojenny rozmawiał z Niemcami przez tłumaczy, mówiąc: Pierwszego września zapomniałem języka niemieckiego. 17:00 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - LAS ZABLIŹNIŁ RANY Magazyn, 23 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Dane nawigacyjne naszej wyprawy to okolice Sieradza. Dokładniej to Góry Prusinowskie. Wyzwanie stojące przed nami ma postać kilku hektarów lasu z ukrytą wśród zieleni wojenną tajemnicą. Miejscowi pasjonaci historii przyrzekli sobie, że nie odpuszczą i zbadają historię każdego samolotu, który w tej okolicy spadł na ziemię. Na razie wiadomo tylko tyle, że w okolicach miejscowości Ralewice runął polski samolot, a pilot, prawdopodobnie pochodził z Lubelszczyzny. Wątpliwości będziemy mieli szanse rozwiać, gdy spod ziemi wydobędziemy fragmenty samolotu. Po zbadaniu wydobytych fragmentów mamy już wiele danych wskazujących na to, że maszyną, która tu po raz ostatni zetknęła się z ziemią, był samolot RWD - Czapla, prawdopodobnie z 33. Eskadry Obserwacyjnej Armii Poznań. Pilotami zaś mogli być ppor. pilot obserwator Tadeusz Sawicki i kapral Bruno Lebioda. 18:00 HISTORIA POLSKI - POCIĄG ZATRZYMAŁ SIĘ W AUSCHWITZ Film dokumentalny, 36 min, Polska, 2017 Reżyseria: Sławomir Koehler Scenariusz: Sławomir Koehler Zdjęcia: Wojciech Kursa, Michał Jarosiński Film przedstawia wspomnienia byłych więźniów obozów zagłady w Auschwitz i Auschwitz Birkenau. Niektórzy z nich jako dzieci byli poddawani eksperymentom doktora Mengele. W rocznicę opuszczenia obozów przez Niemców zobaczymy miejsca tragicznych losów ich i ich najbliższych, którzy przeważnie zginęli w komorach gazowych. Wśród bohaterów filmu jest kobieta, która nie chciała wrócić do swojej ocalałej matki do Rosji sowieckiej, bo poczuła się Polką i tu pozostała. 18:55 CZAS HONORU - ODC. 17 "SERWUS, PANOWIE" S. II Serial wojenny, 47 min, Polska, 2009 Reżyseria: Michał Kwieciński, Michał Rosa, Grzegorz Kuczeriszka Scenariusz: Ewa Wencel, Jarosław Sokół Aktorzy: Ewa Wencel, Katarzyna Gniewkowska, Krzysztof Stelmaszyk, Maciej Zakościelny, Jakub Wesołowski, Jan Wieczorkowski, Antoni Pawlicki, Magdalena Różczka, Daniel Olbrychski Michał rozpoczyna zbieranie informacji o oficerach Abwehry. Janek przygotowuje zaproszenia ślubne. Bronek wciąga do współpracy Antka. Sajkowski próbuje dostać pracę na budowie. Grażyna mówi Helenie, że Wanda jest na liście osób wywożonych do Oświęcimia. Podsuwa jej pomysł przekupienia niemieckiego urzędnika z Szucha. Helena prosi Bronka, by ten pomógł jej załatwić pieniądze. Bronek postanawia porozmawiać z dawno niewidzianym ojcem, właścicielem odlewni metali kolorowych. Władek spotyka się z Marią przy grobie Czesława. Siebie obwinia o śmierć ojca. Lena mówi Jankowi, że ktoś ją śledzi. Janek zdradza Lenie tajniki fałszowania dokumentów. Nie podoba się to jego łączniczce, Krysi. Michał zleca Hani obserwacje Halbego. Hania, robiąc zdjęcia pod siedzibą Abwehry, zostaje zatrzymana przez patrol. Mosler proponuje Sajkowskiemu posadę dozorcy. Kwapisz zaczyna szantażować Janka. Żąda 5 tys. złotych za milczenie na temat Leny. Władek dowiaduje się, że jego współlokator Nowotnik jest konwojentem Reichsbanku. Schneider próbuje uwieść Wandę. Rainer i Halbe wpadają na pomysł zamontowania podsłuchu w warszawskiej kawiarni. Kierowanie lokalem proponują dawnemu współpracownikowi Karola, Woźniakowi. 22:00 PO PRLU - KONIEC CENZURY - NOWA PRASA, NOWE MEDIA Dysk./wywiad/debata, 25 min, Polska, 2019 Scenariusz: Grzegorz Sieczkowski Zdjęcia: Marcin Krynicki, Michał Jarosiński, Witold Karaś Wykonawcy: Beata Michniewicz (prowadzący) W tym odcinku Beata Michniewicz ze swoim gościem, profesorem Zbigniewem Romkiem, historykiem myśli społeczno - politycznej z Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora, rozmawia o ostatnich miesiącach cenzury w Polsce. Cenzurę komuniści wprowadzili dekretem 2 sierpnia 1946 roku, powołując specjalny Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, oficjalnie została ona rozwiązana dopiero ustawą z 11 kwietnia 1990 roku. W wyniku zmian, do których dochodziło w Polsce na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, działalność cenzury prewencyjnej została mocno osłabiona w ostatnim okresie istnienia PRL. Przyczyniła się do tego m.in. niezależna prasa drugiego obiegu. 22:35 DZWONY WOJNY - ODC. 1/2 (PASSING BELLS, THE, EP. 1/2) Dramat wojenny, 84 min, Wielka Brytania/Polska, 2014 Reżyseria: Brendan Maher Scenariusz: Tony Jordan Zdjęcia: Jacek Petrycki, Tomasz Naumiuk Muzyka: John Lunn Aktorzy: Paddy Gibson, Jack Lowden, Sabrina Bartlet, Erika Karkuszewska Film opowiada o losach idących na wojnę dwóch ochotników oraz rodzin tychże młodych żołnierzy. Thomas i Michael mogliby być przyjaciółmi, stają jednak po dwóch stronach konfliktu I wojny światowej i walczą przeciwko sobie. Jeden jest Brytyjczykiem, drugi Niemcem. Wiele ich dzieli, ale też wiele łączy. Obaj wkraczają właśnie w dorosłość, mają oddanych rodziców, obaj marzą o wielkich przygodach i obaj ruszają do boju za swój kraj,. Choć to jeszcze chłopcy, naiwni i ufni, bez wahania zaciągają się do armii, by spełnić swój obowiązek wobec ojczyzny. Po raz pierwszy w życiu opuszczają rodzinne domy i swoich bliskich. Są pełni wiary i młodzieńczej fantazji. Podobnie jak inni, liczą, że wojna potrwa najwyżej kilka miesięcy, a oni zostaną bohaterami. Ale historia potoczy się inaczej. Zanim po długich latach w Europie zakończy się jeden z najstraszliwszych dramatów XX wieku, owi chłopcy dorosną, staną się mężczyznami, będą bogatsi o nowe doświadczenia i nowe przeżycia. odc. 1 Jest rok 1914. Michael i Katie są młodzi i zakochani w sobie bez pamięci. Żyją beztrosko na wsi, dokąd nie dotarły jeszcze wojenne echa. Równie nieświadomy jest Thomas, chłopiec na posyłki z małego miasteczka. Gdy w końcu wieści docierają i do nich, obaj chłopcy porywają się do walki, marząc o bohaterskich przygodach wojennych i śmiałych wyczynach. Wybuch wojny zmienia całkowicie życie Michaela i Thomasa. Wbrew swoim rodzicom, zgłaszają się do biur werbunkowych wraz z tysiącami innych młodych ludzi. Rodzinom chłopców trudno się pogodzić z taką decyzją synów. Na tym tle dochodzi do rodzinnych waśni, ostatnie dni w domu młodzi ochotnicy spędzają w atmosferze nieporozumień i wzajemnych pretensji. Niepewni tego, co przyniesie jutro, Tommy i Michael wyruszają w końcu na ćwiczenia. Wśród rekrutów szybko nawiązują się nowe znajomości i przyjaźnie. Ale ich wyobrażenia o wielkiej przygodzie i bohaterskich czynach pryskają jak mydlane bańki, gdy poznają twardeokopowe życie i po raz pierwszy zobaczą śmierć na własne oczy. 00:15 SENSACJE XX WIEKU - TAJEMNICA HEINRICHA HIMMLERA Kameralne i studyjne (widowisko), 49 min, Polska, 2001 Scenariusz: Bogusław Wołoszański Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Dlaczego w grudniu 1945 roku, 7 miesięcy po pogrzebaniu zwłok Heinricha Himmlera, który 23 maja tego roku miał popełnić samobójstwo, władze brytyjskie zdecydowały się dokonać ekshumacji? Siedem miesięcy wcześniej Himmler, schwytany przez brytyjskich żołnierzy popełnił samobójstwo. Zwłoki poddano sekcji i pogrzebano w lesie pod Luneburgiem. Czyżby pojawiły się wątpliwości? Czy człowiek, który popełnił samobójstwo, rzeczywiście był Himmlerem? 01:10 BYŁO, NIE MINĘŁO - KRONIKA ZWIADOWCÓW HISTORII. - LAS ZABLIŹNIŁ RANY Magazyn, 23 min, Polska, 2016 Autor: Adam Sikorski Wykonawcy: Artur Kalicki Dane nawigacyjne naszej wyprawy to okolice Sieradza. Dokładniej to Góry Prusinowskie. Wyzwanie stojące przed nami ma postać kilku hektarów lasu z ukrytą wśród zieleni wojenną tajemnicą. Miejscowi pasjonaci historii przyrzekli sobie, że nie odpuszczą i zbadają historię każdego samolotu, który w tej okolicy spadł na ziemię. Na razie wiadomo tylko tyle, że w okolicach miejscowości Ralewice runął polski samolot, a pilot, prawdopodobnie pochodził z Lubelszczyzny. Wątpliwości będziemy mieli szanse rozwiać, gdy spod ziemi wydobędziemy fragmenty samolotu. Po zbadaniu wydobytych fragmentów mamy już wiele danych wskazujących na to, że maszyną, która tu po raz ostatni zetknęła się z ziemią, był samolot RWD - Czapla, prawdopodobnie z 33. Eskadry Obserwacyjnej Armii Poznań. Pilotami zaś mogli być ppor. pilot obserwator Tadeusz Sawicki i kapral Bruno Lebioda. 01:40 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ - WOJNA I GOSPODARKA CZ. 3 Magazyn, 25 min, Polska, 1992 Scenariusz: Bogusław Wołoszański, Maciej Zakrocki Zdjęcia: Andrzej Żydaczewski Wykonawcy: Bogusław Wołoszański (prowadzący) Cykl popularyzujący wiedzę o historii II wojny światowej. Trzecia część odcinka poświęconego związkom wojny z gospodarką. Wykorzystano archiwalne materiały filmowe z okresu wojny. 02:15 ANUS MUNDI Reportaż, 24 min, Polska, 2007 Scenariusz: Wojciech Królikowski Historia ostatniego żyjącego w Polsce więźnia Auschwitz - Birkenau wcielonegodo Sonderkommando, specjalnej grupy węźniów pracujących przy komorach gazowych i paleniu zwłok w krematoriach. Pan Henryk Mandelbaum został "przewodnikiem" i opowiadał młodzieży o tragicznych zdarzeniach, których był świadkiem. Henryk Mandelbaum zmarł w 2008 roku.